POJĘCIE I PODZIAŁ RYNKU FINANSOWEGO

Rynek finansowy można określić jako miejsce zawierania transakcji mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał finansowy. Jest więc to miejsce w którym następuje przepływ środków pieniężnych od osób posiadających nadwyżki do podmiotów poszukujących środków, w zamian za właściwe wynagrodzenie (dywidenda, procent).

Rynek finansowy tworzy wielki system, na który składa się szereg elementów, w tym wiele rynków. Można je klasyfikować na różne sposoby, wykorzystując wiele kryteriów.

Najbardziej popularnym w literaturze podziałem rynku finansowego jest podział na:

• rynek pieniężny

• rynek kapitałowy

• rynek walutowy

• rynek instrumentów pochodnych

STRUKTURA RYNKU FINANSOWEGO

Schemat obrazujący strukturę rynku finansowego

Rynek finansowy

Rynek pieniężny

Rynek kapitałowy

Rynek instrumentów pochodnych

Rynek depozytowo-kredytowy

Rynek walutowy

Lokata międzybankowa

Akcje

Forwards

Lokaty bankowe

Waluty

Bony skarbowe

Obligacje

Futures

Kredyty bankowe

Bony komercyjne

Certyfikaty inwestycyjne

Opcje

Pożyczki

Certyfikaty depozytowe

Kwity depozytowe

Swapy

Weksle

INSTRUMENTY RYNKU FINANSOWEGO

Instrument finansowy jest to kontrakt zawarty między dwiema stronami, regulujący zależność finansową między tymi stronami.

Instrumenty finansowe, którymi się obraca na rynku finansowym, dzielą się na trzy grupy:

• instrumenty dłużne (wierzycielskie), w których pożyczkobiorca otrzymuje kapitał od pożyczkodawcy w zamian, za co płaci odsetki. Np.: kredyty i depozyty bankowe, obligacje.

• instrumenty udziałowe (własnościowe), gdzie posiadacz instrumentu udziałowego nabywa prawo do współwłasności danej firmy. Instrumentem udziałowym są akcje.

• instrumenty pochodne, w których obie strony zawierają umowę, która będzie realizowana w przyszłości, na warunkach ustalonych w umowie. Typowymi instrumentami pochodnymi są: kontrakty terminowe forward, futures, opcje.

RYNEK PIENIĘŻNY

CHARAKTERYSTYKA I PODZIAŁ RYNKU PIENIĘŻNEGO

Rynek pieniężny jest rynkiem, na którym dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi o terminie zapadalności krótszym niż jeden rok. Na rynku tym podmioty finansują swoja bieżącą działalność.

Podstawowe instrumenty występujące na rynku pieniężnym to: bony skarbowe, bony komercyjne, certyfikaty depozytowe, weksle. W ramach rynku pieniężnego można wyróżnić różne segmenty, w zależności od przyjętego kryterium.

Biorąc pod uwagę zasięg terytorialny można wyróżnić:

• rynek międzynarodowy

• krajowy

• regionalny.

Jeżeli uwzględnimy ilość wykonywanych transakcji to wyróżnić można:

• rynek hurtowy - na rynku hurtowym pożyczkodawcami są podmioty dysponujące dużymi zasobami gotówki, a pożyczkobiorcami banki, rząd, duże firmy.

• rynek detaliczny - pożyczkodawcami są banki komercyjne, a pożyczkobiorcami podmioty korzystające z krótkoterminowych kredytów, udzielanych przez te banki.

Ze względu na rodzaj transakcji wyróżnić można:

• rynek lokat międzybankowych

• rynek bonów skarbowych

RYNEK MIĘDZYBANKOWY (jeden z segmentów rynku pieniężnego)

Rynek międzybankowy jest rynkiem, na którym operacje pożyczania i lokowania środków zawierane są między bankami na okres od jednego dnia do jednego roku. Pozwala on na szybkie i łatwe zdobycie środków przez banki komercyjne.

Cena, po której banki udostępniają i pożyczają środki pieniężne kształtowana jest przez popyt i podaż na pieniądz na rynku międzybankowym. Wyrażana jest ona poprzez stopy rynku pieniężnego. Najbardziej popularne stopy to LIBOR i /LIBID. W Polsce funkcjonują odpowiednio:

• WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) - jest to roczna stopa procentowa, po której banki udzielają pożyczek innym bankom. Ustalana jest codziennie o godzinie 11.00.

• WIBID (Warsaw Interbank Bid Rate), jest roczną stopą procentową, jaką banki płacą za środki przyjęte w depozyt od innych banków. Ustalana jest codziennie o godzinie 11.00.

W zależności od tego, na jaki okres banki lokują środki odpowiednio obliczane są stopy WIBOR i WIBID.

Typowe okresy lokowania środków to:

• jeden dzień. Wyróżnia się tu następujące transakcje

• O/N (overnight), które rozpoczynają się w dniu zawarcia transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym,

• T/N (tomorrow next), które rozpoczynają się w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym,

• S/N (spot next), które rozpoczynają się w drugim dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym,

• SW (spot week) - lokaty tygodniowe,

• 2W - lokaty dwutygodniowe,

• 1M - lokaty jednomiesięczne,

• 3M - lokaty trzymiesięczne,

• 6M - lokaty sześciomiesięczne,

• 9M - lokaty dziewięciomiesięczne,

• 1Y - lokaty roczne.

