Protestantyzm

Protestantyzm - odłam chrześcijaństwa, składający się z wyznań religijnych powstałych głównie na skutek ruchów reformatorskich wewnątrz Kościoła rzymskokatolickiego rozpoczętych w XVI wieku przez wystąpienie Marcina Lutra. Termin "protestantyzm" pochodzi od protestu złożonego przez luteranów 6 księstw i 14 miast w 1529 roku podczas sejmu w Spirze przeciw uchwale zabraniającej przechodzenia na luteranizm.

Reformacja i protestantyzm

Główną cechą wyznań protestanckich jest uznanie Jezusa Chrystusa za jedynego pośrednika między Bogiem a ludźmi (zasada Solus Christus), odrzucenie Tradycji przyjmowanej przez katolicyzm jako równorzędną z Pismem Świętym podstawę wiary (zasada Sola Scriptura), przyjęcie, że podstawą zbawienia jest łaska (zasada Sola Gratia), uzyskiwana przez ludzi tylko poprzez wiarę, a nie przez dobre uczynki albo praktyki religijne (zasada Sola Fide). Ponadto protestanci odrzucali odpusty, doktrynę czyśćca, kult maryjny i świętych, celibat księży, władzę papieską i liturgię w języku łacińskim.

Dyskusje wśród teologów protestanckich dotyczyły m. in. znaczenia sakramentu eucharystii (realnego czy symbolicznego), predestynacji bądź udziału woli w zbawieniu (arminianizm czy kalwinizm), charakteru sakramentu chrztu (chrzest wiernych czy chrzest niemowląt), ustroju kościoła (episkopalizm, prezbiterianizm i kongregacjonizm). Spory te doprowadziły do wykrystalizowania się szeregu nurtów i różnorodności w łonie protestantyzmu. Luteranizm oparty o nauczanie Marcina Lutra objął głównie północne Niemcy i kraje skandynawskie. Nauka Jana Kalwina (kalwinizm) opanowała Szwajcarię i Holandię i przyczyniła się do uformowania się doktryny angielskich purytanów, szkockich prezbiterian oraz francuskich hugenotów. Trzecim nurtem reformacji był anabaptyzm łączący zasadę chrztu wyznawców z radykalizmem społecznym. Doprowadziło to do tzw. wojen chłopskich w Niemczech i powstania komunistycznej wspólnoty w Münster, ale ekscesy tego ruchu spowodowały jego wytępienie w Europie (anabaptyści, którzy przyjęli zasadę pacyfizmu - mennonici, huteryci i amisze - wypędzani z różnych krajów osiedli w końcu w USA). Kształt reformacji angielskiej nadał król Henryk VIII, który zachował episkopalny ustrój Kościoła i wiele zasad katolickich. Tożsamość anglikańska opiera się w większym stopniu na wspólnej liturgii przy dużej wstrzemięźliwości w rozstrzyganiu problemów teologicznych. Połowiczność reformacji angielskiej i jej odgórny charakter spowodował, że w Anglii powstawały ciągle nowe społeczności pogłębiające reformację - purytanie, baptyści, metodyści, kwakrzy, darbyści. Władcy Anglii chętnie pozbywali się dysydentów z Kościoła Anglii ułatwiając ich przesiedlanie się do kolonii amerykańskich, co stało się przyczyną pluralistycznego i (z konieczności) tolerancyjnego charakteru protestantyzmu w USA. W Niemczech duży wpływ na protestantyzm miał ruch pietystyczny oraz próby unii kalwinów i luteran (ewangelickie kościoły unijne).

