Komedia to jeden z najstarszych gatunk贸w dramatu, znany ju偶 w staro偶ytno艣ci (Arystofanes, Plaut). Nazw膮 t膮 okre艣la si臋 utwory o pogodnej tematyce i wartkiej, 偶ywej akcji, ko艅cz膮cej si臋 najcz臋艣ciej pomy艣lnie dla bohater贸w. Komedia, pos艂uguj膮c si臋 komizmem i grotesk膮, a cz臋sto r贸wnie偶 satyr膮, o艣miesza ludzkie wady i s艂abo艣ci charakteru. Odrzuca ona programowo wyst臋puj膮cy w tragedii patos, wysoki styl i rygorystycznie zwart膮 kompozycj臋.
Wyr贸偶nia si臋 dwa typy komedii: komedi臋 charakteru i komedi臋 intrygi, b臋d膮c膮 czasem komedi膮 obyczajow膮. Komedia charakteru na plan pierwszy wysuwa umiej臋tne uwypuklenie ujemnych cech charakter贸w poszczeg贸lnych postaci. Komedia intrygi zbudowana jest tak, by o艣rodkiem komizmu sta艂y si臋 dzia艂ania bohater贸w i zabawne komplikacje z tym zwi膮zane, czyli w艂a艣nie intryga. Z tych dw贸ch typ贸w komedii wywodzi si臋 XVII-wieczna komedia satyryczna, kt贸ra re alizuje si臋 w dwu nurtach, jako komedia obyczajowa i polityczna. Bohaterowie komedii Moliera (nie tylko w Sk膮pcu) to prawdziwe portrety zaczerpni臋te wprost z 偶ycia XVII - wiecznego mieszcza艅stwa francuskiego. Molier jest mistrzem komedii charakter贸w i tw贸rc膮 jej wzbogaconej odmiany - realistycznej komedii psychologicznej o zaci臋ciu satyrycznym.
Wystawiony po raz pierwszy w 1664 roku w Pary偶u "Tartufe, czyli 艣wi臋toszek" wywo艂a艂 skandal i niezwyk艂e poruszenie. Komedia zosta艂a przyj臋ta bardzo krytycznie, by艂a powodem lawiny niewybrednych atak贸w pod adresem jej autora. 脫wcze艣ni dostojnicy Ko艣cio艂a odczytali j膮 bowiem jako bezbo偶ny atak na wszystkie 艣wi臋to艣ci, zmuszaj膮c kr贸la do wydania zakazu jej publicznego wystawiania, kt贸ry zosta艂 cofni臋ty dopiero pod koniec 偶ycia Moliera. Oskar偶ano Moliera o sprzyjanie libertynom (celem tego ruchu, szerz膮cego si臋 od drugiej po艂owy XVI w., by艂o wyzwolenie cia艂a i umys艂u spod wp艂ywu ideologii chrze艣cija艅skiej). Dzi艣 mo偶e nas to zdziwi膰, gdy偶 Molier w 艢wi臋toszku atakuje przede wszystkim ob艂ud臋 i zak艂amanie ubrane w p艂aszcz fa艂szywej pobo偶no艣ci, pi臋tnuj膮c r贸wnocze艣nie skrajn膮 i naiwn膮 dewocj臋, kt贸ra daje osobom w stylu 艢wi臋toszka znakomite pole do dzia艂ania. Staj膮 si臋 ofiarami pod艂ego oszusta, 偶eruj膮cego na naiwnych prostaczkach Bo偶ych, kt贸rym B贸g posk膮pi艂 rozumu, by tak perfidn膮 gr臋 pozor贸w byli w stanie dostrzec.
艢wi臋toszek 艂膮czy w sobie cechy komedii charakteru (mistrzowskie kreacje ob艂udy Tartufe'a i 艣lepej dewocji Orgona) z komedi膮 intrygi (dzia艂ania Marianny i Damisa wspierane przez pokoj贸wk臋 Doryn臋, maj膮ce na celu zdemaskowanie szalbierstwa i ob艂udy 艢wi臋toszka). Molier, przerzucaj膮c pomost mi臋dzy fars膮 a komedi膮 na wskro艣 obyczajow膮, wprowadza nas do wn臋trza i domu porz膮dnej, paryskiej, mieszcza艅skiej rodziny, kreuj膮c na naszych oczach arcydzie艂o komedii charakter贸w, gdzie zewn臋trzna intryga nie gra wa偶nej roli, bowiem ca艂a akcja wynika ze 艣cierania si臋 odmiennych charakter贸w.