Wszystkie lokaty dłuższe niż jednodniowe rozpoczynają się drugiego dnia roboczego po zawarciu transakcji.

INSTRUMENTY WYSTĘPUJĄCE NA RYNKU PIENIĘŻNYM TO:

• bony skarbowe,

• bony komercyjne,

• certyfikaty depozytowe,

• bony pieniężne NBP.

BONY SKARBOWE

Bony skarbowe są podstawowym instrumentem rynku pieniężnego. Są to krótkoterminowe papiery dłużne emitowane przez rząd. Gwarantem tych papierów jest więc Skarb Państwa. Dlatego też bony skarbowe traktowane są jako papiery wartościowe pozbawione ryzyka. Niskie ryzyko oznacza jednak mniejsze oprocentowanie w porównaniu do innych możliwości występujących na rynku.

Bony skarbowe emitowane mogą być na okres od 1 dnia do 52 tygodni. Najczęstsze okresy emisji bonów w Polsce to 13, 26 i 52 tygodni. Bony skarbowe są papierami wartościowymi na okaziciela, o minimalnej wartości 10 tys. złotych. Emisję bonów skarbowych organizuje Narodowy Bank Polski, a wtórny obrót bonami odbywa się za pośrednictwem banków. Emitent może odkupić bony przed terminem ich wykupu.

Bony skarbowe sprzedawane są z dyskontem. Oznacza to, że kupujący bon skarbowy płaci za niego wartość nominalną bonu pomniejszoną o wartość odsetek. W momencie jego wykupu otrzymuje natomiast pełną wartość nominalną bonu,

na przykład załóżmy, że chcemy zakupić bon skarbowy o wartości nominalnej 1000 zł i odsetkach wynoszących 10% w skali roku. Kupując bon płacimy 900 zł ((1000 zł - (1000 x 10%)), a w momencie wykupu otrzymujemy 1000 zł.

BONY PIENIĘŻNE NBP

Bony pieniężne NBP są bonami emitowanymi przez Narodowy Bank Polski. Swoją konstrukcją przypominają bony skarbowe. Pierwszy raz bony pieniężne emitowane były w 1990 roku. Są one wykorzystywane przez Narodowy Bank Polski do realizacji założeń polityki pieniężnej. Do głównych celów emisji bonów pieniężnych należy wpływanie na płynność sektora bankowego.

Bony pieniężne są krótkoterminowymi papierami wartościowymi na okaziciela o wartości nominalnej 10 tys. złotych, sprzedawane z dyskontem.

Emitowane są na okres od 1 do 365 dni, liczonych od terminu zapłaty za bony. Bony pieniężne wykupywane są według ich wartości nominalnej, po upływie okresu, na który zostały wyemitowane. Mogą jednak zostać odkupione przez NBP wcześniej. Są instrumentem bardzo płynnym.

Bony sprzedawane są na przetargach, organizowanych w zależności od potrzeb.

Na rynku pieniężnym bony nabywać mogą:

• banki krajowe i oddziały banków zagranicznych działające w Polsce, posiadające rachunki bieżące w Departamencie Rachunków Banków NBP i będące na podstawie umowy z NBP dealerami rynku pieniężnego,

• Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

BONY KOMERCYJNE (INACZEJ BONY HANDLOWE)

Bony komercyjne (handlowe) w Polsce funkcjonują od 1992 roku. Są krótkoterminowymi papierami dłużnymi emitowanymi przez przedsiębiorstwa. Są to papiery wartościowe na okaziciela, chociaż sporadycznie mogą wystąpić bony imienne. Mogą one przyjmować różne, dosyć wysokie, wartości nominalne: 10, 100, 200, 500 tysięcy, 1 milion złotych. Okres wykupu bonów komercyjnych nie przekracza jednego roku. Zazwyczaj jest to od 1 miesiąca do pół roku. Są papierami sprzedawanymi z dyskontem, bez żadnych dodatkowych zabezpieczeń. Oznacza to, że osoba nabywająca taki bon bierze na siebie ryzyko związane ze zdolnością emitenta do osiągnięcia dochodu, pozwalającego na wykup bonu. Występują w obrocie wtórnym, są instrumentami w formie niematerialnej (transakcja przeprowadzana jest w formie zapisu komputerowego). Zapewniają możliwość zastępowania jednej emisji drugą, i uzyskiwania w ten sposób kapitału na dłuższy okres. Działanie takie nazywa się rolowaniem. Bony komercyjne mogą być wprowadzane do obrotu przez banki lub samodzielnie przez samych remitentów.

W Polsce nie istnieją przepisy szczegółowo regulujące kwestie związane z bonami komercyjnymi. Podmioty emitujące takie papiery wykorzystują więc istniejące normy prawne:

• Ustawę o obligacjach, a bony oparte na tych przepisach nazywane są obligacjami,

• Prawo wekslowe, gdzie wyemitowane bony mają konstrukcję weksla własnego emitenta, na przykład: komercyjny weksel inwestycyjno - terminowy (KWIT), weksel inwestycyjno - terminowy (WIK),

• Kodeks cywilny, gdzie papiery emitowane w Polsce przyjmują nazwy: bonu handlowego, bonu komercyjnego, bonu inwestycyjnego.

