Zagadnienia egzaminacyjne z Współczesnych Myśli Politycznych.

1.GŁÓWNE ZAŁOŻENIA ANARCHIZMU.

Anarchos - pozbawiony władzy, chaos, bezrząd, władza bezpaństwowa. Anarchizm rozwinął się w XIX wieku i nawiązywał do starożytnych cyników. Anarchizm - Jest to kierunek odrzucający wszelki autorytet, prawodawstwo i władzę państwową. Uważano, że wystarczy jeśli ludzie będą zrzeszać się swobodnie w celu wytwarzania niezbędnych im produktów. Odrzucał on wszelkie autorytety. Idee anarchizmu występowały we wszystkich kresach historycznych a ich śladów już można doszukać się w starożytnej filozofii. Pierwszym nowożytnym myślicielem by W.Godwin. dojrzałą postać idee osiągnęły w XIXw. Głównie dzięki Proudhonowi., którego koncepcja manualizmu oraz postulaty federalizmu i samorządności otworzyły drogę do rozwoju doktryny i ruchu. Anarchizm nigdy nie by zwarty i jednolity pod względem politycznym ,teoretycznym czy organizacyjnym. Chronologicznie można go podzielić na: indywidualistyczny, kolektywistyczny, w późniejszym okresie kierunki te występowały razem

Główne założenia:

- Ulepszenie świata poprzez położenie kresu nędzy i uciskowi.

- Według anarchistów źródłem wyzysku społecznego jest istnienie państwa. Państwo według nich jest odpowiedzialne za całe zło.

- Wyzwolenie jednostki wiedzie przez zniesienie państwa oraz ustanowienie ustroju bezpaństwowego, wolnego od przymusu, opartego na związkach producentów i konsumentów.

- Anarchizm zarzuca państwu sztuczność, przymusowość, hierarchiczność. Poza tym wrogo odnosi się do partii politycznych, polityków i prawa. Kościół i religię traktuje z nieufnością, bo kościół utożsamia z władzą i hierarchicznością.

- Wyznają zasadę bezwzględnej wolności jednostki, wolność absolutna, kreatywne działanie jednostek - człowiek panem swego losu, wypełni odpowiedzialny za swoje czynny.

- Anarchiście wierzyli w dobroć ludzkiej natury, woluntaryzm (tendencja do traktowania woli ludzkiej jako motoru wszelkich poczynań człowieka).

- Anarchizm występuje przeciwko historii, ponieważ uważa, że ona podtrzymuje pamięć o państwach, rządach i innych przejawach władzy.

Indywidualny został zapoczątkowany pod koniec XVIII w przez Godwina Anarchisci indywidualistyczni występowali nie tylko przeciwko państwu, również przeciwko społeczeństwu, narodowi, rodzinie, twierdząc że są one źródłem przymusu i zniewolenia jednostki. Negowali społeczną naturę człowieka. Kolektywistyczny został zapoczątkowany w 2 po XIX w przez Bakunina. Przewidywał on likwidację własności prywatnej i oddanie jej do dyspozycji swobodnie stworzonych kolektywów. Rozwiną anarchistyczną krytykę państwa - które jest sprzeczne z natura człowieka. Wzywał do wywołania rewolucji społecznej, której celem byłaby likwidacja i urzeczywistnienie ideału społeczeństwa bezpaństwowego

2.ANARCHIZM WSPÓŁCZESNY (LAT 60 XX WIEKU).

Lata 6o XX wieku to okres powojenny. Anarchizm współczesny nawiązuje do XIX wiecznych zasad, lecz jest on bardziej praktyczny. Jednakże tutaj anarchizm krytykuje partie i państwa komunistyczne.

- Siłą napędowa postępu są ruchy narodowo - wyzwoleńcze krajów trzeciego świata i młodzi intelektualiści.

- Wolność i równość to wartości komplementarne

- Istota życia społecznego to ciągła walka miedzy rządzonymi a rządzącymi.

- Sprawne funkcjonowanie organizacji nie musie się opierać na władzy autorytetu, dopuszcza się istnienie szczególnych grup biurokratycznych, zajmujących się organizowaniem pracy ludzi.

- Według anarchistów współczesnych organizację powinny być dobrowolne, funkcjonalne, małe, elastyczne w czasie i przestrzeni.

- Prawo własności zleży od indywidualnych i uzasadnionych potrzeb.

- Duże znaczenie ma tu żywiołowość przemocy - podstawa wszelkich przemian jest spontaniczna, żywiołowa rewolucja - nie kierowana przez siły polityczne.

- Dominuje tu ustrój socjalistyczny z dominacją społecznej własności produkcji, przeciwieństwo industrializacji. Deklarują powrót do ekonomii agrarnej, rozwoju rzemiosła. Do tego promują ekologie i ochronę środowiska.

a) Zasady anarchizmu indywidualnego Występuje przeciwko państwu i prawu oraz instytucją związanym z państwem. Uważają iż własność społeczna powinna być własnością dominującą lecz tez całkowicie nie odrzucają małej własności prywatnej. Anarchizm indywidualny odrzucił całkowicie gwałtowna rewolucję. Był za rewolucją moralną i obyczajową. Anarchiści indywidualni nie tworzyli żadnych ruchów społecznych. Twierdzili także, że gminy miały być oparte na systemie mutualistycznym - ponieważ pieniądz to zło, więc gminy powinny sobie nawzajem wymieniać towary i usługi.

b) Poglądy M.Bakunina - Anarchizm kolektywistyczny Teoretyczne podstawy anarchizmu kolektywistycznego stworzył przede wszystkim Rosjanin Michał Bakunin. Odrzucił on tezę Proudhona o potrzebie utrzymania własności prywatnej, przeciwstawiając jej postulat kolektywizmu, tzn. uspołecznienia środków produkcji. Jego ideałem było połączenie jednostek grupy wytwórcze a tych z kolei w większe grupy terytorialne, które wspólnie prowadziłyby produkcję. Bakunin żądał zniesienia praw dziedziczenia własności. Od tego należałoby w ogóle rozpocząć proces rewolucji socjalnej. W ten sposób można by też osiągnąć ekonomiczne zrównanie wszystkich klas. Oparciem dla tego programu była naiwna wiara w naturalny instynkt społeczny ludzi. Według Bakunina ostatecznym rozwiązaniem kwestii społecznych byłoby dopiero zniesienie państwa. Bakunin twierdził, iż żadne państwo nie jest w stanie zapewnić swojemu ludowi tego, co jest mu potrzebne. Nie jest w stanie zapewnić mu możliwości swobodnego organizowania się od dołu ku górze w imię własnych interesów. Uważał on, iż każde państwo kieruje masami ludu odgórnie. Utożsamiał on państwo z aparatem przemocy. Wykluczał jednocześnie sytuację, w której aparat ten mógłby faktycznie reprezentować interesy mas. Bakunin odrzucał ideę stopniowania przemian. Opowiadał się za natychmiastowym zniesieniem państwa. Wierzył w możliwość żywiołowego rozwoju rewolucji po wybuchu wywołanym przez tajną organizację spiskową. Bakunin ewolucję utożsamiał z terrorem.

3) Przyczyn powstania ruchów idei politycznej i nowej lewicy główni przedstawiciele H.Marcuse, D.Cohn-Benedikt, Bettelhiem, Mandel - ideologia i ruch społeczny wyrażający rozczarowanie tak kapitalizmem jak i komunizmem realizowanym w krajach bloku sowieckiego, powstały w Wiekiej Brytanii następnie we Freancji i USA. Termin Nowa Lewica został użyty po raz pierwszy w 1959 r. Przez grupę filozofów skupionych wkuł czasopisma „New Left Rewiew” na uniwersytecie oxsrordzkim. Krytycyzm nowej lewicy wobec wobec rzeczywistości społeczno-politycznej znalazł kumulację w kontestacyjnych ruchach końca lat 60 oraz ruchach hipisowskich Nowej Lewicy. Była przeciwieństwem starej lewicy (marksistowskiej), była znacznie bardziej zreformowana. Pojawienie się było z wojną w Wietnamie 1967 (Woodstock). Wchodzi na arenę dziejową nowe pokolenie (urodzeni w czasie wojny ale wychowani po wojnie). Protesty przeciwko dyskryminacji rasowej, wojnie wietnamskiej, i kształtowi systemu oświaty doprowadziły do krytyki sytuacji człowieka cywilizacji przemysłowej. Następuje bunt młodej inteligencji. Zaczęły powstawać nowe dziedziny wiedzy, praca twórcza zaczęła odgrywać znaczącą rolę. Duże zapotrzebowanie na specjalistów, następuje oddzielenie własności od posiadaczy, posiadania zaś od zarządzania. Inteligencja zaczyna odgrywać coraz większą rolę. Ruchy NL żądały: - unowocześnienia - demokratyzacji życia społecznego - kształcenia - oddzielenia własności od zarządzania. NL korzystała z komunizmu, anarchizmu, demokratyzmu, nawiązywali do idei religii chrześcijańskiej. Źródło kryzysu upatrywali w tradycji oświeceniowej i post oświeceniowej: racjonalizmie, pozytywizmie, determinizmie historycznym i technokratycznym. Szukali inspiracji w neomarksizmie, anarchizmie, feudyzmie, w twórczości J.P Sartrea oraz frankfurckiej szkoły. Zniewoleniu i alienacji człowieka przeciwstawiali program samorealizacji jednostki. Głosili idee niekonformistycznej kultury, uważali że źródła patologii tkwią w instytucjach społecznych. Podejmowali działania wymierzone przeciw porządkowi prawnemu i elitom władzy. Przez apologię destrukcji NL inspirowała późniejszą działalność terrorystyczną

4) CYWILIZACJA REPRESYWNA I CZŁOWIEK JEDNOWYMIAROWY WG. H.MARCUSE

W twórczości Marcusego widać wpływ Marksa. Całe pisarstwo Marcusego obraca się wokół zasygnalizowanego przez Marksa problemu alienacji, rozumianej jako wyobcowanie prawdziwej istoty człowieka. M. - zastanawia się nad istotą człowieka i jego człowieczeństwem i dochodzi do wniosku, że być człowiekiem znaczy być wolnym. Ten punkt wyjścia służy M. Do krytyki społeczeństwa zniewalającego, tłumiącego prawdziwe marzenia i dążenia człowiecze, krytyka ta obraca się głównie wokół cywilizacji społeczeństwa przemysłowego. M. uważa, że czyni ona z ludzi automaty, konsumentów i producentów, niezdolnych do wyrażania a nawet do uświadamiania sobie własnych ludzkich potrzeb. M. uważał, że takie społeczeństwo jest społeczeństwem totalitarnym. Krytyka M. dotyczy zarówno państwa komunistycznego co państwa dobrobytu. Wzywał do rewolucji, która zniesie system zniewolenia, dając jednostką egzystencję uspokojoną. Rewolucję powinna przeprowadzić nie klasa robotnicza skorumpowana według M. lecz - nowa lewica, młodzież i elity intelektualne, które pociągną za sobą proletariat.

5) GŁÓWNE WARTOŚCI I ZAŁOŻENIA NOWEJ LEWICY

Jest to ruch ideologiczny i społeczno - polityczny, którego bazą społeczną była przede wszystkim młodzież studencka i część intelektualistów akademickich, rozwinęła się w latach 60-tych w Stanach Zjednoczonych i krajach Europy Zachodniej. Odrzucających styl myślenia, założenia programowe i formy działania starej lewicy utożsamianej z ideologią socjal-demokracji i marksizmu-leninizmu. Określenie nowej lewicy sformułowana przez grupę studentów skupionych wokół czasopisma New Life Review, wyd w 1957 r. Założenia ideolog-progr N.L. stanowiły zbiór koncepcji i poglądów zapożyczonych z różnych kierunków filozoficznych doktryn społeczno-ekonomicznych, religijnych i moralnych. Naczelnym hasłem ideowym ruchu było 3xM to jest Marks, Mao, Marcuse, których uznawano za sztandarowych ideologów N.L. W programie N.L. zaznaczył się też wyraźny wpływ egzystencjalizmu, anarchizmu, trockizmu, liberalizmu a także religii chrześcijańskiej, buddyjskiej itd.

Ruch Nowej Lewicy objął swoją działalnością także różne dziedziny życia intelektualnego, kult i obyczajowości społeczeństwa zachodu w postaci kontrkultury (ruch wymierzony przeciw normom, system wartości i obyczajom społeczeństwa zachodniego). Głównym przedmiotem krytyki były zasady i organizacja życia politycznego i społeczno liberalnych demokracji Zachodniej. Akcent potrzeby radykalnego zreformowania systemu politycznego w kierunku jego decentralizacji, odejścia od sformułowanych i biurokratycznych procedur podejmowania decyzji politycznych oraz daleko idącego zbliżenia instytucji publicznych do rzeczywistych potrzeb i interesów przeciętnego obywatela. Twierdził, że struktury systemu politycznego uległy skostnieniu, nastąpił zanik konkurencji między partiami politycznymi, zaś sama władza przeszła w ręce wąskiej elity i technokratów. Głoszono, że swoje znaczenie straciły takie wartości jak demokracja, wolność, pluralizm. Proponowany program zmian politycznych był odbiciem związków ideowych poszczególnych organizacji N.L. z określonymi doktrynami politycznymi. W umiarkowanej wersji zakładano, że przywrócenie autentyczności życia publicznego powinno nastąpić na drodze demokracji uczestniczącej, zapewniająca każdemu obywatelowi bezpośredni udział w podejmowaniu decyzji politycznych. Wskazywał na potrzebę rozwijania samodzielnej inicjatywy. (Nurt radykalny nawoływał do totalnej rewolucji, likwidacji instytucji państwowych w ogóle często aprobowali terror-jako metodę walki politycznej. Program społeczny był oparty na idei autentycznego „JA”, wspólnoty, równości i wolności. Dążyli do zbudowania podstaw nowego indywidualizmu opartego na wolności poszukiwania, identyfikacji i praktykowania własnego „JA”. Przejawami N.L. były zarówno wewnętrzne przeżycia psychiczne i myślenie człowieka jak i zewnętrzne zachowanie manifestujące jego style życia. Pełną swobodę samorealizacji jednostki wiązano ze wspólnotą (komuna), która miała sprzyjać utrwaleniu autentycznych więzi międzyludzkich, stwarzać warunki do zniesienia poczucia samotności, alienacji, anonimowości.

