Sytuacja nauki w XIX wieku

 

Nauki
przyrodnicze

Technika

Nauki humanistyczne i medyczne

180
1-
181
5

- Lekarz i fizyk
ang. Thomas
Young doszedł
do wniosku, że
światło jest falą
poprzeczną, a
nie
strumieniem
cząstek.

-Pierwsza fotografia,
nietrwała
-Pierwszy mały
parowiec – Robert
Fulton
- Pierwsza podróż
oceaniczna parowcem

- Do stosowanych metod lecenia chorób
psychicznych, nalezą:
Zakuwanie w kajdany, lewatywy i
puszczanie krwi. Walczy z tym - - francuski
psychiatra Philippe Pinel.
- Franciszek J. Gall tworzy frenologię

181
1-
182
5

Odkrycie
szczątków
pterodaktyla

- Żywność w puszkach
- Żeliwny wiadukt
kolejowy, maszyna do
składania druku, trwała
fotografia, elektromagnes
- R. Laënnec odkrywa
stetoskop

- Szkot Charles Bell - rozróżnia nerwy
ruchowe i czuciowe rdzenia kręgowego.
- Thomas Sutton odkrywa specyfikę
halucynacji wywołanych alkoholizmem

182
6-
186
0

Odkryto
szczątki
mamuta i
narzędzia
kamienne
 
 

Okulary do używania
pod wodą. Pierwszy
karabin powtarzalny
winchester, wchodzi do
masowej produkcji.

- Przystawianie pijawek do odbytu pacjentów
depresyjnych.
- Terapia wodna w leczeniu chorób
psychicznych – stosowana aż do pierwszej
polowy XX wieku.
- 1843 - Angielska Izba Lordów ustala, że
osoby chore umysłowo nie ponoszą pełnej
odpowiedzialności za czyny niezgodne z
prawem (zasada M. Naghetena). Amerykański
prawny odpowiednik (zasada Durhama)
dopiero w 1954.

186
5-
187
7

- 1877-
Odkrycie obu
księżyców
Marsa
- Astronomowie
dostrzegają
kanały na
Marsie
 

- Sprężarka do
wytwarzania lodu,
zamek Yale
- Kabel transatlantycki,
suche ogniwo,
wynalezienie telefonu .
- Powielacz woskowy

- Odkrycie ośrodka mowy P. Broca
(motoryka
- 1871 - E. B. Tylor – praca na temat
animizmu, kultur pierwotnych i metody
porównywania kultur.
-1874 - założenie Akademii Medycznej dla
Kobiet w W. Brytanii.
- Odkrycie wagi przeżyć z dzieciństwa dla
rozwoju psychicznego – J. S. Mill.

Wyk. 1 Wstęp.

Sytuacja nauki po roku 1879

187
9

 

-
Wprowadzenie
terminu
„biopsja”

- Elektryczna żarówka
próżniowa
- Odkrycie
chemicznych
substytutów cukru i
ich produkcja.
- Budowa fotometru
 

-

Laboratorium w Lipsku

- Odkrycie szkieletów
Neandertalczyków i ich narzędzi,
uznanie, że byli przodkami człowieka.
- Odkrycie malowideł prehistorycznych.
 

188
0-
189
9

Odkrycie
piezoelektrycz
ności

Budowa sejsmografu
 
 

- Teoria uczuć Jamesa-Langego
- Odkrycie labiryntu Minosa.
- Opis przypadku histerii – Anna O.
(Breuer – Austria)
 

 
 

 
 

Wyk. 1a.
 