Współczesne wyznania protestanckie to m.in.:

• adwentyzm

• baptyzm

• scjentyści (Christian Science)

• kalwinizm (Kościół ewangelicko-reformowany)

• kwakrzy

• luteranizm (Kościół ewangelicko-augsburski)

• mennonici

• metodyzm

• pentakostalizm (zielonoświątkowcy)

• prezbiterianizm

• salwacjonizm (Armia Zbawienia)

• Uczniowie Chrystusa (Disciples of Christ)

oraz ogromna liczba mniejszych denominacji i mniej znaczących oraz niezależnych społeczności (kościołów, zborów) lokalnych. Rozbicie protestantyzmu było jednym z najważniejszych powodów powstania ruchu ekumenicznego. Obecnie jednak najważniejszy podział w łonie protestantyzmu przebiega w poprzek wymienionych wyznań i dzieli go na fundamentalistów przyjmujących nieomylność Biblii, tradycyjną etykę seksualną oraz tzw. "konserwatywne" poglądy oraz liberałów przyjmujących historyczny charakter Biblii i doktryn, ordynowanie do pozycji duchownego kobiet, akceptację homoseksualizmu itp. Występują też społeczności umiejscawiające się pomiędzy tymi dwoma biegunami - ich wybitni liderzy to m. in. Oral Roberts i nieżyjący już Kenneth E. Hagin. Rosnące znaczenie w protestantyzmie mają też ruchy ponaddenominacyjne takie jak "Promise Keepers" czy kaznodzieje telewizyjni.

Przynależność do protestantyzmu niektórych grup jest przedmiotem kontrowersji - podobnie jak przynależność do chrześcijaństwa. Często odmawia się tej nazwy wyznaniom antytrynitarnym (zaprzeczającym, że Jezus Chrystus jest Bogiem, bądź głoszącym, że jest On jedynym Bogiem w pełni tożsamym z Ojcem i Duchem Świętym w jedno- a nie trójosobowym istnieniu; to drugie podejście do protestantyzmu jest już raczej zaliczane bezdyskusyjnie, choś traktowane jako nieortodoksyjne). Niektóre z tych wyznań powstały w wyniku Reformacji, bądź zostały utworzone z wyznań protestanckich - jak Bracia polscy, Świadkowie Jehowy, chrystadelfianie, czy unitarianie. Wiele też przemawia za wykreśleniem z wyznań protestanckich mormonów, wyrosłych z opozycji do grup protestanckich. Dyskutowana jest także przynależność do reformacji adwentystów, anglikanów, baptystów, kwakrów, scjentystów - są to jednak sprawy wielce kontrowersyjne i budzące wiele emocji. Niektórzy fundamentalistyczni protestanci odmawiają wszak miana chrześcijan katolikom, uważając kult świętych za pogański.

W protestantyzmie wyróżnia się również kościoły ewangelikalne (ewangeliczne), zwane również kościołami wolnymi w odróżnieniu od kościołów historycznych (ewangelicko-augsburski, ewangelicko-reformowany).

Wyznania ewangeliczne są czasem grupami eks-katolickimi (powstałymi w wyniku odejścia od Kościoła rzymskokatolickiego lokalnej wspólnoty lub jej części (zdarza się to w środowisku Odnowy w Duchu Świętym) - w Polsce miało to miejsce np. w Kaliszu (Kościół Chrześcijański "Miecz Ducha") czy Kielcach (Wspólnota Chrześcijańska "Wieczernik"). Podobne zjawisko miało miejsce w kościele luterańskim z którego odeszła grupa określana mianem Stanowczych Chrześcijan. Grupa eks-katolicka lub eks-luterańska może też przyłączyć się do już istniejącego chrześcijańskiego wyznania (przykładem jest tu post-luterańska społeczność w Ustroniu, wchodząca w skład Kościoła Zborów Chrystusowych).

Prawosławie

Prawosławie - doktryna ortodoksyjnego (gr. orthodoxos - prawdziwie, prawidłowo wierzący) Kościoła chrześcijańskiego - jednej z dwóch grup kościołów powstałych w wyniku rozłamu w kościele chrześcijańskim z 1054 roku (tzw. schizmy wschodniej). Choć w chrześcijaństwie już wcześniej pewne grupy podążały własną drogą, moment oddzielenia się od siebie katolicyzmu i prawosławia wyznacza - jak na razie ostateczny - koniec "kościoła ogólnochrześcijańskiego". Po zerwaniu łączności eucharystycznej Kościoła lokalnego Rzymu z Kościołami lokalnymi na Wschodzie wspólnota nazwana została Kościołem Wschodnim.