Bony komercyjne są w Polsce coraz częściej wykorzystywane i stanowią konkurencyjną możliwość pozyskania środków w odniesieniu do kredytu bankowego.

CERTYFIKATY DEPOZYTOWE

Certyfikaty depozytowe są dłużnymi papierami wartościowymi emitowanymi przez banki. Emitowane są w postaci zdematerializowanej, na okres czasu od 1 do 12 miesięcy. Wartości nominalne certyfikatów to zazwyczaj znaczne, okrągłe kwoty, na przykład: 100 tys. złotych. Mogą być emitowane w walutach obcych. Występują w obrocie wtórnym.

RYNEK KAPITAŁOWY

CHARAKTERYSTYKA I PODZIAŁ

Rynek kapitałowy jest rynkiem, na którym kapitały pozyskiwane są na okres średni i długoterminowy, a zatem instrumenty finansowe występujące na tym rynku charakteryzują się terminem wykupu przekraczającym jeden rok. Do instrumentów rynku kapitałowego zalicza się: akcje, prawa do akcji, obligacje, certyfikaty inwestycyjne, kwity depozytowe. Środki pozyskiwane na rynku kapitałowym wykorzystywane są przez przedsiębiorstwa na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych.

W ramach zarówno rynku pieniężnego jak i kapitałowego wyróżnia się rynek pierwotny i rynek wtórny.

• Rynek pierwotny jest miejscem, gdzie inwestorzy zakupują nowo wyemitowane papiery wartościowe przez podmioty chcące powiększyć swoje zasoby kapitałowe. Zakupem takich papierów wartościowych zainteresowani są inwestorzy przekonani, że inwestycja w papiery wartościowe jest korzystniejszą lokatą oszczędności niż inne formy oszczędzania, np. lokata bankowa. Na rynku pierwotnym wyróżnia się dwa rodzaje emisji: oferta publiczna i oferta niepubliczna. Oferta publiczna jest propozycją nabycia papierów wartościowych w dowolnej formie i w dowolny sposób, jeżeli propozycja jest skierowana do co najmniej 100 osób lub do nieoznaczonego adresata. Oferta niepubliczna występuje, jeżeli propozycja nabycia papierów skierowana jest do mniej niż stu osób.

• Rynek wtórny jest rynkiem, na którym następuje obrót wprowadzonymi już na rynek papierami wartościowymi między inwestorami. Nie wszystkie instrumenty mogą być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym, np. kredyty bankowe. Rynek wtórny dzieli się na kilka segmentów.

Segmenty rynku wtórnego

Rynek wtórny

Rynek nie regulowany

Rynek regulowany

Rynek giełdowy

Rynek pozagiełdowy

W Polsce rynek wtórny jest rynkiem regulowanym, co oznacza, że podlega on nadzorowi odpowiednich organów. W ramach rynku regulowanego wyróżnia się rynek giełdowy oraz pozagiełdowy.

Na rynku pozagiełdowym występuje obrót papierami wartościowymi, które zostały dopuszczone do publicznego obrotu, mają nieograniczoną zbywalność, ale nie są notowane na giełdzie.

W Polsce regulowany rynek pozagiełdowy prowadzony jest przez spółkę BondSpot S.A. Zadaniem spółki jest organizowanie regulowanego pozagiełdowego publicznego obrotu papierami wartościowymi, przedstawianie i udostępnianie informacji o ofertach i transakcjach zawartych na tym rynku, obsługa elektronicznego systemu obrotu, oraz pełnienie nadzoru nad prowadzonym na tym rynku obrotem gwarantującym odpowiedni poziom i integralność rynku. Rynek ten nie ma lokalizacji fizycznej. Obrót papierami wartościowymi odbywa się za pośrednictwem biur maklerskich.

Rynek giełdowy prowadzony jest za pomocą giełdy. W Polsce jest to Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie (GPW), istniejąca od 16 kwietnia 1991 roku. Jest ona spółką akcyjną powołaną przez Skarb Państwa. Podstawowym zadaniem GPW jest organizowanie obrotu instrumentami finansowymi.

Do organów Giełdy zalicza się:

• Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Giełdy, mające uprawnienia między innymi do zmian w statucie GPW oraz do wyboru członków Rady Giełdy.

• Rada Giełdy, do której zadań zalicza się między innymi: sprawowanie nadzoru nad działalnością Giełdy, decydowanie o nadaniu lub cofnięciu statusu członka giełdy, uchwalanie regulaminu Giełdy. Tworzą ją przedstawiciele banków, domów maklerskich, instytucji finansowych, izb gospodarczych i emitentów.

• Zarząd Giełdy, do którego obowiązków należy bieżące zarządzanie działalnością i majątkiem Giełdy.

INSTRUMENTY RYNKU KAPITAŁOWEGO

Podstawowymi instrumentami finansowymi rynku kapitałowego są akcje (instrumenty udziałowe) i obligacje (instrumenty dłużne).

AKCJA

CHARAKTERYSTYKA AKCJI

Akcja jest papierem wartościowym stwierdzającym prawo jej posiadacza do określonego udziału w kapitale spółki, która ją wyemitowała. Wielkość posiadanego przez akcjonariusza majątku spółki zależy od ilości akcji, którą on posiada. Kapitał powstały ze wszystkich wniesionych akcji nazywa się kapitałem zakładowym. Oblicza się go mnożąc ilość wyemitowanych akacji i wartości nominalną akcji.