Model scjentystyczny: August Comte (1798-1857)
 
Filozofia pozytywna:
- zajmuje się przedmiotami rzeczywistymi
- ma polepszyć jakość życia
- ustala wiedzę pewną
- bada ścisłe kwestie
- nie ogramicza się do krytyki
 
Fazy rozwoju ludzkości:
1.

teologiczna (mitologiczna)

2.

metafizyczna (spekulatywna)

3.

pozytywna (od Comte’a)

 
 Dychotomiczna klasyfikacja nauk
- nauki abstrakcyjne (fizyka, chemia)
- nauki konkretne (mineralogia)
 
Hierarchiczna klasyfikacja nauk
- matematyka (bada wszystko)
- astronomia (bada wszystkie ciała)
- fizyka i chemia (bada ciała na Ziemi)
- biologia i socjologia (bada ciała żywe)
 
Socjologia i socjologia wiedzy:
Wiedza o faktach jest pewna ale zależy od podmiotu (w społeczeństwie niewidomych nie

powstałaby astronomia).

Rozważania teoretyczne to wytwory umysłu przeznaczone do zaspokojenia naszych

potrzeb.

 

August Comte

 
 

 

Model humanistyczny : Wilhelm Dilthey (1833-1911)

„Filozofia życia” (czyli kultury i duchowości)
 
Modyfikacja podziału D. Windelbanda na nauki nomotetyczne i

idiograficzne:

Podział na nauki o duchu i nauki przyrodnicze.

Humanistykę i przyrodoznawstwo różni metoda a nie

przedmiot badań.

Wyjaśnianie (nauki przyrodnicze)
Rozumienie (nauki humanistyczne)
 
Największa zdobycz ludzkości to świadomość historyczna.
Fakty społeczne zmieniają się historycznie
 
Psychologia
Nie powinna być asocjacjonistyczna ani atomistyczna

Podstawowy termin:

metoda hermeneutyczna

W.Dilthey

Psychologia matematyczna i eksperymentalna – początki [1]

J. F. Herbart (1776-1841)
Układ nerwowy jest pośrednikiem pomiędzy duszą i ciałem,
dusza nie ma innych zdolności poza dążeniem do zachowania
równowagi.
Wyobrażenie to ślad spostrzeżenia. Wyobrażenia przyciągają się
lub odpychają, mają różną siłę.
Stany psychiczne są kombinacja wyobrażeń.
Zależności pomiędzy nimi można wyrazić matematycznie, istnieje
„mechanika wyobrażeń.
Apercepcja
Formowanie się nowych wyobrażeń zależy od tego co już jest w
psychice.

G. T. Fechner (1801-1887)
20 października 1850 r. przeżył wizję, która przekonała go, że
można połączyć w jedno świat materii i psychiki i wszystko
opisać matematycznie. Potem zaczął eksperymentować i odkrył
coś co nazywa się prawem Webera-Fechnera: Aby siła wrażenia
rosła w postępie arytmetycznym siła bodzca musi zwiększać się
w postępie geometrycznym.

J. F. Herbart

G. T. Fechner

Psychologia matematyczna i eksperymentalna –

początki [2]

Wilhelm Wundt (1832-1920)

Okres heidelberski (1857-74) – formułowanie programu badań
laboratoryjnych: programu realizowanego w Lipsku po założeniu
laboratorium.
Po okresie heidelberskim Wundt uważał:

-psychologia eksperymentalna nie ma większej przyszłości,

-psychologia nie powinna być całkowicie oddzielona od filozofii.

Apercepcja:

Uwaga skierowana na bodziec prowokuje szereg
czynności psychicznych uaktywniających ślady
bodźców podobnych, co wydłuża przebieg
procesów psychicznych.

Elementy świadomości:

-Wyobrażenia i pojęcia

-Uczucia

-Akty woli

Paralelizm psychofizyczny:

-Zjawiska fizjologiczne i psychologiczne przebiegają
równolegle, nie ma pomiędzy nimi zależności przyczynowych.

W.Wundt

Psychologia matematyczna i eksperymentalna –

początki [3]

Początki teorii testów

Alfred Binet (1857-1911)

1904 francuski Komitet do spraw Publicznego Nauczania
powierzył mu zadanie odróżnienia dzieci źle uczonych
i zaniedbanych od dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym.
W efekcie powstał pierwszy test inteligencji i pojęcie
ilorazu inteligencji.
Pierwsza dopracowana skala do mierzenia inteligencji to skala Bineta-
Simona

.

