13. Płodne różnice i anachroniczne podziały
Słowu „naród" — zanim XIX wiek go nie upaństwowił — prawdziwy sens nadawała rzeczywistość etniczna i językowa. Uznawać „osobowości narodowe" znaczyło więc tyle co uznawać osobowość Bretanii i Szkocji, kraju Basków i Walii, Katalonii, Okcytanii, Alzacji i tak dalej. Jednakże takie „Państwa Narodowe" jak Francja, Hiszpania i Anglia, z naciskiem domagające się uznawania ich syntetycznych „osobowości", powstały właśnie wbrew autentycznym osobowościom narodów, zjednoczonych siłą przez te państwa. Tylko zjednoczenie Europy pomijające istnienie państw pozwoli przywrócić życie tym prawdziwym narodom. Sprawa „osobowości narodowych" wiąże się ze sprawą Europy sfederowanej przy poszanowaniu różnic, a nie z utrzymywaniem aparatu państwowego zbudowanego wedle napoleońskiego modelu, który to aparat na płaszczyźnie konkretów jest obecny tylko jako administracja, a na płaszczyźnie umysłowej — jako szkolnictwo.
Państwa Narodowe jako takie nie wniosły nic cennego do tej kultury, która zadecydowała o sile i wielkości Europy. W stuleciu, które je zrodziło i doprowadziło do potęgi, w wieku XIX, nic, co było istotne dla ducha, nie miało istotnego związku z żadnym państwem. Dla Kierkegaarda nie była ważna Dania i nie Dania nas interesuje w jego wypadku. Nietzsche przeklina „bydlęcy nacjonalizm" naszych krajów i widzi w nim chorobę znużonych umysłów; nie chce mieszkać w Niemczech — zachwyca się moralistami francuskimi i operą Carmen, przeciwstawiając ich pangermanizmowi i muzyce Wagnera. Rimbaud nic nie chce zawdzięczać Francji; pragnie, aby jego ojczyste Ardeny zajęli Prusacy, wreszcie z przekleństwem na ustach ucieka z Francji, wyjeżdża gdziekolwiek indziej, a z czasem będzie żałować — co przewidział — nie swojego narodu, ale Europy — „pradawnych szańców Europy". I przeciwnie: ci, którzy twierdzą, że wszystko zawdzięczają swojemu Państwu Narodowemu, rzadko stają się jego chlubą: to ludzie pokroju Deroulede'a i Detaille'a, a nie Baudelaire'a czy Courbeta. Ci zaś, którzy sławią walory zakorzenienia w „świętej" ziemi, której teren wyznaczają aktualne granice ich państwa, zapominają, że człowiek nie jest rośliną pastewną, której najwyższą zaletą są rozmiary korzenia...
Tak, różnice, a nawet sprzeczności naszej kultury były siłą napędową naszej historii; natomiast współczesne Państwa Narodowe przyniosły Europie tylko nieszczęścia: rozpoczynającą się od lat osiemdziesiątych XIX wieku potężną falę kolonializmów, śmierć trzydziestu ośmiu milionów w czasie dwóch wojen, schyłek tysiącletniej pozycji, upokorzenie w obliczu nowych potęg światowych.
„Osobowość" naszych Państw Narodowych, czy będzie to Państwo-Hexagon czy Państwo wyspiarskie, o kształcie buta czy byczej skóry, charakteryzuje się najniższym stopniem umiejętności społecznego współżycia spośród wszystkich form państwowości. Powoływanie się na tę „osobowość" dla opóźnienia związku państw niesie ze sobą ryzyko tego, że ludzie będą ją uważać za czynnik nie płodnej różnorodności, ale anachronicznych podziałów, wygrać na tym może tylko tendencja do imperialistycznego ujednolicenia regionów.