Wczesny rozwój społeczny H.R. Schaffer

Historia badań - 3 poziomy (każdy jest istotny i użyteczny)

1. Zachowania społeczne jako klasa zachowań indywidualnych

zachowanie = coś odnoszącego się do właściwości jednostki; ich aktywność mogła być obserwowana w obecności innych ludzi, jednak zachownaie innych nie było brane pod uwagę przy analizowaniu zachowania jednostek

2. lata 70 - diada jako jednostka badania

- zjawisko wymiany typu „tam i z powrotem” między dzieckeim i jego społecznym partnerem)

- interakcje jako główny przedmiot badań (niż jednostki)

3. Podejście zorientowane na poliadę

- żyjemy w środowisku wieolosobowym, interakcje w diadzie zachodzą w kontekście innych związków i interakcji, które jednostka zawiera z osobami spoza diady

- interakcja dziecka z grupą może wymagać innych umiejętności w porównaniu z tymi, które są wykorzystywane w interakcji z jednostką

Kierunki koncepcyjne

- rozwój można wyobrazić sobie bardziej jako sekwencyjną reorganizację niż jako stabilny wzrost ilościowy

- rozwój - proces stopniowy, w którym przejście do jakościowo innego stylu zachowania się zachodzi od czasu do czasu, co ma swój skutek w nowych sposobach adaptacji dziecka do otoczenia. Każda przerwa to okres niestabilności. Każda kolejna, nowa faza wymaga konsolidacji osiągnięć zapowiadanych już w okresie przejściowym (Fischer)

Schemat rozwoju wg Shaffera

• okres bezpośrednio po porodzie (0-1m) - uregulowanie podstawowych procesów biologicznych (pobieranie pokarmu, stany snu-czuwania) oraz ich zharmonizowanie z wymaganiami otoczenia

• okres od 2 miesięcy wzwyż (2-5m) - wzrost uwagi kierowanej na świat zewnętrzny, z odniesieniem wobec innych ludzi → regulacja gotowości do reagowania w interakcji twarzą w twarz

• okres od 5 miesięcy wzwyż (5-8m) - przesunięcie przedmiotu uwagi z ludzi na przedmioty (wynik nowopowstałych zdolności manipulacyjnych); włączenie przedmiotów w kontakt z partnerami, interkcje oparte na wspólnych przedmiotach zainteresowania

• wiek od 8 miesiecy wzwyż (8-2;5) - zdolność do odnoszenia względem siebie przeciwstawnych cech otoczenia i wytwarzania skoordynowanej aktywności wobec więcej niż jednego aspektu otoczenia w danym momencie → zachowanie bardziej elastyczne; wzajemność i intencjonalność → związek z opiekunem bardziej symetryczny

• okres od połowy 2 roku życia - zdolność od reprezentacji symbolicznej, w interakcje włączają się aspekty słowne, ↑ samoświadomość → refleksja nad zachowaniem swoim i innych, adekwatne dostosowywanie do nich swoich działań

- wszystkie funkcje psychiczne rozwijają się w kontekście społecznym

- ↑ bliska zależność rozwoju człowieka od otoczenia opiekującego się nim

- zadania rozwojowe - razem, dziecko + opiekun

- po każdym okresie przejściowym - pomoc rodziców, nowe formy wsparcia → przejście do następnego etapu

→ czynniki rozwoju: percepcyjne, ruchowe, poznawcze + wkład ze strony partnera

1) rozwój zachodzi drogą serii sekwencyjnych reorganizacji

2) jest wspólnym przedsięwzięciem, zawierającym w sobie wysiłki opiekuna i dziecka

Preadaptacja społeczna

Predyspozycje noworodka = skłonności do wybiórczego reagowania na niektóre konkretne rodzaje S i do strukturowania swych R (odpowiedzi)

- percepcja i tendencje do reagowania są „preadaptowane” do pośredniczenia w interakcjach niemowlęcia ze środ. społ.

