HISZPANIA
W lipcu 1921 roku armia hiszpańska w Maroku poniosła upokarzającą klęskę w Annual.
Było to przyczyną niekompetencji armii i korupcją w niej panującą.
Wysunięto sugestię , iż sam król nalegał na generała Silvestre, aby ten podjął nieprzemyślaną kampanię przeciwko plemionom marokańskim.
Uważano więc, że za porażkę odpowiadał konserwatywny system rządów.
DYKTATURA PRIMO DE RIVERY
23 września 1923 roku generał Primo de Rivera, gubernator Katalonii i zwolennik wycofania się wojsk z Maroka, dokonał zamachu stanu (pronunciamiento) w Barcelonie.
Król i armia woleli zaakceptować jego dyktaturę, niż stawić czoła upokarzającym dochodzeniom w sprawie klęsk w Maroku.
Prima de Rivierze brakowało masowego poparcia, nie żywił ekspresjonistycznych ambicji zagranicznych, a także okrucieństwa wobec opozycji.
Zakazano działalności politycznych.
Nie zgłaszał żadnych obiekcji względem związków zawodowych, póki te nie mieszały się do polityki.
OSIĄGNIĘCIA PRIMO DE RIVERY:
Primo de Rivera zapewnił robotnikom tanie mieszkania, opiekę lekarską, oraz arbitraż w sprawach pracy.
W roku 1925 Primo de Rivera we współpracy z Francuzami poprowadził skuteczną kampanię w Maroku.
Następnie zdystansował się od armii i ustanowił rząd cywilny, który postawił sobie za cel zreformowanie i planowanie gospodarki.
Rozpoczęto program robót publicznych, lecz próba sfinansowania go przez nałożenie podatków, spotkała się z masowym sprzeciwem bankierów.
Fundusze zebrano więc drogą zaciągania pożyczek.
Ustanowiono monopol naftowy.
- Zbudowano kilometry nowych dróg, zmodernizowano koleje,
- elektryfikacja wsi, prace irygacyjne,
- ciężki przemysł stale wzrastał,
- handel zagraniczny kwitł.
wprowadzenie cenzury
wprowadzenie stanu wojennego ułatwiło rozprawę z anarchistami
Hiszpania nie bierze udziału w I wojnie światowej - dlatego rozwija się gospodarczo
zażegnanie kryzysu ekonomicznego - wzrost w niemal wszystkich dziedzinach gospodarki, wiele inwestycji, modernizacje
OBALENIE PRIMO DE RIVERY
Mimo tego opozycja wobec Primo de Rivery narastała.
spadek kursu pesety - miernika generalnej kondycji gospodarki - na skutek inflacji i wzrastającego deficytu budżetowego, związanego z finansowaniem wielkich przedsięwzięć inwestycyjnych → spadek popularności wśród społeczeństwa
W końcu armia zadecydowała o jego obaleniu.
Decydujący wpływ miało zawieszenie przez dyktatora całego korpusu oficerskiego artylerii za odmowę przyjęcia awansu za zasługi, a nie starszeństwo.
28 stycznia 1930 roku Primo de Rivera podaje się do dymisji.
UPADEK MONARCHII
W kraju nastała atmosfera republikańska, a król nie mógł już liczyć na poparcie armii.
W grudniu 1930 roku doszło do nieudanej rewolty w wojsku.
Wybory w 1931 przyniosły przytłaczające zwycięstwo republikanom, a generał Sanjurio, który dowodził gwardią cywilną, oświadczył, że nie będzie bronił monarchii.
W obliczu demonstrujących przed pałacem tłumów, król uciekł na wygnanie do Francji.
NOWA REPUBLIKA HISZPAŃSKA I RZĄDY AZANA
Rząd nowej republiki składał się z grupy ludzi, których spajało przeczucie o konieczności likwidacji monarchii, poza tym jednak pozbawionych umiejętności politycznych i kompetencji.
Kortezy wybrane w czerwcu 1931 roku opracowały konstytucję umiarkowanie socjalistyczną.