Początki statystyki w psychologii

Francis Galton opublikował w 1872 roku pracę
„Statystyczne badania skuteczności modlitwy”.

A.
Binet

F. Galton

Psychologia introspekcyjna [1]

Psychologia introspekcyjna czyli psychologia świadomości
miała w Europie trzy kierunki związane z trzema koncepcjami
świadomości.

Są to

:

Psychologia atomistyczno-asocjacjonistyczna
(

najstarsza, od XVII-XVIII wieku w filozofii

)

Psychologia Gestalt
Psychologia aktów intencjonalnych (

istniała w

zasadzie tylko Europie Środkowej, także w Polsce
międzywojennej

).

Szkoła würzburska (jest pomostem pomiędzy
atomizmem i psychologią Gestalt).
Odkrycia szkoły:
Istnienie „tendencji determinującej” i „czystych
myśli”.
Ograniczenie działania „praw asocjacji”.

Psychologia introspekcyjna [2]

Psychologia postaci

Ernst Mach (1838-1916) - Był głównie fizykiem i filozofem

Christian Ehrenfelds (1859-1932)

Wolfgang Köhler (1887-1967)
W pracy „The Mentality of Apes” z 1921 roku przedstawił wyniki
badań nad „wglądem” (nagłe przeorganizowanie pola
spostrzeżeniowego) u szympansów.

E. Mach

Ch.
Ehrenfelds

W. Köhler

Psychologia w Polsce

(poza szkołą lwowsko-warszawską)

Julian Ochorowicz (1850-1917)

Inżynier i parapsycholog, propagował w Polsce psychologię
laboratoryjną

.

Alfred Korzybski (1879-1950)

Twórca tak zwanej Semantyki Ogólnej

Florian Znaniecki (1882-1958)

Socjolog i psycholog społeczny, jeden z „ojców” symbolicznego
interakcjonizmu (w USA).
Pojęcia:

Jaźń odzwierciedlona

Współczynnik humanistyczny

F. Znaniecki

A. Korzybski

J.

Ochorowicz

Psychologia w Polsce:

Przedstawiciele szkoły lwowsko – warszawskiej

:

Kazimierz Twardowski (1866-1938)

Założyciel szkoły, logik filozof, psycholog

.

Alfred Tarski (1901-1983)

Logik, jego prac do dziś są analizowane i dyskutowane za granicą.

Władysław Witwicki (1878-1948)

Psycholog, teoretyk sztuki, rysownik, znawcą filozofii i sztuki starożytnej
Grecji, przełożył prace Platona na język polski.
Osiągnięcia
- tepria „kratyzmu”.
-pojęcie presupozycji, psychologiczna zasada niesprzeczności i badania
psychologii religii

-wrażenia estetyczne badane w kontekście sporu o odrębność wrażeń i
spostrzeżeń.

-Inni:

-Kazimierz Ajdukiewicz, Jan Łukasiewicz , Leśniewski Stanisław,
Władysław Tatarkiewicz, Kotarbinscy (Tadeusz, Janina), Ossowscy
(Stefan, Maria), Tadeusz Witwicki , Innocenty Bocheński, Jan
Salamucha, Stefan Świeżawski, Stefan Wołoszyn, Stefan Baley, etc.