6) REWOLUCJA I JEJ GŁÓWNE SIŁY - WG. H. MARCUSA.

Jego poglądy społ-polit były przetworzonym konglomeratem Hegla, Freuda i Marksa. Człowiek jest z natury dobry, potrzebuje wolności miłości. Wpływ na jego poglądy miały wartości konfromizmu i konserwatyzmu, a takrze przestarzały marksizm. W rezultacie tego, klasa robotnicza i jej partie utraciły swój dawny potencjał rewolucyjny, zniewolone nieustającą pogonią za coraz to wyższym poziomem konsumpcji. Jedynie na drodze rewolucji można zrzucić represyjność cywilizacji przemysłowej, zmusić go do konieczności pracy ponad siły, zjednoczyć z drugim człowiekiem w miłości, pojednać z przyrodą i bogiem. Siły rewolucyjne upatrywały w studentach, radykalnej inteligencji, uciskanych mniejszościach rasowych i etnicznych oraz narodach trzeciego świata. Wyobrażał sobie ustrój pełen wolności, graniczący z erotycznym hedonizmem, atrakcyjny nie tylko dla zbuntowanej młodzieży, ale również dla innych radykalnych ruchów politycznych.

7. TEORIA DZIAŁAŃ KOMUNIKACYJNYCH J. HABERMASA.

J. Habermasa (ur.1929), niem filozof i socjolog, przedstawiciel „frankfurckiej szkoły”, reprezentant neomarksizmu. W 2 poł lat 60 jego poglądy wywarły wpływ na ruchy studenckie w RFN (Nowa Lewica). Dzieło, które zyskało Habermasowi popularność, to (Teoria komuniko­wania, porozumiewania się, 1979. Opisując dominację, nie można bowiem nie założyć jednocześnie co rozumie się przez idealną sytuację porozumiewania się. Dominacja jest bowiem zaprzeczeniem idealnej sytuacji komunikacyjnej. Dlatego też stwarzanie warunków do idealnego prowadzenia dialogu — najpierw przez opisanie warunków takiego działania— jest pierwszym zadaniem filozofii. Habermas uważa, że demokracja to nic innego jak polityczny dialog i jest przekonany, że można wyznaczyć warunki prowadzenia takiego dialogu, które zaakceptowaliby wszyscy jego uczestnicy. Teoria Habermasa jest próbą racjonalnej rekonstrukcji idealnego ładu komuni­kacyjnego. Ład ten zakłada przede wszystkim równość wszystkich uczestników sytuacji komunikowania się, ale i ich wolność komunikowania się, a także wolność dokonywanych wyborów. Teoria Habermasa znalazła zastosowanie w różnych dziedzinach filozofii, także jako podstawa formułowania nowej filozofii prawa.

8) IDEE SOCJALISTÓW UTOPIJNYCH (H. DE SAINT - SIMON, CH. FOURIER, R. OWEN)

H. Saint Simon prowadził ostrą krytykę ustroju kapitalistycznego. Uważał, iż jednym ze źródeł współczesnego w jego czasach zła był brak oświecenia ludu. Podkreślał wielką rolę nauki i techniki jako drogę do uporządkowania spraw społecznych. Gardził filozofami i prawnikami, ponieważ nie posiadają oni wiedzy pozytywnej, która jest niezbędna do stworzenia nowego porządku. Według niego przyszłość społeczeństwa ukształtują ci, którzy tworzą realia społeczne: uczeni-technicy, przemysłowcy. Saint- Simon sformułował słynne prawo trzech stadiów rozwoju umysłu ludzkiego (technologicznego, materialistycznego, pozytywnego). Saint- Kimon widział w produkcji przemysłowej podstawę ekonomiczną współczesnego mu społeczeństwa, a w rozwoju przemysłu i nauki główne źródła postępu społecznego. Saint-Simon chciał wprowadzić racjonalną organizację produkcji i stworzyć społeczeństwo industrialne. Według niego industrializm będzie ustrojem, w którym nastąpi likwidacja przywilejów feudalnych. Paca stanie się podstawą bytu jednostkowego i społecznego. Naczelną nauką społeczeństwa industrialnego stanie się ekonomia polityczna. Społeczeństwo zostanie zorganizowane na wzór warsztatu przemysłowego. Wpływ na sprawy polityki będą mieli tylko przedstawiciele industrii. Saint-Simon odrzucał zasadę równości jako hamującą postęp społeczny i postulował oparcie industrialnego społeczeństwa na zasadzie hierarchii pracy, zdolności i wiedzy. Był on przeciwko koncepcji rewolucyjnych przeobrażeń społecznych.

Fourier za główną przyczynę zła uważał rozdrobnienie własności i pasożytnictwo w handlu. Uważał, iż przed ujemnymi skutkami anarchii ustroju kapitalistycznego może uchronić społeczeństwo tylko wprowadzenie ustroju opartego na uspołecznieniu środków produkcji. Istniejącej rzeczywistości przeciwstawiał Fourier swą koncepcję idealnego ustroju pozbawionego wszelkiego przymusu. Podstawową komórką tego ustroju, opartego na zrzeszaniu się miała być falanga. Każda falanga miała zrzeszać około 1600 osób. Miał to być rodzaj zrzeszenia wytwórców, wytwórców także swoista organizacja konsumentów. Szczególną uwagę zwracał Fourier na wychowanie dzieci i sytuację kobiet. Był zdania, że wyzwolenie kobiety jest miarą wyzwolenia powszechnego. Fourier twierdził, iż każdy członek falangi miałby prawo do pracy, a zarazem wolność wyboru pracy. Nie był on zwolennikiem rewolucji, zalecał natomiast propagandę i perswazję.

R. Owen reprezentował ideologię socjalizmu utopijnego w Anglii. Owen przekonywał, iż społeczeństwo kapitalistyczne jest równie niedoskonałe jak ustrój stanowy i podobnie jak feudalizm jest przejściowym etapem rozwoju ludzkości. Owen twierdził, iż społeczne władanie środkami produkcji zapewni najlepszą organizację społeczeństwa, społeczeństwa, w którym zapanuje wolność i sprawiedliwość. Pragnął scentralizować ogólne zarządzanie produkcją, podziałem i zatrudnieniem. Uważał, iż sprawa wychowania i kształcenia powinna się znaleźć w rękach państwa. Podstawową formą społeczną miały być organizacje handlowo-bankowe. Przypadłoby im w udziale kontynuowanie działalności robotniczych

spółdzielni w sferze produkcji. Właśnie te spółdzielnie, ujęte w organizacyjną sieć ogólnokrajową, miały stanowić podstawę przyszłego ustroju. Owen uważał, iż proces przeobrażenia stosunków społecznych nie może być dokonywany drogą przemocy. Środkiem do tego celu powinna być siła przekonywania i dobry przykład.

9) GŁÓWNE IDEE SOCJALDEMOKRACJI

Wyraźne rozgraniczenie idei socjalizmu od komunizmu, oskarżano międzyn. komunistów że dążą nie do łagodzenia ale zaostrzania sprzeczności klasowych w celu ustanowienia dyktatury jednej partii,

Socjalizm definiowano jako ruch wszystkich którzy chcieli położyć kres wyzyskowi człowieka przez człowieka i dążą do tego by całe społeczeństwo miało prawo stanowienia o życiu gospodarczym. Ruch socjalistów miał zmierzać do ustroju sprawiedliwości, dobrobytu, wolności i pokoju. Uważano, że nie ma socjalizmu bez wolności, którą może zapewnić jedynie demokracja,

Prawa i wolności: wolność osobista, w. prasy, równość wobec prawa itd.,

Demokracja miała być rządami większości przy poszanowaniu praw mniejszości, domagano się prawa autonomii kulturalnej dla mniejszości językowych. Głoszono, że demokracja ma obowiązek bronienia się przed tymi, którzy jej nadużywają w celu jej zniszczenia.

Cele socjalizmu dotyczące demokracji gospodarczej:

- Pełne zatrudnienie

- Wzrost produkcji

- Zabezpieczenie społeczne

- Sprawiedliwy podział dochodów i majątków

- Stałe podnoszenie dobrobytu

Gospodarka planowana nie wymaga uspołecznienia wszystkich środków produkcji ani tym bardziej, że wszystkie decyzje gospodarcze ma podejmować jedynie rząd. Upaństwowienie miało występować w celu kontroli nad przemysłami kluczowymi i niedopuszczenia do wyzysku mas ludowych przez kapitalistyczne monopole i kartele. Robotnikom miano zagwarantować demokratyczny udział w kierownictwie przemysłów, a parlamentom- kontrolę nad całością gospodarki.

W dalszej części programu wymieniono prawa socjalne: prawo do pracy, p. do pomocy lekarskiej i do ochrony macierzyństwa, p. do wypoczynku, p. do zabezpieczania na starość, na wypadek bezrobocia lub niezdolności do pracy, p. młodzieży do wykształcenia odpowiadającego indywidualnym zdolnościom, p. do dachu nad głową.

Ostatnia część deklaracji dotyczyła demokracji międzynarodowej:

- Konieczność likwidacji nędzy w skali światowej

- Wspomaganie równomiernego rozwoju gospodarczego wszystkich narodów.

Konsekwencje wynikające z deklaracji:

- Partie socjaldemokratyczne miały być nie tylko p. robotniczymi, ale grupującymi wszystkich niezadowolonych z systemu gospodarki wolnorynkowej (co rozszerza możliwość współpracy z partiami chrześcijańskimi czy chłopskimi)

- Partie te przestawały nalegać na kierowanie gospodarką (nastawianie się na wyrównywanie niedomagań kapitalizmu wolnorynkowego)

- Obrona demokracji czyniła z partii socjaldemokratycznych partnera politycznego dla partii liberalno-demokratycznych.

10) FABIANIZM - DOKTRYNA ANGIELSKIEGO RUCHU SOCJALISTYCZNEGO

Fabianie - ruch socjalistyczny rozwijał się własnymi drogami. Po upadku powstania czartystów ruch ten (niejednolity) zaniechał ideologii rewolucyjnej. Jako podstawowe hasła socjalistyczne wysuwano poprawę warunków życia klasy robotniczej, reformy socjalne bez czynnej walki o wyzwolenie społeczne i zmianie ustroju państwa.

Ruch fabianów - charakterystyczny dla angielskiego socjalizmu, członków Towarzystwa fabianów (Fabian Society), założonego w 1884 r. w Londynie przez grupę intelektualistów. Fabianie rekrutowali się z warstw drobnomieszczańskich i częściowo robotniczych. Byli zwolennikami pokojowych i stopniowych reform społecznych, propagowali idee tzw. socjalizmu municypalnego. Na istotę obranej taktyki wskazuje m. In. nazwa przyjętego przez to Stowarzyszenie (od imienia rzymskiego wodza - Fabiusa Cunctatora, znanego z powolnego działania). Fabianie przeprowadzili szereg reform w dziedzinie oświaty, zdrowia, zarządzania przedsiębiorstwami miejskimi. Uważali tę działalność za równoznaczną z urzeczywistnianiem ideałów socjalistycznych i socjalistycznego budownictwa. Wywarli z czasem poważny wpływ na program brytyjskiej Labour Party. Z doktryną marksizmu nie mieli nic wspólnego, choć doskonale znali prace teoretyków marksizmu.

11. PODSTAWOWE IDEE „SOCJALIZMU Z KATEDRY”

W latach 70-tych nurt, który miał najliczniejszych zwolenników w sferach inteligencji uniwer­syteckiej. Jego głównym teoretykiem był profesor ekonomii i polityki gospodar­czej w Monachium, Lujo Brentano. Badania nad sytuacją gospodarczą i społe­czną w Anglii doprowadziły go do wniosku, że poprawa sytuacji ekonomicznej proletariatu może powstrzymać wzrost napięcia między masami robotniczymi a burżuazją. Przenosząc doświadczenia angielskie na grunt niemiecki Brentano postulował reformy społeczne i żądał podwyżki zarobków, uważając że od­powiednie posunięcia tego typu zdławią rewolucyjne nastroje wśród klasy robotniczej. Wypowiadał się też przeciwko stosowaniu siły wobec ruchu robotniczego.

Przedstawiciele socjalizmu z katedry udzielali również aktywnego poparcia polityce Bismarcka, podobnie jak lassalczycy łudząc się, iż jest on gotów zaprowadzić nowy porządek w cesarstwie. Polemizowali ostro zarówno z soc­jalizmem marksowskim, jak i ze skrajnymi liberałami.

12.Panstwa-narod-robotnicy- jednostka w mysli polit.socjaldemokracji

W XX wieku europejskie partie socjaldemokratyczne opierały swe programy na keynesowskiej ekonomii i polityce ekonomicznej zmierzającej do pełnego zatrudnienia i państwa dobrobytu. Oznaczało to rezygnację z hasła upaństwowienia własności. Celem stało się reformowanie kapitalizmu w kierunku zapewnienia każdemu prawa do pracy, równości szans w dostępie do oświaty, kultury, służby zdrowia, większej równości dochodów. Jednocześnie partie te przestały się uważać tylko lub głównie za partie klasowe klasy robotniczej, starając się reprezentować interesy większości społeczeństwa. Najdalej w tym kierunku zdołały pójść partie socjaldemokratyczne krajów skandynawskich, jako partie rządzące doprowadziły one do takich przeobrażeń w gospodarce i życiu społecznym, że często określa się ustrój tych krajów jako socjalistyczny. W ciągu kilku dziesięcioleci utrzymywały one bezrobocie na minim. poziomie (np. w Szwecji ok. 2%), zapewniały bezpłatne świadczenia zdrowotne i bezpłatną oświatę wszystkich szczebli oraz bardzo wysoki i powszechny poziom zabezpieczenia emerytalnego. Zachowały przy tym mechanizm rynkowy i prywatną własność. Obecnie bezrobocie w krajach socjaldemokratycznych często przekracza 5%, zaś efektywność gospodarrki jest zauważalnie niższa niż w krajach kapitalistycznych.