Organizacja percepcji

- umiejętności percepcyjne są wybiórcze: wrażliwość na twarz i głos ludzki (typy S są powiązane z innymi ludźmi)

- badania: technika preferencji wizualnej (można się upewnić co do wielkości uwagi kierowanje przez dziecko na każdy z pary S) lub technika ssania sprawczego (określa wielkość wysiłku użytego do uzyskania danego S za pomocą ssania)

- nie „twarzowość” przyciąga uwagę, ale zbiór bardziej prostych właściwości, które są typowe dla twarzy ludzkiej: zagęszczenie kątów, złozoność, trójwymiarowość i ruchliwość

- optymalny punkt fiksacji wzrokowej - ograniczony do ok. 8 cali - czyli odległość twarzy matki podczas interakcji

→ uwaga na cechy, różniące ludzi → rozróżnienie osób znajomych i nieznajomych (proces dopasowywania pomiędzy możliwościami wizualnymi, dostępnymi od urodzenia, i właściwościami stymulacyjnymi najważniejszych z biol. punktu widzenia aspektów otoczenia - innymi ludźmi)

- dźwięki przypominające głosy ludzkie również szczególnie mocno oddziałują na niemowlęta

Organizacja reakcji

- wzory zachowań umożliwiające kontakty z ludźmi (uśmiechanie się, przywieranie, płacz i ssanie) - wartość dla przetrwania

Struktura czasowa

sytuacja karmienia - odruch ssania jako mikro-rytm o wysokiej częstotliwości, organizowany przez wzór „wybuch-przerwa”, długość każdego komponentu jest zróżnicowana ze względu na różne warunki

- dopasowanie matki i niemowlęcia do schematu ssania „wybuch-przerwa” (pod czas wybuchów - ciche i bierne, przerwy - kołyszą, przemawiają do dziecka → stwarza „wzór wymiany” (zamiany ról)

- zachowanie niemowlęcia jest tak ustrukturowane aby sprzyjać koordynacji z zachowaniem partnera

- preadaptacja społeczna determinuje naturę początkowych kontaktów niemowlęcia z ludźmi

Zmieniająca się natura interakcji społecznej:

Model modularny - pojedyncze jednostki działania (czynności nawykowe) wyuczane są na początku, każda z nich ćwiczona jest do momentu, kiedy może być wykonana z minimalnym udziałem świadomości, dzięki czemu dziecko może poświęcać więcej uwagi czynnościom jeszcze całkowicie nie opanowanym. Aż dochodzi do koordynacji wielu czynności.

2-5 ms - zdobywanie wiedzy o opiekunie

5 ms - zainteresowanie światem rzeczy, uwaga na działaniu na przedmiotach

8 ms - połączenie tych 2 zdobytych umiejętności → interakcje z ludźmi poprzez odniesienia (przedmioty) zewnętrzne

1. Interakcja twarzą w twarz

- od około 2 ms - uwaga na otoczenie, co spowodowane jest wzrostem sprawności wzroku → bezpośredni kontakt wzrokowy z partnerem

- okresy przedłużonego przyglądania się i pierwsze prowokowane zewnętrznie uśmiechy

- interakcja twarzą w twarz staje się głównym rodzajem kontaktów z dzieckiem, a regulacja wzajemnej uwagi i reagowania staje się głownym problemem rozwojowym dziecka i dorosłego

- między matką i dzieckiem 1) asymetria przyglądania się - matka patrzy na dziecko dłużej, gotowa do odpowiedzi i przystosowania zachowania.

- nierównomiernie rozłożona odpowiedzialność za rozpoczęcie i zakończenie interakcji (matka pierwsza spojrzy na dziecko, dziecko pierwsze odwróci wzrok)

- matka zawsze gotowa, ale od dziecka zależy czy nastąpi interakcja

- u matki: przystosowanie do dziecka częstości, natury (jakości) i intensywności stymulacji - pomaga utrzymać optymalny dla dziecka poziom pobudzenia

2) wymiana wokalna - zasada „zamiany” kolejności (sekwencyjna integracja indyw.wkładów obu uczestników + znajomość zasady wymiany ról słuchacza i mówcy) - na długo przed pojawieniem się formalnej umiejętności mówienia; to jest wprowadzane poprzez działania matki - wtrącanie w przerwach między wokalizacjami niemowlęcia

- interwencja wokalna w sposób, by nie przeszkadzać dziecku

- matka: odpowiedzialność za przemianę spotkania w dialog

- to jest pseudodialog, bo tylko jeden z partnerów zna zasady

Te 2 przykłady wskazują na równość w kontaktach niemowlęcia i dorosłego w diadzie

2. Podzielanie tematu

- nowa sfera zainteresowań - przedmioty

- ograniczona koncentracja uwagi - uwaga albo na przemdiot, albo na osobę

- 5 ms - fascynacja twarzami jest zastępowana panowaniem nad zabawkami i przedmiotami i czerpaniem z tego przyjemności

- spadek uwagi wzrokowej skierowanej na matkę

- każda interakcja ma swój temat: twarzą w twarz - temat pochodzi z wnętrza diady, tutaj - odnosi się do czegoś zewn.