Wartość nominalna akcji jest ustalana przez akcjonariuszy w momencie powoływania spółki akcyjnej. Każda wyemitowana akcja musi mieć jednakową wartość nominalną. Zgodnie z Kodeksem spółek handlowych (k.s.h) nie może być ona mniejsza niż 1 grosz. Wartość nominalna akcji może ulec zmniejszeniu na skutek operacji split.

Split jest to podział każdej akcji na równe części, np. wartość nominalna każdej akcji dzielona jest na dwie części. Operacja splitu powoduje, więc zwiększenie kręgu nabywców. W Polsce przepisy dopuszczają możliwość stosowania operacji odwrotnej do podziału akcji (reverse split). Polega ona na zastąpieniu większej ilości akcji mniejszą ich ilością, np. połączenie dwóch akcji w jedną. Powoduje to zwiększenie ceny akcji.

Każda wyemitowana akcja oprócz wartości nominalnej posiada wartość emisyjną, która odpowiada cenie sprzedaży akcji na rynku pierwotnym, oraz wartość rynkową, kształtowaną przez rynek w zależności od podaży i popytu na daną akcję.

Cena emisyjna może być wyższa lub równa od wartość nominalnej akcji. Cena rynkowa może kształtować się dowolnie.

PRAWA WYNIKAJĄCE Z AKCJI

Akcjonariusz wraz z zakupem akcji nabywa szereg praw z tytułu uczestnictwa w spółce akcyjnej. Dzielą się one na majątkowe i korporacyjne.

Prawa korporacyjne to:

• prawo do uczestnictwa w spółce akcyjnej - oznacza, że akcjonariusz nie może zostać ze spółki usunięty ani pozbawiony swoich praw. Akcjonariusz ma również prawo do informacji dotyczących spółki.

• prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy oznacza, że akcjonariusz może uczestniczyć w corocznym zebraniu wszystkich akcjonariuszy. Prawo to może wykonywać osobiście lub udzielając pełnomocnictwa osobie trzeciej. Uczestnicząc w walnym zgromadzeniu akcjonariusz wpływa na najważniejsze decyzje dotyczące spółki. Liczba głosów, którą dysponuje akcjonariusz zależy od ilości akcji, które posiada (jedna akcja zwykła zapewnia jeden głos) i ich uprzywilejowania.

• prawo wyborcze - czynne, oznacza, że akcjonariusz ma prawo głosu w wyborach do władz spółki, a bierne, że on sam może zostać wybrany do zarządu lub rady nadzorczej.

• prawo mniejszości zabezpiecza interesy drobnych akcjonariuszy. Może dotyczyć zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia akcjonariuszy, wyboru osób do rady nadzorczej.

Do praw majątkowych zaliczamy:

• prawo do udziału w zysku spółki oznacza, że akcjonariusz ma prawo do części zysku netto, wypłacanego w formie dywidendy. Warunkiem otrzymania dywidendy jest wypracowanie przez spółkę zysku netto oraz podjęcie przez walne zgromadzenie wspólników decyzji o przeznaczeniu jego części na wypłatę dywidendy. Dywidenda wypłacana jest proporcjonalnie do ilości posiadanych akcji.

• prawo poboru zapewnia dotychczasowym akcjonariuszom prawo pierwszeństwa w nabyciu akcji nowej emisji.

• prawo do udziału w kwocie likwidacyjnej oznacza, że w przypadku upadłości spółki otrzyma on część sumy likwidacyjnej, proporcjonalnie do ilości akcji, jakie posiada. W pierwszej kolejności spółka musi zaspokoić zobowiązania wobec swoich wierzycieli.

RODZAJE AKCJI

ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB PRZENOSZENIA WŁASNOŚCI WYRÓŻNIAMY:

• Akcje imienne. Zawierają one w tekście imię i nazwisko nabywcy i mogą być wydawane akcjonariuszowi przed pełną wpłatą za akcje. Posiadanie takich akcji oznacza pewne ograniczania związane ze zbywalnością. Przeniesienie własności akcji imiennych wymaga bowiem, obok ich wręczenia nabywcy, pisemnego oświadczenia umieszczonego na samej akcji lub w osobnym dokumencie. Dlatego też, przed wprowadzeniem do obrotu giełdowego muszą one zostać zamienione na akcje na okaziciela. Akcje te wpisywane są do księgi akcyjnej z następującymi danymi: imię i nazwisko (firma), adres (siedziba) posiadacza, wysokość dokonanych wpłat na kapitał akcyjny, wzmianka o przeniesieniu akcji na inną osobę.

• Akcje na okaziciela. W ich treści nie wymienia się właściciela. Mogą one być wydane dopiero po pełnej wpłacie na przypadającą na nie część kapitału akcyjnego. Zbycie akcji na okaziciela odbywa się poprzez zwykłe wręczenie dokumentu, lub poprzez odpowiednie przeksięgowanie i nie może być w żaden sposób ograniczone.

ZE WZGLĘDU NA ROZMIAR UPRAWNIEŃ PRZYPISANYCH DO AKCJI WYRÓŻNIAMY:

• Akcje zwykłe. Mogą one być zarówno akcjami na okaziciela lub imiennymi. Posiadaczom akcji zwykłych nie przysługują żadne dodatkowe bądź szczególne uprawnienia. Jedynie akcje tego typu mogą być przedmiotem obrotu giełdowego.

