AM2 w13
30.05.2012
RÓWNANIA
RÓŻNICZKOWE
ZWYCZAJNE
-
WPROWADZENIE
Równaniem różniczkowym zwyczajnym nazywamy równanie, w którym występuje nieznana funkcja
jednej zmiennej i jej pochodne.
Przykład 1
Jak powstaje równanie różniczkowe?
Jak szybko stygnie kawa?
Jak szybko topią się lody?
Zbudujmy prosty model matematyczny tego zjawiska.
t- czas
)
(t
T
T
temperatura ciała w chwili t
0
0
)
(
T
t
T
temperatura początkowa ciała
T
- temperatura otoczenia
Zmiana temperatury po upływie czasu h jest proporcjonalna do różnicy temperatur między ciałem a
otoczeniem.
T
t
T
a
h
t
T
h
t
T
)
(
)
(
)
(
a
współczynnik proporcjonalności,
0
a
.
Współczynnik proporcjonalności jest ujemny gdyż ciało po upływie czasu
0
h
stygnie
0
)
(
)
(
t
T
h
t
T
, gdy ma temperaturę wyższą od temperatury otoczenia
0
)
(
T
t
T
.
Ciało ogrzewa się
0
)
(
)
(
t
T
h
t
T
, gdy ma temperaturę niższą od temperatury otoczenia
0
)
(
T
t
T
.
Przyjmując dla prostoty
0
T
i przechodząc do granicy
0
h
otrzymujemy równanie różniczkowe
aT
dt
dT
,
aT
T
Rozwiązanie równania łatwo odgadnąć jest to np. funkcja
at
e
t
T
)
(
oraz każda funkcja postaci
at
Ce
t
T
)
(
gdzie C oznacza dowolna stałą.
Uwzględniając warunek początkowy
0
0
)
(
T
t
T
dostajemy rozwiązanie wyjściowego zagadnienia
)
(
0
0
)
(
t
t
a
e
T
t
T
Rozwiązanie można łatwo zmodyfikować by uwzględniało dowolną temperaturę otoczenia.
)
(
0
0
)
(
t
t
a
e
T
T
T
t
T
Równaniem różniczkowym zwyczajnym nazywamy równanie postaci
0
)
,...,
,
,
,
(
)
(
n
y
y
y
y
x
F
***
gdzie F oznacza znaną funkcję a niewiadomą jest funkcja
)
(x
y
y
jednej zmiennej x i w którym
występują pochodne tej funkcji.
Rząd najwyższej pochodnej występującej w równaniu nazywamy rzędem równania.
0
2
y
x
y
y
0
6
y
y
y
Pierwsze dwa równania są rzędu pierwszego, trzecie równanie jest rzędu drugiego.
Funkcję
)
(x
y
y
określoną w pewnym przedziale, która zmienia równanie *** w tożsamość
nazywamy rozwiązaniem szczególnym równania (całką szczególną skrót RS lub CS)
Wykres tej funkcji nazywamy krzywą całkową.
AM2 w13
30.05.2012
RÓWNANIA RÓŻNICZKOWE RZĘDU PIERWSZEGO
0
)
,
,
(
y
y
x
F
*
Zadanie polegajace na wyznaczeniu funkcji spełniającej równanie różniczkowe * i przechodzącej
przez zadany punkt
)
,
(
0
0
y
x
inaczej spełniającej warunek początkowy
0
0
)
(
y
x
y
nazywamy
zagadnieniem Cauchy’ego dla równania rzędu pierwszego.
Zajmiemy się równaniem rzędu pierwszego w postaci normalnej
)
,
(
y
x
f
y
.
Przez rozwiązanie równania rozumiemy dalej zarówno podanie rozwiązania w postaci jawnej, to
znaczy podanie wzoru na szukaną funkcję
)
(x
y
y
jak też podanie rozwiązania w postaci uwikłanej,
czyli
C
y
x
)
,
(
gdzie C jest stałą.