13) E. BERNSTEIN I JEGO POGLĄDY

Ideolog i przywódcta Socjaldemokratycznej Partii Niemiec. Wykład swej doktryny zawarł w książce Zasady socjalizmu i zadania socjalnej demokracji z 1899 roku.

Ojciec rewizjonizmu lub inaczej socjalizmu rewizjonistycznego.

- Odrzucił filozofię Marksa jako teoretyczną podstawę ideologii socjalizmu. Negował to, że marksizm oparty był na filozofii Hegla. Opowiadał się za neokantyznmem.

- Negował wierzenia Marksa w to, że rewolucja jest rozwiązaniem wszystkich problemów społecznych. Innymi słowy odrzucał marksistowską prognozę zmian społecznych (czyli przechodzenia od kapitalizmu do socjalizmu) przy pomocy rewolucji. A to dlatego, że socjalizm może jedynie zwyciężyć poprzez stopniowe, wieloletnie reformy socjalistyczne w ramach kapitalizmu. Będą one wymuszone przez naciski robotników, którzy zdobędą swoje przedstawicielstwo w parlamencie.

- Wskazywał, że kapitalistyczna ekonomika gwarantuje ciągły wzrost stopy życiowej całego społeczeństwa, w szczególności proletariatu osiągającego coraz wyższe płace. W pewnym momencie będzie tak, że płaca robotnicza będzie równa całej wytwarzanej przez robotnika wartości. W ten sposób, jeszcze w ramach kapitalizmu, dojdzie do stopniowego ograniczenia wyzysku robotnika, i być może aż do jego zupełnego zaniku. To jest główna rewizja samego sedna ekonomicznej teorii Marksa: klasa społeczne będzie oparta nie, jak twierdził Marks, na kryterium stosunku do własności środków produkcji, ale na kryterium wielkości osiągniętego faktycznie dochodu i zarobku. Czyli: pozycje ekonomiczną i socjalną jednostki w społeczeństwie wyznacza osiągnięty dochód, a nie stosunek do środków pr. Chodzi również o to, że wraz z rozwojem masowej produkcji kapitalistycznej, wzrośnie standard życia mas robotniczych i nastapi rozrost tzw. klasy średniej.

- Bernstein dostrzegał proces demokratyzacji w kapitalistycznych mechanizmach sprawowania władzy państwowej. Przekładając to na chłopski rozum:

- Wpływy polityczne burżuazji kurczą się na rzecz wpływów klasy robotniczej (co za tym idzie: najwyraźniej konflikt burżuje - klasa robotnicza łagodnieje, co wskazuje na zbędność rewolucji)

- Zdaniem B. można w panującym ustroju kapitalistycznym dostrzec pierwiastki, które będą niejako podwaliną dla przyszłego ustroju socjalistycznego. Te pierwiastki to związki zawodowe, spółdzielczość handlowa i samorząd terytorialny. Trzeba je rozwijać na drodze reform by w ogóle można było myśleć o ustroju socjalistycznym. Ponadto pierwiastki te klasa robotnicza powinna nieustannie umacniać poprzez walkę polityczną z burżuazją o jak najwięcej miejsc w parlamencie i mandatów w samorządzie terytorialnym

14) POGLĄY F.LASALEA

Ferdynad Lassalle - aktywność polityczną rozpoczął w dobie Wiosny Ludów. Będąc świadkiem słabości i niedojrzałości klasy robotniczej, prowadził agitację zmierzającą do radykalizacji burżuazji w walce z reakcja. Zniechęcony porażką rewolucji, powrócił do ruchu robotniczego dopiero w latach sześćdziesiątych. Działalność Lassalle'a w ruchu robotniczym prowadzała, z jednej strony, do zorganizowania klasy robotniczej w walce z absolutyzmem, z drugiej do sformułowania zasad taktyki proletariatu, stającej się źródłem reformizmu i oportunizmu.

Powstanie i rozwój państwa interpretował on w nawiązaniu do heglowskiej idei urzeczywistnienia się wolności, jako idei moralnej. Cel ten w historii osiągany jest stopniowo i dopiero pojawienie się klasy robotniczej stwarza najszersze historyczne perspektywy wyzwolenia całego społeczeństwa.

Doktrynalnym założeniem Lassalle'a jest myśl, iż jednostka osiąga polepszenie bytu społecznego jedynie poprzez ścisłe współdziałanie z państwem. Stąd też urzeczywistnienie moralnej funkcji państwa sprzyjać będzie rozwojowi obywatela na zasadzie pogłębiania obiektywnej idei wolności.

- Doprowadził do utworzenia Powszechnego Niemieckiego Związku Robotników w 1863

- Głosił koncepcję socjalizmu państwowego. Zakładał, ze państwo jest ponadklasową organizacją całego społeczeństwa, która służy dobru powszechnemu. W związku z tym klasa robotnicza powinna:

A) Łamiąc opór klas posiadających, wymusić na państwie przeprowadzenie reform socjalnych i wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego

B) Najlepszym środkiem zmiany warunków życia klasy robotniczej jest zorganizowanie (przy finansowej pomocy państwa) robotniczych zrzeszeń wytwórczych, które stopniowo zastąpią przedsiębiorstwa kapitalistyczne

- Lassalle był twórcą tzw. prawa pracy - poziom życia klasy robotniczej powinien wzrastać stopniowo, ponieważ im większe zarobki tym więcej dzieci się rodzi i następuje zubożenie rodziny. Dzieci, jak dorosną, stają się nową „siłą” na rynku pracy, zatem jest więcej chętnych do pracy a burżuazja wówczas obniża płace lub zwalnia się robotników. Morał z tego jest taki, że robotnicy powinni kształcić dzieci, a nie je robić.

15. WSPÓŁCZESNY SOCJALIZM DEMOKRATYCZNY - ZAŁOŻENIA TEORETYCZNE, POLITYKA

Po II w. św. zaznaczyła się wyraźnie ewolucja socjaldemokratyzmu w kierunku prawicowym. Współczesny socjalizm demokratyczny charakteryzuje się następującymi cechami:

- Jest to reformistyczny nurt myśli politycznej liderów klasy robotniczej krajów zachodnich;

- Nie ma on jednolitych podstaw filozoficznych, opiera się na elektrycznym połączeniu różnych ideologii burżuazyjnych obcych marksizmowi-leninizmowi;

- Odcina się od marksizmu-leninizmu jako doktryny rzekomo bądź „przestarzałej” bądź „nieadekwatnej” do warunków współczesnego kapitalizmu

- W ślad za tym podejmuje on krytykę marksizmu-leninizmu, zwłaszcza w zakresie teorii rewolucji, walki i dyktatury proletariatu, głosząc tezy o ponad klasowej istocie państwa kapitalistycznego i o możliwości przejścia do socjalizmu na drodze reform;

- Cechuje go pragmatyzm wynikający z jego kompromisowego stosunku do doktryn burżuazyjnych; występują w programach partii socjaldemokratycznych konstruktywne cele polityki zagranicznej w postaci dopuszczenia współpracy partii socjaldemokratycznych z partiami komunistycznymi.

16. GŁÓWNI TEORETYCY REWOLUCJONIZMU - KOMUNIZMU I ICH POGLĄDY (MARKS I ENGELS)

Zgodnie z Marksizmem rewolucja społeczna odbierana jest jako głęboki przewrót, raczej krwawy niż pokojowy. Rewolucja jest w ekonomicznym, politycznym i ideologicznym życiu społeczeństwa najważniejszym przejawem konieczności rozwoju dziejowego. Wg Marksa „rewolucja to parowóz dziejów”. Pochód rewolucji w dziejach miał zamknąć rewolucję socjalistyczna dokonaną przez klasę robotniczą w imieniu wszystkich klas, w interesie całego społeczeństwa. Marks i Engels marzyli o „rewolucji nieustającej”, która trwałaby władza państwowa nie znalazła by się w rękach proletariatu na całym świecie. Jednak dostrzegli oni szansę na zwycięstwo rewolucji socjalistycznej jedynie w wysoko rozwiniętych gospodarczo, kapitalistycznych krajach europejskich i USA. Polegając na sile mas proletariackich, nie lekceważyli przy tym roli wybitnych ideologów i polityków. Komunizm marksistowski jest przejawem rzeczywistej, naturalnej i koniecznej tendencji rozwojowej w dziejach społeczeństw. Rozwój ten zamyka się w ramach triady od komunizmu społeczeństw pierwotnych poprzez społeczeństwa klasowe do komunizmu społeczeństw przyszłości. Komunizm dla Marksa i Engelsa jest ruchem rzeczywistym, który znosi stan obecny. Do realizacji tego ruchu zdolny jest jedynie proletariat, ale w perspektywie celów komunistycznych czyni to w imieniu całej ludzkości.

17) Narod-klasa spoleczna jednostka w mysli politycznej komunizmu Ustrój komunistyczny - uważany jest za ustrój bezklasowy, uwolniony od instytucji pańtwa - najwyższe stadium rozwoju społeczeństwa socjalistycznego. Nigdzie nie został zrealizowany. Był natomiast uznawany za cel, do którego miały dążyć społeczeństwa socjalistyczne.

W praktyce państw rządzonych przez partie komunistyczne i robotnicze występował (i w niektórych krajach nadal trwa) ustrój nazywany realnym socjalizmem (który zastąpił wcześniej stosowane określenie dyktatura proletariatu).

Ustrój realnego socjalizmu ukształtował się wyłącznie w państwach, w których partie komunistyczne zdobyły władzę. Charakteryzował się dominacją partii we wszystkich sferach życia publicznego, które zawładnęły ustawodawstwem, prawem, a nawet życiem prywatnym obywateli; sprawowały monopol w zakresie ideologii i upaństwowionej gospodarki.

Rządy partii komunistycznych lub robotniczych realizowano metodami przymusu i terroru o różnej dynamice i stopniu nasilenia, przy równoczesnym odcięciu kontaktów i swobody wymiany ze światem zewnętrznym. Ustrój realnego socjalizmu w fazie rozwoju charakteryzował: szybki wzrost gospodarczy (nacisk na produkcję, wykorzystanie rezerw siły roboczej, zwiększona eksploatacja zasobów naturalnych), zmniejszenie funduszy na infrastrukturę i ochronę środowiska, mobilizacja ludności metodami przymusu politycznego i policyjnego, masowe przemiany społeczne (urbanizacja, wzrost wykształcenia, ruchliwość społeczna). Te cechy rozwoju decydowały o poparciu komunizmu przez te grupy społeczne, które odniosły korzyści ze zmian. Były też przyczyną popularności międzynarodowej.

Po wyczerpaniu łatwo dostępnych zasobów i w skutek narastania zjawisk biernego oporu oraz korupcji, nastąpiła faza utraty atrakcyjności ideologicznej i praktycznej. Nastąpił spadek dyscypliny społecznej i brak zdolności do wprowadzania innowacji. Pojawiły się zorganizowane ruchy emancypacyjne. Gospodarka przeżywała coraz poważniejsze trudności. Było to przyczyną znalezienia się ustroju realnego socjalizmu w fazie stagnacji i przewlekłego kryzysu, a w konsekwencji upadku w latach 1989-1992 w większości państw

18) TEORIA REWOLUCJI SPOŁECZNEJ

Wg marksizmu rewolucja społeczna jest najwyższym przejawem walki klasowej. Rewol. społ. to głęboki przewrót w ekonomicznym, politycznym i ideologicznym życiu społeczeństwa. W wyniku rewol. następuje przejście od jednej, przestarzałej formacji społeczno-ekonomicznej, do drugiej, nowej, bardziej postępowej. Marksizm rewol. uznaje za niezbędny element rozwoju procesu dziejowego. Rewolucja to konieczność historyczna. Zarzewiem rewol. jest konflikt między nowymi siłami wytwórczymi a starymi stosunkami produkcji. Walka na płaszczyźnie ekonomicznej łączy się z walką o władzę, walką polityczną. Zgodność stosunków produkcji z charakterem sił wytwórczych wymaga przejścia władzy państwowej z rąk klasy zachowawczej lub reakcyjnej do rąk klasy postępowej. Dlatego centralnym problemem każdej rewol. jest zagadnienie władzy państwowej. Żadna klasa panująca nie rezygnuje ze swej władzy dobrowolnie. Dlatego klasa może zmieniać stosunki społeczne dopiero, gdy przemocą obali panowanie starej klasy. Istotnym problemem teorii rewol. społ. Jest geograficzny zasięg rewol. Marks i Engels sformułowali ideę „rewolucji nieustającej”. Rewol. miała trwać dopóki proletariat nie zdobędzie władzy państwowej w całym świecie kapitalistycznym. Twórcy materializmu historycznego uważali, że rewol. socjalistyczna może się rozwinąć jeśli obejmie swym zasięgiem jednocześnie wszystkie lub najpotężniejsze państwa kapitalistyczne. Wg nich szansę zwycięstwa socjalizmu tylko w jednym kraju mogły być w krajach rozwiniętych kapitalistycznie: Anglii, Stan. Zjednoczonych, Holandii. Lenin odmiennie doszedł do wniosku, że rewol. socjalistyczna urzeczywistni się najpierw w tym państwie, które jest najsłabsze kapitalistyczne - Rosji. Marks i Engels opierając się na tezie, że siłą określającą rozwój społeczeństwa jest sposób produkcji dóbr materialnych, dowodzili, że lud jako wytwórca tych dóbr jest twórcą historii. Lud był dla nich siłą społeczną opowiadającą się za postępowymi procesami rozwoju społecznego. Zaliczali do niego masy pracujące jako wytwórców dóbr materialnych oraz wartości duchowych. Wg marksizmu to lud przede wszystkim przygotowywał wszelkie przewroty techniczne, udoskonalając narzędzia pracy i siły wytwórcze; odgrywał także ogromną rolę w walkach politycznych w całej historii.

