PRAWO ROLNE

1. Rolnicze spółdzielnie produkcyjne

2. Rejestracja gospodarstw rolnych (KW, ewidencja gruntów i budynków)

3. Izby rolnicze

4. Ochrona prawna gruntów rolnych

5. Przeznaczanie gruntów rolnych do zalesienia

6. Rolnictwo ekologiczne

7. Scalanie, ewidencja gruntów

8. Regulacja rynków rolnych (umowa kontraktacji, ARR)

9. Regulacja rynków branżowych (rynek cukru i mleka)

10. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa

11. Wspólna polityka rolna

12. Dostosowywanie prawa rolnego do prawa wspólnotowego

13. Gospodarowanie nieruchomościami rolnymi SP

14. Ubezpieczenia społeczne rolników

15. Grupy producentów rolnych

- społeczno-zawodowe organizacje rolników

- związki zawodowe rolników indywidualnych

16. Obrót nieruchomościami i gospodarstwami rolnymi

17. Pojęcie gospodarstwa rolnego

- struktura prawna gospodarstwa rolnego

- polityka jedności składników zorganizowanych w gospodarstwie rolnym

- prawna kwalifikacja i funkcje poszczególnych składników w ramach

zorganizowanej całości

18. Przeniesienie własności nieruchomości gosp. rolnego

19. Zasiedzenie nieruchomości rolnych

20. Zrzeczenie się własności rolnych

21. Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego

22. Dziedziczenie gospodarstw rolnych

23. Odpowiedzialność za długi związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego

24. Przeciwdziałanie nieformalnemu obrotowi nieruchomości rolnych

Tendencje rozwojowe prawa rolnego

0. Ilościowy wzrost aktów prawnych dotyczących rolnictwa - dynamika prawa rolnego. Wzrost liczby aktów prawnych następował po okresach trudnych np. I, II wojna światowa, w przypadku dostosowywania do praw UE.

0. Rozszerzenie regulacji prawa rolnego - ekspansja prawa rolnego. Nie dotycz już tylko wykorzystania ziemi, produkcji ale obejmuje także regulacje rynków rolnych, rozwój obszarów wiejskich. W związku z tym wyodrębnia się poddyscypliny np. prawo żywnościowe.

0. Publicyzacja prawa rolnego. Dominuje metoda publiczno-prawna. Rozwój prawa rolnego przebiega od prawa prywatnego rolnego do prawa rolnego publicznego. Związane to jest z:

- rozszerzeniem przedmiotu regulacji

- uwzględnieniem potrzeb środowiska

0. Ostatnie uchwalane ustawy w Polsce mieszczą się głównie w prawie rolnym publicznym.

0. Kształtowanie się instytucji prawa rolnego - instytucjalizacja prawa rolnego. Przejmowało z prawa cywilnego.

0. Modernizacja prawa rolnego. Na początku dotyczące użytkowania ziemi. Punkt ciężkości z regulacji własności przesunął się na gospodarstwa rolne.

0. Komercjalizacja prawa rolnego. Przedmiotem regulacji prawnej stają się coraz częściej zagadnienia rynku rolnego np. ceny, kwoty kontyngencyjne oznaczające pochodzenie produktów rolnych

0. Europeizacja polityki prawa rolnego

0. Internacjonalizacja prawa rolnego.

Tendencje te wynikają z 2 względów:

1) w celu zapewnienia handlu produktami rolnymi w skali całego globu

2) w celu zapewnienia ochrony środowiska w skali całego globu

Źródła prawa rolnego

1. Konstytucja - zawiera szczególna regulację prawa rolnego:

art. 23 - Podstawą ustroju rolnego w Polsce są gospodarstwa rodzinne. Zasada ta nie narusza postanowień dotyczących gwarancji dla własności ani gwarancji dla wolności działalności gospodarczej. Mankamentem tej regulacji jest jej element statyczny. Obok gospodarstw rodzinnych są też inne gospodarstwa.

2. Ustawy i rozporządzenia.

Liczba tych ustaw rośnie lawinowo

3. Ratyfikowane umowy międzynarodowe (w przyszłości rozporządzenia i dyrektywy UE)

Podstawowe kategorie pojęciowe i konstrukcyjne teoretyczne w prawie rolnym

Kategorie pojęciowe służą do uporządkowania regulacji w większą całość.

3 podstawowe kategorie:

• działalność rolnicza: - ma element wyjściowy

- wg art. z 20.12.1990 - jest to działalność w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, także ogrodniczej, sadowniczej, rybnej, pszczelarskiej itd.

- obejmuje także tzw. wstępne przygotowanie produktów rolnych do sprzedaży oraz sprzedaż, czyli wprowadzenie tych produktów na rynek

- rolnik który wytwarza produkty na nie przestaje być rolnikiem

- jako kategoria ekonomiczna - jest wyrazem odpowiedniej organizacji czynników produkcji rolnej, ziemi, pracy i kapitału. Jest to także zorganizowany zespół czynników produkcji znajdujący się pod jednym kierownictwem

- jako kategoria prawna - w regulacji prawnej występują różne ujęcia g. r. mogą to być ujęcia przedmiotowe jak np. art. 55 KC - odpowiednio zorganizowany zespół składników. W ujęciu funkcjonalnym: g. r. jako formę działalności, np. w ustawie o ubezpieczeniach społecznych rolników za g. r. uważa się gospodarstwo służące do prowadzenia działalności rolniczej. W takim ujęciu i składzie g. r. nie muszą wchodzić nieruchomości rolne.

W ujęciu przedmiotowym - występowanie nieruchomości rolnych w ramach zorganizowanej całości decyduje o bycie gospodarstwa rolnego.

Nie ma ujęcia podmiotowego (nie mówi się o nim)

• producent rolny: - osoba, która wytwarza produkty rolne i nie musi to być

wcale właściciel gruntu rolnego, może to być np. dzierżawca. Mogą nimi być os. fizyczna, a w jej ramach rolnicy, którzy są posiadaczami samoistnymi lub zależnymi gospodarstwa

rolnego; prowadzący działalność rolniczą.

Mogą nimi być także osoby prawne. Nie występują spółki rolne. Są to osoby prawne powszechnie występujące tylko w zasięgu rolnictwa, osoby prawnej. Nie występują spółki rolne. Są to osoby prawne powszechnie występujące, np. spółdzielnie, sp. z o.o., rzadko spółka akcyjna.

Także grupy producentów rolnych (wg ust. o grupach producentów rolnych)

Obok tych kategorii można wymieniać inne, np. w Polsce:

- kwoty produkcyjne

- prawo do produkcji

Rolnicze Spółdzielnie Produkcyjne

Są szczególna forma spółdzielni; wyróżniają się od innych spółdzielni przedmiotem podstawowej działalności gospodarczej, ograniczeniem członkostwa tylko do pewnych osób, obowiązkiem wniesienia wkładu i charakterem pracy.