艢wi臋toszek - Tartufe, czyli tytu艂owy 艢wi臋toszek, to m臋偶czyzna o du偶ym osobistym uroku, tajemniczy pan w 艣rednim wieku, che艂pliwie i ze swad膮 opowiadaj膮cy o swoim szlacheckim pochodzeniu. Jego b艂yskotliwa elokwencja i tupet s膮 w stanie oczarowa膰 niejednego naiwnego s艂uchacza. Swoj膮 przebieg艂o艣膰 i bezwzgl臋dno艣膰 oraz chytre plany w d膮偶eniu do celu skrywa pod p艂aszczykiem ob艂udy, fa艂szywej pobo偶no艣ci. Przybiera mask臋 i poz臋 jednostki o nieprzeci臋tnym charakterze, wierz膮cej g艂臋boko, modl膮cej si臋 偶arliwie, umiej膮cej rozprasza膰 w膮tpliwo艣ci bli藕nich i trafia膰 do najskrytszych ludzkich uczu膰. Ten wytrawny oszust jest 艣wietnym psychologiem, kt贸ry umie bez trudu zdoby膰 zaufanie naiwnego Orgona, religijne go ojca rodziny, kt贸ry zafascynowany jego "pobo偶no艣ci膮" ofiarowuje mu po chrze艣cija艅sku dach nad g艂ow膮 we w艂asnym domu.
Ob艂udnik og艂upia pozorem 艣wi臋to艣ci pani膮 Pernelle i Orgona, staj膮c si臋 bezczelnym, zach艂annym i niewdzi臋cznym. Gra rol臋 m臋偶a opatrzno艣ciowego domu Orgona i udziela zbawiennych rad ca艂ej jego rodzinie. Cz臋艣膰 domownik贸w przejrza艂a tego dewota i hipokryt臋 udaj膮cego 艣wi臋tego i doszukuj膮cego si臋 we wszystkim grzechu. Lecz zdemaskowa膰 go trudno, gdy偶 sprytnie skrywa nami臋tno艣膰 do 偶ony swego dobroczy艅cy i plany o偶enku z jej pasierbic膮, by zagarn膮膰 maj膮tek Orgona, kt贸ry zreszt膮 wy艂udza od naiwnego pana domu w formie darowizny. Perfidn膮 gr臋 doprowadzi艂by zapewne do ko艅ca, gdyby nie gwa艂towno艣膰 pragnie艅 mi艂osnych zdemaskowana przez sam膮 Elmir臋. Gdy spada maska fa艂szywej pobo偶no艣ci, widzimy bezwzgl臋dnego, cynicznego oszusta, kt贸ry wyrzuca z domu Orgona i jego rodzin臋 oraz denuncjuje go przed kr贸lem powierzonymi mu w tajemnicy dokumentami. Kr贸lewscy urz臋dnicy rozpoznaj膮 w nim, na szcz臋艣cie, z艂oczy艅c臋 od dawna 艣ciganego przez prawo.
Orgon to przeci臋tny, ograniczony mieszczanin, pobo偶ny a偶 do dewocji, nie umiej膮cy rozs膮dnie ocenia膰 ani ludzi, ani sytuacji. Naiwny i 艂atwowierny daje si臋 nabra膰 na oszustwo 艢wi臋toszka uwa偶aj膮c go za m臋偶a opatrzno艣ciowego, cz艂owieka Bo偶ego, kt贸ry walczy ze z艂em i krzewi prawdy ewangeliczne. Jego dewocj臋 oce nia jako wyj膮tkowo 偶arliw膮 pobo偶no艣膰 cz艂owieka o wznios艂ym sercu i czystej du szy. Nie tylko 艣lepo mu ufa i wierzy, ale pragnie go na艣ladowa膰 i wskazuje go jako wz贸r post臋powania dzieciom i 偶onie. Czyni go pierwsz膮 osob膮 w domu. Kocha go bardziej ni偶 偶on臋, dzieci i matk臋, a wszelkie krytyczne uwagi w swym bezprzyk艂adnym za艣lepieniu przyjmuje jako wyst臋pne spiski przeciw s艂udze Bo偶emu. Wobec w艂asnej rodziny staje si臋 nieufny i podejrzliwy. Jego g艂upota i za艣lepienie doprowadzaj膮 go do szale艅czych pomys艂贸w: "pobo偶nemu przyb艂臋dzie " - cz艂owiekowi, o kt贸rym nic nie wie, opr贸cz tego, co mu on sam o sobie opowiedzia艂, powierza szkatu艂k臋 z kompromituj膮cymi go dokumentami, zapisuje ca艂y maj膮tek (wyrzucaj膮c i wydziedziczaj膮c syna) i pragnie odda膰 mu r臋ke swej jedynej c贸rki, wbrew jej woli. Jego za艣lepienie, g艂upota, naiwno艣膰 i brak krytycyzmu sprawiaj膮 i偶 staje wraz z rodzin膮 na progu katastrofy, w obliczu kt贸rej dopiero odzyskuje rozum.