Genezy rozłamu chrześcijaństwa upatruje się w pogłębianiu różnic cywilizacyjnych między greckim Wschodem a łacińskim Zachodem oraz w pogłębianiu się różnic doktrynalnych i teologicznych takich jak: pojawienie się dodatku filioque do Symbolu Wiary na Zachodzie (do dzisiaj uważane przez niektóre środowiska prawosławne za herezję), zapożyczanie systemów filozoficznych neoplatonizmu św. Augustyna, które wpłynęły na kierunek rozwoju teologii łacińskiej i spowodowały powstanie scholastyki w Kościele zachodnim (Na wschodzie wystrzegano się filozofii greckiej, korzystając jedynie z jej pojęć, a nie całych systemów); problem stanowił również brak dialogu teologicznego chrześcijańskiego zachodu i wschodu w wyniku czego w momencie rozłamu Kościół Rzymski znał jedynie łacińskie pisma i przekłady greckich Ojców Kościoła. Bezpośrednią przyczyną rozłamu były roszczenia papieża o prymat jurysdykcyjny nad pozostałymi Kościołami lokalnymi, co było niezgodne z postanowieniami Soborów Powszechnych. Mimo wielu prób zjednoczenia Kościołów (Sobór Lyoński II w 1274 r., Sobór Florencki 1439 r. czy Unia Brzeska 1596 r.) nigdy do tego nie doszło. Takie wydarzenia jak złupienie Konstantynopola w 1204 r. przez krzyżowców, czy likwidacja konfesji w Polsce w wyniku Unii Brzeskiej i powstanie grekokatolicyzmu, powodowało narastanie uprzedzeń i agresji. Podział wewnątrz chrześcijaństwa utrwalił się ostatecznie z upadkiem Bizancjum w 1453.

Doktryna prawosławia opiera się na dekretach siedmiu pierwszych soborów powszechnych i przekazach ojców Kościoła. Nie uznaje ustanowionego po tzw "schizmie wschodniej" w Kościele zachodnim prymatu jurysdykcyjnego biskupa Rzymu, opierając się na Tradycji Kościoła starożytnego; dogmatu o "Filioque", czyli pochodzenia Ducha świętego od Syna (teologowie prawosławni tłumaczą, że Bóg Ojciec, jest jedynym zródłem i Syna i Świętego Ducha. Dlatego Bazyli Wielki napisał "Bóg jest jeden bo Ojciec jest jeden"); odrzuca też ideę odpustu, czyśćca, dogmatu o niepokalanym poczęciu Maryi, dogmatu o Wniebowzięciu Matki Boskiej, nauczania o grzechu pierworodnym Augustyna z Hippony, prozelityzm oraz celibat niższego duchowieństwa.

Ważnym w Kościele Prawosławnym jest fakt znaczącej odmienności eklazjalno-liturgicznej, konkretnie w pojmowaniu Kościoła jako wspólnoty soborowej, co wyklucza prymat papieża, a co za tym idzie uznanie jego nieomylności w sprawach wiary. Istnieją również różnice w pojmowaniu życia duchowego i sakramentalnego (choć są to te same sakramenty co w Kościele katolickim). Kościół Prawosławny uważa się za jedynego "depozytariusza wiary" oraz za jedyny ściśle trzymający się Tradycji Ojców Kościół Katolicki (gr. kath'olon - według całości) powołany przez Jezusa Chrystusa

Hierarchię Kościoła tworzą cztery Kościoły starożytne - jerozolimski, antiocheński, aleksandryjski i całej Afryki oraz ekumeniczny konstantynopolitański (którego patriarcha jest tradycyjnie przewodniczącym rady biskupów na soborach kościoła) oraz pięć późniejszych patriarchatów: Rosyjski, Gruziński, Bułgarski, Rumuński, Serbski i 13 kościołów krajowych (m.in. Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny).

W prawosławiu duże znaczenie mają autonomiczne, podlegające biskupom klasztory. W prawosławiu istnieje silna tradycja dużej autonomii organizacyjej - tzw. autokefalia.

