Prąd literacki jako kategoria poetyki historycznej

• Należy rozróżnić koniunktury wielkie i małe

• W obręb koniunktur małych wchodziłyby tendencje organizujące wyodrębnione i ograniczone wycinki życia literackiego przynależne do danego czasu

• Przez koniunktury wielkie rozumiemy tendencje, które określają rozwój literatury na obszerniejszym wycinku czasu i są większymi jednostkami literackiej historii. Koniunktury te nie są sumą koniunktur małych, wyposażonych w swoje charakterystyczne właściwości. Dochodzą tu do głosu to wszystko , co jest wspólne koniunkturom małym. Wszelkie hierarchie wydają się być fałszywe

• Przy konstruowaniu prądu zadać sobie należy pytanie o sens i sposób istnienia prądu.

• Markiewicz uważa, że prąd literacki jako konstrukcja naukowa jest oczywiście w swej treści różny od historycznie funkcjonujących, uświadomionych i utrwalonych poetyk i doktryn, tj. systemów norm literackich, chociażby nazwa jego oznaczała ten sam zbiór utworów

• Często prąd i jego nazwa powstała jako zawołanie programowe pisarzy bądź krytyków

• Nazwy prądów nie są obojętnymi imionami, które można dowolnie zmienić choćby dla uzyskania większej precyzji

• Nie jest pewne czy uczestnicy prądu świadomi byli swojej odrębności, w jakim momencie ta świadomość stała się faktem

Perspektywa z jakiej konstruuje się prąd oraz stosunek do istniejącego repertuaru nazw prądów i okresów.

• Pierwszy problem to oddalenie historyka literatury od okresu którym się zajmuje. Oddalenie to wpływa na samo przestrzeganie prądu. Krótkość dzisiejszych prądów świadczy o ożywionej działalności historyków. Tak naprawdę każdy segment tej historii składa się na jeden prąd, chociażby średniowiecze

• Stąd tendencja do syntetycznego traktowania epok dawniejszych i w swoisty sposób rozdrabniającego widzenia epok nowszych..

• Nie chodzi także o samo oddalenie historyka, ale także o wartościowanie bezpośrednia lub pośrednie. Kultura bowiem tworzy swoją wizję przeszłości, jednym zjawiskom przypisuje większą, innym mniejszą wartość. Z tej racji częste są zmiany stosunku do danego prądu.

Rozróżnienia

• Na istotną rolę w kształtowaniu prądów literackich ma udział w danej kulturze narodowej. Podejmując tę tematykę historyk literatury uogólnia doświadczenia swojego własnego piśmiennictw lub piśmiennictwa, które stanowi przedmiot jego badań.

• Nie ma bezwzględnej identyczności samych przedmiotów.

• Np. kompleks zjawisk które zwykło się nazywać romantyzmem, ma jak wiadomo całkiem inny charakter w literaturze niemieckiej, francuskiej czy polskiej

Stosunek historyka do istniejących prądów

• Repertuar ten musi być zbyt ubogi skoro historyk literatury musi tworzyć nowe nazwy, a z drugiej strony musi być przebogaty, skoro musi wybierać i dokonywać selekcji omawianych prądów.

• Aby nazwy prądów były stosowane jako kategorie opisowe, wymagają historycznoliterackiej akceptacji.

• Tworzenie nazw związane jest ze świadomością historycznoliteracką, zw. Z określoną sytuacją literacką.

• Historyk również musi dokonać interpretacji, często wszelkie przejawy literackości możemy traktować jako przejaw symbolizmu, ekspresjonizmu czy impresjonizmu

• Prąd literacki czy okres literacki wskazują na literaturę jako na przedmiot zainteresowania. Niejednego historyka interesują determinacje prądów i ich wpływ na dzieło. Każdy z historyków ujmuje prąd literacki inaczej, ze względu na tematykę. Może hierarchizować i może prowadzić do zagubień bowiem historyk różnie może rozłożyć akcenty

• Prąd w ujęciu poetyki historycznej sprawia, że w centrum zainteresowania znajdują się te problemy, które pozwalają scharakteryzować dany prąd ze względu na jemu właściwe sposoby literackiego mówienia. Przemiany dokonują się w obrębie form literackich.

Prąd literacki pojmowany w kategoriach poetyki historycznej

• Pozwala zintegrować szeroką problematykę wokół tego, co rzeczywiście literackie.

• Stanowi kategorię uniwersalną

• Tezy w powieściach nie powodują ze przestaje być dziełem literackim

• Prąd w jako element procesu historycznoliterackiego jest zespołem możliwości, uwarunkowanymi przez czynniki różnego rodzaju. Możliwości te dotyczą z jednej strony sposobów pisania, z drugiej sposobów odbioru

• Tak rozumiany prąd literacki wyznacza granice, określające sposoby kształtowania konwencji i wybór form literackich

• Zespół możliwości ma charakter systemowy: tworzy określone warunki dla wypowiedzi literackiej, tworzy literacką langue epoki. U jego podstaw znajduje się pewien cykl norm, które determinują działania literackie. Normy te zostały przyjęte w przeszłości i funkcjonuje w zależności od kontekstu, w jaki została wprowadzona

• Dla prądu literackiego problem przeszłości jest ogromnie ważny. Jego twórcy i uczestnicy są świadomi, że ich propozycje literackie są inne od tych, które już istnieją

• Prąd dokonuje więc „projekcji diachronii w synchronię”

• Stosunek ten pozwala wyróżnić dany prąd, wpływa także na charakteryzujący go zespół możliwości. Wpływa w trojakiej postaci:

1. Poprzez świadome nawiązanie do takich czy innych elementów przeszłości literackiej, a więc przez programowe kształtowanie tradycji

2. Poprzez tradycję, która nie jest przez reprezentantów prądu uświadomiona, wydawać się może obojętna, oddziaływuje jednak na ich poczynania

3. W postaci tradycji przez negację, czyli takiej, którą się odrzuca, pośrednio jednak na zasadzie przeciwstawienia

• Prąd bowiem nie jest systemem poza dziełami, czymś wobec nich tylko zewnętrznym, dzieła stanowią jego dynamiczny komponent

• Prąd pojmowany jako system nie sprawuje dyktatorskiej władzy nad indywidualnością twórczą, która podporządkowuje się takim czy innym jego dyrektywom

• Izolacja danego prądu sprawia, że w ogóle pozwala on się wydzielić i analizować jako wyodrębniona pod pewnym kątem całość

• Prąd wiąże się także z problemem periodyzacji. Zarysowują się dwa stanowiska wobec niej. Jedno negatywne, uważa ją za operację, która tylko uschematycznia proces rozwojowy literatury i wprowadza arbitralny porządek tam gdzie jest on zbyteczny

• Drugie przywiązuje do periodyzacji szczególną wagę, każe uważać jej przeprowadzenia niemal za podstawowe zadanie krytyka, a w konsekwencji każe wyniki traktować jako obiektywne byty historyczne

• Periodyzacja jest narzędziem, a poniekąd celem samym w sobie.

2