Definicje retoryki.
Arystoteles - umiejętność metodycznego odkrywania tego, co w odniesieniu do każdego przedmiotu może być przekonywujące
Kwintylian - sztuka dobrego mówienia
Izydor z Sewilli - Retoryka jest umiejętnością artystycznego poslugiwania się słowem w sprawach publicznych, a jej celem jest uczciwe i słyszne przekonywanie.
Działy retoryki.
inwencja - odnajdowanie stosownych do tematu myśli
kompozycja - komponowanie wypowiedzi
elokucja - sfera stylistyczna mowy dotycząca kunsztu wypowiedzi, odpowiada na pytanie „jak?” poprawność, jasność, stosowność, ozdobność
mnemonika - sztuka zapamiętywania przemówienia
sztuka głoszenia - związana z wykonaniem mowy, wygłaszanym słowem
dyspozycja
Inventio, etap przygotowywania aktu przekonywania,
przyporządkowanie przedmiotu sprawy do odpowiedniego typu wypowiedzi retorycznej,
poszukiwanie istoty sprawy, odpowiedniego typu argumentacji i stylu mowy;
dispositio, etap, w którym komponuje się wypowiedź perswazyjną,
uporządkowanie treści zawartych w inventio tak by konstrukcja wypowiedzi odpowiadała typowi i celom perswazji;
elocutio -wysłowienie, szczegółowe opracowanie stylu i słownictwa wypowiedzi (wyróżniamy 3 style wypowiedzi: styl niski, styl średni i styl wysoki)
memoria - sztuka zapamiętywania, część dotycząca sposobów pamięciowego opanowywania wypowiedzi
actio - wygłoszenie przemówienia, najważniejsza faza.
Rodzaje retoryczne.
Rodzaj doradczy - doradzanie lub odradzanie jakiegoś problemu lub sprawy. Ma zachęcić lub zniechęcić nas do czegoś. Wiązała się z przyszłością.
Rodzaj sądowy - odnosi się do czegoś przeszłego, oskarżają lub bronią, dowodzą, że coś jest prawdziwe lub nieprawdziwe.
Rodzaj popisowy - wypowiedzi perswazyjne odnoszące się do teraźniejszości. Zawierają naganę lub pochwałę czegoś. Pochwała dotyczy pewnych schematów: przodków, urzędu, wykształcenia
Retoryka a dialektyka.
- dialektyka to nauka o poznawaniu prawdy, zgodność myśli z rzeczywistością/sztukę prowadzenia dyskusji i dochodzenia do prawdy przez ukazywanie sprzeczności w sposobie myślenia rozmówcy lub przez obalanie zaprzeczeń dowodzonych tez.
-retoryka miała okrywać prawdopodobieństwo. Retoryka jest antystrofą dialektyki
Retoryka a manipulacja.
Środki przekonywania - artificiales i inartificiales.
Toposy retoryczne.
Toposy zewnętrzne - odwołują się do świadectw, zeznań dokumentów, autorytetów:
Przykład - retoryczna indukcja
Topos prawniczy - odwoływanie się do ogólnie stosowanych w prawie aksjomatów
Toposy wewnętrzne - konstrukcje, które mówca powinien sam wypracować
Definicja - logiczne wyjaśnienie czegoś,obrazowe przedstawienie rzeczy np. człowiek to zwierze rozumne
Rodzaj i gatunek
Wyliczenie części - rozłożenie jakiegoś pojęcia na części pierwsze
Pojęcia rdzenne i pokrewne
Związki przyczynowo skutkowe - przyczyniają pobudek do działania, służą powiększeniu lub pomniejszeniu problemu
Okoliczności
Poprzednik i następnik
Porównania
Antytezy - połączenie dwóch przeciwstawnych semantycznie zdań
Epicheremat - układ sylogizmów, człowiekiem jestem, a więc nic co luidzkie nie jest mi obce
Dylemat - oprócz dwóch zdań warunkowych jest trzecia przesłanak, występująca jako zdanie alternatywne.
Soryt - łańcusznik
Pojęcia: entymemat, exemplum, sofizmat, sylogizm.
Sylogizm - jest to wnioskowanie o dwóch przesłankach, przy czym obie przesłanki zawierają wspólny element, a każdy element wniosku zawarty jest w dokładnie jednej przesłance. Jeżeli każdy M jest P oraz każdy P jest S, to każdy M jest S.
Entymemat - jest sylogizmem dotyczącym spraw prawdopodobnych. wnioskowanie, w którym formułuje się wyraźnie tylko część przesłanek — pozostałe przesłanki są domyślne (entymematyczne), zwykle ze względu na swą oczywistość.
Sofizmat - wnioskowanie pozornie pozornie prawdziwe w rzeczywistości fałszywe. na pozór logiczne, zachowujące pozory prawdziwości sformułowanie, które zawiera jednak trudny do wykrycia błąd, np. "nie zgubiłeś rogów, a jeżeli czegoś nie zgubiłeś, to masz tę rzecz, a więc masz rogi"
Exemplum - krótkie opowiadanie, którego fabuła ma ilustrować umoralniającą argumentację; dostarcza stosownych wzorów, budujących lub nagannych; żywotny zwłaszcza w średniowieczu w praktyce kaznodziejskiej, w literaturze dydaktycznej.
Pentada Burke'a
1)akt - co się stało
2) scena - łazienka
3) aktor - Maciek
4) wykonanie - otworzenie łazienki
5) powód, cel - uwolnienie Maćka
Orationis partes - charakterystyka i funkcje.
Części mowy - oznacza klasy gramatyczne wyrazów
Cechy i funkcje stylu.