Przedmiot podstawowej działalności gospodarczej RSP:

1) prowadzenie wspólnego gospodarstwa rolnego

2) działalność na rzecz indywidualnych gospodarstw rolnych członków

Te rodzaje działalności stanowią działalność obligatoryjną RSP. Poza nimi spółdzielnia może również prowadzić inną działalność gospodarczą Członkami RSP mogą być tylko określone osoby tj. rolnicy będący:

1) właścicielami tub posiadaczami samoistnymi gruntów rolnych

2) dzierżawcami lub innymi posiadaczami zależnymi gruntów rolnych

Poza tymi członkami RSP mogą być inne osoby mające kwalifikacje przydatne do pracy w spółdzielni. Statut może przewidywać obowiązek wniesienia przez członka do spółdzielni posiadanych gruntów jako wkład. Przez wkład gruntowy rozumie się grunty oraz budynki lub ich części i inne urządzenia trwale z gruntem związane znajdujące się na tych gruntach w chwili wniesienia do spółdzielni wkłady gruntowe mogą być wnoszone do spółdzielni bądź na własność spółdzielni bądź do użytkowania w zależności od postanowień statutu.

Z reguły wkłady gruntowe są wnoszone do użytkowania przez spółdzielnie. To użytkowanie jest uregulowane w k.c. jako ograniczone prawo rzeczowe a także w ustawie prawo spółdzielcze. To użytkowanie wykazuje pewne cechy swoiste np.: statut spółdzielni może przewidywać dla spółdzielni prawo zmiany przeznaczenia wkładów a także uprawnienia do naruszania ich substancji jeżeli wymaga tego prawidłowe wykonanie zadań przez spółdzielnię. Grunty i budynki wniesione na gruncie stanowiące wkład gruntowy; stanowią własność spółdzielni, jak drzewa i krzewy.

Członek spółdzielni może dysponować wkładem aktami między żyjącymi jak i na wypadek śmierci. W razie przeniesienia własności na osobę spoza spółdzielni przysługuje prawo pierwokupu. Wycofanie wkładu jest możliwe dopiero po ustaniu członkostwa. Członek otrzymuje ten sam grunt który wniósł jeżeli potrzeby gospodarki zespołowej nie stojąc temu na przeszkodzie. W innym razie otrzymuje grunt o równoważnej wartości stosunkowej. Obok gruntów członkowskich spółdzielnia może użytkować grunty państwowe, grunty własne oraz grunty osób trzecich z których spółdzielnia korzysta np. na podstawie umowy dzierżawy. Obok wkładów gruntowych statut może przewidywać obowiązek wniesienia wkładów pieniężnych — spółdzielnia może przyjąć środki produkcji; są one przeliczane na złotówki, z uwagi na to że zwrot wkładu pieniężnego następuje w gotówce.

Praca w RSP.

1) każdy członek RSP ma prawo i obowiązek podjęcia prac w spółdzielni, przy przydziale pracy należy uwzględnić posiadane kwalifikacje członka

2) oprócz członków może zatrudniać RSP ich domowników, za domowników uważa się osoby najbliższe rolnikowi i inne osoby mieszkające razem z rolnikiem i prowadzące z nim wspólne gospodarstwo domowe

3) obok członków i domowników RSP może zatrudniać inne osoby

Wynagrodzenie:

Wynagrodzenie za pracę następuje w formie udziału w dochodzie spółdzielni odpowiednio do wkładu pracy. Najczęściej stosuje się system dniówek obrachunkowych — członkowie spółdzielni otrzymują co miesiąc podstawową opłatę w formie zaliczki w wysokości do 75 % planowanej dniówki obrachunkowej, a po końcowym obliczeniu wyniku finansowego otrzymują resztę wynagrodzenia.

IZBY ROLNICZE

Istniały już w okresie międzywojennym w Polsce, ich byt prawny został uregulowany odrębną ustawą z 1923 r. o izbach rolniczych i działały w Polsce do 1946 r. W 1946 r. zostały zlikwidowane a majątek i zadania zostały przejęte przez związek samopomocy chłopskiej. Pierwsze prace nad reaktywacją Izb Rolniczych podjęto w 1982 r. ale nie doprowadziły do uchwalenia ustawy (w 1982 r. została uchwalona ustawa o społeczno — zawodowych organizacjach rolników te organizacje były samorządne i niezależne ale nie są one formą samorządu rolniczego). W latach 90- tych podjęto prace nad przywróceniem Izb Rolniczych, opracowano 4 projekty i w 1995 r. ustawą z 14.12.1995 r. wprowadzono Izby Rolnicze jako formę samorządu rolniczego.

Członkami tego samorządu rolniczego z mocy prawa są:

1) osoby fizyczne lub prawne płacąc podatek rolny

2) osoby fizyczne lub prawne płacące podatek dochodowy z działów specjalnych produkcji rolnej

3) członkowie RSP do których wnieśli wkłady gruntowe

Ob członkostwa jesz cechą Izb Rolniczych jako formy samorządu rolniczego.

• posiadanie osobowości prawnej

• przekazanie Izbom zadań o charakterze publicznym

Na terenie każdego województwa działa Izba Rolnicza. Poszczególne Izby mogą zawierać miedz sobą porozumienia regionalne. Izby posiadają osobowość prawa. Ustawa formułuje rozległy obszar zadań które mają być realizowane przez Izby Rolnicze. Są to zadania o różnym charakterze np. występowanie z inicjatywą w zakresie regulacji prawnych dotyczących wsi, rynków rolnych, opiniowanie takich projektów, doradztwo, promowanie eksportu.

Sarna ustawa nie przekazuje Izbom żadnych zadań z zakresu administracji publicznej, ale przewiduje możliwość przekazania Izbom takich zadań przez organy administracji państwowej i organy administracji samorządowej.

Być może taka regulacja jest wynikiem braku wstępnej koncepcji co do tego jakie zadania z zakresu administracji publicznej powinny być realizowane przez Izby Rolnicze. Przekazywanie zadań winno się łączyć z przekazaniem środków niezbędnych dla jej realizacji. Izba rolnicza nie może prowadzić działalności gospodarczej ale może być wspólnikiem spółki z o.o.

ORGANY IZBY

Organami tymi są:

1. Walne Zgromadzenie

2. Komisja Rewizyjna

3. Zarząd

4. Rady powiatowe Izby

Najważniejszym organem jest Walne Zgromadzenie — kadencja jego trwa 4 lata Ustawa określa jakie kwestie należą do wyłącznej właściwości Walnego Zgromadzenia są to kwestie podstawowe dla organizacji i funkcjonowania Izby: uchwalanie statutu, powołanie i odwołanie zarządu i jego członków, w obradach Walnego Zgromadzenia nogą też brać udział ale bez prawa głosowania przedstawiciele organów samorządów województwa oraz organizacji rolniczych i związków zawodowych rolników indywidualnych.

Na szczeblu województwa funkcjonuje Izba Rolnicza a na szczeblu krajowym — Krajowa Rada Izb Rolniczych, która też jak i Izba Rolnicza posiada osobowość prawną. W skład Krajowej Rady wchodzą prezesi Izb oraz wybrani przez Walne Zgromadzenie - delegaci po jednym z każdej Izby. Do zadań Krajowej Rady należy w szczególności:

1. reprezentowanie Izb przed sejmem, senatem i organami administracji rządowej z

wyłączeniem administracji rządowej w województwie

2. opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących rolnictwa, założeń i programów

polityki rolnej

3. przedstawianie organom administracji radowej i samorządowej wniosków dot. sytuacji w

rolnictwie i inicjatyw w zakresie regulacji prawnych

4. udzielanie Izbom pomocy w wykonywaniu zadań

5. zarządzanie wyborów do Walnych Zgromadzeń poszczególnych Izb

Organem Krajowej Rady jest zarząd wybierany i odwoływany przez Krajowa Radę przez jej członków. Z uwagi na to że samorząd rolniczy jest niezależny w wykonywaniu swych zadań i podlega tylko ustawom. Ustawa o Izbach Rolniczych reguluje kwestie nadzoru nad izbami Rolniczymi ale sprawowanego tylko na podstawie kryterium zgodności z prawem. Nadzór nad Krajową Radą sprawuje Minister właściwy d.s. rolnictwa a nad działalnością izb poszczególni wojewodowie. Nadzór nad działalnością izb w zakresie zadań zleconych sprawują te organy, które te zadania zleciły. Zarząd Izby przedstawia organom nadzoru uchwały organów Izby oraz zatwierdzone przez Walne Zgromadzenie sprawozdanie z rocznych działalności Izby w ciągu 14 dni od dnia ich uchwalenia. Organy którym przysługuje nadzór mają stwierdzić nieważności uchwał organów Izby ale w terminie nie dłuższym niż 30 dni od dnia ich doręczenia. Organy Izby mogą zaskarżyć decyzje organu nadzoru do NSA w terminie 30 dni od dnia otrzymania decyzji.