- czy to nastąpi zależy od inicjatywy dorosłego, bo ograniczenia uwagowe dziecka

- sytuacja „niemowlę-przedmiot” → sytuacja „niemowlę-przedmiot-matka”

Koorientacja wzrokowa - kierowanie wspólnej uwagi dwóch lub wielu osób na ten sam wspólny przedmiot w otoczeniu

- dziecko nie jest w stanie śledzić czyjś wzrok przed ukończeniem 8 m. A gdy zaczynają to robić, to i tak spełnione muszą być specyficzne warunki, np. przedmiot musi się znajdować w polu widzenia

- pod koniec 1 r. kierunek spojrzenia drugiej osoby staje się znaczącym sygnałem dla niemowlęcia

Gesty wskazywania

- od 9 ms kierują wzrok na miejsce wskazane palcem, lecz również przy spełnieniu pewnych warunków

- samodzielne wskazywanie - przed końcem 1 r., lecz najpierw „wskazywanie dla siebie”, nie sprawdzając czy druga osoba podąża wzrokiem za gestem

- początkowo pokazywanie jest mechanizmem utrzymywania uwagi

- wskazywanie na innych (zjawisko komunikacyjne) - później

Mowa odniesieniowa

- ludzie podzielają przedmiot zainteresowania, kiedy słownie wskazują nań

- dorośli posługują się mową w interakcjach z dziećmi na dlguo przed opanowywaniem przez nie języka

- ale mowa jest dostosowana do wystepującej u dziecka możliwości koncentracji uwagi; zsynchronizowana z zachowaniem dziecka dominującym w danym momencie

- odniesienia słowne współwystępują z manipulowaniem przedmiotami

3. Integracja osoba-przedmiot

- 8 ms - zdolność do ujmowania związków - łączenie różnych zdarzeń i składanie ich w jedno skoordynowane działanie - - może łączyć działanie skierowane na osobę z działaniem skierowanym na przedmiot

- Bruner - w zabawach typu „bierz i oddaj” do 8 ms udział niemowlęcia ograniczony jest do „bierz”, matka daje dziecko bierze a sekwencja kończy się na upuszczeniu zabawki

- po tym okresie przestaje być jednokierunkowa - dziecko zaczyna pokazywać lub dawać zabawkę matce

- pod koniec 1 rż. zamiana staje się pewna, płynna ze zmianą ról

- niemowlę zaczyna być bardziej proaktywne niż reaktywne

- bardziej zdolne do łączenia serii indywi. R w sekwencje interakcyjne, które nabierają charakteru intencjonalnego - zaczyna antycypować przyszłe cele i zgodnie z nimi planować swoje zachowania

- inni ludzie zaczynają być reprezentowani jako niezależne osoby, istniejące poza własną egzystencją niemowlęcia

4. Przywiązanie

= zdolność do formowania określonych, stałych i uczuciowo znaczących związków z innymi osobami

- rola trzeciego kwartału 1 rż. - główny okres zmian:

skupiają na pewnych osobach zachowania świadczące o przywiązaniu (do tego momentu nie różnicowały osób)

7-8 ms - szczególne róznicowanie; niemowlę poszukuje bliskości z pewnymi osobami i niepokoi się rozłąką z nimi; po raz pierwszy przejawia lęk przed obcymi

5. Teoria Bowlby'ego

Wpływ: psychoanaliza, etologia

- przywiązanie oparte jest na pewnej liczbie procedur specyficznych dla danego gatunku (ssanie, uśmiechanie się, płacz), ukształtowanych w procesie ewolucji

