Młodszy wiek szkolny, nazywany także późne dzieciństwo trwa od 7 do 10-12 r. ż. W okresie tym dziecko rozpoczyna naukę w szkole i uczęszcza do klas I-III szkoły podstawowej. Pierwsza klasa szkoły podstawowej bywa traktowana jako etap przejściowy między wiekiem przedszkolnym a szkolnym. Dzieci wstępujące do szkoły różnią się między sobą nieraz bardzo znacznie, poziom ogólnego rozwoju dzieci oraz stopień ich dojrzałości do podjęcia nauki w szkole są bardzo nierówne i zjawisko to obserwuje się w skali światowej.
Lidia Wołoszynowa (1975:530-532) dzieli młodszy wiek szkolny na dwie fazy rozwoju:
- fazę pierwszą - obejmującą wiek od 7 do 8 lat. Wiek ten charakteryzują złożone zjawiska związane z przekraczaniem przez dziecko progu szkoły, a następnie z adaptacją do środowiska szkolnego i wymagań, do nauczycieli i rówieśników.
- fazę drugą - obejmującą 9 i 10 rok życia, charakteryzują wyraźnie zmiany w sferze intelektualnej i całej osobowości dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie.
Młodszy wiek szkolny jest również okresem, w którym dominują różnorodne trudności szkolne. Trudności te wynikają częściowo z niedostatków intelektualnych, diagnozowanych w poradnictwie psychologiczno-pedagogicznym, nieprawidłowego rozwoju fizycznego, wynikające z zaburzonego uspołecznienia dziecka oraz niedojrzałości emocjonalnej, która utrudnia dzieciom dostosowywanie się do wymagań i obciążeń szkolnych.
Niedostosowanie do warunków szkolnych rodzi nadmierne napięcia emocjonalne, nierzadko z cechami zahamowania emocjonalnego. Natomiast nadmierne napięcia eksplodują pojawieniem się lub nasileniem patologicznych nawyków, tików, jąkania oraz wystąpieniem nadruchliwości. (Szewczyk 1996:11)
Napięcia związane ze szkołą stanowią podłoże często występującego zjawiska jakim jest fobia szkolna. Manifestuje się ona lękiem przed pójściem do szkoły, przed pewnymi lekcjami lub niektórymi nauczycielami. Fobii szkolnej bardzo często towarzyszą różne dolegliwości somatyczne, które utrudniają uczniom wypełnianie obowiązku szkolnego. Niedostosowanie do szkoły przyczynia się też do występowania zaburzeń zachowań społecznie nie akceptowanych takich jak; wagary, ucieczki z domu czy szkoły. Ujawnia się także w tym okresie wiele zaniedbań środowiskowych, często z towarzyszącymi nadmiernymi wymaganiami ze strony rodziców, którzy mają jedynie na celu egoistyczną chlubę z dziecka bez względu na jego możliwości intelektualne i rozwój emocjonalny. (Szewczyk 1996:11-12)
I CZYNNIKI ROZWOJU W MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM
Istotny wpływ na rozwój ogólny dzieci w młodszym wieku szkolnym ma przede
wszystkim środowisko rodzinne lub opiekuńcze, czynniki dydaktyczno-pedagogiczne tj.
programy, treści i metody nauczania w szkole, nauczyciel jako osoba znacząca dla młodych
oraz grupy rówieśnicze.
Dla optymalizacji intelektualnego rozwoju dzieci duże znaczenie ma miłość,
akceptacja, zainteresowanie rodziców wykazywane dziecku przez kontakty, rozmowy z nimi,
odpowiadanie na pytania. Dzieci z takich rodzin mają lepsze postępy w nauce. Również
utrzymywanie przez rodzinę kontaktów z szerszym otoczeniem - muzę teatry, filharmonia,
ogrody zoologiczne sprzyja rozwojowi intelektualnemu. Na rozwój mowy i sprawność
czytania pozytywny wpływ ma zainteresowanie dla czytelnictwa np. domowe biblioteczki.
Obejmuje okres od 7 do ok. 11 lat
starszy wiek szkolny - 11-14 lat,
Adhd
W wieku szkolnym
trudność w dostosowaniu się do wymagań szkolnych (zajęcia w pozycji siedzącej)
trudność w utrzymaniu uwagi przez całą lekcję, "bujanie w obłokach"
nadmierna gadatliwość i impulsywność
Zaburzenia rozwoju psychicznego (psychologicznego)
Typy zaburzeń:
Zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym;
Zaburzenia hiperkinetyczne (zespoły nadpobudliwości ruchowej).
Zaburzenia zachowania.
Mieszane zaburzenia zachowania i emocji.
Zaburzenia emocjonalne rozpoczynające się w dzieciństwie.
Zaburzenia funkcji społecznych rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym.
Tiki.
Inne zaburzenia zachowania i emocji rozpoczynające się zwykle w dzieciństwie i wieku młodzieńczym.
Zaburzenia psychiczne bliżej nieokreślone.