Tropy i figury retoryczne.
Wyrażenia odstępujące od naturalnego znaczenia i użyte przenośnie w innym znaczeniu.
Metafora - przeniesienie nazwy jednej rzeczy na inną. inaczej przenośnia - językowy środek stylistyczny, w którym obce znaczeniowo wyrazy są ze sobą składniowo zestawione, tworząc związek frazeologiczny o innym znaczeniu niż dosłowny sens wyrazów np. "od ust sobie odejmę", lub "podzielę się z wami wiadomością".
Metonimia - zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu inną np.przyczyna zamiast skutku, skutek zamiast przyczyny(blada śmierć), autor zamiast tytułu,
Synekdocha - odmiana metonimi - wprowadzenie nazwy części zamiast całości, (kotwica zamiast statek), całości zamiast części(źródło zamiast woda), jedno zamiast wielu(żołnierz zamiast wojsko), gatunek zamiast rodzaju(arab zamiast koń), rodzaj zamiast gatunek(ptak zamiast orzeł)
Alegoria - nadanie nowego znaczenia opisowi, podstawienie pojęć oderwanych pod obraz o znaczeniu przenośnym, symboliczny motyw, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie.
Symbol - znak n niejasnych, głęboko ukrytych treści odpowiednik pojęcia postrzegany zmysłowo.
Emfaza - trop nadający wypowiedzi silną ekspresję, uwydatniający zaangażowanie uczuciowe
Katachreza - polega na użyciu jakiegoś słowa w sposób niezgodny w sposób jego dotychczasowym znaczeniem. od tej chwili wszystko jest w rękach konia
Onomatopeja - tworzenie nowego wyrazu na podstawie skojarzeń brzmieniowych np. wilk wyje
Antonomazja - zastąpienie imienia własnego innym wyrazem. Podanie godności człowieka(ojciec poezji zamiast M.Rej b)użycie określenia zamiast rzeczy(sztuka dobrego mówienia zamiast retiryka c. użycie etymologii zamiast imienia(sławiący pokój zamiast Sławomir .
Peryfraza - zastąpienie właściwej nazwy przedmiotu skróconym lub rozbudowanym opisem(kkw zamiast Japonia)
Epitet - dodanie przymiotnika
Ironia - sposób wypowiadania się, oparty na zamierzonej niezgodności, najczęściej przeciwieństwie, dwóch poziomów wypowiedzi: dosłownego i ukrytego. Wyróżniamy sarkazm(zjadliwe szyderstwo), asteryzm(ironiczny dowcip)
Hiperbola - polega na przesadnym wyolbrzymieniu jakiegoś zjawiska wyolbrzymieniu jego cech
anadiploza- podwojenie znajdujące się na początku lub w środku zdania.
(Nie o Polskę chodzi lecz o władzę. Władzę dla swoich.)
antonomazja- użycie imienia własnego do rzeczy ogólnej
( On to taki Einstein. Ale Don Juan.)
chiazm- A+B, B+A
( kapela grała, tańczyli goście)
rzeczownik+czasownik, czasownik+rzeczownik
adiafora- przesunięcie
powtórzenie tego samego słowa w innym znaczeniu
(np. mój duch wyzionął ducha - z Gombrowicza)
diafora- powtórzenie
(co chłop, to chłop)
epifora- powtarzanie tego samego słowa na końcu zdania
(Umarł król. Niech żyje król.)
epifraza- dopełnienie wypowiedzi słowem, które zmienia sens całej wypowiedzi
( Są urodzeni mężowie stanu- wyjątkowego.
Życie zaczyna się po 40- kończyć)
Mnemotechnika
(gr. mneme - pamięć) - ogólna nazwa sposobów ułatwiających zapamiętanie, przechowywanie i przypominanie sobie informacji. Do sposobów mnemonicznych należy np. kategoryzacja elementów, czyli uporządkowanie i pogrupowanie ich według pewnych zasad: podobieństwa znaczeniowego czy formalnego, skojarzenie ich z innymi elementami, ułożonymi rytmiczne lub mającymi formę logiczną, czy żartobliwą, dzięki czemu łatwo je zapamiętać, stosowanie skrótów werbalnych czy zewnętrznych analogii oraz układu wierszowego. Dzięki technikom może znacznie zwiększyć zakres i trwałość pamięci. Za twórcę mnemotechniki uchodzi Symonides z Keos.
Actio.
Chwyty erystyczne.
ad auditores - odwołujący się do uczuć słuchacza np. za pomocą pytania retorycznego
ad baculum - odwołujący się do zastraszenia odbiorcy
ad crumenam - odwołujący się do interesów materialnych słuchacza
ad hominem - odwołujący się do osobowych uzależnień słuchacza, odwołanie się do namiętności a. uprzedzeń słuchacza
ad ignorantami - odwołująca się do niewiedzy słuchacza; próba wykorzystania nieświadomości słuchacza.
Ad invidiam - odwołująca się do zawiści a. uprzedzeń (słuchacza)
Ad iudicium - odwołująca się do (zdrowego rozsądku).
Ad maiori ad minus - wyprowadzany z rzeczy większej do mniejszej
Ad minori ad maius - od mniejszego do większego
Ad misericordiam - odwołujący się bardziej do współczucia a. litości niż do intelektu.
Ad personam - odnoszący się do osoby, zarzut osobisty
Ad populum - odwołujący się do publiczności. Arg emocjonalny, odwołujący się do niewiedzy, mitów stereotypów(populizm)
Ad rem - odwołujący się do istoty przemówienia
Ad vanitatem - odwołujący się do próżności
A fortiori - tym bardziej… słuszny…