W razie powtarzającego się naruszania prawa przez zarząd Izby może zwołać Walne Zgromadzenie w celu odwołania dotychczasowego i powołania nowego zarządu.

SCALALNIE I WYMIANA GRUNTÓW

W okresie międzywojennym istniała ustawa z 1923 r. o scalaniu limitów. Na podstawie tej ustawy w Polsce okresu międzywojennego prowadzono akcje scaleniową w bardzo szerokim zakresie. Po II wojnie światowej z uwagi na potrzeby poprawienia rozłogu RSP, została w latach 50-tych wprowadzona instytucja wymiany gruntów. Wymiana gruntów miała służyć i to w sposób jak najmniej sformalizowany poprawie rozłogu przede wszystkim rolniczych jednostek gospodarki uspołecznionej i była przeprowadzona niejednokrotnie z naruszeniem interesów właścicieli gospodarstw rolnych. W 1968 r. została wydana ustawa o scalaniu i wymianie gruntów regulująca scalanie i wymianę gruntów. Ponieważ przy realizacji wymiany dochodziło do naruszania interesów gospodarstw chłopskich. W 1961 r. rząd zobowiązał się do zniesienia tych instytucji i dlatego w ustawie z 26.03.1968 r. O scalaniu gruntów została uregulowana już tylko instytucja scalania gruntów służącego poprawie rozłogu gruntów należących do gospodarstw rolnych z różnych sektorów rolnictwa.

W 1989 r. nowelizując tę ustawę ustawodawca wprowadził instytucję wymiany gruntów ale mimo identycznej nazwy ta instytucja nie przypomina już wymiany realizowanej do czasu wydania ustawy z roku 1968. Jest to raczej zamiana gruntów ale realizowana w trybie postępowania administracyjnego i w związku z tym na każdym etapie postępowania wymagana jest zgoda wszystkich uczestników wymiany.

Znaczna większość przepisów ustawy z 1982 r. dotyczy scalania gruntów.

Scalanie gruntów służy poprawie rozłogu gruntów rolnych w ramach postępowania administracyjnego np. likwidacja wąskich działek, likwidacja dużej ilości działek, likwidacja enklaw (działek otoczonych innymi działkami). Celem scalenia gruntów jest tworzenie korzystniejszych warunków gospodarowania w rolnictwie i leśnictwie poprzez:

1. poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych lasów i gruntów leśnych

2. racjonalne ukształtowanie rozłogów gruntów

3. dostosowanie granic nieruchomości do systemu urządzeń melioracji wodnej, dróg i rzeźby terenu.

Postępowanie scaleniowe

Wyróżniamy 3 etapy postępowania scaleniowego:

1. wszczęcie postępowania

2. oszacowanie gruntów

3. opracowanie projektu scalenia i jego zatwierdzenia

Ad.1.

Wszczęcie postępowania

Postępowanie scaleniowe może być wszczęte:

A) na wniosek

B) z urzędu

ad A)

Na wniosek większości gospodarstw rolnych położonych na projektowanym obszarze scalenia lub na wniosek właścicieli gruntów, których. łączny obszar przekracza połowę powierzchni projektowanego obszaru scalenia.

Ad. B)

Z urzędu może być wszczęte w następujących sytuacjach. jeżeli:

- grunty dawnego Państwowego Funduszu Ziemi których powierzchnia przekracza 10%

projektowanego obszaru scalenia nie mogą być racjonalnie ukształtowane bez scalenia,

ukształtowanie rozłogów gruntów na projektowanym obszarze scalenia wskutek

działalności przemysłowej przebiegu istniejących lub budowanych dróg, kolei zostało lub

zostanie znacznie pogorszone.

- O scalenie wystąpi z wnioskiem osoba której grunty wymagają poprawienia rozłogu a

scalenie to nie pogorszy warunków gospodarowania innym uczestnikom postępowania

Zarówno scalenie na wniosek jak i z urzędu prowadzone jest na koszt Skarbu Państwa, chyba że scalenie związane jest z budową autostrady — wtedy koszty wykonania scalenia pokrywa Agencja budowy i eksploatacji autostrad.

Postępowanie scaleniowe prowadzi Starosta jako zadanie z zakresu administracji rządowej. Wszczęcie postępowania następuje w drodze postanowienia wydanego przez Starostę. Po wydaniu postanowienia Starosta występuje z wnioskiem do Sądu prowadzącego księgi wieczyste o uczynieniu w księdze wzmianki o wszczęciu postępowania scaleniowego. Jeżeli nieruchomość nie ma KW to wniosek składa się do istniejącego zbioru dokumentów. Wzmianka w KW lub złożenie wniosku do zbioru dokumentów ma ten skutek, że wszystkie późniejsze zmiany stanu własności jak i obciążeń pozostają bez wpływu na przebieg postępowania scaleniowego, chyba że dokonane zostały za zgodą Starosty. Jeżeli liczba uczestników scalenia przekracza 10 osób to postępowanie scaleniowe prowadzi się z udziałem Rady uczestników scalenia w składzie od 3-12 osób jako organu doradczego wybieranego i odwoływanego przez uczestników scalenia. Z chwilą wszczęcia postępowania scaleniowego obejmującego lasy i grunty leśne wstrzymuje się wydawanie zezwoleń na wyrąb drzew do czasu zakończenia postępowania a nie zrealizowane zezwolenia tracą moc.

Ad. 2.

Oszacowanie gruntów

Grunty objęte scaleniem szacuje upoważniony przez Starostę geodeta projektant scalenia przy udziale powołanej przez ten organ komisji pełniącej funkcje doradcze. Do składu tej komisji można też powołać rzeczoznawców.

Uczestnicy scalenia w drodze uchwały określają zasady szacunku gruntu. Jeżeli Starosta uzna że taki szacunek byłby sprzeczny ze słusznym interesem uczestnika lub gdy zasady szacunku nie zostały przez uczestnika określone to szacunku dokonuje się przy uwzględnieniu cen przy sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych W sposób szczególny szacuje się lasy, ogrody, sady.