Przyczyny zaburzeń dynamiki procesów nerwowych:
endogenne - które tkwią w podmiocie, wewnętrzne, choroby
egzogenne - zewnętrzne, środowiskowe
Trzy rodzaje zaburzeń:
• nadpobudliwi psychoruchowo
• zahamowania psychoruchowo
• dzieci o niestałości psychoruchowej
Wśród czynników środowiskowych największy wpływ na dziecka ma rodzina. Osiągnąć to mogą poprzez dobry kontakt z dzieckiem, poświęcenie mu uwagi oraz otoczenie szczególną opieką w tym okresie. Dobry kontakt z dzieckiem buduje się latami od momentu narodzin poprzez całe życie a wymaga on czasu, pracy i cierpliwości.
Rozwój dziecka, jego tempo i rytm zależą od wielu czynników. Wśród nich najistotniejsze są te o charakterze biologicznym i środowiskowym. Spośród czynników biologicznych za najważniejsze można uznać wrodzone właściwości organizmu i ośrodkowego układu nerwowego przekazywane genetycznie
Odziedziczone i wrodzone zadatki organiczne ani same nie są niezmienne, ani też nie wyznaczają w sposób fatalistyczny przebiegu i granic rozwoju psychicznego. Sam układ nerwowy jest w dużym stopniu plastyczny i podatny na wpływy otoczenia, a jego funkcjonowanie kształtuje się i rozwija w toku życia osobnika. Zadatki organiczne stanowią jedynie materialne podłoże uzdolnień i różnych form zachowania, nie wyznaczają jednak zdolności i innych cech indywidualnych w sposób z góry określony. Mogą stać się podłożem rozwoju uzdolnień w zależności od działań podejmowanych przez człowieka oraz warunków środowiskowych - wychowania i wykształcenia
Osobowość dyssocjalna, psychopatia, osobowość antyspołeczna - zaburzenie struktury osobowości o charakterze trwałym, dotyczące 2-3% każdego społeczeństwa. Zaburzenie to wiąże się z obecnością trzech deficytów psychicznych: lęku, uczenia się i relacji interpersonalnych.
Czynniki:
brak zainteresowania ze strony ojca,
chwiejność rodzicielska;
wczesne doświadczenia
ubóstwo materialne rodziny,
genetyczne
fizjologiczne
niedojrzałość mózgu - zmniejszenie liczby zachowań przestępczych po 30 r.ż.,
psychologiczne
chroniczny niedobór pobudzenia,
kulturowe
Warto zrobić wszystko, by młodszy wiek szkolny upłynął bez zbędnych problemów. Bardzo ważne jest wsparcie ze strony rodziców. Początki edukacji nie należą do łatwych. Zanim dziecko opanuje wszystkie nawyki minie trochę czasu. Z pewnością nie będzie to okres łatwy, ale ze wsparciem rodziców będzie możliwy do pokonania.
Według badań (Bernard 1965) czynniki, które korzystnie wpływają na rozwój intelektualny ucznia to:
- wykazanie zainteresowania rodziców, rozmowy z dziećmi, odpowiadanie na ich pytania itp.
- zapewnienie atmosfery miłości, akceptacji, zrozumienia
- nie budowanie zbyt silnych zależności emocjonalnych pomiędzy rodzicami, a dzieckiem
- zainteresowanie czytaniem, posiadanie w domu wielu książek
- odwiedzanie instytucji kulturalnych, np. muzeum, teatru, filharmonii, bibliotek
W młodszym wieku szkolnym można wyróżnić dwie fazy rozwojowe .
a) Pierwsza obejmuje 7 i 8 rok życia. Okres ten wymaga dużego wysiłku fizycznego i psychicznego. Bardzo intensywne są w tej fazie przeżycia natury społeczne młody człowiek obserwuje zachowanie i działanie osób dorosłych ze szczególnym uwzględnieniem postępowanie nauczyciela-wychowawcy.
b) Druga faza przypada na 9 i 11 rok życia. W tym okresie występują zmiany w sferze intelektualnej dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie, następuje zwiększenie aktywności i samodzielności, rozwój umiejętności współżycia i współpracy w zespole.