Oddzielała ona kościół od państwa i zakazywała nauczania religii w szkołach.
podporządkowywała własność prywatną interesowi ogólnospołecznemu, zapowiadając możliwość nacjonalizacji
prawo wyborcze dla kobiet
wprowadzono rozwody
wprowadzenie systemu parlamentarno-gabinetowego
głowa państwa - prezydent - 7 letnia kadencja ( pozbawiony realnego wpływu na rządzenie )
zniesienie wyższej izby parlamentu - jednoizbowy parlament - Kongres Deputowanych
reforma wojska
reforma rolna Azańa był ministrem wojny - zniesienie przywilejów niektórym siłom zbrojnym, wzmocniono mechanizmy cywilnej kontroli nad armii
Katalonia otrzymuje autonomię (przystań dla anarchistów ponoć)
W sierpniu 1932 roku generał Sanjurio zwany lwem Rifu (od masywu górskiego Rif w Maroku), dokonał nieudanego zamachu stanu w Sewilli.
Była to akcja zorganizowana przez arystokratów, przeciwko republikańskiej tyranii.
W wyborach w 1933 koalicja Azani poniosła klęskę i Kortezy zostały zdominowane przez radykałów pod wodzą Lerroux'a (cesarz Paralelo), oraz przez CEDA Gila Roblesa (katolicki reformator społeczny), który utworzył koalicję konserwatywnych grup katolickich.
REWOLUCJA PAŹDZIERNIKOWA 1934
Doszła do konkretnych wystąpień tylko w Katalonii i Asturii.
Jedynie w Asturii UGT, komunistom i CNT udało się utworyć coś w rodzaju Frontu Ludowego.
Komitety robotnicze zostały jednak zmiażdżone przez Legię Cudzoziemską.
Pochłonęło to 4000 ofiar.
Prawica potępiała rewolucjonistów, zaś lewica prawicę.
ROZPAD PRAWICY, JEDNOŚĆ LEWICY
Po rewolucji, Lerroux zdymisjonowany przez różne finansowe afery, brak jedności w prawicy i brak większości w parlamencie doprowadza do ustalenia nowych wyborów na 1936 rok.
Ponad 4,8 mln Hiszpanów głosowało za Frontem Ludowym, zaś prawie 4 mln. za prawicą.
Nie istniało praktycznie centrum.
Azena zostaje prezydentem.
FALANGA
Monarchistyczni zwolennicy byli skłonni do zwrócienia się o wsparcie z Falangą (założoną przez syna Primavery).
Początkowo była to mała i niewielka organizacja.
REWOLTA GENERAŁÓW 1936
Generałów Goded, Mola i Franco oburzył rządowy plan reform armii.
Przerażała ich bowiem perspektywa chaosu w armii i anarchii.
Nawoływali do wprowadzenia autorytarnego reżimu.
Franco ucieka z Wysp Karaibskich do Maroka, (9 lipca) gdzie prowadzi armię afrykańską przeciw republice (17 lipca) i ogłasza utworzenie własnej armii.
W całej Hiszpanii zaczynają powstawać zbrojne bojówki milicji.
Po kilku dniach zamieszania, podział Hiszpanii zarysował się wyraźnie:
Nacjonaliści kontrolowali szeroki pas od wybrzeży Atlantyku, do granicy z Francją.
Południowa Hiszpania od Barcelony do Malagi, była kontrolowana przez republikanów.
Klasa robotnicza dochowała wierności republice.
Arystokracja i wyższe klasy średnie wykazywały sympatie nacjonalistyczne.
Chłopstwo było podzielone.
W większej części republikańskiej Hiszpanii, aparat władzy państwowej uległ rozpadowi, a w jego miejsce powstały komitety rewolucyjne.
Palono kościoły, mordowano.
W takich prowincjach jak Katalonia, czy Asturia, gdzie dominowali anarchiści, doszło do powszechnej kolektywizacji ziemi, przemysłu i handlu.
Anarchiści odmawiali przejęcia władzy państwowej, gdyż byli za utworzeniem nowego państwa, opartego na luźnej federacji kooperatyw, za co byli potępiani przez komunistów.
FRANCO GŁOWĄ PAŃSTWA
29 września 1936 roku Franco zostaje obwołany głową państwa.
Armia potrzebowała jednolitego dowództwa i widzieli w nim Franco.
Zyskał też poparcie reszty generałów.
Nie istniał żaden inny czołowy człowiek, który mógłby równać się z Franco.