Wyniki oszacowania gruntów upraw specjalnych (lasów, sadów, ogrodów ogłasza się na — zebraniu uczestników scalenia i udostępnia się je do publicznego wglądu na 7 dni we wsiach objętych scaleniem. Uczestnicy scalenia mogą w tych dniach wnosić zastrzeżenia co do szacunku. Te zastrzeżenia bada komisja, która z wynikami ustaleń zapoznaje uczestników scalenia na zebraniu zwołanym przez Starostę. Zgodę na dokonany szacunek gruntów uczestnicy scalania wyrażają w formie uchwały. Uchwały zapadają większością ľ głosów w obecności co najmniej połowy uczestników scalenia na zebraniach zwołanych przez Starostę. Jeżeli taka uchwała zawierająca zgodę nie zostanie podjęta to Starosta po zasięgnięciu opinii rzeczoznawcy i wprowadzeniu ewentualnych zmian akceptuje szacunek gruntów w drodze postanowienia.

Ad.3.

Opracowanie projektu scalenia i jego zatwierdzenie

Projekt scalania gruntów opracowuje upoważniony przez Starostę geodeta projektant scalenia przy udziale powołanej przez ten organ Komisji.

Projekt scalenia gruntów powinien zawierać ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Projekt ten określa proponowane granice wydzielonych gruntów oraz zasady obejmowania ich w posiadanie np. że plany upraw jednorocznych zbiera dotychczasowy właściciel gruntów.

Uczestnicy scalenia w terminie 14 dni od dnia okazania projektu mogą zgłaszać na piśmie zastrzeżenia. Te zastrzeżenia rozpatruje Starosta po zasięgnięciu opinii komisji.

Opiniowanie projektu przez komisję odbywa się uczestnikom obecności zainteresowanych uczestników scalenia. W razie potrzeby prowadzone są oględziny. Każdorazowe zmiany wprowadzone do projektu po wyznaczeniu na gruncie wymagają ponownego wyznaczenia na gruncie uczestnikom okazania zainteresowanym uczestnikom scalenia. Jeżeli po okazaniu projektu większość uczestników scalenia nie zgłosiła do niego zastrzeżeń to projekt może być zatwierdzony przez Starostę.

Zatwierdzenie projektu następuje w drodze decyzji wydanej przez Starostę. Decyzja musi odpowiadać wymogom KPA wskazywać obszar scalenia, terminy i zasady obejmowania gruntów wydzielonych w wyniku scalenia. Tę decyzje podaje się do wiadomości przez jej odczytanie na zebraniu uczestników scalenia a ponadto przez jej wywieszenie na okres 14 dni w lokalach urzędów gmin na których terenie są położone scalane grunty i na tablicach ogłoszeń we wsiach objętych scaleniem. Po upływie 14 dni decyzję uznaje się za doręczoną wszystkim uczestnikom scalania.

Decyzja o scaleniu gruntów stanowi podstawę do:

1. wpisu nowego stanu prawnego w KW

2. wprowadzenie uczestników scalenia w posiadanie wydzielonych im gruntów — następuje na zebraniu uczestników zwołanym przez Starostę. Datę tego zebrania traktuje się jako datę objęcia wydzielonych gruntów w posiadanie. Przewiduje się sankcję dla osób które będą uniemożliwiać objęcie w posiadanie gruntów; stosuje się tu przepisy egzekucji w administracji.

Zasady scalania gruntów

1. scaleniem obejmuje się grunty położone w jednej lub kilku wsiach lub w ich częściach, te grunty stanowią obszar scalenia, niektóre kategorie gruntów nie podlegają scalaniu np. grunty na których znajdują się kopalnie górnicze, zabytki, grunty przeznaczone na cele specjalne. Grunty zabudowane mogą być scalane tylko na wniosek właścicieli.

2. uczestnicy scalenia otrzymują grunty o równej wartości szacunkowej w zamian za grunty dotychczas posiadane. Za równą wartość szacunkową uważa się też wartość różnicy nie przekraczającej 3 % jeżeli nie jest technicznie możliwe wydzielenie gruntów o równej wartości szacunkowej - stosuje się dopłaty pieniężne ale tylko w stosunku do różnicy ponad 3%

3. w zamian za objęte scaleniem lasy, sady czy inne uprawy specjalne wydziela się użytki tego samego rodzaju, jakości, jeśli nie jest to możliwe wydziela się użytki mniej więcej tego samego rodzaju i jakości, jeśli to nie jest możliwe wydziela się inne użytki + dopłaty przy zachowaniu wartości gruntu przed scaleniem

4. na wniosek RSP wydziela się grunty stanowiące wkład członków jako jedną nieruchomość z określeniem wielkości udziału w niej każdego z członków. Jeżeli członek spółdzielni występuje z niej po zakończeniu postępowania scaleniowego to wydziela mu się grunty odpowiadającej jego udziałowi ale przy zachowaniu wartości kompleksu gruntów spółdzielczych.

5. grunty niezbędne na cele użyteczności publicznej, budownictwa mieszkaniowego, można wydzielić z gruntów dawnego Państwowego Funduszu Ziemi (własność SP) z uwzględnieniem interesów osób korzystających z tych gruntów, jeśli na terenie nie ma tych gruntów to na cele miejscowej użyteczności publicznej, drogi i ulice wydziela się bez odszkodowania z gruntów scalenia a każdemu z nich zmniejsza się odpowiednio przysługujący mu obszar gruntów.

OCHRONA PRAWNA GRUNTÓW ROLNYCH

Ogólna charakterystyka i podstawowe kierunki rozwoju

Po raz I w sposób całościowy problematykę ochrony gruntów rolnych uregulowano ustawą z 26.10. 1972 r. — ta ustawa została zastąpiona przez ustawę z 26.03.1982 r. a ta zaś przez ustawę z 3.02.1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

Ta ostatnia dostosowała zasady ochrony gruntów rolnych do wymogów gospodarki rynkowej. Sam przedmiot ochrony — grunty rolne traktowany jest bardzo szeroko, Są to nie tylko grunty stanowiące użytki rolne, ale także grunty pracowniczych ogrodów działkowych grunty pod drogami dojazdowymi do gruntów rolnych.

Ustawa wymienia następujące kierunki prawnej ochrony gruntów rolnych:

1. ograniczenie przeznaczania tych gruntów na cele nierolnicze lub nieleśne

2. zapobieganie procesom degradacji i dewastacji gruntów rolnych i szkodom w produkcji

rolniczej powstającym wskutek działalności nierolniczej.

3. rekultywacji i zagospodarowania gruntów na cele rolnicze

4. zachowaniu torfowisk i oczek wodnych jako naturalnych zbiorników wodnych

Wymienione wyżej kierunki ujmuje się w literaturze jako:

1) ochronę zasobów gruntów rolnych (ochronę ilości gruntów)

2) ochronę jakości gruntów rolnych

3) rekultywację i zagospodarowanie gruntów na cele rolnicze

Ad. 1)

Ochrona zasobów gruntów rolnych

Wskutek rozbudowy przemysłu systematycznie zmniejsza się ilość gruntów rolnych w tym tez grunt najbardziej przydatnych do prowadzenia produkcji rolnej.