19) Myśl polityczna Bolszewizmu Nazwa pochodzi od słowa „bolsze” co znaczy więcej. Głównymi przywódcami i teoretykami byli Lenin i Trocki. Bolszewizm był odmianą marksizmu, jednak różnił się od niego pod względem doktrynalnym oraz taktyki i strategii i strategii rewolucyjnej. Był on przeciwny partii masowej, o luźnej strukturze organizacyjnej, natomiast opowiadał się za parają kadrową, która była by ściśle scentralizowana i zdyscyplinowana. Głównym zadaniem partii miało być przejęcie władzy przez masy na drodze rewolucji w celu wykorzystania jej dla budownictwa socjalistycznego i komunistycznego. Jako system władzy zaistniał po rewolucji październikowej W Rosji w 1917r. Przejmując władze zaczęli wcielać wżycie swój program społeczny i gospodarczy. Znacjonalizowali banki, zakłady przemysłowe, duże majątki ziemskie itd.. Zgodnie z regulamin oficjalnej i jedynej słusznej ideologii nie mogły istnieć żadne inne partie, dlatego państwo totalitarne nie dopuszczało do tworzenia się pozycji. Partia podporządkowała sobie wszystkie istniejące już instytucje państwowe. Skupiła cała władzę w swoich rękach, sprawiając że instytucje państwowe spełniały jedynie role fasadowe. Tępił on „wrogów narodu” lub „wrogów systemu” znajdujących się zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz kraju. Dodatkowo nie jasno określano „jednostki chorobowe” przed takim oskarżeniem ciężko się było tłumaczyć gdyż nie można się bronić jak nie wiadomo o co się jest oskarżonym. Oznaczał on również panowanie aparatu partyjnego nad wszelkimi dziedzinami życia oraz przekształceniu państwa w dyktatorski reżim policyjny. Biurokracja partyjna stanowiła uprzywilejowaną warstwę stojącą najwyżej w hierarchii społecznej. Kontrolując praktycznie wszystkie dziedziny życia

20) EUROKOMUNIZM - GŁÓWNE ZAŁOŻENIA

Doktryna eurokomunizmu była wyrazem ewolucji zachodnioeuropejskiego ruchu komunistycznego. Eurokomunizm był doktryną, która miała umożliwić komunistom zachodnim wejście na scenę polityczną nie tylko w charakterze partii opozycyjnych , ale i przyjęcie odpowiedzialności za rządy. Twórcami eurokomunizmu byli: Georges Marchais , Enrico Berlinguer, Santiago Carillo. Podstawowym założeniem eurokomunizmu było odrzucenie idei dyktatury proletariatu i zaakceptowanie zasad demokracji. Komuniści obiecywali i wpisywali do swoich programów i statutów nienaruszanie zasad demokracji politycznej, utrzymanie rządów parlamentarnych, gwarantowali zachowanie partii opozycyjnych i poszanowanie konstytucyjnych paw i wolności obywatelskich. Pogram eurokomunizmu propagował też solidarność wszystkich klas, rezygnując z hasła walki klas. Nowością programową było też odstąpienie od wymogu jedności światopoglądowej. Członków patii komunistycznych: zarzucano propagowanie ateistycznego światopoglądu, uznano pluralizm w tym zakresie swobodę praktykowania religii. Eurokomunizm zakładał utrzymanie państwa świeckiego, rozdział kościoła od państwa oaz swobodę praktyk religijnych. Odrzucano też oficjalnie leninizm, a marksizm uznano za teorię, która winna być twórczo rozwijana, a nie traktowana jako doktryna. Eurokomuniści podkreślali, że nie zamierzają wprowadzić całkowicie upaństwowionej i centralnie sterowanej gospodarki.

21 nowa hegemonia A.GRAMSCI

W następnych stuleciach koncepcję społeczeństwa obywatelskiego rozwijano, ale i znacznie modyfikowano. W wieku XIX uczynił to przede wszystkim filozof niemiecki - Georg Wilhelm Friedrich Hegel oraz na początku naszego stulecia Włoch - Antonio Gramsci. Ich rozważania, znacznie zresztą różniące się między sobą, miały już wyraźnie postulatywny i normatywny charakter; dotyczyło tego jak powinno społeczeństwo być zorganizowane, a nie jakie jest w rzeczywistości.

W systemie heglowskim społeczeństwo obywatelskie stanowiło jeden z trzech elementów systemu społecznego. wspólnota narodowa; państwo; społeczeństwo obywatelskie, które przedstawił jako sieć współzależności z rynkiem.

Gramsci także wyróżnił trzy, lecz inne, elementy systemu społecznego;

- gospodarkę (zdominowana przez burżuazję),

-państwo (będące w jej rękach narzędziem przemocy),

-połeczeństwo obywatelskie, które w tej koncepcji miało realizować się w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym, stanowiąc zaporę dla dominacji burżuazji

22) PAŃSTWO W MYŚLI POLITYCZNEJ MARKSIZMU

Państwo i prawo to zjawiska historyczne; są one rezultatem określonego stadium rozwoju społecznego i stanowią instrument panowania jednej klasy nad innymi klasami. Cechą państwa opartego na wyzysku jest istnienie publicznej władzy, która jest oddzielona od mas ludowych i którą sprawują specjalne siły, takie jak np. wojsko, cały zastęp specjalistów od polityki, aparat biurokracji, policja itp. Państwo zatem to także machina kierownicza dysponująca własnym, wydzielonym od ogółu społeczeństwa aparatem przymusu. Nawet państwo maksymalnie autorytarne, o aspiracjach do ponadklasowości, nigdy nie przestaje być w gruncie rzeczy organizacją służącą-lepiej czy gorzej-klasie panującej. Arbitralność państwa w stosunku do tej klasy jest najczęściej pozorna, a i pozory są zazwyczaj przejściowe.

Państwo działające w obronie istniejącego ustroju ekonomicznego, który wyraża interesy klasy panującej, tworzy również prawo, tzn. określony system norm, odzwierciedlających wolę tej klasy, mających walor przymusu i zabezpieczonych sankcją władzy. Będąc odbiciem określonych stosunków ekonomicznych, stosunków produkcji i własności, prawo utrwala je i sprzyja ich dalszemu rozwojowi. Prawo jest więc wolą klasy panującej, podniesioną do rangi ustawy. Państwo i prawo-twierdzili Marks i Engels- stanowią najważniejszy element nadbudowy społeczeństw klasowych, a mianowicie jej część polityczną. Marksizm stworzył teorię typów i form państwa, która zwłaszcza po II wojnie światowej, będzie intensywnie wcielana do praktyki politycznej i nauk społecznych. Marksizm dowodził, że historycznie następujące po sobie typy państw-niewolnicze, feudalne, kapitalistyczne-są wyrazem panowania historycznie następujących po sobie klas wyzyskiwaczy-właścicieli niewolników, feudałów oraz burżuazji. W ramach każdego typu państwa istnieją różne formy państwa. Typ państwa zależy od historycznie określonego, ekonomicznego ustroju społeczeństwa, od tego, jaka klasa znajduje się u władzy; formy państw zależą natomiast od konkretnych warunków historycznych, rozwoju danego kraju, od tego, na jakim szczeblu rozwoju danej formacji znajduje się społeczeństwo, od stopnia pogłębienia się i zaostrzenia sprzeczności klasowych, od istniejącego układu sił klasowych itp. Marksa i Engelsa, krytyka ustroju burżuazyjnego była nacechowana realizmem. Nie była krytyką totalną. Bezlitośnie negliżując słabości współczesnej sobie, liberalnej, parlamentarnej republiki otoczonej instytucjami socjalnymi, Marks dostrzegał w niej pozytywne cechy; stwierdzał, że jest ona szkołą politycznego myślenia dla klas pracujących oraz niezłą platformą podnoszenia rewolucyjnej świadomości proletariatu. Marksizm starał się dać podwaliny racjonalnej teorii budowy państwa socjalistycznego. Marks dostrzegał zalążki organizacji państwa nowego typu w ustroju Komuny Paryskiej. Jednakże wniosek Marksa że komuna jest nową formą organizacji państwowej, formą, która wymaga przejścia do socjalizmu, nie został dalej rozwinięty w jego pracach. Centralnym członem marksowskiej refleksji o państwie była ideologia rewolucji. Marks i Engels „odkryli” prawo rewolucji społecznej jako nieodzownego elementu procesu dziejowego i dali uzasadnienie historycznej konieczności rewolucji proletariackiej. Według Marksa stale zaostrzająca się walka klasowa przeistacza się w końcu w walkę polityczną, czyli w walkę o władzę. Niezbędnym bowiem warunkiem realizacji prawa koniecznej zgodności stosunków produkcji z charakterem sił wytwórczych-stwierdzili twórcy marksizmu-jest przejście władzy państwowej z rąk klasy reakcyjnej w ręce klasy przodującej. Stąd też podstawowym zagadnieniem każdej rewolucji jest zagadnienie władzy państwowej. Żadna klasa panująca nie zrezygnuje z niej dobrowolnie, przeto nowa klasa i nowe stosunki produkcji mogą triumfować tylko wtedy, kiedy stara władza zostanie obalona przemocą. Twórcy marksizmu doszli do przekonania, że rewolucje społeczne są nie odchyleniem lecz koniecznością, rządzącą rozwojem społeczeństw. Twórcy marksizmu wysunęli też koncepcję rewolucji nieustającej. Istota tej koncepcji polegała na tym, by uczynić rewolucję nieustającą dopóty, dopóki proletariat nie zdobędzie władzy państwowej. Marks dodawał, że warunkiem powodzenia walki klasy robotniczej było zespolenie rewolucji proletariackiej przez swego rodzaju drugie wydanie wojny chłopskiej.

23. DARWINIZM SPOŁECZNY: EWOLUCJONIZM H. SPENCERA I TEORIA PODBOJU L. GUMPLOWICZA:

Spencer, ang. Filozof i socjolog, dokonał wzbogacenia socjologii o determinizm społeczny orazteorie ewolucjonizmu. Traktował społeczeństwo jako część przyrody i interpretował jego rozwoju z punktu widzenia działania w nim praw i zależności typu przyrodniczego. Społeczeństwo jest jak żywy organizm. Jak organizmy przyrody podlega też prawom ewolucji. Potwierdza to historia ludzkości, wiodąca od społeczeństw prostych do nader wymyślnie złożonych. Klasyfikacja historycznych typów społeczeństw tkwiła u podłoża poglądów politycznych Spencera. Był liberałem. Istotną cechą współczesnego typu indust­rialnego społeczeństwa — twierdził — jest wolność osobista jednostki, praw równej wolności. Polega ono na tym, że każdy człowiek ma prawo czynić wszystko co chce, pod warunkiem, że nie naruszy takiego samego prawa innego człowieka. W związku z tym Spencer wyliczył, czego państwo nie powinno robić: 1) nie powinno interweniować w ekonomikę, gdyż narusza to wolność jednostki; 2) nie powinno zakładać kościoła państwowego, gdyż równałoby się to ograniczeniu praw obywateli do wyboru wiary; 3) nie powinno pomagać ubogim, gdyż narusza to prawo doboru naturalnego; 4) nie powinno kierować oświatą, posiadać kolonii, zajmować się emisją pieniądza (system walutowy należy oprzeć na bankach i instytucjach prywatnych).

Apoteoza wolnej konkurencji i wrogość wobec państwa autorytarnego, wreszcie nieukrywana niechęć do polityki imperialnej zdobyły Spencerowi wielu zwolenników wśród mieszczaństwa średniego oraz wśród ludności krajów zależnych. Bardzo popularny był m. in. na ziemiach polskich.

Gumplowicz. podkreślał, że wynik walk w społeczeństwie nie zależy od biologicznych cech walczących jednostek, lecz od organizacji walczących grup. Kwestionował też twierdzenie, jakoby w społeczeństwie automatycznie działało prawo doboru naturalnego. Za podstawowe prawo rozwoju społecznego uznawał tendencje samozachowawcze jednostek i grup społeczych, a za zasadniczy proces społeczny -walke między grupami. Walka ta była podstawową i niezmienną relacją międzygrupową.

Utożsamiał walkę pierwotnie różnych pod względem etnograficznym grup z walką ras, nie ujmował rasy jako zbioru ludzi o jed­nakowych dziedzicznych cechach somatycznych, lecz jako historyczną zbiorowość etniczną. Twierdził w związku z tym, że walka ras, prowadzona pierwotnie hordy i gromady ludzkie w celu podboju obcych grup, przekształciła się później w walkę między państwami, a wewnątrz nich — w walkę między stanami i klasami społecznymi. Na tej podstawie rozwinął swą teorię podboju, za pomocą której tłumaczył genezę i istotę państwa.

24) ŹRÓDŁA FASZYZMU I JEGO GŁÓWNI TEORETYCY

Kryzys demokracji europejskiej nie potrafiącej szybko i zdecydowanie reagować w celu przeciwdziałania skutkom kryzysów gospodarczych, recesji, bezrobocia oraz zapewnienia ładu i porządku, co rodziło rozczarowanie zniecierpliwionych i sfrustrowanych społeczeństw, zbankrutowanych przedsiębiorców i zredukowanych robotników;

Problemy z przestawieniem gospodarek i całych organizmów państwowych na tory pokojowe po zakończonej I wojnie, zwłaszcza z milionami zdemobilizowanych żołnierzy, młodych kombatantów, dla których nie było miejsca w "nowym" społeczeństwie, nikt ich nie oczekiwał, a wielu uważało za konkurentów w zagrożonych miejscach pracy. Ludzie ci odczuwali żal potęgowany przeświadczeniem oszukania ich przez system, państwo - za które przecież narażali codziennie życie, a wielu kolegów nawet złożyło je w ofierze... Dołączyli oni do grona sfrustrowanych i rozczarowanych, podatnych na proste i łatwe demagogiczne hasła, szczególnie w Niemczech i Włoszech;

Korzenie ideologiczne faszyzmu sięgają rozmaitych koncepcji i systemów filozoficznych, politycznych i społecznych. W przypadku faszyzmu włoskiego wyraźnie są inspirowane doktryny Machiavelego, poglądów Pareto, Sorela, Rocco. Często faszyzm włoski odwoływał się do tradycji starożytnego Rzymu. Podstawowe zasady faszyzmu włoskiego wyłożył Banito Mussolini. Istota faszyzmu miała wyrażać bezwzględne podporządkowanie się woli wodza, ślepa dyscyplina i radykalne przebudowanie istniejących stosunków społeczno - politycznych. Koncepcje ustrojowe faszyzmu włoskiego zakładały ponadto zniesienie systemu kapitalistycznego i zastąpienie go systemem korporacyjnym.