ARMIA LUDOWA
Armia republikańska cierpiała na wewnętrzne walki partyjne, brak zaopatrzenia, niezdyscyplinowanie, a także słabe przeszkolenie bojowe.
W celu przekształcenia jej w armię regularną zaczęto przeszkolenia i tworzenie mieszanych brygad Armii Ludowej.
Armia Ludowa była jednak zdominowana przez komunistów. Wspierali ją oficerzy nadal wierni republice.
POMOC HITLERA, MUSSOLINIEGO I STALINA
Hitler i Mussolini spieszą na pomoc rebeliantom wysyłając im znaczne oddziały czołgów, samolotów, armat, wozów i żołnierzy.
Mussolini pomógł w szkoleniu wojsk i finansowaniu Falangi.
Niemcy wysyłają sławny Legion Condor.
Republikanie nie mogli liczyć na tak szybkie wsparcie.
Rząd Francji, nie chciał angażować się w wojnę, gdyż obawiano się, że może ona przenieść się na tereny Francji.
Ważne też dla Francuzów było zdanie Anglików.
Rząd Anglii także nie chciał wesprzeć rządu republikanów, gdyż w Hiszpanii znajdowały się liczne firmy brytyjskie i obawiano się ich przejęcia przez władze republikańskie.
Stalin popiera republikanów i wysyła im swoje wsparcie w postaci czołgów, oficerów do przeszkolenia wojska, samoloty itp.
Miało to na celu umocnienie pozycji ZSRR w stosunku do Niemiec i odwróci oczy świata od pokazowych procesów.
WOJNA O HISZPANIĘ
Celem nacjonalistów było zajęcie Madrytu.
Powierzono to zadanie generałowi Franco, który po zajęciu Toledo ruszył na stolicę, lecz napotkał stanowczy opór komunistów i Brygad MIędzynarodowych.
Generałowi Miajowi (dowódca republikanów) udało się powstrzymać napór nacjonalistów.
Na południu Malaga poddała się Włochom w styczniu 1937. Jednak już dalej, nie byli w stanie stawić czoła kontrofensywie republikańskiej.
Włochów okrążono, przez własny antyfaszystowski batalion Garibaldiego.
W celu odcięcia republikanów od morza, generał Mola rozpoczął atak na miasteczko baskijskie Guernica, które zaatakował Legion Condor. Doszło do licznych mordów i rzezi.
W lecie pozostała część północnej Hiszpanii znalazła się pod kontrolą nacjonalistów.
Asturia znalazła się w izolacji i poddała w październiku.
Franco maszeruje na Walencję, i dochodzi do ofensywy nad Ebro.
Bitwa nad Ebro doprowadziła do wyniszczenia 2/3 Armii Ludowej.
Marsz na Barcelonę zakończył się niemalże bezkrwawo bez oddania strzału.
SUKCES FRANCO BO:
sukces komitetu prawicowego
doświadczenie
nowa doktryna prowadzenia działań
zajęcie portów
obóz republikański - niespójny
działalność Brygad Międzynarodowych
podziały polityczne - anarchiści, socjaliści, komuniści ( premier 1936 Cabalero ustępuje, każda frakcja swoje dowództwo, nie ma spójności )
komuniści chcieli swojej rewolucji, utworzenia rządu na wzór ZSRR
MARSZ NA MADRYT I PRZEWRÓT CASADY
W Madrycie pułkownik Casado dokonał zamachu stanu przeciw rządowi Negrina.
Casadę popierał anarchistyczny CNT i antykomunistyczni marksiści .
W stolicy wybuchają starcia między komunistami, a zamachowcami Casado.
Nacjonaliści bezproblemowo zajmują Madryt w marcu a 1 kwietnia Franco staje się panem Hiszpanii.
DYKTATURA FRANCO
Franco i jego szwagier Ramóna Serrano Suńera zmusili karlistów i Falangę do połączenia się w jedną partię mazywając ją Falange Espanola Tradicionalista y de las Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalias.
Hiszpania frankistowska była nudna, represyjna i staroświecka.
Ideologią zajmował się Kościół, a organizacje Kościoła takie jak Opus Dei i ACNP urosły w siłę i wpływy.
Z Hiszpanii uciekło setki tysięcy uchodźców.
3