By wyhamować to zjawisko ustawa wprowadza instrumenty w zakresie ochrony zasobów gruntów rolnych. Te instrumenty dzielimy na 2 grupy:

A. ograniczenia przeznaczania gruntów na cele nierolnicze i nieleśne. Przez

przeznaczenie gruntów na cele nierolnicze i nieleśne rozumie się ustalenie innego róż rolniczy tub leśny sposobu użytkowanie gruntów rolnych. W zakresie ograniczania ustawodawca w 3 zasady:

1) na cele nierolnicze lub nieleśne należy przeznaczać przede wszystkim nieużytki a w razie ich braku grunty o najniższej przydatności produkcyjnej

2) przy budowie, rozbudowie lub modernizacji obiektów związanych z działalnością przemysłową należy stosować takie rozwiązania które ograniczają skutki ujemnego oddziaływania na grunty

3) przeznaczania gruntów rolniczych na cele nierolnicze i nieleśne jest dokonywane w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego

Poza tymi zasadami w celu ograniczania przeznaczania ustawa ustała wymóg uzyskania zgody na zmianę tego przeznaczenia w zależności od jakości czy ilości gruntów właściwego ministra lub wojewody; wniosek o wyrażenie takiej zgody powinien tez zawierać ekonomiczne uzasadnienie projektowanego przeznaczenia z uwzględnieniem sumy należności i opłat rocznych za grunty projektowane do przeznaczenia na cele nierolnicze przewidywany rozmiar strat które poniesie rolnictwo w wyniku ujemnego oddziaływania inwestycji

B. wyłączenie gruntów z produkcji rolniczej z punktu widzenia ochronę zasobów gruntów rolnych ważniejsza jest regulacja w zakresie zmiany przeznaczenia, ponieważ mogą być wyłączone z produkcji rolniczej tylko takie grunty w stosunku, do których już podjęto decyzję o mianie przeznaczenia. Samo wyłączenie gruntów z produkcji rozumiane jesz jako rozpoczęcie innego niż rolniczy lub leśny użytkowania gruntów. Nie uważa się za wyłączenie przerwy w rolniczym użytkowaniu tych gruntów, jeżeli przerwa była spowodowana zmianą kierunków produkcji rolnej i nie trwała dłużej niż 3 lata. Wyłączenie gruntu z produkcji następuje po wydaniu decyzji, która zezwala na takie wyłączenie. Osoba, która uzyskała taką decyzję obowiązana jest uiścić należności i opłaty roczne, przy czym obowiązek taki powstaje od dnia faktycznego wyłączenia gruntu z produkcji. Przez należności rozumie się jednorazową opłatę z tytułu trwałego wyłączenia z produkcji np. należność za wyłączenie z produkcji gruntów rolnych kl. I—750 ton ziarna żyta. a kl. VI — równowartość 150 ton.

Przez opłatę roczną rozumie się opłatę roczną z tytułu użytkowania na cele nierolnicze tub nieleśne gruntów wyłączonych z produkcji w wysokości [ należności w razie trwałego wyłączenia przez okres 10 lat a w przypadku nie trwałego wyłączenia przez okres tego wyłączenia, ale nie dłużej niż przez 20 lat od chwili wyłączenia tych gruntów z produkcji. - W decyzji to wyłączenie gruntów z produkcji może być nałożony obowiązek zdjęcia oraz wykorzystywania na cele poprawy wartości użytkowej gruntów próchniczej warstwy gleby z gruntów kl. I-IV i z torfowisk.

Ad. 2)

Ochrona jakości gruntów rolnych

W tym zakresie ustawa reguluje 2 zagadnienia:

A. obowiązki ciążące na właścicielu (posiadaczu gruntów rolnych) w zakresie przeciwdziałania degradacji gruntów rolnych

B. zasady zagospodarowania na gruntach położonych na obszarach o użytkowania-istniejących wokół zakładów przemysłowych

Ad. A)

Właściciel gruntów rolnych zobowiązany jest do przeciwdziałania degradacji gruntów rolnych. a szczególnie erozji. Z tego względu starosta może w drodze decyzji nakazać takiemu właścicielowi zadrzewienia, zakrzewienia, zalesienia gruntów lub założenie na nich trwałych użytków zielonych. Jeżeli wykonanie tego nakazu spowoduje szkody wynikające ze zmniejszenia produkcji to właścicielowi przysługuje odszkodowanie wypłacone z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych przez okres 10 lat. Ponadto właścicielowi przysługuje zwrot kosztów zakupu nasion i sadzonek. Z uwagi na działania erozji ustawa nakłada na właściciela również obowiązek utrzymywania sprawności technicznej urządzeń przeciwkorozyjnych oraz urządzeń generacji wodnej szczegółowo. Jeżeli występują z winy właściciela inne formy degradacji gruntów to wójt na drodze decyzji nakaże właścicielowi gruntu wykonanie odp. Zabiegów. W razie ich nie wykonania przez właściciela, wójt może zalecić wykonanie zastępcze tych zabiegów na koszt właściciela

Ad. B)

Zasady gospodarowania na gruntach położonych na obszarach ograniczonego użytkowania.

Są to obszary tworzone na podstawie przepisów o ochronie środowiska. Istnieją one wokół zakładów przemysłowych. Na tych gruntach na koszt zakładów przemysłowych opracowuje się plany gospodarowania: Taki plan określa min. rodzaje występujących zanieczyszczeń, wpływ t zanieczyszczeń na istniejący sposób zagospodarowania, obowiazki zwia.zane z prowadzeniem produkcji. Rada Gminy podejmuje jako zadanie własne w przedmiocie zatrudnienia planu. Przyjęcie planu ma swoje konsekwencje w zakresie gospodarowania na gruntach tym planem objętych:

a) jeżeli rolnik postępuje wbrew ustaleniom planu np. prowadzi uprawy roślin, które na tych gruntach nie są dopuszczane czy hodowle zwierząt to wówczas wójt nakazuje właścicielowi tych gruntów, np. zniszczenie określonych upraw, przemieszczenie zwierząt poza obszar ograniczonego użytkowania, a nawet dokonanie ich uboju. Wykonanie takiej decyzji następuje bez odszkodowania.

b) jeżeli właściciel gruntu postępuje zgodnie z ustaleniami planu, a poniósł szkodę przez obniżenie poziomu produkcji rolnej lub leśnej to przysługuje mu z tego tytułu odszkodowanie od zakładu przemysłowego. Jeżeli poziom produkcji w okresie ostatnich 3 lat ulega obniżeniu o 1/3 dotychczasowej produkcji to zakład zobowiązany jest na wniosek właściciela odkupić ceny tub część tych gruntów wg cen wolnorynkowych. Jeżeli w wyniku realizacji planu zachodzi potrzeba zmiany kierunku produkcji to zakład przemysłowy jest zobowiązany zwrócić właścicielowi poniesione przez niego nakłady i koszty, a także wyrównać szkodę wynikająca ze zmiany kierunku produkcji. Na gruntach położonych na obszarach ograniczonego użytkowania starosta zaleca co 3 lata okresowe badania stwierdzająca poziom skażenia gleb czy roślin. Jeżeli okaże się, że badane gleby nie nadają się do spożycia lub sprzedaży to kosztami badań obarcza się zakład przemysłowy, a skażone aleby wyłącza się z produkcji. Na wniosek właściciela, którego grunty zostały wyłączone z produkcji. zakład przemysłowy zobowiązany je nabyć wraz z budynkami urządzeniami wg cen wolnorynkowych.

Ad. 3)

Rekultywacja i zagospodarowanie terenu

Jest to 3 kierunek prawnej ochrony gruntów rolnych. Działalność przemysłowa albo niewłaściwe prowadzenie działalności użytkowej powoduje utratę albo obniżenie wartości użytkowanej gruntu albo całkowity zanik lub obniżenie zdolności użytkowej gruntu.

W wyniku tej działalności następuje dewastacja i degradacja gruntu.