- każda procedura początkowo funkcjonuje jako z góry ustalony plan działania tzn. jest pobudzana przez ściśle określone warunki, a potem działa w mechaniczny sposób zanim nie zostanie przerwana przez inne warunki bodźcowe

- funkcją tych wzorów zachowania jest dążenie do bliskości i interakcji z opiekunem → „reakcje przywiązania”

2 zmiany w tym systemie:

- progresywne zawężanie - następuje w odniesieniu do pojawiania się i unikania S

(z czasem sztywne wzory czynności nie są już dłużej niezależne jeden od drugiego, lecz zostają zintegrowane przez fakt odnoszenia się do jednej osoby (dwie czarne kropki nie wystarczą dla wywołania uśmiechu, musi to być twarz matki)

- system przywiązania staje się zorganizowaną całością, która z coraz większą siłą zaczyna funkcjonować w sposób korygowany ze względu na cel

(stasze niemowlę różnicuje płacz ze wzgledu na odległość oddalenia matki i korzysta z info zwrotnej, jego działania stają się elestyczne i nastawione na cel zorganizowany zgodnie z planem)

- system przywiązania związany jest z innymi systemami: eksploracja i poszukiwanie S, a zachowanie jest wynikiem wspólgrania tych systemów

- celem przywiązania jest podtrzymanie bliskości, a system przywiązania będzie podsycany poprzez wszelkie warunki oddalające ten cel jak: rozłąka, niebezpieczeństwo, strach

- świadomość dostepności obiektu przywiązania daje poczucie bezpieczeństwa, a to poczucie tworzy bazę dla eksploracji

- każde warunki aktywujące przywiązanie doprowadzą do zaprzestania eksploracji

Krytyka:

1. pojęcie „monotropizmu” - dziecko początkowo może stworzyć przywiązanie tylko z jedną osobą, a z innymi

2. ochrona przed napastnikiem jako biologiczna funkcja przywiązania

ważne w tej koncepcji: niemowlę: ‼ intencjonalność → nabywanie zdolności kierowania własnym życiem

6. „Obca sytuacja” (Ainsworth)

- procedura przygotowana do badania RI w przywiązaniu u niemowląt - behawioralny wykrywacz tych różnic jeśli zaaplikuje się ją pod koniec 1 r.

- skłąda się z serii standaryzowanych epizodów, w których niemowlę opuszczone przez matkę spotyka obcego dorosłego

- na podstawie zachowania dzieci w „obcej sytuacji” można wydzielić trzy podstawowe grupy dzieci, biorąc pod uwagę szczególnie ich R na matkę w chwili jej ponownego spotkania po dwóch krótkich okresach rozłąki:

• Niemowlęta z grupy A - „przywiązane niepewnie”, w char. sposób unikają matki po ponownym połączeniu

• grupa B - „przywiązane bezpiecznie (pewnie)”, dążą do kontaktu z matką po okresie rozłąki i przejawiają niewiele zachowań typu unikanie lub wcale ich nie okazują

• grupa C - „przywiązane niepewnie” ambiwalentne, dążą do kontaktu z matką ale zachowują rezerwę w stosunku do niej

- 1/3-1/4 populacji niemowląt amer. należy do A i C, które są negatywnie oceniane z perspektywy przystosowania społecznego i zdrowia psychicznego

- klasyfikacja ta jest stabilna w czasie, ale kiedy otoczenie pozostaje stabilne

- moc predyktywna: B - większa kompetencja w zabawie, mniej lęku przed nieznajomymi, bardziej pozytywne i ufne związki z rówieśnikami

Plusy: różnice ujmowane w postaci wzorców (właściwości organizujące), lepiej niż w postaci pojedynczych R (które ulegają zmianom)

Krytyka:

problemy metodologiczne - sztuczność sytuacji

brak zainteresowania reakcją matki

mała liczba danych od których zależy ocena - krótko trwające epizody ponownego połączenia z matką

7. Procesy poznawcze

- zmiany poznawcze stanowią przyczynę zmian w zachowaniu społecznym

- pojawienie się przywiązania tłumaczy się świadomością stałości przedmiotu w wieku 8 ms

- pamięć pozwala orientować się na nieobecną matkę → stałe społeczne więzi

Związana z teorią Piageta, która nie uwzględnia kontekstu społecznego a zmiany rozwojowe wyjaśnia na podstawie procesów zachodzących wewnątrz

- te zmiany zachodzące u dzieci są uniwersalne → jako rezultat zmian w CUN ?