Kazimierz Twardowski

Teoria aktów intencjonalnych i teoria
czynności

Franz Brentano (1874):

Psychologie vom empirischen

Standpunkt

F

a

za

1

Psychologia

Filozofia

Kazimierz Twardowski

(1894):

Zur Lehre vom Inhalt und

Gegenstand der Vorstellungen

Kazimierz Twardowski

(1912):

O czynnościach i wytworach

Edmund Husserl (1958):

Die Idee der

Phänomenologie

F

a

za

2

John Searle (1969):

Speech Acts

John Searle (1984):

Minds, Brains and Science

Teoria intencjonalności

Tadeusz Tomaszewski

(1963):

Wstęp do psychologii

Maurice Merleau-Ponty

(1969):

La prose du monde

Rys. 1

Franz Brentano (1874):

Psychologie vom empirischen

Standpunkt

Psychologia

Filozofia

Kazimierz Twardowski

(1894):

Zur Lehre vom Inhalt und

Gegenstand der Vorstellungen

Kazimierz Twardowski

(1912):

O czynnościach i wytworach

John Searle (1984):

Minds, Brains and Science

Teoria intencjonalności

Rys.1a

Cechy zjawisk umysłowych

(Brentano 1874)

• Intencjonalność:

Są „o czymś”, mają swój

przedmiot
 

• Monosubiektywność:

Są prywatne, tylko

podmiot poznaje je bezpośrednio.

Rys.2

Akt intencjonalny i jego przedmiot

Przedmiot

Akt

Rys. 3

Akt

Treść

przedmiot

Akt, treść i przedmiot aktu

Rys. 4

Akt

Treść

Przedmi

ot

Rys. 5

Czynność

lub akt

Treść lub produkt

Przedmiot

Wyobrażanie

Wyobrażenie

To co wyobrażamy

sobie

Spostrzeganie

Spostrzeżenie

To co spostrzegane

Wykładanie

Wykład

To o czym się wykłada

Malowanie

Portret

Model/modelka

Przedmiot a treść aktu

Rys. 7

płakanie – płacz
mówienie – mowa
skakanie – skok
myślenie – myśł
spacerowanie – spacer
informowanie – donos
pisanie – pismo
kopanie – wykop

Czynności i

wytwory

Rys. 8

Myślenie – myśl
Sądzenie – sąd
Widzenie – obraz percepcyjny
Wyobrażanie sobie –

wyobrażenie

Wytwory i czynności psychiczne

Rys. 9

Skakanie - skok

Spacerowanie - spacer

Czynności fizyczne

Bieganie - bieg

Mówienie -

przemowa

Pisanie - pismo
Rysowanie – rysunek
Malowanie - obraz

Czynności psychofizyczne

Rys. 11

Wytwory nietrwałe i trwałe

Płakanie - płacz

Wyobrażanie sobie -

wyobrażenie

Pisanie - pismo

Kopanie - wykop

Rys. 12

psychofizyc

zne

Budowanie- budynek

Pisanie – pismo

Tańczenie – taniec

Myślenie - myśl

Mówienie- mowa

fizyczne

psychuczne

Czynności

i wytwory

nietrwałe

trwałe

Klasyfikacja czynności i wytworów

Rys.14

Definicja czynności

Czynności (akty, „funkcje””) to procesy
(zjawiska) ukierunkowane na swój wytwór
(produkt, wynik, rezultat).

Rys. 15

K. Twardowski 1912, T. Tomaszewski 1963

Działania a intencje

reakcja

bodziec

działani

e

Intencja

?

działa

nie

Intencja w

działaniu

Rys. 16

Aktywność lub działanie osoby lub
rzeczy(„funkcją nauczyciela jest
uczenie”, „funkcją serca jest przetaczanie
krwi”)

Dwa znaczenia słowa „funkcja”

Funkcja

m

:

X jest funkcją Y  gdy zmienia się X
zmienia się Y („...ciśnienie powietrza
jest funkcją jego temperatury”)

Funkcja

p

:

Rys 17

K. Twardowski

A. Tarski

W. Witwicki

K.

Ajdukiewicz

J.

Łukasiewicz

W.

Tatarkiewicz

T.

Kotarbiński

S. Ossowski

M.

Ossowska

I. Bocheński

S.

Świeżawski

Psychologia w Polsce (c.d.)