• Akcje uprzywilejowane. Powinny one być akcjami imiennymi. Akcje uprzywilejowane są to akcje o szczególnych uprawnieniach, które powinny być określone w statucie. Kodeks spółek handlowych (art. 351 §4), uzależnił wykonanie przez akcjonariuszy przyznanego prawa z akcji uprzywilejowanych od pełnego pokrycia akcji.

Uprzywilejowanie może dotyczyć:

• prawa głosu; zgodnie z k.s.h. w spółkach publicznych przyjęto zasadę "jedna akcja - jeden głos", natomiast w spółkach prywatnych jednej akcji nie może być przyznane więcej niż dwa głosy, a w przypadku zamiany jej na akcję na okaziciela lub w razie zbycia jej wbrew zastrzeżonym warunkom uprzywilejowanie wygasa;

• prawa do dywidendy; Artykuł 235 §1. k.s.h, określa, że dywidenda nie może przewyższać więcej niż o połowę dywidendy przeznaczonej do wypłaty akcjonariuszom z tytułu posiadania akcji nieuprzywilejowanych. Ponadto, akcjonariusze posiadający uprzywilejowanie co do dywidendy nie mają prawa pierwszeństwa w udziale w dywidendzie przed pozostałymi akcjonariuszami. K.s.h. dopuszcza również możliwość wypłaty dywidendy zaliczkowej, na poczet przewidywanej dywidendy na koniec roku obrotowego, jeżeli spółka posiada wystarczające na wypłatę środki.

• prawa do podziału majątku w przypadku likwidacji spółki; oznacza ono, iż akcjonariusz posiadający akcje uprzywilejowane w pierwszej kolejności, przed posiadaczami akcji zwykłych, otrzyma część sumy likwidacyjnej.

Kodeks spółek handlowych zakłada występowanie akcji niemych. Są to akcje, które nie dają prawa głosu, lecz są uprzywilejowane co do dywidendy. Zniesienie przywileju akcji niemej powoduje uzyskanie przez akcjonariusza prawa głosu z takiej akcji. Występowanie akcji niemych stwarza możliwość dokapitalizowania spółki bez narażania się na ryzyko wrogiego jej przejęcia wraz z jednoczesnym przerzuceniem ryzyka funkcjonowania spółki na inwestora. Ponadto k.s.h. dopuszcza możliwość przyznania szczególnych uprawnień indywidualnie oznaczonemu akcjonariuszowi.

ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB POKRYCIA KAPITAŁU ZAKŁADOWEGO:

• akcje gotówkowe, wydawane w zamian za wkłady pieniężne

• akcje aportowe, wydawane za środki rzeczowe oraz prawa majątkowe.

Przepisy prawne w Polsce stwarzają również spółkom możliwość wydawania akcji użytkowych, w wyniku umorzenia akcji. Dla akcji tych nie określa się wartości nominalnej. Umorzenie akcji polega na pozbawieniu akcjonariusza praw i obowiązków związanych z akcją. Umorzenie powinno nastąpić zgodnie z przepisami o obniżeniu kapitału zakładowego. Akcja może być umorzona albo za zgodą akcjonariusza w drodze jej nabycia przez spółkę (umorzenie dobrowolne), albo bez zgody akcjonariusza (umorzenie przymusowe).

OBLIGACJA

CHARAKTERYSTYKA OBLIGACJI

0bligacja jest papierem wartościowym, emitowanym w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem wobec właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia. Świadczenia, do których może się zobowiązać emitent, mają przede wszystkim charakter pieniężny, polegający na zapłacie odsetek i wykupie obligacji. Mogą to być również świadczenia niepieniężne, polegające na przykład na przyznaniu prawa do zamiany obligacji na akcje emitenta.

Każda obligacja posiada wartość nominalną. Wartość nominalna jest to ściśle określona stała, do momentu wykupu, kwota, od której naliczane są odsetki. Według tej wartości emitent wykupuje obligacje po upływie terminu zapadalności. Termin zapadalności (inaczej termin wykupu) to moment, w którym emitent wykupuje obligację, czyli zwraca zaciągniętą pożyczkę. Obligacja posiada również wartość emisyjną, odpowiadającą cenie jej sprzedaży pierwszemu nabywcy. Może ona być wyższa lub niższa od ceny nominalnej.

Każda obligacja zapewnia jej nabywcy dochód w postaci odsetek. Oprocentowanie (inaczej kupon odsetkowy) jest stopą procentową, według której wypłacane są obligatariuszowi odsetki. Odsetki wypłacane są w ściśle określonych, ustalonych w warunkach emisji, terminach i naliczane od wartości nominalnej obligacji. Mogą być one naliczane według stałej lub zmiennej stopy procentowej.

PODSTAWOWE RODZAJE OBLIGACJI

ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB OPROCENTOWANIA WYRÓŻNIAMY:

• Obligacje o stałym oprocentowaniu; posiadacze tej obligacji znają swój dochód z tytułu jej posiadania już w momencie zakupu. W przypadku takiej obligacji oprocentowanie naliczane jest według stałej, ustalonej warunkach emisji, stopy procentowej oraz w z góry określonych terminach. Na współczesnych rynkach kapitałowych obligacji o stałym oprocentowaniu występuje najwięcej.