Autorytetem zdolnym ogłaszać prawdy dogmatyczne jest tylko Sobór powszechny, aczkolwiek istnieją też pewne prawdy przyjęte po zakończeniu ostatniego z Soborów, które zostaly uznane przez całą Cerkiew. Jednak nie były to prawdy rangi tych z okresu patrystycznego, a raczej porządkujące i dostosowujące Kościół do nowych warunków. Ilość prawd dogmatycznych w Cerkwi Prawosławnej jest o wiele mniejsza niż w katolicyzmie, twierdzi się, że dogmatyzować należy tylko prawdy zagrożone - ta zasada tłumaczy, dlaczego nie zapisano w dogmatach nowych prawd mariologicznych (jak wniebowzięcie Maryi). Dogmaty Soborów Powszechnych uznawane są przez całą Cerkiew jako stałe, niezmienne części wiary, o wiele więcej jednak występuje tu teologumenów (opinii teologicznych), które pozostawiają wiele spraw otwartych (np. nie neguje się Wniebowzięcia MB, ale też nie widzi się potrzeby podniesienia do rangi dogmatu). Kościół prawosławny nie wykazuje potrzeby dogmatyzacji wiary w takim stopniu jak katolicki, zostawiając wiele spraw natury moralnej i etycznej do indywidualnego rozpatrzenia na poziomie wierny-opiekun duchowy. To właśnie tłumaczy brak oficjalnego stanowiska Cerwki w sprawie np. antykoncepcji, a zauważa się głosy pozwalające na to.

Liturgia

Prawosławie uznaje liturgię za istotną formę przekazu wiary, zgodnie z zasadą lex orandi lex credendi (łac. "reguła modlitwy jest regułą wiary"). Do tradycji liturgicznych należą gesty oraz czynności, wyjątkiem są tylko słowa padające w trakcie nabożeństwa.

Najważniejszym obrządkiem w Cerkwi Prawoslawnej jest obrządek bizantyjski, ale dopuszcza się również inne. Istnieją wspólnoty prawosławne na Zachodzie, które uznają, że właściwe jest dla nich używanie obrządków zachodnich (które istniały w Kościele Rzymskim przed schizmą).

Ikony

Prawosławne wyobrażenia Matki Boskiej przedstawiają Ją z Dzieciątkiem po prawej stronie lub lewej - Częstochowska, Dońska, lub na środku - Znamienije

Innym ważnym sposobem wyrażania Tradycji jest sztuka. Ikony, szczególnie popularny jej rodzaj w prawosławiu, ma znaczenie nie tylko przedstawiające, jest także objawieniem Boga. Z tego powodu pisarze ikon nie mają pełnej swobody twórczej i muszą uwzględniać ważne aspekty religijne swojego dzieła. W szczególności istotne jest, żeby ikonograf był dobrym wiernym Kościoła, a sam akt twórczy był poprzedzony spowiedzią i przyjęciem eucharystii.

Ikony są częścią Tradycji prawosławia na równi z Biblią, soborami, ojcami Kościoła, liturgią i kanonami. Kościół prawosławny uznaje je wszystkie za pochodzące od Ducha Świętego oraz nawzajem ze sobą powiązane. Podobnie powiązana jest prawosławna teologia i mistycyzm, miłość Boga i ludzi, a także osobista wiara poszczególnych członków Kościoła i liturgia nabożeństw. Ta jedność jest traktowana jako podstawowy warunek prawidłowego życia duchowego Kościoła. Według Ewagriusza prawdziwa modlitwa jest równoznaczna z uprawianiem teologii, zaś św. Maksym stwierdził, że teologia pozbawiona rzeczywistego przeżycia mistycznego, jest teologią demonów.