Grunty zdegradowane są to grunty, których wartość gruntu zmalała w wyniku zmian środowiska, działalności przemysłowej czy wadliwie prowadzonej działalności użytkowej. Grunty zdewastowane są to grunty, które całkowicie utraciły wartość użytkowa. w wyniku powyższych zmian.

Rekultywacja ma służyć przywróceniu albo zwiększeniu wartości użytkowej gruntów zdegradowanych lub zdewastowanych i polega na.

- na właściwym ukształtowaniu rzeźby terenu

- poprawieniu właściwości fizycznych i chemicznych gleby

- uregulowaniu stosunków wodnych

- odtworzeniu gleb umocowaniu skarp

- odbudowaniu lub zbudowaniu dróg dojazdowych

Grunty, które zostały rekultywowane podlegają procesowi zagospodarowaniu. Do Rekultywacji gruntów zobowiązana jest osoba, która powoduje utratę lub ograniczenia wartości użytkowej gruntu. Natomiast do rekultywacji gruntów zdegradowanych lub zdewastowanych przez nie ustanowione osoby lub w wyniku klęsk żywiołowych - zobowiązany jest starosta przy wykorzystaniu środków funduszy ochrony gruntów-rolnych. Rekultywacja jest pewnym procesem ciągłym, którą planuje się i realizuje na wszystkich etapach działalności przemysłowej. W miarę jak te grunty staja się dla tej działalności zbędne prowadzi się rekultywacje gruntów. Ustawodawca zakłada że rekultywacja powinna zakończyć się w ciągu 5 lat od zaprzestania działalności przemysłowej. W praktyce jest to termin zbyt krótki, ramach zagospodarowania gruntu prowadzi się zabiegi związane z ich rekultywacją.

Fundusz Ochrony Gruntów Rolnych jest to fundusz celowy utworzony na podstawie ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Dzieli się on na fundusz centralny obejmujący 20 % dochodów funduszu dysponowanych przez właściwego ministra do spraw rolnictwa oraz fundusz terenowy, którym dysponują wojewodowie. Dochodami tego funduszu są:

a) opłaty roczne

b) opłaty z tytułu niewykonywania obowiązku zdjęcia i nie wykorzystania próchniczej

warstwy gleby

c) opłaty i należności podwyższone d) inne dochody np.. darowizny

Środki tego funduszu przeznaczone 54 na ochronę, rekultywacje i poprawę wartości użytkowej gruntów rolnych oraz na wypłatę odszkodowań przewidzianych w ustawie

ZALESIENIE GRUNTÓW ROLNYCH

W UE zalesienie gruntów jest formą trwałego wyłączenia gruntów rolnych z produkcji rolnej realizuje ona 2 funkcje:

1. Służy ograniczeniu produkcji rolnej

2. Poprzez zwiększenie lesistości kraju służy ochronie środowiska.

W ramach dostosowania prawa polskiego do standardów europejskich nasz ustawodawca 03.06.2001 wydał ustawę o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia. Ustawa ta określa zasady przeznaczenia gruntów rolnych do zalesienia, a także pomoc z tego tytułu dla właścicieli gruntów rolnych. Grunt rolny będący częścią gospodarstwa rolnego lub stanowiący jego całość może być przeznaczony do zalesienia, jeżeli co najmniej spełnia jeden: poniższych warunków:

1. Jest gruntem klasy 5 lub 6

2. Jest gruntem położonym na szoku o średnim nachyleniu powyżej 15%

3. Jest gruntem okresowo zalewanym

4. Jesz gruntem zdegradowanym w rozumieniu przepisów o ochronie gruntów rolnych i

leśnych.

Łączna powierzchnia gruntu przeznaczonego do zalesienia nie może być mniejsza ni: 0,4 ha i nie może przekraczać 30 ha. Minimalna powierzchnia musi wynosić 0,10 ha. Starosta określa ogólną powierzchnie gruntów rolnych-czyli roczny limit zalesienia jaki na obszarze powiatu może być przeznaczony do zalesienia. Starosta podejmuje decyzje w ramach ustalonego limitu. Zalesienie gruntu rolnego jest podejmowane via podstawie planu zalesienia. uprawa leśna jest prowadzona przez właściciela gruntu zgodnie z uproszczonym planem lasu lub decyzją starosty określające zadania z zakresu gosp. leśnej. Zalesienie jesz prawidłowe jeżeli zostało dokonane zgodnie z planem zalesienia. Spełnia warunki określone w ustawie.

Właściciel gruntu, który otrzymał decyzję o prowadzeniu uprawy leśnej nabywa prawo do miesięcznego ekwiwalentu za wyłączenie gruntu z upraw rolnych i prowadzenie uprawy leśnej. Ekwiwalent ten wynosi 150 zł za 1 ha gruntu przy obszarze zalesienia do 10 ha. Ten ekwiwalent podwyższa się o 50 % jeśli równocześnie z przeznaczeniem gruntów do zalesienia następuje likwidacja gospodarstwa rolnego, a właściciel gruntu nie jest ponadto właścicielem innego gruntu rolnego lub działki siedliskowej większej niż 0,8 ha. Właściciel gruntu otrzymuje ekwiwalent do czasu nabycia praw do emerytury lub renty; ale nie dłużej niż przez okres 20 lat. Małżonkowie otrzymują ekwiwalent w dwóch równych częściach. To uprawnienie do ekwiwalentu może nabyć w drodze dziedziczenia tylko wówczas, gdy grunt zalesiony nabywa w drodze spadku lub dziale spadku jedna osoba nieposiadająca innych dochodów i może ona korzystać z prawa do ekwiwalentu w ramach ustalonych 20 lat.

Te ograniczenia czasowe wypłaty ekwiwalentu nie stosuje się do inwalidy 1 lub 2 grupy, a także małoletniego. Małoletni spadkobierca otrzymuje ekwiwalent do czasu uzyskania pełnoletności. Wypłata ekwiwalentu finansowane są przez agencje restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa.

PRAWNE ASPEKTY ROLNICTW EKOLOGICZNYCH

W UE z uwagi na nadprodukcje żywności z drugiej strony na oczekiwania pewnej grupy konsumentów kładzie się nacisk produkcje zdrowej żywności pochodzącej z rolnictwa ekologicznego będącej wynikiem stosowania katalogu biologicznych metod produkcji. Wynikiem dostosowania prawa do wymogów w tym zakresie jest ustawa z 16.03.2001 o rolnictwie ekologicznym. Ustawa ta określa warunki prowadzenia produkcji rolnej, przetwórstwa rolno-spożywczego metodami ekologicznymi oraz system kontroli i certyfikacji tego przetwórstwa, a także obrót takimi produktami oraz ich znakowanie. Wg ustaw metody ekologiczne produkcji rolnej oznaczają sposób uzyskania produktu rolnictwa ekologicznego w którym zastosowano w możliwie największym stopniu naturalne metody produkcji nie naruszające równowagi przyrodniczej. Produkty rolne które zostały wyprodukowane wg tych metod nazywane są produktami rolnictwa ekologicznego. Te produkty wytworzone są w ekologicznych gosp. rolnych, a więc w gospod. rolnych gdzie produkcja prowadzona jest metodami ekologicznymi. To ekologiczne gosp. rolne musi spełniać następujące warunki:

1. Na jego terenie nie występują przekroczenia dopuszczalnych stężeń szkodliwych substancji zanieczyszczających powietrze, wodę i glebę .

