Od retoryki do argumentacji

prawniczej

NSP UAM 2012/2013

materiały do e-learningu (W. Dajczak)

Retoryka (techne rhetorike / ars oratoria)

Persuado

Przekonywanie do

jakieś tezy

Representowanie

intersu strony w

sporze

Przekonywanie o

zaletach lub wadach

jakigoś przedmiotu

Zadanie retora (mówcy)

Zjednać przychylność audytorium

Pozyskać zgodę (docere); wowołać u
słuchacza przyjemność (delectare),
poruszyć (movere)

Przekształcić rozbieżność (dissens) w
porozumienie (consensus)

Czemu ma służyć retoryka? – istota poglądu antycznego

•

Celem retoryki jest „umiejętność metodycznego odkrywania tego, co w
odniesieniu do każdego przedmiotu może być przekonujące”

•

„Trzeba poza tym umieć udowodnić przeciwstawny pogląd w ten sposób jak to się
czyni za pomocą sylogizmów logicznych, nie po to jednak, by dowolnie korzystać z
obu możliwości – nie należy przecież nikogo utwierdzać w błędzie – lecz dla
pełnego wyjaśnienia sprawy i aby umieć zbić argumentację tego kto usiłuje
udowodnić fałsz”

•

„Zawsze przecież to co prawdziwe i lepsze, jest już z natury rzeczy łatwiejsze do
udowodnienia i bardziej wiarygodne”

•

Arystoteles, Retoryka, Poetyka

•

A

Czemu ma służyć retoryka? – istota poglądu antycznego

•

„Cała sztuka mówienia, cała jego moc przekonywująca opiera się na trzech
rzeczach: okazać, że to jest prawda, czego bronimy; zjednać przychylność
słuchaczy; tak poruszyć ich umysły, jak sprawa wymaga”

•

„Figury słów i myśli są w prawie niezliczone (…) za odmianą słów niknie jednak
figura, gdy przeciwnie figura myśli pozostaje, jakichkolwiek słów użyć”

•

„mówcy są tłumaczami prawdy”

•

M. T. Cicero, De oratore

Czemu ma służyć retoryka? – istota poglądu antycznego

•

„Jeżeli uznaje się retorykę za umiejętność uczciwego korzystania z wymowy (…) i
mówca, w pierwszym rzędzie, ma być człowiekiem szlachetnym, to musi się
powiedzieć otwarcie, że retoryka jest sztuką pożyteczną”

•

„Mówcą idealnym może zostać jedynie człowiek moralnie dobry”

•

„Materią retoryki są wszystkie sprawy, jakiekolwiek nastręczą się jej jako przedmiot
mowy”

•

M. F. Kwintylian, Institutio oratoria

Retoryka a racjonalność rozumowań

Rozumowania

analityczne

(algorytmiczne)

Rozumowania

dialektyczne

(działania

niesformalizowane)

Retoryka a erystyka

Przekonać

Pokonać

Podstawowy dorobek retoryki w zakresie

konstruowania wypowiedzi

Równość i ostrożność w prowadzeniu
dyskursu

Wypracowanie i systematyzowanie
odstępstw od „normalnego języka”

Podstawowy dorobek retoryki w zakresie

konstruowania wypowiedzi

Odstępstwa od „języka

normalnego”

Figury

(sposób mówienia)

Tropy

(znaczenie słów)

Podstawowy dorobek retoryki w zakresie

konstruowania wypowiedzi

Figury słów

• - Powtórzenie tych samych słów
• - Powtórzenie o rozluźnionej

identyczności brzmienia

• - Nagromadzenie słów
• - tzw. odłączenia (np. syllepsa tj.

gra między gramatyczną
poprawnością a semantyczną
niepoprawnością)

Figury myśli

• Zwrot do słuchaczy (np.

zaklinanie)

• Pytania do siebie samego
• Korygowanie swoich

wypowiedzi

• Wypowiedzi emotywne
• Ironizowanie
• Wypowiedzi kompozycyjne (np.

napomknięcie)

Podstawowy dorobek retoryki w zakresie

konstruowania wypowiedzi - tropy

Metafora, np. chytry lis

Metonimia, np. polski Nobel

Synekdocha, np. putyniazacja

Podstawowy dorobek retoryki w zakresie

konstruowania wypowiedzi

Topika – tópos koinós – loci communi

„zapasy, składy myśli”

Dorobek retoryki a argumentacja prawnicza

Retoryka jest zorientowana na
prawdę i piękno

Skupiona na formie ustnej

Praktyczny dyskurs prawniczy
zorientowany jest na racjonalność

Ma formę ustną i pisemną

Dorobek retoryki a argumentacja prawnicza

Argumentacja

prawnicza

Erystyka

Dorobek retoryki a argumentacja prawnicza

Rozumowania

analityczne

Rozumowania

dialektyczne –

argumentacja

prawnicza

Współczesne poszukiwanie zasad argumentacji

prawniczej

•

1. argumentacja powinna być prowadzona w przypadku niejasności (clara non sunt
interpretanda / dissens – consensus)

•

2. argumentację należy prowadzić z przekonaniem o jej słuszności (bona fides)

•

3. w argumentacji nie można kłamać lub mówić nieprawdy (veritas magis
amicitiae)

•

4. w dyskursie praktycznym chodzi o racjonalność i słuszność a nie o prawdę

Współczesne poszukiwanie zasad argumentacji

prawniczej

•

5. argumentacja powinna uwzględniać powszechnie akceptowane praktyki i zasady
( Consuetudo loci est observanda)

•

6. Argumentacja powinna być prowadzona z poszanowaniem zasad wolności i
równości (audiatur et altera pars)

•

7. argumentacja powinna zmierzać bezpośrednio do celu

•

8. argumentacja powinna respektować podstawowe zasady komunikacji językowej

Racjonalność argumentacji prawniczej

Topiki prawnicze

Argumenty
prawnicze

Racjonalny
dyskurs
argumentacyjny

Argumentacja prawnicza

Zgodność z ogólnymi zasadami racjonalności
dyskursu

Bezpośredni związek z obowiązującym prawem

uwzględnia powszechnie akceptowane praktyki i
zasady – argumenty i topiki prawnicze

Argumentacja prawnicza

Zasady w

argumentacji

prawniczej

Argumenty prawnicze –

zasady nieformalnej logiki

dyskursu prawniczego

Topiki – zasady

racjonalności etycznej lub

ekonomicznej

Łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu

retorycznego

Argumentum a

contrario

Argumentum a simili =

argumentum per

analogiam

Łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu

retorycznego

Argumentum a fortiori

Argumentum a minori ad

maius

Argumentum a maiori ad

minus

Łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu

retorycznego

Argument

Ab exemplo

Argument

Aa absurdum

Łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu

retorycznego

Argument a rerum natura

Argument a loco communi

Argumentum a loco speciali

Łacińskie określenia argumentów o istocie dowodu

retorycznego

Argument a cohaerentia

Argument a completudine

Argument celowościowy (ratio
legis, ratio iuris)

Inne argumenty często stosowne w dyskursie

prawniczym

Argument systematyczny

• Argument historyczny

Argument ekonomiczny

• Argument psychologiczny