Prawo kanoniczne

W Kościele prawosławnym kanony związane z organizacją i dyscypliną były ustalane zarówno przez sobory powszechne jak i lokalne a także przez biskupów. Zbiory kanonów z komentarzami tworzyli w Bizancjum Teodor między innymi Balsamon, Zonaras. W 1800 r. ukazał się „Ster” (gr. Pedalion, cs. Kormczaja Kniga) świętego Nikodema ze Świętej Góry, który jest wzorcowym greckim komentarzem do kanonów. Część tych kanonów jest jednak dziś anachroniczna i wymaga uporządkowania przez przyszły sobór powszechny.

Mimo że kanony są tylko doczesnymi regulacjami dogmatów, są ważne jako próba ich realizacji w zmiennych warunkach życia Kościoła i wiernych, i uznawane są pośrednio także za część Tradycji.

Sobory powszechne

Według Kościoła prawosławnego prawdy wiary określone w ramach siedmiu soborów powszechnych mają znaczenie równorzędne z Pismem Świętym, a więc są w nim autorytetem absolutnym.

Najważniejszy jest Nicejsko-Konstantynopolitański Symbol Wiary, wypowiadany w każdej sprawowanej Eucharystii oraz codziennie w trakcie nabożeństw Środka Nocy (gr. Mesonyktikon, cs. Połunoszcznica) i Powieczerza (gr. Apodeipnon, cs. Powieczerje). Ponieważ sobory powszechne oficjalnie nie zaświadczały autorytetu Apostolskiego i Atanazjańskiego Wyznania Wiary, mają one mniejsze znaczenie. Wprawdzie Apostolskie Wyznanie Wiary (Skład apostolski) jest uznawane, ale nie jest wypowiadane w prawosławnych nabożeństwach, podobnie Atanazjańskie Wyznanie Wiary (Quicumque), które poza tym pojawia się czasem, (oczywiście bez Filioque), w Horologionie (cs. Czasosłow, Księdze Godzin Kanonicznych).

Późniejsze sobory

Patriarcha Konstantynopola, Bartłomiej I

Po siedmiu soborach powszechnych, tj. od 787 r., prawosławie kształtowało się pod wpływem soborów lokalnych (w których brali udział tylko niektórzy patriarchowie lub były zwoływane przez autokefalie) i listów oraz wyznań wiary poszczególnych biskupów. Nie są one uznawane za nieomylne, lecz jeśli przyjmuje je reszta Kościoła, to ich ranga wzrasta niemal do autorytetu prawd ogłoszonych przez sobory powszechne. W odróżnieniu jednak od prawd wiary soborów powszechnych, mogą być poprawiane lub uznawane tylko w pewnych częściach. Najważniejsze z tych dokumentów to:

1. Encyklika św. Focjusza (867).

2. Pierwszy list Michała Cerulariusza do Piotra z Antiochii (1054).

3. Postanowienia soborów w Konstantynopolu z lat 1341 oraz 1351 w kwestii sporów hezychastycznych.

4. Encyklika św. Marka z Efezu (1440-1441).

5. Wyznanie Wiary Gennadiusza, patriarchy Konstantynopola (1455-1456).

6. Odpowiedzi udzielone luteranom przez patriarchę Jeremiasza II (1573-1581).

7. Wyznanie Wiary Mitrofana Kritopoulosa (1625).

8. Prawosławne Wyznanie Wiary Piotra Mohyły w wersji poprawionej (uznane przez sobór w Jassach w 1642).

9. Wyznanie Wiary Dosyteusza (uznane przez sobór w Jerozolimie w 1672 r.).

10. Odpowiedź prawosławnych patriarchów udzielona Nieposiadaczom (1718-1723).

11. Odpowiedź prawosławnych patriarchów udzielona papieżowi Piusowi IX (1848).

12. Odpowiedź Synodu Konstantynopolitańskiego udzielona papieżowi Leonowi XIII (1895).

13. Encykliki Patriarchatu Konstantynopola o chrześcijańskiej jedności i „ruchu ekumenicznym”.

Współcześnie wielu uczonych z kręgu prawosławia odrzuca stosowaną do nich (zwłaszcza do pozycji 5.-9.) nazwę "Księgi Symboliczne".