Przedstawiciele szkoły lwowsko –warszawskiej w

psychologii:

Tadeusz Tomaszewski (1910-2000)

Studiował pod kierunkiem Kazimierz Twardowskiego, Kazimierza
Ajdukiewicza i Mieczysława Kreutza.
Tworzył po wojnie szkołę opartą na teorii czynności.
Czynność to proces ukierunkowany na powstanie wytworu.

W szkole Tomaszewskiego jego uczniowie badali:

-wewnętrzna strukturę czynności i typy czynności (ogólna teoria
czynności).

-wpływ czynników pozapodmiotowych na czynności (otoczenia
rzeczowego - prakseologia i społecznego – psychologia
społeczna).

-powiązanie pomiędzy czynnościami podmiotu (psychologia
osobowości i temperamentu).

-neurofizjologiczne podstawy czynności ( neuropsychologia i
teoria afazji – Mariusz Maruszewski)

Psychoanaliza

Sigmund Freud (1856-1939)

Nie używał pojęcia „instynkt” (niem. Instinkt)
Używał pojęć:
Popęd seksualny (Sexualtrieb), popęd (Trieb).

Popęd – coś co nadaje kierunek zachowaniu, motywacja bez wzorca
zachowania
Instynkt – wrodzony wzorzec zachowań.

Noe nył pierwszym , który używał pojęcia nieświadomości (przed nim
np.. W. Wundt i wielu filozofów)

Osiągnięcia:
Teoria rozwoju psychoseksualnego (i tzw. kompleksu Edypa)
Teoria związków moralności i kultury
Teoria genezy „superego”
Teoria konfliktu psychicznego i lęku

S. Freud

Psychoanaliza (c.d.)

C. G. Jung (1875-1961)

Osiągnięcia:
Pojęcie nieświadomości zbiorowej i archetypu.
Pojęcie symbolu
Pojęcie rozwoju psychicznego (indywiduacji)

Alfred Adler (1870-1937)

Teoria kompleksu niższości
Teoria wpływu kolejności urodzenia na osobowość
Psychologia indywidualna

Inni uczniowie Freuda:
Karen Horney

Teoria leku podstawowego kulturowych źródeł nerwicy, pozytywna
definicja zdrowia psychicznego

Otto Rank

Teoria urazu narodzin i koncepcja rozwoju psychicznego.

S. Ferenczi

Ekscentryczne formy psychoterapii

Psychoanaliza poza psychologią: H. S. Sullivan (1892-1948), Erich
Fromm (1900-1980)

C.G. Jung

A. Adleer

K. Horney

O. Rank

S. Ferenczi

E. Fromm

H.S.

Sullivan

Psychologia przed J. Watsonem

George J. Romanes (1848-1894)

Stawiał pytanie jak odróżnić czynności świadome, czynności
instynktowne, czynności odruchowe.

Robert M. Yerkes (1876-1956)

Uznał, że o nieodruchowości (psychiczności) świadczy: wytrwałe dążenie
do celów i dobór środków działania zależny od okoliczności, rozwinięty
układ nerwowy.

C. Loyd Morgan (1852-1936.)

„Żadnej czynności nie należy wyjaśniać jako skutku wyższej zdolności
psychicznej jeśli istnieje możliwość wyjaśnienia jej jako zdolności
znajdującej się na niższym poziomie rozwoju”.

Edward Lee Thorndike (1874-1949)

Prawo ćwiczenia, prawo efektu (utrwalają się reakcje po których
następuje zadowolenie)

R.M.Yerkes

C.L. Morgan

E.L.Thorndik
e

Psychologia zapoczątkowana przez Johna

Watsona (1878-1958)

1912 manifest behawiorystyczny.
1920 badania („Małego Alberta”) Alberta B. ; warunkowanie
reakcji strachu.
„Obwodowa” teoria myślenia.