2. W całości gosp. prowadzi się produkcje metodami ekologicznymi tylko wyjątkowo dopuszcza się prowadzenie metodami ekologicznymi w części gosp. jeżeli ta część stanowi odrębną całość, a w obu częściach gosp. nie uprawia się tych samych odmian roślin oraz nie prowadzi się chowu lub hodowli takich samych gatunków zwierząt. W ramach gosp. ekologicznego lub jego części można przechowywać tylko takie nawozy lub środki ochrony roślin bądź żywienia zwierząt, które są dopuszczone do stosowania w ramach rolnictwa ekologicznego. Ponadto przepisy w sposób szczegółowy określają jak należy prowadzić hodowlę zwierząt lub uprawę zgodnie z metodami ekologicznymi np. zwierzęta po urodzeniu należy karmić mlekiem matki, karma kurczaka powinna składać się co najmniej 65% zbóż.

W ramach prowadzenia działalności ekologicznej gospodarstwa rolnego nie należy stosować leków weterynaryjnych. Produkty wytworzone są metodami ekologicznymi wprowadza się do obrotu jako produkty ekologiczne co potwierdza tzw. certyfikat zgodności. Producent, który chce taki certyfikat uzyskać występuje do danej jednostki certyfikacyjnej poddając się kontroli prowadzonej przez tę jednostkę. Wprowadzenie na rynek produktów rolnictwa ekologicznego, ale faktycznie wyhodowanych niezgodnie z wymogami określonymi dla danego rolnictwa stanowi wykroczenie i podlega karze grzywny.

T: EWIDENCJA GRUNTÓW I BUDYNKÓW

W Polsce prowadzi się 2 rejestry państwowe:

1) księgi wieczyste wprowadzone w celu ujawniania prawa własności i innych praw ustanowionych na nieruchomościach.

2) budynków, która z punktu widzenia genezy służyła niegdyś jako podstawa do wymiaru podatku. Jednolita ewidencja gruntów i budynków została wprowadzona po wojnie dekretem po raz pierwszy w 55 r. Obecnie uregulowana jest wobec prawa geodezyjnego i kartograficznego.

Zasady ewidencji gruntów:

• 1. Zasada powszechności która polega na tym że obejmuje się tą ewidencją wszystkie grunty i budynki w kraju. Grunty określa się wg ich położenia, granic, powierzchni, rodzaju powierzchni rolnej oraz klas gleboznawczych, a także oznaczenia ksiąg wieczystych i dokumentów. Dla celów ewidencji rozróżnia się takie rodzaje użytków gruntowych jak:

a) grunty użytkowane rolniczo zwanymi gruntami rolnymi

b) grunty pod lasami i zadrzewieniami

c) grunty pod wodami

d) grunty zajęte pod wydobywanie kopalni

• 2. Zasada jednolitości polega, na tym że ewidencja prowadzona jest na terenie całego kraju za i przepisów dla wszystkich gruntów

• 3. Zasada zupełności wraża się w tym, że obok wyjawienia ważniejszych danych o gruntach i budynkach wszystkie osoby których grunty i budynki wpisano do ewidencji zobowiązane są do dostarczenia informacji o wszelkich zmianach objętych ewidencją. Taki obowiązek ciąży również na sądach, a także notariuszach.

• 4. Zasada wiarygodności ewidencji co oznacza, że informacje o gruntach i budynkach zawarte w ewidencji stanowią jedno kompletne źródło informacji. Są to dane wiążące zarówno dla obywatela jaki organów administracji. Jeżeli w odniesieniu do danych zawartych w ewidencji gruntów istniej niezgodność wpisu w księdze wieczystej to sprostowaniu ulegają wpisy w księdze wieczystej na podstawie danych zawartych w ewidencji gruntów. Z kolei ewidencja gruntów nie posiada rękojmi wiary publicznej, a taka rękojmie co do osoby właściciela występuję w zakresie ksiąg wieczystych.

PRAWNE I INSTYTUCJALNE FORMY RYNKU ROLNEGO

Po roku 89 rozpoczęto w Polsce budowę gospodarki rynkowej. W zakresie organizacji rynku rolnego powstała wówczas istniejąca do dziś umowa kontraktacji jako cywilna forma organizacji rynku, a ponadto już w czerwcu 90 r została wprowadzona nowa forma instytucjonalna w postaci agencji rynku rolnego. W ramach zbliżenia naszego prawa do regulacji wspólnotowych najwcześniej w roku 94 zastała wydana ustawa o organizacji rynku cukru. Ta ustawa została zastąpiona przez nową ustawę 21.06.2001. Ponadto wydano kilka ustaw o organizacji niektórych rynków rolnych a więc obok wspomnianego rynku cukru ustawę o organizacji owoców i warzyw, rynku tytoniu, chmielu, suszu paszowego oraz ustawę o organizacji mleka, Nad kolejnymi ustawami w zakresie organizacji rynku trwają aktualnie prace. Jest związane z tym ze w ramach UE istnieje branżowa organizacja rynków rolnych tj. wyodrębnia się tam 19 rynków branżowych z których każdy posiada własną regulacje prawna, określającą min. kategorie cen oraz system integracji.

Kontraktacja produktów rolnych

W Polskich warunkach kontraktacja ma długą tradycję. Znana już była w okresie rniędzywojennym, zwłaszcza w zakresie wytarzania i dostarczania do cukrowni buraków cukrowych. W Polsce po zniesieniu w 1972 roku dostaw obowiązkowych kontraktacja stała się formą zaopatrzenia ludności w żywność. W ostatnich latach rola kontraktacji osłabła na skutek słabości zakładów przetwórczych. W państwach zachodnioeuropejskich podobną rolę do kontraktacji pełnia tzw. kontrakty rolno przemysłowe. Po włączeniu umowy kontraktacji do k.c. umową ta stałą się umową nazwaną jako jedna z umów uregulowanych w części szczegółowej prawa zobowiązań.

Stronami umowy kontraktacji są:

1) Producent rolny. Producentem rolnym jest os. fizyczna lub prawną która jest w stanie wytwarzać produkty rolne Osoba ta nie musi być właścicielem gruntu rolnego. Producentem rolnym jest też grupa producentów rolnych (os. prawna)

2) Kontraktujący, to każda jednostka, która zobowiązała się do odebrania i zapłacenia ceny za te produkty rolne

W umowie kontraktacji producent zobowiązuje się do wytworzenia i dostarczenia kontraktującemu oznaczonej ilości produktów rolnych określonego rodzaju. Natomiast kontraktujący zobowiązuje się w oznaczonym terminie te produkty odebrać, zapłacić umówioną cenę, a także spełnić określone świadczenia dodatkowe, jeżeli umowa lub przepisy szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia. Umowa kontraktacji różni się od umowy o dzieło, sprzedaży, dostawy (różnice treścią zobowiązania).

Umowa kontraktacji do celów dowodowych powinna być zawarta na piśmie. Brak tej formy powoduje ograniczenie z skorzystania z dowodu z przesłuchania świadków. Cecha umowy kontraktacji do jest to, że obejmuje ona proces produkcji. W umowie może być przewidziana pomoc agrotechniczna lub zootechniczna w postaci dostarczenia pasz, instrumentu. Z uwagi

na to, ze umowa ta obejmuje produkcje, kontraktującemu przysługuje prawo do kontroli i nadzoru. Na producencie ciąży obowiązek ........................................ nie wykonania kontraktacji.