Tradycja Święta: źródło prawosławnej wiary

Wnętrze cerkwi w Smoleńsku, między rokiem 1909 a 1915

Tradycja w prawosławiu ma szczególne znaczenie, a w jej skład wchodzi Pismo Święte, Symbole Wiary, postanowienia soborów powszechnych i dokumenty pochodzące od Ojców Kościoła, kanony, księgi liturgiczne oraz ikony, rozumiane jako spójny system religijny. Tradycja ustna pojmowana jest czasem przez inne wyznania oddzielnie od tradycji pisanej, czyli Biblii. Przyjmują ten punkt widzenia niektórzy wierni prawosławni, inni jednak przypominają, że są one częścią tego samego dziedzictwa. Jednocześnie trzeba pamiętać, że waga różnych elementów Tradycji nie jest w prawosławiu jednakowa.

Kościół prawosławny uznaje za swoje zadanie odczytywać, przeżywać i przekazywać Tradycję chrześcijańską bez uszczerbku. Należy odróżnić tak określoną Tradycję od tradycji ludzkich, zwyczajów, które niekoniecznie muszą być prawdziwe, dlatego współcześni prawosławni starają się badać przeszłość i przyjmować ją krytycznie, i uznają, że mogą być w tym pomocne kontakty z zachodnim chrześcijaństwem. Twórcze odczytywanie Tradycji wynika także z konieczności jej bezpośredniego przeżywania.

cerkiew

Encyklopedia Serwisu Ekumenicznego Kosciol.pl - Hasło: Katolicyzm

Termin katolicyzm pochodzi z greckiego oraz łacińskiego terminu - "catholicismus". Wyrażenie to oznacza zarówno doktrynę religijną, moralną i społeczną Kościoła katolickiego - określanego często jako Kościół rzymskokatolicki - jak też odnosi się ono do jedno z największych wyznań religijnych współczesnego świata.

Katolicyzm jest jednym z nurtów religii chrześcijańskiej (chrześcijaństwo), która narodziła się około 2000 lat temu wokół osoby Jezusa Chrystusa. Zarówno katolicyzmu, jak i pozostałe nurty chrześcijańskie (prawosławie i protestantyzm) wyznają wiarę, że Jezus z Nazarety jest prawdziwym Synem Boga, Zbawicielem człowieka (z gr. Chrystusem), który narodził się z ziemskiej kobiety, Marii, przyjmując ludzkie ciało i stając się w pełni człowiekiem.

Katolicyzm oraz istniejące w nim życie religijne, moralne i społeczne zorganizowany jest w sposób instytucjonalny. Instytucja na nosi nazwę Kościół katolicki. Ponieważ katolicyzm sam w sobie nie jest jednorodny i składa się z wielu wyznań i Kościołów, dość często terminem Kościół katolicki lub katolicyzm określa się największy Kościół i wyznanie w łonie katolicyzmu, Kościół rzymskokatolicki.
Cechą wyróżniającą katolicyzm i Kościół katolicki spośród innych nurtów chrześcijańskich jest osoba biskupa Rzymu, nazywanego najczęściej papieżem. Zgodnie z wiarą Kościoła katolickiego biskup Rzymu jest zwierzchnikiem całego Kościoła, pełniąc w nim władzę na ziemi w zastępstwie samego Jezusa Chrystusa. Wybierany jest przez Kolegium kardynałów w konklawe.

Katolickim określano kiedyś całego chrześcijaństwo. Terminem tym zaczęto jednak z czasem określać tylko chrześcijanstwo zachodnie. Stało się tak po schizmie z Kościołem wschodnim w 1054 roku, który przyjął nazwę Kościoła prawosławnego, a sam nurt chrześcijaństwa wschodniego zaczęto nazywać prawosławiem. W pierwszej połowie XVI wieku zaś, w wyniku działań reformatorskich w Kościele - określanych jako Reformacja - także w zachodnim chrześcijaństwie doszło do zawężenia słowa katolicyzm. Powstanie Kościołów reformacyjnych oraz nowego nurtu chrześcijańskiego - określanego jako protestantyzm - spowodowało, że termin katolicyzm ograniczył się tylko do Kościoła rzymskokatolickiego. Należy jednak pamiętać, że zarówno prawosławie, jaki i protestantyzm - a szczególnie luteranizm i anglikanizm - dość często podkreślają swój katolicki charakter, który oznacza powszechny lub uniwersalny.