- jednak: kontekst społeczny gra dużą rolę i doświadczenia dziecka z innymi ludźmi w połączeniu z siłami wrodzonymi mają kluczowy wpływ na przemiany rozwojowe

- zabawy w chowanie przedmiotów - element chowania jest dobrze dostosowany do aktualnych możliwości dziecka

- w warunkach silnej deprywacji społecznej niepokój po rozstaniu i strach przed nieznajomym nie pojawiają się

- rola reprezentacji centralnych

Bowlby: u dzieci powstają wewnętrzne schematy działaniowe odnoszące się do osób, do których są przywiązane; wyrastają z doświadczanych związków, ale nie są wiernymi odbiciami tych zdarzeń

Rola niemowlęcia i rodzica

- funkcjonowanie dziecka musi być dopełniane przez rodzica

- rodzina i dziecko to wzajemnie dostosowujący się system interakcyjny, ale sposób dostosowania się zależy od okoliczności (aktualne kompetencje dziecka)

- każdy z okresów przejściowych we wczesnych fazach rozwoju jest zapowiedzią nowego problemu interakcyjnego

1. Interakcje z rówieśnikami

- w przeciwieństwie do rodziców rówieśnicy nie dopełniają się z dzieckiem, lecz obserwujemy interakcję partnerów o równym statusie psychologicznym

- Sylva: dziecko przedszkolne jest najbardziej twórcze w zabawie z zainteresowanym rodzicem, potem rówieśnikami a potem pozostawione samemu sobie

- skuteczność interwencji dorosłych w zabawę dziecka można już zaobserwować w wieku 6 ms

- wspólne zaangażowanie dorosłego i dziecka tworzą układ, w kt. można oczekiwać od dziecka optymalnego działania

Wygotski: rozwój przebiega w kontekście społecznym i przechodzi on od poziomu interpersonalnego do intrapersonalnego

Koncepcja „strefy najbliższego rozwoju” podkreśla, że działanie dziecka różni się w zależności od typu wsparcia otrzymywanego od rozumiejącego dorosłego

Bruner - termin „rusztowanie” w celu podkreślenia wspierającej roli, jaką odgrywa dorosły w kompensowaniu słabych stron dziecka

Kaye - koncepcja „praktykowania” - znaczenie dziecięcej potrzebie nabywania umiejętności i wiedzy za pomocą wrażliwego dorosłego

2. Wrażliwość rodziców

- jeśli dorosły chce wywrzeć jakikolwiek wpływ na dziecko, musi być z nim ściśle zharmonizowany - musi być wysoce wrażliwy na zainteresowania dziecka, jego zdolności i umiejętniości, które rozwijają się w toku interakcji i umieć ciągle wykorzystywać info zwrotne napływające od dziecka w celu oceny, jakie rodzaje wsparcia są właściwe w danym momencie. Jest to wrażliwa gotowość do reagowania.

- świadomość, że dziecko jest osobą samą w sobie

- kontinuum:

patrzenie na świat z punktu widzenia dziecka, czujność na komunikaty - zniekształcanie komunikatów w celu własnych potrzeb, dla spełnienia własnych zachcianek i potrzeb

- zmienność w zbiorze właściwości rodziców może być powiązana ze zmiennością psychicznego funkcjonowania dziecka

2 aspekty:

1. Bezpieczeństwo i pewność, związane z przywiązaniem

- pewność przywiązania do matki zależy od wrażliwości matki w przeszłości (dziecko wytwarza zbiór oczekiwań, na podstawie których nabiera poczucia bezpieczeństwa) → uczy się wpływu na otoczenie → poczucie sprawstwa i zaufanie

- matka niewrażliwa → osobowość lękowa, z brakiem poczucia bezpieczeństwa

2. Postępy w rozwoju dziecka (nabywanie mowy)

- sprawność językowa dziecka zależy od wrażliwego dorosłego dostosowującego to, o czym mówi, do zainteresowań, działańw aktualnym momencie i sprawności dziecka w zakresie przetwarzania info

6

---