Przykład: Posiadamy obligację trzyletnią o wartości nominalnej 1000 zł, z odsetkami płatnymi raz w roku według stopy rocznej wynoszącej 10%. Płatności z tytułu tej obligacji będą wyglądać następująco:

• po pierwszym roku obligatariusz otrzyma: 100 zł odsetek

• po drugim roku otrzyma: 100 zł odsetek

• po trzecim roku nastąpi wykup obligacji i otrzyma on 1100 zł (100 zł odsetek i 1000 zł wartości nominalnej.

• Obligacje o zmiennym oprocentowaniu; są to obligacje, których oprocentowanie zmienia się w okresach odpowiadających płatnościom odsetek. Wysokość oprocentowania zależy od przyjętej wartości bazowej, na przykład stopy rentowności bonów skarbowych.

W Polsce najczęściej jako podstawa oprocentowania stosowana jest stopa WIBOR. Obligacje tego typu są emitowane głównie w okresach wzmożonej inflacji i mają za zadanie ochronę interesów ich posiadaczy w przypadku istotnego wzrostu stóp procentowych.

Przykład: Posiadamy obligację trzyletnią o wartości nominalnej 1000 zł, z odsetkami płatnymi co pół roku według stopy zmiennej wynoszącej WIBOR + 0,5%. Stopa WIGOR jest podstawą oprocentowania. Obecnie wynosi ona 3%. Wielkość odsetek po pół roku wyniesie więc 175 zł (3% + 0,5% = 3,5% rocznie, więc dla pół roku będzie to 1,75%). Wysokość odsetek w kolejnych okresach płatności będzie zależeć od poziomu stopy WIBOR.

• Obligacje zerokuponowe; obligacje te zapewniają ich posiadaczowi dochód, który jest różnicą między ceną nominalną a ceną emisyjną obligacji, niższą od ceny nominalnej, według której następuje wykup obligacji. Sprzedawane są one z dyskontem, nie posiadają więc kuponów odsetkowych.

Przykład: Posiadamy obligację zerokuponową o wartości nominalnej 1000 zł, z 3-letnim terminem wykupu. Załóżmy, że obligatariusz zakupił obligację w cenie 900 zł. Po trzech latach, w terminie wykupu, otrzyma on 1000 zł. Różnica między ceną zakupu a wartością nominalną to dyskonto i dochód inwestora, który w tym przypadku wynosi 100 zł.

• Obligacje indeksowane; suma należnych odsetek wypłacanych na podstawie kuponu oprocentowania i/lub zwrot kwoty nominalnej ulegają zmianie w zależności od przyjętego wskaźnika, najczęściej inflacji.

Przykład: Posiadamy obligację dwuletnią o wartości nominalnej 1000 zł, z oprocentowaniem indeksowanym, wynoszącym inflacja + 0,5%. Załóżmy, że wartość inflacji w pierwszym roku wyniesie 2,5% to obligatariusz po pierwszym roku otrzyma 30 zł (2,5% + 0,5% = 3%). Wartość odsetek w drugim roku będzie zleżała od poziomu inflacji.

ZE WZGLĘDU NA RODZAJ EMITENTA WYRÓŻNIAMY:

• Obligacje skarbowe; emitowane są przez Skarb Państwa. Zazwyczaj są to obligacje długoterminowe (15-30 lat), ale mogą być emitowane na okresy krótsze, tak jak ma to miejsce w Polsce. Poprzez emisję obligacji skarbowych zdobywany jest kapitał niezbędny do pokrycia deficytu budżetowego. Obligacje te gwarantowane są przez Skarb Państwa, dlatego powszechnie uważa się, że są to papiery wartościowe pozbawione ryzyka. Brak lub małe ryzyko związane jest z mniejszym zyskiem z tych papierów wartościowych w porównaniu do innych form lokowania wolnych środków pieniężnych.

• Obligacje komunalne (gminne); emitowane są przez władze samorządowe, miasta, gminy, powiaty. Najczęściej są to również obligacje długoterminowe, ale mogą być emitowane na okresy krótsze, roku lub kilku miesięcy. Emisja obligacji na krótki okres pokrywa braki środków w kasie miejskiej. W większości przypadków środki z emisji obligacji komunalnych służą jednak finansowaniu inwestycji użyteczności publicznej: infrastruktury drogowej, budownictwa mieszkaniowego, budowę szkół, szpitali i innych.

• Obligacje przedsiębiorstw (korporacyjne); emitowane są przez firmy. Mają one bardzo różną postać, w zależności od pozycji firmy, która je emituje. Z reguły środki pozyskane z emisji obligacji firmy przeznaczają na inwestycje rozwojowe. Emisja obligacji jest tańszym źródłem pozyskania kapitału w odniesieniu do emisji akcji. Sukces emisji zależy od ilości chętnych do zakupu takich obligacji. Obligacje przedsiębiorstwa nie mają gwarancji Skarbu Państwa, dlatego też w odniesieniu do obligacji skarbowych i komunalnych charakteryzują się największym ryzykiem, najchętniej więc kupowane będą obligacje firm dużych, znanych, o dobrej renomie finansowej. Niektórzy inwestorzy decydują się jednak na zakup tzw. obligacji śmieciowych (tandetnych). Są one emitowane przez firmy upadające, aby je uratować. Obligacje takie nie są zabezpieczone żadnymi aktywami, dlatego też są to bardzo ryzykowne papiery. Ze względu na duże ryzyko zapewniają one jednak znacznie wyższe oprocentowanie.

