Retoryka jako teoria prozy wysłać


Retoryka jako teoria prozy (period, proza rytmiczna i rymowana, szkoły stylistyczne)

1. PERIOD (okres retoryczny)

Okres retoryczny, gr. periodos, łac. periodus, cursus, numerus - "obwód", "obieg","regularność", "nawrót" - rozbudowane zdanie złożone, którego części składowe są celowo uporządkowane i zhierarchizowane, tworząc zamknięty układ intonacyjny i znaczeniowy; w ramach periodu, obejmującego jakąś figurę słowną lub myślową, specjalną rolę pełni rytmiczna organizacja wypowiedzi, uwydatniania za pomocą nagromadzenia paralelizmów i powtórzeń, np. homoioptoton (celowe użycie jednakowych przypadków rzeczowników użytych w tym samym wypowiedzeniu), homoioteleuton (uwydatnione jednakowe końcówki czasowników) czy isocolon (równa liczba sylab w poszczególnych członach zdania (okresu) dla uwydatnienia rytmiczności wypowiedzi; nie każde zdanie złożone i nie każde długie zdanie o skoplikowanej budowie jest periodem - p. jest zdanie o charakterystycznej "kolistej" budowie; cechą, która jasno wyróżnia okres spośród innych zdań złożonych jest postawienie zdania podrzędnego przed zdaniem nadrzędnym lub umieszczenie jednego w środku drugiego; nie można zdania okresowego przerwać w pół - nawet celowo, bo kiedy zburzy sie jego zaokrąglona linię i zmieni się układ, treść pozostanie ta sama, ale zniknie okres; nauka o periodzie została opracowana w Grecji przez Isokratesa i Arystotelesa, łączyła się z wykorzystaniem właściwości dźwiękowych i rytmicznych mowy greckiej oraz wykorzystaniem rytmiki w tekstach poetyckich;

Za najbardziej "periodyczny" uważano styl wysoki;

Okres retoryczny składa się z poprzednika (gr. prothesis, łac. principium, antecedens) i następnika (gr. apodosis, łac. finis, consequens). Każdy z nich może mieć mniejsze części składowe: człony (membra, cola) albo odcinki (commata, incisa);

Typy okresów

Wyróżniono okresy złożone z dwóch członów (dikolos), trzech (trikolos) i więcej. Wymieniano okres pneumatyczny (wypowiadany na jednym oddechu) oraz tzw. schinotenes (gr.), będący obszernym rozwinięciem jednego członu (kolonu) na podobieństwo długiej linii; retoryka antyczna szczególnie zalecała i wysoko ceniła okresy trójczłonowe;

Arystoteles: "Styl może być albo nizany i wiązać się w całość wyłącznie dzieki spójnikom, jak w preludiach dytyrambów lub być zwarty i przeciwstawny na kształt budowy strof u dawnych poetów".

Oratio soluta - krótka i semantycznie oraz syntaktycznie samodzielna wypowiedź;

Oratio perpetua - styl nizany (mowa nizana); polega na łańcuchowym przyłączaniu kolejnych elementów zdania bez wyznaczonej syntaktycznie jego granicy;

Najistotniejszą cecha okresu retorycznego jest gra między składnią a semantyką, poprzednikiem i następnikiem, ruch kolisty,a także "zawieszenie sensu" przez wzmożenie napięcia i ciekawości, po którym następował spadek i dopełnienie; powinno się móc ogarnąć wzrokiem całość i musi starczyć oddechu na jej wypowiedzenie;

Wskazówki teoretyków: Arystoteles w Retoryce pisał: "Forma prozaicznego tekstu nie może być ani zmetryzowana, ani pozbawiona rytmu. Zmetryzowana forma nie spotyka się z wiarą słuchacza, gdyż wydaje się sztuczna, a jednocześnie odwraca jego uwagę: oczekuje on metrycznych odpowiedników [...]. Proza zatem powinna być rytmiczna, lecz nie zmetryzowana; inaczej stanie się wierszem.";

Przykład periodu: "W mieście, którego nazwiska nie powiem, nic to albowiem do rzeczy nie przyda, w mieście, ponieważ zbiór pustek tak zowiem, w godnym siedlisku i chłopa, i Żyda, w mieście - gród, ziemstwo trzymało albowiem stare zamczysko, pustoty ohyda - było trzy karczmy, bram cztery ułomki, klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki." - "Monachomachia"

2. PROZA RYTMICZNA, PROZA RYMOWANA

PROZA RYTMICZNA - rodzaj prozy literackiej o celowo wyrazistej organizacji brzmieniowej, polegającej na znacznym nasileniu powtarzalności jednakowych lub podobnych układów językowych: zespołów głoskowych, konfiguracji akcentowych, odcinków sylabicznych, jednostek leksykalnych, składniowych i intonacyjnych. Powtarzalność ta staje się źródłem, fragmentarycznej zazwyczaj i zmiennej, rytmizacji wypowiedzi i upodabnia ją częściowo do wiersza. P.r. jest zjawiskiem pośrednim między prozą a wierszem; od prozy różni ją wyrazistsza organizacja brzmieniowa, która wpływa na dobór słownictwa i postać układów zdaniowych (powtórzenia, inwersje, paralelizmy), w znaczący sposób odciskając się na stylu i semantyce całej wypowiedzi; od wiersza różni ją brak stabilizacji rytmicznej oraz pozaskładniowych sposobów intonacyjnego członowania mowy (brak intonacji wierszowej); w antycznej prozie oratorskiej rytmizacja wynikała ze starań o zachowanie harmonijnych proporcji między składnikami, okresu retorycznego oraz z tendencji do ujednolicenia akcentowej i głoskowej budowy zakończeń członów okresu;

periody są zrytmizowane; spadki rytmiczne nazywano cursum, np. cusrsus planus, tardus, welox, spondenis