25) ZAŁOŻENIA IDEOLOGICZNE I POLITYCZNE FASZYZMU

Ideologia faszyzmu nie stanowiła jednolitego systemu światopoglądowego, lecz była wybiórczym połączeniem różnych, czasem wręcz wykluczających się, elementów czerpanych z filozofii irracjonalistycznych XIX w., nacjonalistycznych doktryn solidaryzmu społecznego i antydemokratycznych teorii socjologicznych, które miały teoretycznie uzasadniać idee etnocentryzmu, elitaryzmu i rasizmu. Łącząc te elementy ideologowie faszyści tworzyli całkowicie nierealny pogląd na świat, oparty na micie "misji dziejowej", wyższości własnego narodu nad wrogiem, sprawcą wszelkiego zła społecznego. Wróg ten w każdym kraju jawił się inaczej, dla faszyzmu włoskiego był to "zgniły liberalizm", dla faszyzmu niemieckiego "twór żydowski" (zarówno komunizm, jak i "międzynarodowa plutokracja"). Owa misja dziejowa własnego narodu miała uzasadniać pełną instytucjonalizację życia społecznego i całkowite podporządkowanie jednostki interesowi państwa, mit wroga stanowił uzasadnienie ciągłego terroru. W tych warunkach uzasadniony stawał się faszystowski kodeks moralny, głoszący zasadę bezwzględnej wierności i posłuszeństwa wodzowi, którego wola wyznaczała granice obowiązujących norm etycznych.

Na tym fundamencie rozwijały się idee państwa totalitarnego, prowadzące do utożsamiania narodu z państwem, państwa z rządem, rządu z jego szefem, a szefa z wodzem faszystowskim. Metodę oddziaływania propagandowo-ideologicznego faszyzmu stanowiła demagogia społeczna w najszerszym rozumieniu, podsycając rozczarowanie rządami demokratyczno-parlamentarnymi, niezadowolenie mas ukierunkowano na antysemityzm i antykomunizm, odwracając je od prawdziwych przyczyn nędzy i pauperyzacji społeczeństwa.

Faszyści dochodzili do władzy różnymi drogami, zależnie od warunków wewnętrznych poszczególnych krajów, albo siłą (Hiszpania), albo na drodze legalnego ustanowienia dyktatury (Włochy, Niemcy). Partie faszystowskie zdobywały silne wpływy jeszcze przed zdobyciem władzy. Z chwilą jej przejęcia podporządkowywały sobie aparat państwowy, a ich bojówki tworzyły trzon nowych organów terroru i ucisku. Ustanowienie dyktatury faszystowskiej w miejsce systemu wielopartyjnego wprowadzało system monopartyjny, władza wykonawcza i ustawodawcza przechodziła w ręce wodza partii, którego gabinet stawał się jedynym ośrodkiem dyspozycyjnym. Wszystkie stanowiska obsadzano faszystami, a organa władzy państwowej podporządkowywano odpowiednim ogniwom aparatu partyjnego, poddając jego kontroli.

Nad całokształtem życia publicznego i prywatnego panowała policja polityczna, która eliminowała faktycznych i potencjalnych przeciwników reżimu. System bezpieczeństwa oparty na kilku rodzajach policji mundurowej i tajnej (niemieckiego Gestapo, włoskiego OVRA). Dla przyspieszenia masowej izolacji i wyeliminowania przeciwników politycznych faszyzm stworzył sieć obozów koncentracyjnych. Metodami terroru i donosicielstwa wytwarzano atmosferę strachu, zarówno wśród przeciwników, jak i zwolenników faszyzmu. Szczególną uwagę przywiązywały władze faszystowskie do wychowania młodzieży, tworząc w tym celu specjalne organizacje (włoskie Avanguardia Balilla, niemieckie Hitlerjugend).

Głosząc pogardę i nienawiść do innych narodów faszyści od początku swego powstania świadomie przygotowywał się do wojny i podbojów. Niebezpieczeństwo agresji ze strony państw faszystowskich wzrosło w 1933, po objęciu rządów niemieckich przez A. Hitlera, gdzie do potrzeb wojennych przystosowywano całą gospodarkę kraju. Pomimo terroru w państwach faszystowskich działały, choć w ograniczonym zakresie, nielegalne partie i organizacje antyfaszystowskie, które w obliczu narastania groźby wojny w latach trzydziestych konsolidowały siły postępowe poszczególnych krajów w antyfaszystowskich frontach ludowych.

26. Autorytaryzm.

Zbiór poglądów powstałych w opozycji do liberalizmu, parlamentaryzmu i rządów demokratycznych. Głosi potrzebę silnej i hierarchicznie zorganizowanej władzy wykonawczej opartej na politycznym kulcie przywódcy lub grupy oraz konieczność bezwarunkowego podporządkowania się decyzjom organów państwowych. Autorytaryzm propaguje zasady rządzenia oparte na zasługach elit wobec państwa, odrzucając: równość między ludźmi, wolność, tolerancję oraz pluralizm. Władza autorytatywna porządek społeczno-polityczny uzależnia od niedopuszczenia do powstania opozycji.

Wśród typowych ideologii autorytarnych można wymienić np. ideologię sanacji, doktrynalne uzasadnienie ustroju Austrii z okresów rządów Engelberta Dollfussa, a także Portugalii Salazara.

Autorytaryzm nie jest skłonny odrzucać takich elementów tradycji jak religia, kultura. Zazwyczaj ideologie autorytarne czerpały z tradycji konserwatywnej, z zasady unikania rewolucji, nie mobilizowały mas, a raczej opierały się na tradycyjnych elitach, takich jak właściciele ziemscy, wojskowi, duchowieństwo. Istotnym elementem autorytaryzmu było wzmacnianie nacjonalizmu, ale nacjonalizm ten było mniej agresywny i mniej szowinistyczny. Autorytaryzm chętnie wspierał się autorytetem religii dla swojej krytyki demokracji, ale też i w imię religii odrzucał totalizm władzy państwowej.

27. KRYTYKA TOTALITARYZMU - K.POPPER, H.ARENDT, E.FROM:

Hannah Arendt z wykształcenia filozof, autorka głośnej książki o procesie hitlerowskiego zbrodniarza wojennego, Adolfa Eichmanna, prowokująco zatytułowanej Eichmann w Jerozolimie. Arendt określała totalitaryzm jako nową formę rządzenia, całkowicie odmienną d despotyzmu, tyranii czy dyktatury. Podkreślała, że specyfiką totalitaryzmu nie jest ustalenie nowego porządku prawnego, ale w ogóle odrzucenie prawa, zastąpionego przez dynamikę ruchu totalitarnego. Terror w systemach totalitarnych jest irracjonalny, nie ma żadnego celu, istnieje sam dla siebie. Nie jest też „służebny" wobec ideologii, ponieważ ideologia stale się zmienia. Tak zdefiniowany totalitaryzm według HA istniał jedynie w państwie Hitlera, w stalinowskiej Rosji, zaś Włochy Mussoliniego nie odpowiadały przyjętym kryteriom. Zdaniem Arendt, źródeł totalitaryzmu należało szukać w antysemityzmie, w ideologii imperializmu, w powstaniu społeczeństwa i ruchów masowych, ruchów, które pozbawiają ludzi autentycznego poczucia uczestnictwa w życiu politycznym.

Karl Popper. Fenomen totalitaryzm zainteresował też Karla Poppera, filozofa. Źródeł totalitaryzmu upatrywał Popper w wierze w istnienie takiego sensu historii: ci, którzy go znają, uzurpują sobie prawo do stworzenia totalitarnego społeczeństwa, kontroli nad całością życia społecznego. Książka Poppera, napisana bez ukrywania osobistych przekonań autora, stanowi apologię społe­czeństwa otwartego. Popper wraca do problemu wielokrotnie i naświetla go z różnych punktów widzenia. Charakteryzuje społeczeństwo otwarte jako społeczeństwo uznające różnicę między faktami a wartościami, to społeczeńst­wo demokratyczne, oparte na założeniu, że nie ma monopolu racji.

28) ZASADNICZE IDEE LIBERALIZMU

Liberalizm to doktryna związana z burżuazją, bogatym mieszczaństwem. To też postawa społeczno-polityczna cechująca się otwartością, wytrzymałością i tolerancyjnym stosunkiem wobec postaw, czynów i poglądów innych ludzi, odrzucający autorytaryzm. Liberalizm to także ruch społeczno-polityczny oraz jeden z głównych nurtów w myśli społeczno-politycznej, powstały w XVIII wieku, którego trzonem jest indywidualistyczna koncepcja człowieka, preferowanie praw wolnościowych, własność prywatna, atomistyczna teoria społeczeństwa, postulat ograniczonych funkcji państwa. Termin Liberalizm po raz pierwszy w życiu politycznym został użyty przez Bonapatego, liberałami określali się także zwolennicy reform o umiarkowanie feudalnym charakterze w Hiszpani.

Wyróżnia się następujące nurty liberalizmu (stanowiące jednocześnie kolejne etapy rozwoju):

- Liberalizm arystokratyczny, od XVII do połowy XIX wieku;

- Liberalizm demokratyczny, do końca I wojny światowej, twz. demo liberalizm ;

- Liberalizm socjalny, trwa do dnia dzisiejszego. Za ojca polskiego liberalizmu uważa się Aleksanda Świętochowskiego.

Podstawy liberalizmu: Absolutna wolność jednostki, to najwyższe prawo, wyklucza się stosowanie nacisku ze strony osób, instytucji i autorytetów, jednostka winna się kierować maksymalizacją zysku i unikaniem strat materialnych. Ten indywidualizm był powodem innego definiowania narodu (naród to zwykły zbiór jednostek, nie jakaś jedna realna samoistna całość). Prawo do własności prywatnej, to dzięki niej człowiek najbardziej się rozwija, ten który ją posiada, ale i ten który wykonuje najemną pracę. Wolność związana z indywidualizmem, gospodarka rynkowa, wolny rynek ekonomiczny, polityczny, wolna konkurencja - państwo, władza państwowa winna stać na straży bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, państwo nie może jednak ingerować w wolność jednostki. Podział władzy, racjonalizacja prawa.

Przy liberalizmie warto wspomnieć o teorii utylitarnej, głoszącej dążenie człowieka do szczęścia, przyjemności, unikającej jednocześnie wszelkich przykrości. Główni teoretycy liberalizmu: H. Groot-Grocjusz, Pufendorf, Spinoza, Hobbes, J. Locke, Mili, Constant, Bentham.

29) DOKTRYNA „PAŃSTWA DOBROBYTU”

Dojrzewanie koncepcji „państwa dobrobytu” znajduje początek w reformach socjalnych końca XIX wieku i pierwszej połowy naszego stulecia. Do najbardziej znamiennych należą: a) reformy społeczne Bismarcka w Niemczech

b) reformy społeczne w Anglii w latach 1906- 1914

c) polityka „New Deal” prezydenta Roosevelta w Stanach Zjednoczonych

d) rząd Partii Pracy w Anglii w latach 1945-1950

Podejmowane w czasach Bismarcka reformy socjalne miały na celu objęcie możliwie szerokich rzesz ludności ubezpieczeniami, na przykład na wypadek choroby, przyznaniem odszkodowań za wypadki przy pracy, ubezpieczeniem na starość i od skutków inwalidztwa. Ubezpieczenia te były obowiązkowe, obejmując z czasem coraz szersze kręgi ludności i zyskując znaczną popularność w Anglii i Francji. Tymi drogami starano się bliżej powiązać interesy mas pracujących z państwem, wskazać na zupełnie nowe, tzn. „opiekuńcze”, funkcje państwa wobec świata pracy oraz bliżej uświadomić możliwość przeprowadzenia reform o treściach nawet socjalistycznych, pod warunkiem jednak, iż nie zagrożą one zasadom państwa burżuazyjnego.

Etap drugi wyznaczają liberalne rządy angielskie w latach 1906-1914, nawiązujące do zdobyczy z końca XIX stulecia, takich jak powszechne szkolnictwo, legalność działania związków zawodowych czy rozwój służby zdrowia. Procesem przyspieszającym przemiany tego typu było powstanie Partii Pracy wraz z pierwszymi liczącymi się sukcesami wyborczymi. Rządy liberalne oparły się przede wszystkim na programie szerokich ubezpieczeń społecznych, ustawodawstwie określającym minimum płac oraz ubezpieczeń na wypadek choroby, inwalidztwa, jak również bezrobocia. Liberalny program otoczenia „opieką” świata pracy oceniany był jako dążenie do pozyskania przez rządy szerokiego poparcia dla dominujących wówczas wytycznych imperialnej polityki angielskiej.

Etap trzeci wiąże się z amerykańską polityką prezydenta Roosvelta zwaną „New Deal”. Program ten został rozwinięty nieco później niż doświadczenia niemieckie czy brytyjskie i w pełni zarysował się w rezultacie przełamania kryzysu lat trzydziestych. Opierał się na rekonstrukcji systemu finansowej zachęty do zaktywizowania kapitału, zwiększając siłę nabywczą ludności, skutkującej stałym ożywieniem dynamiki rynku. Rządy Partii Pracy- nie bez znaczenia pozostawała okoliczność jej robotniczego przekroju oraz udział w Międzynarodówce Socjalistycznej- zmierzały do dalszego rozwoju powszechnych ubezpieczeń społecznych w zakresie służby zdrowia, nacjonalizacji niektórych gałęzi produkcji, na przykład kopalń węgla i elektrowni oraz poważnego rozszerzenia ingerencji państwa we własność prywatną, poprzez na przykład nacjonalizację Banku Anglii, powiązaną z podjęciem kroków zmierzających do planowego kształtowania procesów gospodarczych. W sumie okres rządów Partii Pracy uformował dojrzałą postać „państwa dobrobytu” w Wielkiej Brytanii, stającej się „modele” praktycznego urzeczywistnienia teoretycznych założeń tej doktryny.