ZE WZGLĘDU NA PRAWA LUB PRZYWILEJE ZWIĄZANE Z OBLIGACJĄ WYRÓŻNIAMY:

• Obligacje zwykłe; nie są związane z żadnymi dodatkowymi uprawnieniami. Są to obligacje najczęściej spotykane na rynku.

• Obligacje zamienne; ich posiadanie daje właścicielowi prawo do dokonania zamiany tych obligacji na określoną liczbę akcji danej spółki, w oparciu o wcześniej ustalone warunki. Pozwalają one na wykorzystanie dobrej koniunktury. Obligacje opłaca się zamieniać na akcje w sytuacji, gdy ceny akcji w porównaniu z cenami obligacji są wyższe.

Przykład: Mamy obligację 3 letnią, zamienną na akcje, o wartości nominalnej 1000 zł. Prawo do zamiany może być wykonane po upływie 1,5 roku, a obligatariusz za jedną obligację otrzyma 10 akcji spółki. Jeśli akcja spółki w momencie zamiany kosztowałaby powyżej 100 zł, na przykład 120 zł, to obligatariuszowi opłaca się zamienić obligację na akcje (10 akcji x 120 zł = 1200 zł). Jeżeli akcja kosztowałaby na przykład 8 zł, to wówczas obligatariusz nie powinien dokonywać zamiany. Wówczas obligacja zostanie wykupiona przez emitenta po upływie 3 lat.

Wśród obligacji zamiennych można wyróżnić kilka ich odmian:

• Obligacje z opcją wykupu na żądanie emitenta - daje prawo remitentowi do wykupu obligacji przed terminem zapadalności po odpowiednio wyższej cenie. Emitentowi bardziej opłaca się wykupić obligacje po podwyższonej cenie, niż dopuścić do ich zamiany na akcje, które można wyemitować oddzielnie po wyższej cenie.

• Obligacje z opcją sprzedaży na żądanie właściciela; Daje ona prawno obligatariuszowi do przedstawienia żądania wykupu danej obligacji przed terminem jej zapadalności po ustalonej cenie

• Obligacje zamienne mandatowe zakładają, że w okresie wykupu obligatariusz musi wymienić obligacje na akcje.

• Odwrotne obligacje zamienne zapewniają emitentowi prawo wyboru sposobu wykupu obligacji. W takim przypadku to emitent podejmuje decyzję, czy wykupuje obligację w okresie zapadalności czy zamieniana jest ona na akcje.

• Obligacje z prawem pierwszeństwa; uprawniają one ich posiadaczy do subskrybowania akcji spółki z pierwszeństwem przed jej akcjonariuszami. Tego typu prawo powoduje, że inwestowanie w obligację staje się bardziej atrakcyjne. Jest również istotne w sytuacji, gdy emisja akcji firmy jest dopiero planowana w przyszłości.

• Obligacje przychodowe; ich emisja dokonywana jest celu pozyskania środków na sfinansowanie konkretnego przedsięwzięcia inwestycyjnego, najczęściej projektów infrastrukturalnych. Płatności odsetek w obligacji przychodowej zależą od przychodów generowanych przez inwestycję. Niskie przychody oznaczają, że odsetki nie są wypłacane.

Najczęściej emitowane są przez jednostki samorządu terytorialnego.

ZE WZGLĘDU NA OSOBĘ NABYWCY WYRÓŻNIAMY:

• Obligacje imienne; wskazują imiennie jej właściciela. Może się z nimi wiązać ograniczenie lub zakaz zbywalności.

• Obligacje na okaziciela, gdzie właścicielem jest osoba aktualnie takie obligacje posiadająca.

ZE WZGLĘDU NA TERMIN WYKUPU WYRÓŻNIAMY:

• Obligacje krótkoterminowe z terminem wykupu do 3 lat

• Obligacje średnioterminowe o okresie wykupu od 3 do 10 lat

• Obligacje długoterminowe, gdzie wykup następuje w okresie powyżej 10 lat.

ZE WZGLĘDU NA WALUTĘ OBLIGACJI WYRÓŻNIAMY:

• Obligacje zagraniczne ( foreign bonds) są one emitowane przez emitenta z innego kraju i denominowane w walucie kraju, w którym są sprzedawane, na przykład spółka polska emituje obligacje sprzedawane w Hiszpanii i denominowane w euro. Emisja podlega jurysdykcji kraju, w którym są sprzedawane. Najczęściej stosowane waluty emisji to: dolar amerykański (USD), euro (EUR), funt brytyjski (GBP), jen japoński (JPY), frak szwajcarski (CHF). Obligacje zagraniczne emitowane są przez podmioty o znaczącej pozycji rynkowej, cieszące się dużą wiarygodność i posiadającą wysokie kapitały na okres od roku do 25 lat. Największą popularnością cieszą się obligacje o terminie wykupu od 3 do 10 lat. Obligacje te otrzymują różne nazwy, w zależności od kraju, w którym są rozprowadzane, np.:

Rynek emisji	Nazwa obligacji
Stany Zjednoczone	Jankeskie
Wielka Brytania	Buldog
Japonia	Samurajskie
Hiszpania	Matador
Australia	Matilda
Holandia	Rembrandt
Portugalia	Nawigator

• Euroobligacje (eurobonds) emitowane są poza krajem pochodzenia waluty, w której są denominowane, na przykład spółka polska emituje euroobligacje w złotych, które sprzedawane są w Niemczech. Euroobligacje mogą być sprzedawane w kilku krajach równocześnie.