Przedstawiaj膮c, jak w krzywym zwierciadle, posta膰 sk膮pca i sknery, jakim jest Harpagon (imi臋 bohatera jest znacz膮ce, oznacza ono bowiem w j臋zyku greckim chciwca i skner臋), buduje pog艂臋bion膮 psychologicznie charakterystyk臋 swego bohatera, uwydatniaj膮c wszystkie jego ujemne cechy, ale czyni膮c go zarazem bardzo ludzkim.
Sk膮piec - Molier ukazuje sk膮pstwo nie tylko jako przywar臋, ale jako pow贸d zniszczenia, spustoszenia psychiki Harpagona. Jako wad臋 g艂贸wn膮, kt贸ra poci膮ga za sob膮 wiele innych, takich jak g艂upota, nieufno艣膰, podejrzliwo艣膰, maniakalna chciwo艣膰, kr臋tactwo, dwulicowo艣膰, egoizm, brak ludzkich uczu膰 i serca, pr贸偶no艣膰 i pycha. W tym strasznym, odra偶aj膮cym starcu jest jedna mi艂o艣膰: do pieni臋dzy. Chciwo艣膰 i sk膮pstwo wyzu艂y go nie tylko z wszelkich uczu膰, ale zabi艂y w nim honor, godno艣膰 w艂asn膮 i poczucie jakiejkolwiek moralno艣ci. Sk膮pstwo Harpagona staje si臋 藕r贸d艂em jego okrucie艅stwa i bezduszno艣ci wzgl臋dem w艂asnych dzieci i s艂u偶by, a prawdopodobnie dotyczy zadr臋czonej zmar艂ej 偶ony, czy obcych ludzi zmuszonych zaci膮ga膰 u niego lichwiarskie po偶yczki. Portret Harpagona jest odpychaj膮cy, karykaturalny, ale r贸wnie偶 komiczny i miejscami rozbrajaj膮cy, gdy ten 偶a艂osny cz艂owiek, przywiedziony do rozpaczy przez w艂asn膮 naiwno艣膰, g艂upot臋, chciwo艣膰 i chorobliwe sk膮pstwo, okazuje si臋 zdziecinnia艂ym starcem, dla kt贸rego "szkatu艂ka" jest sensem 偶ycia.
艢ledz膮c perypetie tej komedii charakteru, odkrywamy zamaskowany ostrzem satyry, uderzaj膮cej g艂贸wnie w Harpagona, dramat i rozpad rodziny, w kt贸rej tyrania ojca-sk膮pca powoduje zanik uczu膰 i wzajemnego szacunku, a tak偶e obyczaj贸w. W艂adza ojca wymusza艂a bezwzgl臋dne pos艂usze艅stwo doros艂ych ju偶 dzieci, ca艂kowicie zale偶nych materialnie od ojca (posag, gro藕ba wydziedziczenia). 呕膮dny powi臋kszenia maj膮tku chciwiec nie liczy si臋 z ich uczuciami, lecz got贸w jest bez chwili namys艂u po艣wi臋ci膰 ich szcz臋艣cie dla zdobycia pieni臋dzy. Harpagon jest typem twardego, oboj臋tnego i samolubnego ojca, kt贸rego dzieci mog膮 robi膰, co chc膮, byleby go to nic nie kosztowa艂o. Eliza mog艂aby wyj艣膰 za starca, oszusta, karciarza, cz艂owieka bez zasad moralnych, byleby by艂 bogaty i wzi膮艂 j膮 z domu bez posagu. Natomiast do syna ma pretensje nie o to, 偶e 偶yje z gry w karty, ale 偶e wygranych pieni臋dzy nie daje na procent i nie szuka bogatej partii. Dzieci czuj膮 do niego tylko skrywan膮 wzgard臋 i nienawi艣膰 - ok艂amuj膮 go z l臋ku przed nim. Sk膮pstwo Harpagona ci膮偶y nad ca艂ym domem, zatruwaj膮c jego atmosfer臋, bowiem wszyscy domownicy podejrzewani s膮 bezustannie o kradzie偶 i rozrzutno艣膰 i mimo nagromadzonego bogactwa zmuszani s膮 do 偶ycia niemal w ub贸stwie. Jest to celowo wyolbrzymiony obraz upadku moralnego rodziny, w kt贸rej rz膮dzi pieni膮dz, gdzie wszystkim mo偶na kupczy膰 - sercem, uczciwo艣ci膮, cnot膮, dzie膰mi i honorem. Molier pi臋tnuje tu obyczajowo艣膰 XVII-wiecznej Francji, kt贸ra instytucj臋 ma艂偶e艅stwa sprowadza艂a do transakcji finansowej, gdzie posag panny by艂 podstawowym warunkiem matrymonialnym, a przed艣lubny kontrakt omawiany by艂 ze swatk膮, czyli energiczn膮 kobiet膮, kt贸ra za wyszukiwanie bogatych panien i kawaler贸w oraz kojarzenie par pobiera艂a odpoweidnie op艂aty.