30) DOKTRYNA „KAPITALIZMU LUDOWEGO”

Zwany kapitalizmem kolektywnym. Ogólna nazwa teorii głoszących przeobrażenia stosunków własnościowych w gospodarce, postęp techniczny oraz związany z tym proces wyłaniania się nowych elit władzy prowadzą do kształtowania się nowego systemu społeczno-gospodarczego, odmiennego od tradycyjnego kapitalizmu. System, którego zasadniczą cechą jest rozproszenie kapitału, pozbawienie właścicieli władzy ekonomicznej, a tym samym zanik podstawowego konfliktu między kapitałem, a pracą.

31) LIBERTARIANIZM I ORDOLIBERIALIZM

Od lat sześćdziesiątych funkcjonuje w amerykańskiej myśli politycznej termin „libertarianizm”. Libertarianie postulowali minimalizowanie wpływu władzy państwowej na życie jednostki aż do zupełnego jego zniesienia- zastąpienia mechanizmami wolnorynkowymi prowadzącymi do całkowitej prywatyzacji. Zminimalizowane państwo objawia się w zminimalizowanej regulacji prawnej ograniczonej do stanowienia norm zakazujących jednostce działań przeciwko innym jednostkom( zabójstw, kradzieży), nie zakazujących w imię obrony wolności indywidualnej jakichkolwiek działań przeciwko sobie (samobójstw, eutanazji, narkotyzowania się, alkoholizmu, prostytucji). Według libertarianizmu ład międzynarodowy wyzbyty militarystycznych dążeń agresywnych miałby się opierać na swobodnej wymianie rynkowej jednostek z różnych krajów, niehamowanej granicami państwowymi.

Rothbard- głosił radykalny libertarianizm, z równego prawa naturalnego do wolności i własności wynika, że każdy powinien decydować samodzielnie o własnym losie aż po samounicestwienie. Ten racjonalny i naturalny porządek zakłóca istnienie państwa, które jest złem absolutnym. Państwo to największa mafia wszechczasów, utrzymywana z kradzieży, jaką są podatki uzasadnianą przez płatnych ideologów, jakimi są intelektualiści, bronioną przez żołnierzy- niewolników przymuszanych do obowiązkowej służby wojskowej. Rothbard dostrzega możliwość całkowitego zniesienia państwa i zastąpienie go niczym nieskrępowanym systemem wolnorynkowym, na którym konkurowałyby ze sobą różnorodne przedsiębiorstwa prywatne oferujące nie tylko tradycyjne usługi, lecz również w zakresie policyjnym, wymiaru sprawiedliwości, obronności kraju. Zarówno w stosunkach wewnętrznych jak i międzynarodowych należałoby wykluczyć jakikolwiek przymus i pozwolić ludziom żyć w warunkach wolności na zasadach dobrowolnej współpracy.

Nozick- przedstawiciel liber. umiarkowanego; dążąc do zminimalizowania funkcji państwa ogranicza je do ochrony interesu prywatnego . Funkcje państwa minimalnego, możliwe do moralnego usprawiedliwienia, pozostają w granicach wolności negatywnej- zabezpieczenia naturalnych wrodzonych praw jednostki i nie powinny pretendować do wolności pozytywnej, szczególnie jakichkolwiek koncepcji sprawiedliwości dystrybutywnej, zawsze polegających na arbitralności i przymusie.

Ordoliberalizm- wraz z krachem faszyzmu, czy też razem nazizmu, na gruzach III Rzeszy pojawiły się sprzyjające warunki dla rozwoju liberalizmu niemieckiego. Stało się to głownie dzięki osiągnięciom tzw. Szkoły freiburskiej, od początku lat trzydziestych skupiającej wokół Euckena. Od nazwy roczników „Ordo” których publikował swoje prace, amalgamat ich poglądów zyskał nazwę „ ordoliberalizm”. Założycielem tej szkoły był Walter Eucken. Analizował pięć idealnych form rynkowych- monopol, częściowy monopol, oligopol, częściowy oligopol i konkurencję jednostek zajmujących się przedsiębiorczością.

Ropke- założenia swojego ordoliberalizmu usytuował na skrzyżowaniu liberalizmu socjalnego postulującego deproletaryzacje jednostek poprzez upowszechnienie własności prywatnej z katolicką nauką społeczną mającą powściągać wybujały indywidualizm w celu przywracania równowagi między jednostką a wspólnotą.

Muller- Armacka- sprzeciwiał się doktrynie dobrobytu i ideom socjaldemokratycznym. Obierając za cel „ połączenie zasady wolności rynkowej z zasadą społecznej równości” proponował jego osiągniecie nie poprzez oddziaływanie państwa, lecz dobrowolny konsensus kształtujący się miedzy wolnymi jednostkami animowanymi pragnieniem powszechnego dobra. Za podstawę społecznej gospodarki rynkowej przyjmował: ochronę i rozszerzenie własności środków produkcji, stworzenie i utrzymywanie elastyczności mechanizmu cenowego, stabilizację siły nabywczej pieniądza, swobodny dostęp do rynków innych krajów, wolność zawierania transakcji i umów oraz odpowiedzialność materialną autorów decyzji gospodarczych.

Ordoliberalizm niemiecki wyróżnia się od innych nurtów liberalizmu dwoma głównie cechami swym chrześcijańskim charakterem i przyznawaniem państwu większej roli niż to ma miejsce w libertariańskich koncepcjach państwa minimalnego.

32. Idea wolnego rynku E.Hayeka.

Nalczelna wolnoscia dla hayeka była wolnosc, która traktowal jako niezaleznosc i wiazal bezposrednio z funkcjonoaniem wolnokonkurencyjnej gospodarki opartej na prawie popytu i podazy(mowi ze w warunkach niezmiennosci innych zjawisk rynkwoych popyt zmienia się z reguly w odwrotnym,a podaz w tym samym kierunku co cena,nadywzka popytu nad sprzedaza powoduje zwzrost cen a nadwyzka podazy na dpopytem powoduje ich spadek przeciwstawial się klasyczej pojmowanej sprawiedliwosci, znajdujacej wyraz w regulach.podzial dobr.uwazal ze narzucenie spoleczenstwu jakiego kolwiek modelu dystrybucji jest zaprzeczeniem wolnosci, sprawiedliwosc może być wylacznie oparta na zasadzie swobodnie zawieranych umow.

33. Polityka regulowanego konfliktu r. Dahrendorfa

Niemiecki socjolog, politolog i politykDahrendorf jest zwolennikiem i współtwórcą "teorii konfliktu". Według niego konflikt jest nieuchronną konsekwencją nierównego podziału władzy między organizacjami współczesnego społeczeństwa przemysłowego. W polityce i myśli politycznej Dahrendorf jest jednym z najwybitniejszych przedstawicieli liberalizmu (w europejskim rozumieniu tego słowa).

34) ROLA JEDNOSTKI I WOLNOŚCI W IDEII LIBERALIZMU

Wolność jest to prawo czynienia wszystkiego tego, na co ustawy pozwalają. Poszanowanie prawa jest gwarancją wolności lecz w równym stopniu w bezpieczeństwie jednostki. Polityka stanowienia prawa powinna być nasycona duchem umiarkowania, powściągliwa w zakresie regulacji prawnych życia społecznego. Wolność polityczna najlepiej rozwija się pod rządami umiarkowanymi, ich działanie ma polegać na systemie hamulców i sił równoważących, zapobiegających nadużywaniu władzy. Wolność związana z indywidualizmem. Absolutna wolność jednostki - najważniejsze prawo nie może istnieć pod naciskiem autorytetów, osób i instytucji. Jednostka powinna się kierować maksymalizacją zysku i unikaniem strat materialnych.

35) LEON XIII I ENCYKLIKA „RERUM NOVARUM” - SOLIDARYZM SPOŁECZNY, PERSONALIZM. PIUS XI I ENCYKLIKA „QUADRAGESSIMO ANNO”

Leon XIII (1878-1903), jako pierwszy spośród Ojców Kościoła katolickiego zaakceptował zasady ustrojowe kapitalizmu. W okresie pontyfikatu Leona XIII neotomizm stał się oficjalną filozofią Kościoła katolickiego. W ówczesnej interpretacji filozofia ta akcentowała problematykę jednostki ludzkiej, stając się teoretyczną podstawą tzw. personalizmu katolickiego, zawartego w encyklice Aeterni Patris (1879). Leon XIII był nieprzychylny dwóm dominującym doktrynom epoki; burżuazyjnemu liberalizmowi, a tym

bardziej socjalizmowi. Zerwał jednak z polityką ostrej opozycji Kościoła katolickiego wobec ideałów liberalizmu i socjalizmu. Zrozumiał bowiem, że burżuazja pokonała ostatecznie feudałów, a szybki wzrost liczbowy proletariatu rodzi szereg nowych problemów społecznych, wobec których Kościół był bezradny. W tej sytuacji należało pogodzić się z rzeczywistością i unowocześnić doktrynę Kościoła. Ta zgoda na rzeczywistość była jednak niechętna i ograniczona, można by rzec-wymuszona sytuacją polityczną. Leon XIII z konieczności potwierdził więc niektóre ustrojowe rozwiązania liberalizmu, jak np. parlamentaryzm i tolerancję religijną. W encyklice Libertas dał katolikom przyzwolenie na realizację treści programów burżuazyjno-liberalnych. Nowa doktryna katolicka broniła formalnego charakteru praw burżuazyjnych. Zakaz naruszania „niezmiennych” zasad nierówności społecznej i własności prywatnej uznała za zgodny z religią. Leon XIII przypomniał w encyklikach Diuturnum illud i Immortale Dei, że nie na Ziemi, lecz „w Bogu szukać należy jedynego źródła władzy państwowej”. Podkreślił on również konieczność wzmocnienia szacunku państwa dla Kościoła i potępił zasadę rozdziału Kościoła od państwa. Szczególnie ważna jest encyklika Rerum novarum. Encyklika ta uznawała socjalistyczną tezę o istnieniu wielkiego zróżnicowania społeczeństwa w kapitalizmie. Przyjmowała też za słuszną zasadę ograniczonej interwencji państwa w sprawy kapitału prywatnego. W encyklice Rerum novarum, przeprowadził całościową krytykę marksistowskiej teorii socjalizmu. Treść tej encykliki dobrze oddaje jej tytuł ogólny: Rozwiązanie fałszywe-socjalizm, i podtytuły: Własność wspólna jest szkodliwa dla robotnika; Własność wspólna zagraża rodzinie; Wprowadzenie własności wspólnej grozi rozstrojem społecznym. W swych rozwiązaniach postulowanych encyklika przyznaje robotnikom „prawo” do własnych organizacji zawodowych, opartych na średniowiecznych wzorach korporacyjnych-cechów i gildii. „Prawo” to, będące wyrazem idei solidaryzmu społecznego, zwracało się przeciwko marksistowskim hasłom walki klasowej. Encyklika wymienia także dopuszczalne przypadki interwencji państwa w dziedzinie socjalnej. Są nimi: obrona zagrożonej własności prywatnej, ochrona materialnych warunków pracy robotników, zwłaszcza kobiet i dzieci oraz współdecydowanie o wysokości ich płacy. Ponadto Leon XIII sformułował nową zasadę „sprawiedliwej płacy rodzinnej”, tzn. „wystarczającej na utrzymanie własne, żony i dzieci oraz na oszczędzanie, które pracownikowi najemnemu pozwoli z czasem dojść do skromnego mienia”.

Papież Leon XIII niewątpliwie starał się zbliżyć oficjalną myśl Kościoła do wymagań rzeczywistości społecznej. Utożsamiał społeczny podział pracy z klasowym zróżnicowaniem społeczeństwa. Zwracał się przeciwko radykalnej zmianie stosunków społecznych, krzewiąc ideę marności życia ziemskiego i rozbudzając nadzieje wiecznego szczęścia w życiu pozaziemskim. Podzielając burżuazyjne obawy przed rewolucją socjalistyczną, stał na gruncie solidaryzmu społecznego. Opowiadanie się za solidaryzmem społecznym zapewniło Leonowi XIII popularność wśród partii reformistycznych; obwołały go one „papieżem robotniczym” W ten sposób jego doktryna uzyskała znaczne wpływy w środowiskach mieszczańskich oraz wśród prawicy partii socjalistycznych.

Papież Pius XI(1922-1939). Był otwartym wrogiem komunizmu i socjalizmu, zmuszony zaś by zawierać kompromisy z faszyzmem włoskim. W encyklikach: Non abbiano bisogno (1931), potępił niektóre hasła faszyzmu włoskiego, Mit brenneder Sorge (1937), krytykował hitleryzm, Divini Redemptoris (1937), ostro potępiał komunizm. Jako twórca tzw. Akcji Katolickiej-organizacji i ruchu katolików świeckich, miał na celu podporządkowanie Kościołowi określonych dziedzin życia społecznego. Sprecyzował zadania rodziny, akcentując zasadę nierozerwalności małżeństwa. Swoje główne koncepcje społeczne zapowiadał w encyklice Ubi arcano (1922), zaś w pełni wyłożył w encyklice Quadragessimo Anno (1931). Sprowadzały się one do akceptacji kapitalizmu i jego zasady własności prywatnej, rozdzielanej jednakże „w miarę możliwości sprawiedliwie” między burżuazję i proletariat. Zmierzały do przekształcenia walki klasowej w „szlachetny spór oparty na dążeniu do sprawiedliwości społecznej”. W sporze tym rolę mediatora miało spełniać zależne od burżuazji państwo kapitalistycznie, wspomagane przez związki zawodowe.