Ewolucja behawioryzmu:

Etap klasycznego behawioryzmu (J. Watson, J. B. Skinner):

S – R

S – (O) – R

Etap neobehawioryzmu

:

S

– r

1

-

s

1

– r

2

–

s

2

– r

3

–

s

3

– r

4

–

s

4

– r

5

–

s

5

– r

6

–

s

6

– r

7

–

s

7

......... r

n

–

s

n

–

R

J. Watson

J.B. Skinner

Problem lokalizacji funkcji psychicznych

Trzy rozwiązania:

Hipoteza lokalizacyjna (każda funkcja ma stalą i wyrażną
lokalizację w mózgu)
Hipoteza antylokalizacyjna (Karl S. Lashley)
Hipoteza lokalizacji dynamicznej, w dwu wersjach:

- Teoria układów funkcjonalnych (A. R. Łuria)

-- Teoria modułowości mózgu (J. A. Fodor i inni w USA)

- Układ funkcjonalny: Coś (np.. System tkanek i narządów,
zaprogramowany komputer) co realizuje stale zadanie zmiennymi
środkami.

-- Pojęcie wyższej czynności psychicznej i ekstrakortykalnej
podstawy takich czynności (L. S. Wygotski – 1934 r, A. R. Łuria )

--- Pojęcie „poszerzonego umysłu” i cyborgizacji człowieka
(Andy Clark, 2003 Natural-Born Cyborgs), czynności psychiczne
są realizowane przez układ funkcjonalny człowiek-artefakt (np.
komputer)

A.R.
Łuria

K.S. Lashley

J.A.
Fodor

L.S.
Wygotsky

A. Clark

Psychologia humanistyczna

Trzy kierunki:

Amerykańska psychologia humanistyczna
Abraham Maslow
Carl R. Rogers

Psychologia egzystencjalna
Viktor E. Frankl
Ludwig Binwanger
Rollo May (USA)

Psychologia transpersonalna, (posthumanistyczna)
Autorzy związani z ruchem New Age

R. May

L.

Binwanger

A.
Maslow

C.R.
Rogers

V.E. Frankl

Psychologia poznawcza

Początki:
1948 – sympozjum w Hixon na temat mózgowych mechanizmów
zachowania
1975 – powstanie cognitive science

Cechy charakterystyczne teorii nurtu
poznawczego:
Nowy strukturalizm
Nowy mentalizm
Teoria przetwarzania informacji i teoria
metodologicznego solipsyzmu

Współczesna alternatywa [?]:

Teoria ekologiczna procesów
poznawczych

(np.Ulric Neisser)

Psychologia J. Piageta

Pojęcia:
Całość
Samosterowność
Przekształcenia
Asymilacja i akomodacja

Etapy rozwoju intelektualnego:
Inteligencja sensomotoryczna, do 2 lat
Inteligencja wyobrażeniowa (konkretna), od 2 do 11 lat
Inteligencja formalna (symboliczna abstrakcyjna), od 11 lat.

Każdy etap ma dwie fazy:
fazę przygotowawczą, fazę zrównoważenia struktur poznawczych
(mamy więc 3 lub 6 etapów rozwoju intelektualnego)

Podstawowa jednostka struktur poznawczych to OPERACJA

Metodologia badań empirycznych [1]

Trzy szkoły:

Indukcjonizm

Falsyfikacjaoniam (K. Popper)

Metodologia naukowych programów
badawczych (I. Lakatos)

Metodologia badań empirycznych [2]

 

Indukcjonizm
W metodologii tradycyjnej zwanej często indukcjonistyczną “odkrycie” jest ukoronowaniem
właściwego postępowania naukowego. W przekonaniu indukcjonistów fundamentem nauki są
twierdzenia o faktach, czyli zdania zdające sprawę z wyników obserwacji lub eksperymentu.
Owe zdania powinny być wyrażone językiem czystego opisu, a zatem nie mogą być uwikłane
w jakikolwiek kontekst teoretyczny. Tak zbudowane stwierdzenia umożliwiają , dzięki
rozumowaniu indukcyjnemu, sformułowanie twierdzeń ogólnych, praw naukowych a
następnie teorii naukowych. Poza twierdzeniami o faktach i ich uogólnieniami w nauce
dopuszczalne są jeszcze twierdzenia dedukcyjnie z nich wyprowadzone. Wszelkie inne
twierdzenia mają charakter nienaukowy.
 