• Obligacje globalne traktowane są jako odmiana euroobligacji. Obligacją globalną jest obligacja lokowana jednocześnie we wszystkich najważniejszych centrach finansowych.

RYNEK WALUTOWY I INSTRUMENTÓW POCHODNYCH

Rynek walutowy jest to całokształt transakcji wymiany walut wraz z instytucjami pomagającymi je przeprowadzać oraz zespół reguł, według których zawierane są transakcje walutowe, a także ogół urządzeń i czynności prowadzących do zawierania transakcji.

Rynek instrumentów pochodnych jest rynkiem, na którym wykorzystywane są instrumenty pochodne: kontrakty terminowe forward, futures, opcje, swapy. Jest to najnowszy segment rynku finansowego.

SPRAWDŹ CZY UMIESZ

1. Spośród wymienionych instrumentów wybierz instrumenty finansowe o charakterze dłużnym: akcja, opcja, obligacja. (odpowiedź1)

2. Rynek finansowy składa się z następujących segmentów: rynku pieniężnego, rynku kapitałowego, rynku walutowego, rynku instrumentów pochodnych, rynku depozytowo - kredytowego. Prawda czy fałsz? (odpowiedź2)

SPRAWDŹ CZY UMIESZ

Prawda czy fałsz

3. Rynek pieniężny jest rynkiem, na którym dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi o terminie zapadalności krótszym niż jeden rok. (odpowiedź3)

4. Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem dłużnym, sprzedawanym z dyskontem, emitowanym przez duże, renomowane firmy. (odpowiedź4)

5. Bony komercyjne mogą mieć konstrukcję weksla własnego. (odpowiedź5)

6. Transakcje O/N rozpoczynają się w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym. (odpowiedź6)

SPRAWDŹ CZY UMIESZ

Prawda czy fałsz

7. Podstawowe instrumenty rynku kapitałowego to: akcja, obligacja, bon komercyjny i bon skarbowy.(odpowiedź7)

8. Nowo wyemitowane papiery wartościowe kupowane są przez inwestorów na rynku pierwotnym. (odpowiedź8)

9. Obligacja zagraniczna emitowana jest poza krajem pochodzenia waluty, w której jest denominowana. (odpowiedź9)

10. W Polsce regulowany rynek pozagiełdowy funkcjonuje w formie Centralnej Tabeli Ofert. (odpowiedź10)

11. Cena emisyjna akcji musi być wyższa od jej wartości nominalnej. (odpowiedź11)

12. Jednym z praw majątkowych jest prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. (odpowiedź12)

13. Uprzywilejowanie akcji może dotyczyć prawa głosu i dywidendy. (odpowiedź13)

ODPOWIEDZI

1. Instrumentem o charakterze dłużnym jest obligacja. (powrót)

2. Rynek finansowy składa się z następujących segmentów: rynku pieniężnego, rynku kapitałowego, rynku walutowego, rynku instrumentów pochodnych, rynku depozytowo - kredytowego. Prawda czy fałsz? - Prawda (powrót)

3. Rynek pieniężny jest rynkiem, na którym dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi o terminie zapadalności krótszym niż jeden rok. - Prawda (powrót)

4. Bon skarbowy jest krótkoterminowym papierem dłużnym, sprzedawanym z dyskontem, emitowanym przez duże, renomowane firmy. - Fałsz (powrót)

5. Bony komercyjne mogą mieć konstrukcję weksla własnego. - Prawda (powrót)

6. Transakcje O/N rozpoczynają się w pierwszym dniu roboczym po zawarciu transakcji i zapadają w następnym dniu roboczym. - Fałsz (powrót)

7. Podstawowe instrumenty rynku kapitałowego to: akcja, obligacja, bon komercyjny i bon skarbowy. - Fałsz (powrót)

8. Nowo wyemitowane papiery wartościowe kupowane są przez inwestorów na rynku pierwotnym. - Prawda (powrót)

9. Obligacja zagraniczna emitowana jest poza krajem pochodzenia waluty, w której jest denominowana. - Fałsz (powrót)

10. W Polsce regulowany rynek pozagiełdowy funkcjonuje w formie Centralnej Tabeli Ofert. - Prawda (powrót)

11. Cena emisyjna akcji musi być wyższa od jej wartości nominalnej. - Fałsz (powrót)

12. Jednym z praw majątkowych jest prawo do uczestnictwa w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. - Fałsz (powrót)

13. Uprzywilejowanie akcji może dotyczyć prawa głosu i dywidendy. - Prawda (powrót)

LIBOR (London Interbank Offered Rate) jest to stopa procentowa londyńskiego rynku międzybankowego. Jest ona podawana w stosunku rocznym, ustalana jako średnia arytmetyczna stóp procentowych, po jakich 16 pierwszorzędnych banków w Wielkiej Brytanii jest skłonne udzielić kredytu innym bankom. Stopa LIBID jest stopą procentowa londyńskiego rynku międzybankowego, po jakiej najważniejsze banki w Wielkiej Brytanii są skłonne zapłacić za środki przyjęte w depozyt.

13

13

---