Od retoryki do argumentacji
prawniczej
NSP UAM 2012/2013
materiały do e-learningu (W. Dajczak)
Od retoryki do argumentacji
prawniczej
NSP UAM 2012/2013
materiały do e-learningu (W. Dajczak)
Retoryka (techne rhetorike / ars oratoria)
Persuado
Przekonywanie do
jakieś tezy
Representowanie
intersu strony w
sporze
Przekonywanie o
zaletach lub wadach
jakigoś przedmiotu
Zadanie retora (mówcy)
Zjednać przychylność audytorium
Pozyskać zgodę (docere); wowołać u
słuchacza przyjemność (delectare),
poruszyć (movere)
Przekształcić rozbieżność (dissens) w
porozumienie (consensus)
Czemu ma służyć retoryka? – istota poglądu antycznego
•
Celem retoryki jest „umiejętność metodycznego odkrywania tego, co w
odniesieniu do każdego przedmiotu może być przekonujące”
•
„Trzeba poza tym umieć udowodnić przeciwstawny pogląd w ten sposób jak to się
czyni za pomocą sylogizmów logicznych, nie po to jednak, by dowolnie korzystać z
obu możliwości – nie należy przecież nikogo utwierdzać w błędzie – lecz dla
pełnego wyjaśnienia sprawy i aby umieć zbić argumentację tego kto usiłuje
udowodnić fałsz”
•
„Zawsze przecież to co prawdziwe i lepsze, jest już z natury rzeczy łatwiejsze do
udowodnienia i bardziej wiarygodne”
•
Arystoteles, Retoryka, Poetyka
•
A
Czemu ma służyć retoryka? – istota poglądu antycznego
•
„Cała sztuka mówienia, cała jego moc przekonywująca opiera się na trzech
rzeczach: okazać, że to jest prawda, czego bronimy; zjednać przychylność
słuchaczy; tak poruszyć ich umysły, jak sprawa wymaga”
•
„Figury słów i myśli są w prawie niezliczone (…) za odmianą słów niknie jednak
figura, gdy przeciwnie figura myśli pozostaje, jakichkolwiek słów użyć”
•
„mówcy są tłumaczami prawdy”
•
M. T. Cicero, De oratore
Czemu ma służyć retoryka? – istota poglądu antycznego
•
„Jeżeli uznaje się retorykę za umiejętność uczciwego korzystania z wymowy (…) i
mówca, w pierwszym rzędzie, ma być człowiekiem szlachetnym, to musi się
powiedzieć otwarcie, że retoryka jest sztuką pożyteczną”
•
„Mówcą idealnym może zostać jedynie człowiek moralnie dobry”
•
„Materią retoryki są wszystkie sprawy, jakiekolwiek nastręczą się jej jako przedmiot
mowy”
•
M. F. Kwintylian, Institutio oratoria
Retoryka a racjonalność rozumowań
Rozumowania
analityczne
(algorytmiczne)
Rozumowania
dialektyczne
(działania
niesformalizowane)
Retoryka a erystyka
Przekonać
Pokonać
Podstawowy dorobek retoryki w zakresie
konstruowania wypowiedzi
Równość i ostrożność w prowadzeniu
dyskursu
Wypracowanie i systematyzowanie
odstępstw od „normalnego języka”
Podstawowy dorobek retoryki w zakresie
konstruowania wypowiedzi
Odstępstwa od „języka
normalnego”
Figury
(sposób mówienia)
Tropy
(znaczenie słów)
Podstawowy dorobek retoryki w zakresie
konstruowania wypowiedzi
Figury słów
• - Powtórzenie tych samych słów
• - Powtórzenie o rozluźnionej
identyczności brzmienia
• - Nagromadzenie słów
• - tzw. odłączenia (np. syllepsa tj.
gra między gramatyczną
poprawnością a semantyczną
niepoprawnością)
Figury myśli
• Zwrot do słuchaczy (np.
zaklinanie)
• Pytania do siebie samego
• Korygowanie swoich
wypowiedzi
• Wypowiedzi emotywne
• Ironizowanie
• Wypowiedzi kompozycyjne (np.
napomknięcie)
Podstawowy dorobek retoryki w zakresie
konstruowania wypowiedzi - tropy
Metafora, np. chytry lis
Metonimia, np. polski Nobel
Synekdocha, np. putyniazacja
Podstawowy dorobek retoryki w zakresie
konstruowania wypowiedzi
Topika – tópos koinós – loci communi
„zapasy, składy myśli”
Dorobek retoryki a argumentacja prawnicza
Retoryka jest zorientowana na
prawdę i piękno
Skupiona na formie ustnej
Praktyczny dyskurs prawniczy
zorientowany jest na racjonalność
Ma formę ustną i pisemną
Dorobek retoryki a argumentacja prawnicza
Argumentacja
prawnicza
Erystyka
Dorobek retoryki a argumentacja prawnicza
Rozumowania
analityczne
Rozumowania
dialektyczne –
argumentacja
prawnicza
Współczesne poszukiwanie zasad argumentacji
prawniczej
•
1. argumentacja powinna być prowadzona w przypadku niejasności (clara non sunt
interpretanda / dissens – consensus)
•
2. argumentację należy prowadzić z przekonaniem o jej słuszności (bona fides)
•
3. w argumentacji nie można kłamać lub mówić nieprawdy (veritas magis
amicitiae)
•
4. w dyskursie praktycznym chodzi o racjonalność i słuszność a nie o prawdę
Współczesne poszukiwanie zasad argumentacji
prawniczej
•
5. argumentacja powinna uwzględniać powszechnie akceptowane praktyki i zasady
( Consuetudo loci est observanda)
•
6. Argumentacja powinna być prowadzona z poszanowaniem zasad wolności i
równości (audiatur et altera pars)
•
7. argumentacja powinna zmierzać bezpośrednio do celu
•
8. argumentacja powinna respektować podstawowe zasady komunikacji językowej
Racjonalność argumentacji prawniczej
Topiki prawnicze
Argumenty
prawnicze
Racjonalny
dyskurs
argumentacyjny
Argumentacja prawnicza
Zgodność z ogólnymi zasadami racjonalności
dyskursu
Bezpośredni związek z obowiązującym prawem
uwzględnia powszechnie akceptowane praktyki i
zasady – argumenty i topiki prawnicze
Argumentacja prawnicza
Zasady w
argumentacji
prawniczej
Argumenty prawnicze –
zasady nieformalnej logiki
dyskursu prawniczego
Topiki – zasady
racjonalności etycznej lub
ekonomicznej
Łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu
retorycznego
Argumentum a
contrario
Argumentum a simili =
argumentum per
analogiam
Łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu
retorycznego
Argumentum a fortiori
Argumentum a minori ad
maius
Argumentum a maiori ad
minus
Łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu
retorycznego
Argument
Ab exemplo
Argument
Aa absurdum
Łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu
retorycznego
Argument a rerum natura
Argument a loco communi
Argumentum a loco speciali
Łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu
retorycznego
Argument a cohaerentia
Argument a completudine
Argument celowościowy (ratio
legis, ratio iuris)
Inne argumenty często stosowne w dyskursie
prawniczym
Argument systematyczny
• Argument historyczny
Argument ekonomiczny
• Argument psychologiczny