 
Współczesna wersja indukcjonizmu, zwana probabilizmem, zalicza do twierdzeń
naukowych twierdzenia nie tyle pewne co wysoce prawdopodobne. Dane twierdzenie
jest tym bardziej prawdopodobne, im więcej obserwacji za nim przemawia.
Wszystkie współczesne nurty metodologiczne uznają , że czym innym jest problem
akceptacji twierdzeń naukowych, czym innym zaś problem ich udowodnienia bądź
pewności. Teoria może być akceptowana pomimo niemożliwości jej ostatecznego
udowodnienia. Za akceptacją teorii naukowej może przemawiać jej przydatność w
przewidywaniu faktów lub to , że jest ona zgodna (lub wydaje się być zgodna) z
wieloma (nie koniecznie wszystkimi) już zarejestrowanymi danymi empirycznymi.
Istnieje wiele kryteriów, które można zastosować rozważając problem akceptacji
danej teorii naukowej lub pojedynczego twierdzenia. Zwolennicy tak zwanego
skrajnego empiryzmu (jedną z jego odmian jest właśnie indukcjonizm) nie
dostrzegają wielości tych kryteriów jakie można przyjąć rozważając problem
akceptowalności teorii naukowej.

 

Metodologia badań empirycznych [3]

 

Falsyfikacjonizm

Poza indukcjonizmem innym rodzajem skrajnego empiryzmu jest to, co
Lakatos nazywa dogmatycznym falsyfikacjonizmem, co można też
nazwać empiryzmem bez indukcjonizmu. Wychodzi się tu z założenia, że
wprawdzie nie można udowodnić twierdzenia dotyczącego faktów, ale
można je sfalsyfikować przez empiryczną kontrewidencję, czyli
pokazanie empirycznego faktu z tym twierdzeniem niezgodnego. W tej
sytuacji trzeba uznać względna niezależność twierdzeń i teorii
naukowych od faktów.
W metodologii zaproponowanej przez Poppera sformułowanie teorii lub
hipotezy jest zaledwie początkiem procedury jej oceny. Według Karla
Poppera, teorie naukowe z reguły nie są, i nie muszą być, starannym
indukcyjnym uogólnieniem wielu danych empirycznych. Zadaniem
metodologii nauki nie jest - wbrew temu co sądzili indukcjoniści –
jedynie, ani przede wszystkim, zbadanie, jak prawidłowo i bez narażenia
się na błędy przechodzić od danych zgromadzonych w eksperymentach
lub obserwacjach do teorii naukowej, rozumianej jako system twierdzeń
pozwalających na wyjaśnienie faktów zaobserwowanych i przewidywanie
tych, które jeszcze zaobserwować można. Zdaniem Poppera metodologia
i filozofia nauki przede wszystkim winny się zająć tym, czy i jak można za
pomocą badań eksperymentalnych sfalsyfikować daną teorię naukową.
 

Metodologia badań empirycznych [4]

 

Falsyfikacjonizm (c.d.)