36) IDEA AGGIORNAMENTO

Papież Jan XXIII (1958-1963), zwany Dobrym Papieżem Janem, rozpoczął zakrojony na szeroką skalę proces, który nazwał aggiornamento, czyli uwspółcześniania doktryny społecznej katolicyzmu. Zwołał sobór powszechny, znany jako Vaticanum II, przed którym postawił zadanie sformułowania programu reform w Kościele chrześcijańskim. Ideą przewodnią tego programu zamierzał uczynić- udało mu się to tylko w pewnym stopniu-głębokie przeobrażenie świata współczesnego w duchu pokojowym, m.in. poprzez rozwój ruchu ekumenicznego. Procesy przyśpieszonej odnowy programów Kościoła katolickiego, zapoczątkowane przez Jana XXIII i kontynuowane przez jego następców, określane są mianem ruchu na rzecz realizacji idei aggiornamento(dojścia do stanu zgodnego z wymogami dnia dzisiejszego) lub rzadziej-działaniem w imię accomodata renovatio (przystosowującej odnowy). Głównymi przyczynami aggiornamento są: świadomość niedoskonałości dotychczasowych form przekazu treści wiary, wzrastająca wrażliwość Kościoła na sprawy szybko przeobrażającego się obecnie świata, uwzględnianie potrzeby przechodzenia od biernej etyki dobroczynności do aktywnej etyki uczestniczenia, od pasywnego paternalizmu do aktywnego służenia ludzkości, od partykularyzmu do uniwersalizmu. Ruchowi aggiornamento przyświeca szereg celów. Są nimi: zaznaczenie „obecności Kościoła w świecie” drążonym „złem” laicyzacji, sekularyzacji, materialnego stosunku do życia oraz różnego rodzaju egoizmu i egotyzmu; włączenie się Kościoła katolickiego do walki o pokój i swobodny rozwój narodów; wreszcie zmiana dotychczasowych form jego kontaktów ze światem, głównie poprzez szukanie porozumienia z innymi, niekatolickimi kościołami. W ruchu aggiornamento nie chodzi bynajmniej o sięganie do środków podważających odwieczne kanony katolicyzmu, a raczej o zmianę form działania-pewne modyfikacje prawa kanonicznego i struktury Kościoła w celu nadania mu „misyjnego impulsu”.

37) ZAŁOŻENIA POLITYCZNE WSPÓŁCZESNEJ CHADECJI

Ruch ten, inspirowany oficjalną myślą katolicką, ale strukturalnie niezależny od hierarchii kościelnej, znalazł wyraz organizacyjny w partiach politycznych. Wszystkie one apelują do religijnych motywacji i przekonań, mimo świeckiego charakteru programów i świeckiego charakteru samego ich ruchu. Głoszą, że reprezentują całe społeczeństwa, ale w rzeczywistości przyciągają tylko pewne odłamy monopolistycznej, średniej i drobnej burżuazji, mieszczaństwa, warstw urzędniczych i zamożniejszego chłopstwa. Niejednolitość składu socjalnego prowadzi do zróżnicowania wewnętrznego programów politycznych partii chadeckich. . Zachowując doktrynalną mglistość , partie chrześcijańsko-demokratyczne prowadzą działalność cechującą się pragmatyzmem o nachyleniu personalistycznym. W sformułowaniach programowych opierają się na ideach korporacjonizmu, hasłach solidarystycznej harmonii społecznej i postulatach rozwiniętego samorządu lokalnego i robotniczego. Pożądaną formą ustroju państwa jest wg nich demokracja burżuazyjna, mająca gwarantować wolność moralną, polityczną i społeczną. Pojmowanie praw społecznych przez chrześcijańskich demokratów można wyrazić w następujących zasadach: ludzie dzięki swej wolnej woli są twórcami historii; w rozwoju historycznym element duchowy ma absolutną przewagę nad elementem materialnym; ludzka rodzina duchowa jest motorem postępu społecznego; społeczeństwo jest strukturą hierarchiczną- rodzina, wieś, miasto, państwo, społeczność międzynarodowa- spojoną więzami solidaryzmu społecznego.

38) ZAŁOŻENIA IDEOWE KONSERWATYZMU

- Konserwatyzm ukazuje naturę ludzką jako mieszaninę dobra i zła w sensie etycznym. Jeśli człowiek jest istotą dobrą to zasługuje na wolność, jeśli jest zły to potrzebuje skrępowań ze strony autorytetów, władzy, religii i wartości tradycji. hierarchiczne społeczeństwo spełniać może ważną rolę w zakresie powściągania złych skłonności natury ludzkiej.

- Konserwatyzm wyraża ambiwalentną postawę wobec zbyt dużej aktywności silnej władzy państwowej. Z jednej strony, nie opowiadając się za konkretnym ustrojem społeczeństwa, jako centralną wartość przyjmuje kategorię autorytetu politycznego. Z drugiej zaś strony przenosi ograniczone zaufanie do natury ludzkiej na dzierżycieli władzy państwowej.

- Sedno konserwatyzmu stanowi idea oporu wobec poważniejszych zmian społecznych. Uważa, że bezpieczniej jest zachować utrwalone konstelacje polityczne niż poszukiwać nowych. Zmiana społeczna w imię samej zmiany jest bezmyślna.

- Jest doktryną antyradykalną w sensie odrzucania postulatów radykalizmu lewicowego; nie przyjmując środków radykalizmu prawicowego, np. faszyzmu.

- Konserwatyzm żywi szacunek dla szeroko rozumianej tradycji. Miałaby ona wyrażać kwintesencję rozumnego działania wielu pokoleń, utrzymujących więzi kulturowe w celu stawiania czoła naporowi zmian.

- Konserwatyzm stoi na gruncie antyegalitaryzmu. Pojawia się tu respekt dla arystokratyzmu- cech osobowych wynikających z wysokiego urodzenia, starannego wychowania i odziedziczonych talentów. Ci, którzy mają więcej zalet powinni zajmować wyższe pozycje w społeczeństwie.

39) ROLA TRADYCJI I MORALNOŚCI W IDEI KONSERWATYZMU

Jednym ze składników doktryny konserwatyzmu jest to, iż żywi on szacunek dla szeroko rozumianej tradycji, przeciwstawianej temu co nowe i chronione przez elity społeczne. Tradycja miałaby wyrażać kwintesencję rozumnego działania wielu pokoleń, utrzymujących więzi kulturowe w celu stawiania czoła zmianom. W jednych wersjach konserwatyzmu wyobrażenia tradycji przesycone są wyidealizowanymi obrazami Średniowiecza, w innych poświatą kultury angielskiego arystokratyzmu, a w jeszcze innych - kultem dla wyolbrzymianych wartości rodzinnych. We wszystkich sympatią obdarzono, chociaż z różnym rozłożeniem akcentów, własność prywatną, wolność jednostki, rodzinę, arystokrację, religię i Kościół. Jednocześnie konserwatyzm podkreśla, że to co nowe, od wieków uchodzi za coś godnego pogardy. W starożytnym Rzymie człowieka wchodzącego do elity nazywano rerum novarum cupidus, a w czasach nowszych obraźliwym mianem „nuworysz” bądź „nowobogacki”. Zawsze natomiast obdarzano szacunkiem rzeczy stare: w Średniowieczu - „stare dobre prawa zwyczajowe”, a w czasach współczesnych np. tzw. starocie.

40) KONSERWATYZM TECHNOKRATYCZNY I TZW. REWOLUCYJNY

Po przegranej I w. św. Konserwatyzm niemiecki nadal czerpał z agresywnych form ideologii imperialistyczno-nacjonalistycznych: romantyzmu politycznego, szkoły historycznej i prawicy heglowskiej. Skutki przegranej wojny najdotkliwiej dotknęły w warstwy średnie społeczeństwa niemieckiego, które szukały oparcia w tzw. konserwatyzmie rewolucyjnym. Jego ideolodzy przeczuwali zagrożenie dla klas średnich, wynikające z jakościowego przeobrażenia się kapitalizmu wolnokonkurencyjnego w kapitalizm monopolistyczny. Opowiadali się za rychłym rozstrzygnięciem konfliktów społecznych na drodze kontrrewolucyjnej ingerencji w procesy historyczne. Zmierzali do zupełnego rozbicia demokracji burżuazyjnej i związanego z nią parlamentaryzmu, aby zastąpić ją państwem autorytarnym. Do czołowych przedstawicieli konserwat. rewolucyjnego zaliczni są: Oswald Spengler, Arthur Moeller von dem Bruch, Hans Zahrer, Carl Schmitt, Ernst Jünger. Konserwatyzm rewolucyjny wykazywał wiele podobieństw z faszyzmem. Po klęsce Niemiec faszystowskich wydawało się, że myśl konserwatywna utraciła swoje znaczenie, ale konserwatyzm przetrwał w niemieckiej świadomości politycznej. W najnowszych wersjach niemieckiej myśli konserwatywnej nie znajdujemy już na ogół powoływania się na autorytety metafizyczne lub odwieczne wartości (Boga, historię, naturę). Opór wobec ruchów emancypacyjnych uzasadniany jest w niej często negatywnymi społecznie skutkami rozwoju przemysłowo-technicznego. Przedstawiciele tzw. konserwatyzmu technokratycznego to m.in. Rudiger Altman, Armin Mohler, Joachim von Merkatz.

41) ŹRÓDŁA MYŚLI FUTUROLOGICZNEJ. PROGNOZOWANIE

Występuje tutaj związek między postępem technicznym a człowiekiem. Z jednej strony tęsknota do tego co prymitywne, a z drugiej obawa, że ludzkość zostanie prześcigniona przez postęp techniczny. Cyborgi prześcigną człowieka w rozwoju intelektualnym. Człowiek w roli niewolnika cyborgów. Myśl związana z maszynami rządzącymi, stopniowo będzie ginąć ludzkość na rzecz cyborgów. Związek między komputerami a instalowanie w nich twardych dysków o charakterze biologicznym. Będą także doświadczenia z klonowaniem. Genetyka będzie tak wysoko rozwinięta, że komórka człowieka będzie nieśmiertelna. Pobieranie organów, komórkę mózgową i będzie klon. Będzie można też odmłodzić komórkę (klony będą od nas młodsze). Od każdej jednostki będzie się brało komórkę do stworzenia nowego klonu.

Wg oj. Tayard de Szarden(dowiem się jak jest dokładnie), umiera ciało człowieka, a nie jego myśl. Myśl jest syntezą wszystkich praw; biologicznych, fizycznych, psychicznych.

Idea gigant city-życie w wielkich miastach. Będzie to wywoływać frustrację, ze względu na rozwój robotów, informatyki, za nas będą pracować roboty, a my będziemy zarządzać firmami, korporacjami. Każdy będzie żył w odosobnieniu. Źle to będzie działać na psychikę. Zjawiskiem nieubłagalnym jest rozwój cywilizacji. Postęp cywilizacyjny nie jest kontrolowany przez człowieka. Idea, że następuje rozrost komórek mózgowych, a rozwój ukrwienia nie następuje tak szybko i to jest przyczyną wylewu krwi do mózgu. Człowiek będzie dbał o kondycję fizyczną poprzez sport więc nie będzie zaniku kończyn. Człowiek będzie miał bardzo wysunięte czoło przez rozrost mózgu, za kilka tysięcy lat. Mówi się o imperiach zła. Wskazuje się konieczność konfliktu nuklearnego. Powstaje imperialne zło, walka o żywność, powietrze, wodę, o nieskażone terytorium. Miasta (państwa chyba też) mafijne , gangsterskie. Będzie duży napływ informacji, człowiek będzie uciekać do mistyki, pod względem psychicznym. Uzależnienie się od maszyn, część ludzkości ucieknie z Ziemi i przeniesie się w kosmos. Utworzy tam życie jakie było kilka tysięcy wstecz. Cyborgi będą chciały nami rządzić, nie będą mieli uczuć: wrażliwość, sympatia itp. Dojdzie więc do konflikty i ludzkość ucieknie w kosmos, poza układ słoneczny. Zbratamy się inną cywilizacją. Przestrzeń będzie pokonywana, będziemy się dematerializować. Na Ziemię będziemy przyjeżdżać na wczasy, będzie Ziemią weekendową. Tęsknota do prostoty, spowoduje, że uciekniemy od tego co ziemskie, ale będziemy tęsknić do prostoty związku człowieka z naturą.

Raporty aktualizowane, robione przez Komisję roku 2000. Została ona powołana w 1965 r., w Bostonie. „Jak człowiek będzie się rozwijał”. Ostatni raport z 2002 r. W kategoriach spekulacji, kultura pójdzie w kierunku sensualnym, będzie bardziej materialna, laicka, pragmatyczna. Kształtowanie się elit. Elity się podzielą, będą różnorakie; intelektualne, technokratyczne, demokratyczne, religijne, biurokratyczne. Zanikną elity polityczne, nie będzie liczyła się polityka. Zarządzanie będzie się liczyć, kunszt, umiejętność zarządzania. Będziemy mieli do czynienia ze zjawiskiem gromadzenia wiedzy naukowej, że ludność nie będzie mogła wprowadzić je w życie. Nagromadzona wiedza będzie wykorzystywana przez grupy ludzi, aby zdobyć (w sensie materialnym) pozycję. Zlanie się nauki i biznesu. Przedłużenie życia człowieka 157-160 lat. Szczególnie silna pozycja, wykorzystywana dla swoich celów przez grupy elitarne biznesowe. Proces globalizacji, najszybciej jeśli chodzi o gospodarkę, zanikną kraje biedne, postęp ekonomiczny obejmie północ. Człowiek biały nie będzie miał różnicy w poziomie życia. W samej globalizacji jest niebezpieczeństwo powrotu do rasizmu. dominować będzie Europa, będzie 70% -Islam ,30%-Chrześcijaństwo. Problem z bezrobociem, ale nie będzie się wiązał z obniżeniem poziomu życia, lecz odwrotnie. Piątek będzie wolny od pracy. Będą nowe zawody, te zanikną, zmieni się system nauczania, musi być jednolitość nauczania, spójny system. Indywidualny charakter nauczania; 20 nauczycieli i 1 uczeń. Hibernacja będzie terapią, będą skuteczne metody odchudzania. Zostaną opanowane choroby nowotworowe od 2015 r., przewiduje się limitowane serie ubrań dla pań. Indywidualizacja związana z odzieżą, z materiałów naturalnych. Od 2010 r. żywność będzie opakowywana w szklane i papierowe opakowania(nie jestem pewna), konserwowanie żywności. Od 2020 r. będzie można decydować o płci dziecka, od 2012, 2015, będą skuteczne środki antykoncepcyjne, bez skutków ubocznych. Przewiduje się od 2020r., bezkonfliktowe zmiany płci i operacje plastyczne. Od 2020 r., narkotyki nie spowodują uzależnienia, nie będzie szkodliwe też palenie i picie. Nastąpi powiększenie pamięci, będzie budownictwo podziemne, nastąpi też zmiana w systemie sprawiedliwości, nie będzie więzień tylko edukacja.(poprzez edukację).