W Polsce katolicyzm jest największym - pod względem ilościowym - wyznaniem religijnym. Obecność Kościoła katolickiego w Polsce datuje się na II połowę X wieku, wiążąc to tradycyjnie z w historycznym wydarzeniem chrztu księcia Mieszka w 966 roku oraz utworzeniem pierwszych instytucji Kościoła katolickiego: 968 rok - pierwsza polska diecezja w Poznaniu, a w 1000 roku pierwsza polska metropolia i arcybiskupstwo w Gnieźnie oraz powołanie kolejnych diecezji.

Aksjologia

1. W węższym znaczeniu — szczegółowa teoria wartości, wchodząca w skład poszczególnych dyscyplin naukowych, dziedzina rozważań nad wartościami określonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi...

2. W szerokim znaczeniu — ogólna teoria wartości, nauka o wartościach, wieloaspektowe rozważania teoretyczne dotyczące pojęcia wartości, wywodzące się z etycznych koncepcji dobra.

Aksjologia w szerokim znaczeniu zajmuje się:

• w aspekcie teoretycznym

• analizą natury wartości (tego, co cenne, dobre), a więc zagadnieniem, czym jest wartość, jaki jest jej charakter (subiektywny, obiektywny, absolutny, względny itp.),

• dociekaniem źródeł i mechanizmów powstawania wartości;

• w aspekcie systematyzującym i postulatywnym

• podstawami i kryteriami wartościowania,

• klasyfikacją wartości (np. wyodrębnianiem wartości autotelicznych (jako celów samych w sobie) i służących do ich realizacji wartości instrumentalnych),

• budowaniem ich hierarchii i ustalaniem, co stanowi wartość najwyższą (tzw. summum bonum),

• ich statusem ontycznym, relacjami z innymi bytami, sposobami ich poznawania i realizowania;

• w aspekcie socjologicznyczm i teoretyczno-kulturowym

• badaniem społecznego funkcjonowania wartości w danej epoce historycznej, zbiorowości społecznej i kulturze.

Problematyka aksjologii jest prawie tak dawna jak sama filozofia. W czasach nowożytnych pojęcia wartości używał m.in. Kant. Współcześnie znaczenie (na którym opiera się aksjologia) zaczyna się od R.H. Lotzego w połowie XIX w.; rozpowszechnia w filozofii europejskiej, zwłaszca na początku XX w., głównie przez przedstawicieli badeńskiej szkoły neokantyzmu (Wilhelm Windelband, Heinrich Rickert), fenomenologii (Max Scheler, Nicolai Hartmann) i neorealizmu (George Edward Moore, R.B. Perry). Termin aksjologia został wprowadzony przez P. Lapiego w Logique de la volonté (1902) oraz E. Hartmanna w Grundriss der Axiologie (1908).

Problematyce aksjologii są poświęcone liczne prace Alexiusa Meinonga, R. Müllera-Freienfelsa, Franza Brentano, Dietricha von Hildebranda.

W Polsce tematykę aksjologii analizowali zwłaszcza Florian Znaniecki (Zagadnienie wartości w filozofii 1910), Władysław Tatarkiewicz (O bezwzględności dobra 1919) i Roman Ingarden (Przeżycie, dzieło, wartość 1966).

ONTO- w złożeniach: istnienie, byt; żywa istota; żyjący organizm.
	ontologia dział filozofii zajmujący się ogólną teorią bytu, charakterem i strukturą rzeczywistości; por. epistemologia.
	ontyczny odnoszący się do realnej istoty, do istnienia, bytu; noumenalny.
	ontogeneza, ontogenia rozwój osobniczy organizmu od chwili zapłodnienia jaja aż do końca życia; por. filogeneza.
	Etym. - gr. on dpn. óntos p.pr. od eínai 'być'; zob. geneza; -log.

---