PROZA RYMOWANA - proza, w której zestawienia rymujących się wyrazów podlegają celowej organizacji brzmieniowej; rym w prozie ma przeważnie charakter rymu gramatycznego, wynika z powtarzalności tych samych form wyrazowych w obrębie jednego zdania lub też w rozbudowie znaczeń, przykładów i tłumaczeń;

proza retoryczna podkreślała podobieństwo w zakończeniach: similiter cadens (deklinacyjne) i similiter desinens (koniugacyjne)

3. SZKOŁY STYLISTYCZNE

Sztuka retoryki miała inny kształt i wydźwięk artystyczny w prowincjach Azji Mniejszej, a inny w Attyce, gdzie pielęgnowano tradycję klasycznej wymowy helleńskiej. W ten sposób do doktryny o trzech stylach retorycznych (niski/prosty, wysoki/wzniosły, średni/umiarkowany) wprowadzono pojęcie stylu attyckiego i azjańskiego. W tej systematyce nie chodziło o odróżnienie tych dwóch stylów, ale o rywalizację między nimi, o zdecydowanie, który jest doskonalszy.

Azjanizm - styl bogaty, kwiecisty, przełądowany efektami i ornamentami, zwłaszcza nadmierną ilością tropów i figur retorycznych. Ponieważ rozwinął się pod wpywem Wschodu, nazwano go pejoratywnie brzmiącą dla Greków nazwą - "azjanizm". Styl ten wywarł pewien wpływ na retorykę rzymską; w umiarkowanym zakresie popierał go Cyceron w swoich rozprawach retorycznych i w praktyce oratorskiej;

Attycyzm - nazwa attycyzm wiąże się z reakcją na wybujałość - jak twierdzono - azjanizmu, attycyzmem określano rygorystyczne przestrzeganie przez autorów greckich przede wszystkim prawideł dialektu attyckiego (w Rzymie wzorowej łaciny). Z czasem a. stał się synonimem ideału klasycznej powagi, prostoty i jasności. Szczególnym propagatorem a. był Hermagoras z Temnos, który potępiał głównie intuicjonizm azjanistów;

Rygorystyczna prozodia, tj. nauka o miarach iloczasowych zaznaczyła się najpełniej właśnie w rozwoju azjanizmu i attycyzmu; opozycja między nimi doszła do głosu na gruncie rzymskim, zwłaszcza w pismach Cycerona; stanowisko Cycerona, umiarkowanego azjanisty, odegrało w późniejszych losach nauki o p. rolę decydującą - zgodnie z jego stanowiskiem tok wygłaszanej mowy powinien dzielić się na okresy zgodnie z logiczno-syntaktycznym ukształtowaniem mowy oraz na ich mniejsze elementy składowe, tj. człony (membra) i odcinki (commata).

tria genera -> tria modi dicendi - trzy rodzaje retoryczne -> trzy style retoryczne

1. genus iudicale (osadzający, sądowy) -> stilus humilis (prosty, niski)

2. genus deliberativum (doradczy) -> stilus gravis (wysoki, wzniosły)

3. genus demonstrativum (oceniający, demonstratywny) -> stilus medius (niski, umiarkowany)

Styl retoryczny nie jest tożsamy ze stylem periodycznym, bo retoryka akceptuje styl nizany. W tym względzie można dzieje wymowy podzielić na dwie odmiany: gorgiańską i cyceroniańską. Gorgiasz zalecał zdania oparte na homoioteleutach, a więc raczej człony paralelne, Cyceron natomiast był mistrzem i wzorem dwudzielnej budowy wypowiedzenia, ze zdaniami złożonymi podrzędnie i z szykiem antycypacyjnym.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Alford, Terapia poznawcza jako teoria integrująca psychoterapię rozdz 2, 5, 7
POETYKA, JAKO TEORIA DZIEŁA LITERACKIEGO JEJ MIEJSCE W NAUCE O LITERATURZE, PRZEDMIOT I DZIAŁYx
Renesansowa idea disegno jako teoria estezy - opraowanie, fwdestetyka
Pedagogika czasu wolnego jako teoria umożliwiająca konstruow, wypracowania
Pamiętniki Paska jako inspiracja prozy historycznej Sienkiewicza, DLA MATURZYSTÓW, Pozytywizm
(2009) Jodkowski, Darwinowska teoria ewolucji jako teoria filozoficzna
(2009) Jodkowski, Darwinowska teoria ewolucji jako teoria filozoficzna
Jerzy ZYGMUNT SZEJA Retoryczne gry Polemika z artykułem Piotra Sterczewskiego Czytanie gry O proced
Retoryka jako sztuka walki
Althusser Louis Marskizm jako teoria skończona Notatki o państwie
Alford, Terapia poznawcza jako teoria integrująca psychoterapię rozdz 2, 5, 7
Ineichen Hermeneutyka jako teoria wykładni tekstów(1)
J. M. Łotman (Sztuka jako język), filologia polska, poetyka i retoryka z teorią literatury, opracow
Retoryka, 1 Szkoła i Nauka, Teoria Liteatury, notatki
i Pr±d literacki jako kategoria poetyki historycznej, STUDIA, poetyka i teoria literatury
teoria retoryki, retoryka
Filozofia?rgsona jako zrodlo inspiracji prozy psychologicznej miedzywojnia

więcej podobnych podstron