Karol Popper uznawał niezależność teorii czy pojedynczych twierdzeń naukowych
od faktów empirycznych, uważał jednak, że niezależność ta dotyczy jedynie etapu
tworzenia teorii. Nie musi być ona uogólnieniem obserwacji, może być efektem
intuicji lub nawet zgadywania.
Ocenianie teorii naukowej rozpoczyna się po jej zbudowaniu i wyrażeniu. Każda
teoria naukowa musi zostać porzucona po zarejestrowaniu faktów pozostających z
nią w sprzeczności, może zaś być utrzymywana tak długo, jak długo nie zostaną
odkryte fakty empiryczne z nią niezgodne. Falsyfikacja teorii naukowej odbywa się
według następującego schematu: Po ostatecznym sformułowaniu teorii
wyprowadzamy z niej szczegółowe twierdzenia, tak aby odnosiły się do możliwych
do zarejestrowania faktów empirycznych. Dalej w drodze obserwacji lub
eksperymentu poszukujemy faktów niezgodnych z takim twierdzeniem.
Znalezienie ich zmusza do porzucenia teorii na rzecz innej. Każda naukowa teoria
jest co najwyżej przybliżonym obrazem rzeczywistych zależności, jest więc
falsyfikowalna. Nienaukowe są teorie tak skonstruowane, że zawsze można z nimi
uzgodnić wszystkie fakty empiryczne. Takimi teoriami są - zdaniem Poppera, - na
przykład marksizm i psychoanaliza. 

 Medtodologiczny falsyfikacjonizm

W efekcie rozlicznych dyskusji poglądy Poppera zmieniały się nieco i

doskonaliły, inni metodologowie [np. Lakatos 1995] proponowali też swoje
modyfikacje falsyfikacjonizmu. Imre Lakatos [1978,1995], który ostatnia fazę
poglądów Poppera nazwał “metodologicznym falsyfikacjonizmem”, zaproponował
jeszcze inny model konfrontacji teorii z danymi empirycznymi zwany “metodologią
naukowych programów badawczych” (methodology of scientific research
programmes).

Metodologia badań empirycznych [5]

 

Metodologia naukowych programów badawczych

Metodologiczny falsyfikacjonizm i metodologia naukowych programów
badawczych podkreślają, że zarówno przyjęcie jak i odrzucenie teorii jest do
pewnego stopnia sprawą konwencji czy mniej lub bardziej arbitralnej decyzji. Nie
można mówić o teoriach ostatecznie potwierdzonych lub sfalsyfikowalnych. Są
natomiast teorie lepiej lub gorzej uzasadnione. Metodologia nauki, może co
najwyżej podać reguły, w jakich warunkach można odrzucić daną teorię na rzecz
innej, oraz warunki kiedy możemy przyjąć, że nowa teoria jest “lepsza” niż stara.
W sytuacji, gdy część faktów zgadza się z jedna teorią a część nie daje się z nią
uzgodnić decyzja o utrzymaniu lub porzuceniu danej teorii naukowej musi
uwzględniać te reguły i zasady.
Metodologiczny falsyfikacjonizm i metodologia naukowych programów
badawczych przyjmują zasadę, że otrzymanie danych empirycznych sprzecznych z
daną teorią nie jest dostatecznym warunkiem jej odrzucenia. Przede wszystkim
musi istnieć inna doskonalsza teoria, którą można przyjąć w miejsce
sfalsyfikowanej, jeśli:
-          nowa teoria ma dodatkowy kontekst empiryczny, przewiduje nowe fakty,
które są nieprawdopodobne lub niemożliwe w świetle starej,
-          nowa teoria wyjaśnia fakty, których stara nie wyjaśniała,
-          niektóre z dodatkowych faktów są już potwierdzone lub zaświadczone
empirycznie.
-                     Do powyższych zasad wspólnych dla metodologicznego
falsyfikacjonizmu i metodologii naukowych programów badawczych ta ostatnia
dodaje jeszcze inne. Są to przede wszystkim zasady dotyczące nienaruszalnego
rdzenia (hard core) danej teorii, czyli twierdzenia lub systemu twierdzeń, które
utrzymujemy najdłużej, pomimo rejestracji faktów zdających się być w
sprzeczności z tymi twierdzeniami. Nienaruszalny rdzeń chronimy jest przez jakiś
czas przed falsyfikacją, gdyż zgodnie z zasadami metodologii naukowych
programów badawczych tworzymy dodatkowe hipotezy pozwalające na
pogodzenie z podstawowymi twierdzeniami teorii naukowej rejestrowanych
empirycznie pozornie niezgodnych z nimi faktów [Lakatos].