43) TECHNOKRATYZM

Najbardziej wpływową wersję technokratyzmu sformułował amerykański politolog James Burnham. Wysunął on tezę, że na mapie współczesnego świata rysuje się obraz jednolitego „społeczeństwa menedżerów”, w którym władzę przejęli technokraci, a konflikty klasowe należą już do przeszłości. Miałaby tu więc ulec różnica między kapitalizmem i socjalizmem. Uważa, tak jak Marks, że w kapitalizmie istnieją dwie podstawowe klasy-burżuazja i proletariat, ale dostrzega także trzecią klasę i to jego zdaniem rządzącą- menedżerów. Klasa ta miałaby sprawować władzę także w państwach socjalistycznych.

Do klasy menedżerów zalicza on dyrektorów, nadzorców, inżynierów, techników i administratorów w przedsiębiorstwach kapitalistycznych. W społeczeństwie menedżerów jedna ma być klasa rządząca, jednolita forma własności i jednolita ideologia. Jedyną klasą rządzącą stają się menedżerowie. Jednolitość ideologiczna miałaby być osiągnięta przez jednorodność socjalną klasy menedżerów, w obu systemach reprezentujących inteligencję techniczną oraz ekonomiczno-politycznych podstaw ich władzy. Dla burżuazji wartością naczelną był zysk, dla menedżerów najwyższą wartość miałby stanowić prestiż społeczny, wynikający z zawodowego sukcesu.

Doktryna ta zawiera przewodnią myśl, że rozwój współczesnych społeczeństw zmierza w kierunku jednolitego wzorca ustrojowego, wyznaczanego przez rozwój techniki i władzę menedżerów. Wyraża ona niemal bezgraniczną wiarę w możliwość postępu technicznego i związaną z nim organizację produkcji.

44) DOKTRYNA KONWERGENCJI - SPOŁECZEŃSTWO MASOWEJ KONSUMPCJI.

Społeczeństwo masowej konsumpcji, pogląd głoszący, że rozwój cech ekonomicznych, społecznych i cywilizacja kultowa prowadzi do kształtowania się podobnych cech, funkcji i struktury organizacji życia społecznego, politycznego, gospodarczego i kulturalnego. Jest to doktryna głosząca tezę o stopniowym zbliżaniu się, upodabnianiu społeczeństw czego rezultatem miało być kształtowanie się pośredniej formacji stanowiącej syntezę obu systemów. Podstawą procesów zbliżania miało być postępujące upodobnianie się poziomu rozwoju gospodarczego, warunków życia, identyczności rozwiązań naukowo - technicznych i organizacyjnych. Uważali że decydujący wpływ na kierunek rozwoju społeczeństw wywierają techniki produkcji i zarządzania, nie zaś formy własności, instytucje polityczne, czy ideologiczne, była krytykowana za pochopność wniosków i pomniejszenie barier ustrojowych.

45) Społeczeństwo postindriustrialne i rola elit naukowych w myśli politycznej futurologów Kraje trzeciej fali = kraje post indriusrtialne. Zdaniem Tofflera zmierzamy w kierunku zupełnie nowego układu zależności, w ramach których świat podzielony będzie nie między diwę a trzy rywalizujące cywilizacje jednej której symbolem jest motyka, drugiej to taśma produkcyjna i trzecia to komputer. Narody trzeciej fali sprzedają światu informacje, innowacje, kulturę wyrafinowaną i masową, zaawansowaną technologie, oprogramowania komputerowe, edukację, opiekę medyczną, umiejętności. Ich gospodarkę odwołuje się do zasobów umysłowych, a produkcja masowa stała się przeżytkiem. Radykalnej przemianie ulega cała struktura społeczna wraz z tym jak hegemoniczne społeczeństwo industrialne zastępowane jest przez hegemoniczną cywilizuje trzeciej fali. Zakłada ona oswobodzenie od wszystkich starych reguł drugiej fali, od wszystkich podatków, regulacji i ustaw, które mają służyć tylko barona wielkiego przemysłu i biurokratom. Wszystkie stare struktury muszą zostać całkowicie zastąpione. Aby zbudować od podstaw sprawne systemy rządzenia trzeba pozbyć się nagromadzonych form myślowych drugiej fali. Gospodarka trzeciej fali jest bardzo dynamiczna. Kraje pierwszej i drugiej fali coraz bardziej przypominają rynki zbytu potęg trzeciej fali.

Elity naukowe mają rozpowszechnić wiedze, która pozwala zaoszczędzić nie tylko materiały środki transportu i energię, ale również czas. Wiedza pozwala również oszczędzać również i zdobywać przestrzeń. Zdolność decyzyjna starych elit okazała się niewystarczająca i trzeba było nowych elit i subelit, aby uporały się z bagażem decyzji. Ogromny wstrząs w społecznym fundamencie wiedzy, tłumaczy narodziny supersymbolicznej ekonomiki trzeciej fali. Im mniej jest pracy ręcznej tym kurczy się proletariat, jego miejsce zaś zajmuje intelekturiat. Nowe polityczne struktury cywilizacji trzeciej fali nie narodzą się w jednym gwałtownym zrywie, lecz pojawią się wyniki tysięcznych innowacji i konfliktów. Które mogą rozgrywać się przez cale dekady.

46. Rewolucja i społeczeństwo menadżerów w ideologii futurologicznej.

Teoria J.Burnhama o rewolucji menażerskiej powstała w 1941 r. Burnham wysunął tezę, że we wszystkich państwach dokonała się, bądź dokona się w najbliższej przyszłości wielka rewolucja, której efektem będzie objęcie władzy przez nową klasę - menadżerów czyli kierowników. Klasa ta opanuje środki produkcji, nie tyle w wyniki zmian tytułów własności, ile w wyniku decydowania przez nią o tym, jak środki te zostaną wykorzystane. Menadżerowie opanowują w ten sposób środki produkcji, tytuł własności zostaje oddzielony od decydowania o ich przeznaczeniu i społecznym wykorzystanie. Menadżerowie opanowują jednak nie tylko produkcję, ale i zarządzanie państwem; są oni fachowcami, biurokratami, menadżerami polityki. Po opanowaniu świata będą zmierzali do upaństwowienia środków produkcji. Menadżerowie są klasą uprzywilejowaną, gdyż ich pozycja w procesie podejmowania decyzji sytuuje ich automatycznie jako grupę uprzywilejowaną. Burnham uważał, że pochód menadżerów ku władzy rozpoczął się w Rosji w 1917 r., że jego przejawem był faszyzm i nazizm, a także wprowadzenie New Deal w USA. Nie widział różnic miedzy tymi zjawiskami stwierdzał że menadżerowie posługują się rozmaitymi ideologiami

49.Postmodernizm

Nazwa postmodernizmu odnosi się głównie do zjawisk, które wystąpiły w rozwoju kultury i myśli filozoficznej po modernizmie europejskim na przełomie XIX i XX wieku, które są nawiązaniem do niego oraz kontynuacją ujawniająca nowy kryzys u schyłku XX wieku. Jeśli modernizm wyrażał w niektórych swoich aspektach optymizm z powodu wzrostu technologicznego, czy porządku w odrębnej jednolitej całości, to postmodernizm kwestionuje tak pojmowaną jedność, prawo, ład, jak również sens, reguły i zasady powszechne. Jest to kierunek charakterystyczny głównie dla krajów zachodnich, odznaczających się wysokim standardem życiowym, nieśmiało jeszcze zaznaczający się w krajach postkomunistycznych, nieznany zupełnie w krajach zacofanych i biednych.
Jego zwolennicy głoszą schyłek i rozpad istniejących dotąd tradycji. Pod hasłem dekonstrukcji promują odrzucenie wszelkich struktur i schematów, proponując jednocześnie radykalny pluralizm. To znaczy, że chcą udowodnić, iż w tej dziedzinie rzeczywistości istnieje wiele niezależnych od siebie podstawowych czynników czy zasad. W przypadku postmodernizmu, pluralizm odnosi się do form wiedzy, sposobów myślenia i życia jak również wzorców postępowania.
Biorąc pod uwagę demokrację i tolerancję, negują istnienie obiektywnej prawdy o rzeczywistości, uważając ją za środek przymusu. Natomiast, aby zachować tolerancję, należy porzucić tradycyjne kryteria oceny. Należy zatem usunąć poczucie filozoficznej pewności, które wynikało z założenia, że rzeczywistość ma jakąś istotę czy obiektywną prawdę narzucaną społeczeństwu.
Cały program postmodernizmu sprowadza się do tego, aby wyzwolić społeczeństwo i obalić filozofię w jej dotychczasowej formie. Już sam termin postmodernizmu wskazuje na jednoczesną kontynuację i zerwanie złożonych relacji między obecną a poprzednią formą społeczną.
W filozofii, postmodernizm sięga do tradycji takich osób jak H. Bergson czy F. Nietzsche, natomiast jego typowi przedstawiciele to przede wszystkim : Jean-Francois Lyotard, Richard Rorty czy Jacques Derrida.
Wszyscy oni twierdzą, iż uprawiana przez wieki filozofia, próbująca wyjaśnić rzeczywistość, nie sprawdziła się , dlatego też wskazują na jej nowe zadania, w których się dopełniają i uzupełniają.
Idee postmodernizmu były rozwijane wcześniej przez różnych filozofów, natomiast jego pojęcie do filozofii wprowadził jako pierwszy Jean-Francois Lyotard w 1979 roku. Zajął się on rozwinięciem tez, dotyczących wpływu postępu technologicznego na ludzkie myślenie, a dokładniej charakterystycznym rysem zmian, które zaszły w naszym stuleciu jest utrata wiary w idee, pełniące dotychczasowo główną rolę. Owe idee nazywał on „ wielkimi opowiadaniami” lub „megaopowiadaniami”. Dominowały w nich tzw. dwa typy: : opowieść wolnościowa” oraz „opowieść spekulatywna”. Jeżeli chodzi o ta drugą, czyli „opowieść spekulatywną”, umacniała ona wiedzę poprzez budzenie wiary w zdolności ludzkiego intelektu do poznania prawdy o rzeczywistości. Akceptując ją, ludzie wierzyli, że świat jest uporządkowany według ścisłych reguł. Postęp miał prowadzić do lepszego rozumienia świata oraz jego sensu i celowości. „Megaopowieść spekulatywna” pomagała ludziom wierzyć w naukę, prawdę i ład w świecie, natomiast „opowieść wolnościowa” budziła wiarę w postęp, zaufanie do wiedzy i nauki jako źródeł rozwoju. Celem postępu byłoby wyzwolenie człowieka do ograniczeń materialnych. Owe „metaopowieści” zdaniem Lyotarda straciły współcześnie na znaczeniu, i wobec niektórych ludzi nie mogą już pełnić dawnej funkcji, gdyż narasta zwątpienie w istnienie całościowego porządku na świecie. To odrzucenie „wielkich opowieści” wprowadziło zmiany w sposobie rozumienia świata i społeczeństwa. Postmodernistyczna wiedza przybiera postać luźnych informacji, ukierunkowanych na to, co nierozstrzygalne czy konfliktowe. Lyotard stawia przed filozofią potrójne zadanie:
1. uzasadnia odrzucenie idei całości, jedności,
2. ukazuje, że uwolnienie się od idei jedności jest równoznaczne z wyzwoleniem się od panowania i przymusu, wskazuje na wartość różnorodności we wszystkich dziedzinach życia.
3. wyjaśnia wewnętrzne problemy koncepcji niezależności zasad, czyli radykalnego pluralizmu.
Postmodernistyczna filozofia, zdaniem Lyotarda, musi ukazać w jaki sposób można sprawiedliwie rozwiązać konflikty rodzące się z różnorodności. Krytykował określanie sztuki przez teorie, reguły czy definicje, popierał natomiast autentyczność wolnego tworzenia.
Reasumując nurt postmodernistyczny widzimy, iż jego skutkiem w odniesieniu do filozofii i nauki jest odrzucenie uniwersalnie pojmowanej prawdy, metod poznawczych, schematów w myśleniu i działaniu oraz upadek autorytetów.
Zawarte w postmodernizmie idee są wprawdzie mocno kontrowersyjne, ale nie należy ich lekceważyć. Postmodernistyczne teorie zawierają bowiem częściowo trafną krytykę dotyczącą dotychczasowej tradycji filozoficznej czy kulturowej.
Filozofia postmodernistyczna inspiruje do spojrzenia na wiele zagadnień z innego punktu widzenia, gdyż może wnosić pewien wkład do postępu cywilizacyjnego. Wydaje mi się, że krytyka postmodernistycznej filozofii powinna ponownie skłonić ludzi do przemyśleń związanych z definitywnie rozstrzygniętymi w przeszłości kwestiami.

 

51. Polska myśl polityczna w latach 1918-1939 oraz okres wojny i okupacji.

Myśl państwowa w II Rzeczypospolitej - koncepcje realistyczne (psychologiczna i socjologiczna). Konserwatyści galicyjscy i endecja - idea monarchii. SDKPiL odrzucała hasło niepodległości Polski, nie uznawała idei prawa narodów do samostanowienia. Zamykanie się poszczególnych narodów w dziale państwa, grozi rozproszeniem rewolucyjnych sił proletariatu. Zwycięstwo rewolucji socjalistycznej rozwiąże kwestię narodową. PPS - niepodległość to warunek urzeczywistnienia socjalizmu w Polsce. Celem była Polska republikańska, demokratyczna. Chcieli jednoizbowego parlamentu, szerokich praw i wolności obywatelskich. Ruch ludowy- żądali ustroju republikańskiego i parlamentarnego, jednoizbowego sejmu, szerokiego katalogu praw i obowiązków obywatelskich. Narodowa Demokracja - Roman Dmowski, widział racje polskie w sferze wierności zasadom narodowym a nie państwowym. Idea pełnej niepodległości Polskiej pojawiła się dopiero po upadku caratu w 1917 roku. Obóz Piłsudczyków - elementem spajającym naród jest więź rasowa, naród może działać tylko przez państwo. Państwo to jedyna postać, w której naród przestaje być bezkształtną masą, a staje się przedmiotem twórczego działania. Chadecja - domagała się ochrony wyznania przez państwo, praw politycznych dla duchowieństwa, katolickiego systemu wychowania itp. idea Polski katolickiej

17

---