RÓWNANIE O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH
Def. Równanie postaci
)
(
)
(
y
g
x
f
y
(1)
gdzie funkcja f jest ciągła w przedziale X, funkcja g jest ciągła i różna od zera w przedziale Y
nazywamy równaniem różniczkowym o zmiennych rozdzielonych.
Równanie to rozwiązujemy, "rozdzielając zmienne", czyli grupując wyrażenia z y po jednej stronie, a
wyrażenia z x po drugiej stronie znaku równości.
Rozdzielamy zmienne, otrzymujemy:
dx
x
f
dy
y
g
)
(
)
(
całkujemy
dx
x
f
dy
y
g
)
(
)
(
skąd dostajemy całkę ogólna równanie (1)
C
x
F
y
G
)
(
)
(
gdzie G, F są funkcjami pierwotnymi funkcji g i f, C oznacza dowolną stałą.
Całka szczególna równania (1) spełniająca zadany warunek początkowy (CSsWP)
0
0
)
(
y
x
y
gdzie liczby
0
0
, y
x
są dane ma postać
)
(
)
(
)
(
)
(
0
0
x
F
x
F
y
G
y
G
Przez każdy punkt
)
,
(
0
0
y
x
prostokąta
Y
y
X
x
y
x
D
,
:
)
,
(
przechodzi dokładnie jedna krzywa
całkowa równania (1).
Zadanie 1
Rozwiązać równanie
x
y
y
2
.
AM2 w13
30.05.2012
R
ÓWNANIA RÓŻNICZKOWE SPROWADZALNE DO RÓWNANIA O ZMIENNYCH ROZDZIELONYCH
Równanie postaci
x
y
f
y
sprowadzamy do równania o zmiennych rozdzielonych (1) za pomocą podstawienia
x
y
x
u
)
(
.
Równanie
c
by
ax
f
y
gdzie
0
,
,
b
c
a
są to dane liczby
sprowadzamy do równania o zmiennych rozdzielonych (1) za pomocą podstawienia
c
by
ax
x
u
)
(
.
Zadanie 2
Rozwiązać równanie
1
y
x
y
y
x
y
x
y
2
R
ÓWNANIA LINIOWE RZĘDU PIERWSZEGO
Def. Równanie różniczkowe rzędu pierwszego nazywamy liniowym, jeśli jest to równanie pierwszego
stopnia ze względu na niewiadomą funkcje i jej pierwszą pochodną. Zapisujemy je w postaci
)
(
)
(
x
f
y
x
p
y
( skrót RL)
gdzie p i f są to dane funkcje ciągłe, określone w przedziale X.
Równanie nazywamy
jednorodnym jeśli
0
)
(
x
f
na przedziale X (skrót RJ),
niejednorodnym jeśli f(x)
0 (skrót RN).
0
)
(
y
x
p
y
RJ
)
(
)
(
x
f
y
x
p
y
RN
Dla dowolnych wartości początkowych
0
0
, y
x
gdzie
R
y
X
x
0
0
,
równanie linowe ma dokładnie
jedno rozwiązanie spełniające zadany warunek początkowy
0
0
)
(
y
x
y
. Wszystkie rozwiązania istnieją
w całym przedziale X.
Równanie jednorodne jest równaniem o zmiennych rozdzielonych, ma rozwiązanie ogólne
)
( x
P
Ce
y
skrót RORJ
gdzie P jest funkcją pierwotną funkcji p, C jest dowolną stałą.
Uwaga
RJ ma jedno rozwiązanie zerowe (
X
x
y
dla
0
), które otrzymujemy ze wzoru kładąc
0
C
oraz nieskończenie wiele rozwiązań niezerowych.
Rozwiązanie szczególne równania niejednorodnego jest dane wzorem
dx
e
x
f
e
y
x
P
x
P
)
(
)
(
)
(
skrót RSRN
Rozwiązanie ogólne równania niejednorodnego jest dane wzorem
RORN=RORJ+RSRN
Przykład
Rozwiązać równanie liniowe spełniające zadany warunek poczatkowy
2
)
1
(
,
2
2
3
y
x
xy
y