W młodszym wieku szkolnym następuje intensywny rozwój całego organizmu. Zachodzi proces dojrzewania komórek mózgowych. Prawie zakończony zostaje wzrost mózgu. Następuje rozwój mięśni, szybciej rozwijają się mięśnie duże niż drobne. Ruchy dziecka w pierwszych latach nauki są zdecydowanie bardziej harmonijne i płynne niż przedszkolaka. Kościec jest nadal miękki i plastyczny, umożliwia, więc wzrost organizmu, ale powoduje też dużą podatność na zniekształcenia w przypadku prowadzenia niewłaściwego trybu życie, np. przyjmowanie niewłaściwej pozycji przy siedzeniu. Następuje rozwój ruchów wykonywanych z udziałem świadomości. Rozwój ten "można rozpatrywać od strony uzdolnień, tj. wrodzonych możliwości w zakresie wykonywania czynności ruchowych, i od strony sprawności psychomotorycznych, których poziom ściśle determinują ćwiczenia" . W omawianym okresie rozwijają się narządy wewnętrzne, doskonalą ich funkcje. "Wyraźnie wzrasta ostrość wzroku /.../
i precyzja w odbiorze bodźców słuchowych" . Doskonali się koordynacja wzrokowo-ruchowa, polegająca na wykonywaniu poszczególnych ruchów ciała pod kontrolą wzroku. Następuje rozwój procesów poznawczych, takich jak spostrzeganie, uwaga, pamięć, mowa, myślenie. Spostrzeganie jest dokładniejsze, przekształca się w obserwację. Świat poznawany jest nie tylko za pomocą wzroku, lecz także słuchu, dotyku, węchu, smaku, a więc różnymi zmysłami, dzięki którym spostrzeżenia są odzwierciedleniem rzeczywistości.
BIBLIOGRAFIA :
Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Pod red. Marii Źebrowskiej. Warszawa 1976, PWN,
L. Wojciechowska, Właściwości rozwojowe dzieci w młodszym wieku szkolnym. "Życie Szkoły" 1985, nr 12,
M. Przetacznikowa Podstawy rozwoju, psychicznego dzieci i młodzieży. Warszawa 1971,PZWS.
W Okresie 7-9 lat występuje wiele zaburzeń jak nerwowość u dzieci, zaburzenia rozwoju motorycznego, wady postawy.
Jednym z zasadniczych czynników zewnętrznych jest odżywianie. Zapotrzebowanie organizmu na kalorie jest w tym okresie jest duże, gdyż znaczą część pożywienia organizm zużywa na rozrost ciała
Wiek 11do 15 lat jest młodszą faza dorastania,
Dużą role w okresie dorastania odgrywa wyobraźnia, która znajduje swój wyraz najczęściej w marzeniach i twórczości młodzieży. Młodzi odrywają się od rzeczywistości i snują przypuszczenia na temat swych losów, swych osiągnięć i roli w dalszym życiu, planów zmieniania świata, nieraz bardzo fantastycznych. Wyobrażnia młodocianych wiąże się ściśle z ich wzmożoną emocjonalnością. Młodzi marzą o sławie i miłości, o niezwykłych przygodach i podróżach, o lepszej własnej sytuacji rodzinnej i czy społecznej. Treść tych marzeń i fantazji zależy w dużym stopniu od warunków , w jakich młodziez żyje, od jej niezaspokojonych potrzeb, od nastwienia do życia i od pozoimu aspiracji.
Z okresem dorastania wiążą się też problemy w kategorii zaburzeń łaknienia, czyli anoreksja i bulimia.
Próby samobójcze w okresie dorastania powinno się traktować jako formy wołania o pomoc, których celem jest nie tyle odebranie sobie życia, co zwrócenie na siebie uwagi otoczenia. Każda próba samobójcza zasługuje na poważne traktowanie, bez względu na to ile w niej było rzeczywistego zamiaru pozbawienia się życia
Kolejnym zaburzeniem okresu dorastania jest przestępczość nieletnich. Pojecie „przestępczość nieletnich” jest pojęciem prawnym i kryminologicznym, powszechnie stosowanym na całym świecie. Dominującymi czynami w grupie osób do 17 roku życia są przestępstwa przeciwko mieniu, na szkodę osób prywatnych i różnego typu instytucji
Kluczową sprawą jest wspieranie dorastających poprzez okazywanie im szacunku oraz dostrzeganie ich mocnych stron. Uwaga i zainteresowanie również tym, co jest dla nich źródłem niepokoju bądź trudności w połączeniu
z bezinwazyjnymi wskazówkami - jak można sobie radzić - zwiększają szanse na osiąganie dobrego samopoczucia w konstruktywny sposób.
W okresie dorastania coraz silniejsza jest potrzeba bycia rozpoznawanym i akceptowanym
Literatura: J. Strelau, A. Jurkiewicz, Z. Putkiewicz „Podstawy psychologii dla
nauczycieli”, PWN, Warszawa 1975, Jeffrey S.Turner, Donald B.
Helms „Rozwój człowieka” Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
Spółka Akcyjna, Warszawa 1999, „Encyklopedia Pedagogiczna” pod
redakcją Wojciecha Pomykało, Fundacja Innowacja, Warszawa 1993
Szymon Hejmanowski „Okres dorastania - wybrane problemy” W:
„Remedium” Nr 1, styczeń 2004.
opracowała
Wanda Rutkowska-Kałwa
pedagog szkolny Zespołu Szkół
im. A. Świętochowskiego w Gołotczyźnie
Psychologia rozwojowa..., s. 530-531.
Psychologia rozwojowa..., s. 541.
L. Wojciechowska, Właściwości rozwojowe dzieci w młodszym wieku szkolnym.
"Życie Szkoły" 1985, nr 12, s. 612.