Z uwagi na to, że kontraktacja obejmuje proces produkcji nazywa się ja często kontraktacją produkcji w odróżnieniu od kontraktacji handlowej, która tylko polega na dostarczeniu towarów produkcji rolnej w określonych parametrach. Więcej problemów zarówno w teorii jak i w praktyce powoduje rozkład ryzyka w umowie tzw. ryzyku podzielonym wg którego w razie możliwości niezawinionej poczynienia każda ze stron ponosi ciężar strat nakładów, jakie poniosła, a więc producent ponosi koszty uprawy, a kontraktujący wartość udzielonej pomocy i udzielonych zaliczek. Faktycznie k.c. art. 622 §1 przerzuca ryzyko na producenta, ponieważ wg tego przepisu w skutek okoliczności za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, producent nie może dostarczyć produktu kontraktacji to zobowiązany jest on tylko do zwrotu pobranych zaliczek i kredytów bankowych. W praktyce kontraktujący traci tylko koszty poniesione z tytułu zawarcia umowy oraz instruktaża. Ustawodawca zdał sobie sprawę, że takie rozwiązanie przerzuca ryzyko na producenta i dlatego nowelizując w 1990 r k.c. wprowadził do art. 622§2 wg którego w umowie strony mogą zastrzec warunki zwrotu pożyczek i zaliczek korzystniejsze dla producentów. Przepis ten ma jedynie charakter moralny, wskazuje na intencje ustawodawcy, ponieważ bez niego kontraktujący w zgodzie z zasadą umów mógł przewidzieć korzystniejsze warunki dla producenta, jeśli i dzisiaj kontraktujący nie czyni to, dlatego że jego pozycja ekonomiczna jest silniejsza niż producenta działającego często w sytuacji przymusowej tzn. producent może nie mieć innej możliwości sprzedaży wytworzonych produktów rolnych poza umową kontraktacji. W sposób szczególny została uregulowana za wady fizyczne dostarczonego produktu mianowicie producent ponosi odp. tylko za istotne wady, które uniemożliwiają wykorzystanie przedmiotu kontraktacji. Niższa jakość wytworzonych produktów znajdzie odzwierciedlenie w niższej cenie. Wzajemne roszczenia producenta i kontraktującego przedawniają się z upływem 2 lat. Obok umowy kontraktacji jako formy nabycia produktów rolnych w celu przetwórstwa wykorzystuje się także inne umowy jak np. umowę sprzedaży, czy umowę dostawy.

GENEZA RYNKU ROLNEGO

Została utworzona ustawą 7.06.90 r., a więc już na samym początku w transformacji naszej gosp. na początku wprowadzenia gosp. rynkowej. W warunkach liberalnej gosp. zwłaszcza z I połowy lat 90 miała ona realizować interwencyjna politykę państwa.. w celu realizacji stabilizacji produktów rolnych oraz dochodów otrzymywanych z rolnictwa. By to zadanie realizować agencja została wyposażona w osobowość prawną. Jest to po prostu państwowa osoba prawna inna od skarbu państwa Ani agencja we odpowiada za zobowiązania skarbu państwa, ani skarb państwa nie odpowiada za zobowiązania a2encji.. Jednakże w minionym okresie zwłaszcza na początku lat 90 agencja tylko w niewielkim stopniu realizowała powierzone sobie zadania W I połowie lat 90 wręcz w niewielkim stopniu z uwagi na liberalną politykę os . i słabości interwencji państwa wobec rolnictwa, a także z uwagi na szczupłość przyznawanych jej środków. Patrząc perspektywicznie można powiedzieć, że coraz wyraźniejsza jest rola agencji w zakresie stabilizacji rynku produktów rolnych. Natomiast ciągle jeszcze niewielka i niewystarczająca w zakresie ochrony dochodów uzyskiwanych w rolnictwie.

REGULACJA POSZCZEGÓLNYCH RYNKÓW ROLNYCH

RYNKI BRANŻOWE

Tzw. branżowe rynki rolne w UE posiadają własną regulacje prawna posiadającą dla każdego z tych rynków zarówno zasady interwencji jak i ceny.

W Polsce po raz pierwszy wprowadzono regulację rynku cukru już w roku 1994 (zastąpiona ustawą z VI.2001, z 1994 obow. tylko częściowo).

W UE jest 19 rynków branżowych, w Polsce tylko kilka.

REGULACJA RYNKU CUKRU

W prawdzie powojenna ustawa pochodzi z roku 1994 ale w zakresie regulacji rynku cukru istnieją już dłuższe tradycje. Taka szczególna regulacja istniała w okresie międzywojennym, określała ona kwoty cukru. Uprawa buraków cukrowych prowadzona była w ramach umowy kontraktacji. Można więc powiedzieć że branżowa regulacja rynku cukru w UE nie jest oryginalną bo przypomina regulację polską z okresu międzywojennego.

Z kolei ustawa 26.08.94 r „ o regulacji rynku cukru i przekształceń własnościowych w przemyśle cukierniczym” została wydana w celu dostosowania naszego prawa do standardów europejskich do wspólnotowej organizacji rynku cukru. Mimo to uważa się że bardziej podobny do rozwiązań europejskich był międzynarodowy dekret z 3.12.1935 r o uregulowaniu gosp. cukrowej i branżowej niż ustawa z 1994 r i to wydano w czasie którym polski rząd realizował zobowiązania w zakresie harmonizacji naszego prawa wynikający z układu o stowarzyszeniu. Ustawa z 1994 r różniła się od regulacji wspólnotowej w następujących kwestiach:

1. Polska regulacja miała znacznie mniejszy zakres gdyż obejmowała w cukier w formie stałej podczas gdy regulacja wspólnotowa dotyczy melasy, syropów, izoglukozy

2. W polskiej ustawie inne było rozróżnienie kwot cukru. a ile w regulacji wspólnotowej kwota A B są przeznaczone na zaspokojenie zapotrzebowania wewnętrznego gdy kwota C winna być wyeksportowana, to wg polskiej ustawy wyeksportowany powinien być cukier ustalony w ramach kwoty B

3. Dotyczyła cen realnych. w polskich rozwiązaniach była przewidziana tylko jedna cena urzędowa a mianowicie minimalna cena zbycia cukru, natomiast polska ustawa nie ustanawia jednolitej ceny na buraki cukrowe. Ta ustawa zobowiązuje jedynie producentów cukrów by z rocznym wyprzedzeniem ustalili minimalne ceny skupu buraków ze zrozumiałych względów cukrownie zainteresowane były tym aby ta cena była jak najniższa. By doprowadzić do większej harmonizacji rynku wspólnoty do rynku polskiego została wydana nasza ustawa z 20.06.01. „o regulacji rynku cukru” Z poprzedniej ustawy zostały zachowane w mocy przepisy dotyczące tylko przekształceń własnościowych w przemyśle cukrowniczym. Sam przedmiot regulacji tej ustawy został ujęty bardzo szeroko zgodnie z prawem wspólnotowym. Reguluje ona produkcje i obrót takimi produktami jak: buraki cukrowe, izoglukoza, sztucznym miodem, cukrem trzcinowym. producentem cukru jest przedsiębiorca będący w posiadaniu środków produkcji umożliwiających wytwarzanie cukru buraczanego; u nas są to cukrownie.

Plantatorzy buraków cukrowych są to osoby będące posiadaczami gruntów na obszarze polskim, którzy na gruncie uprawiają buraki cukrowe na podstawie kontraktacji zawarte z producentem cukru. Istota regulacji ustawy jest wprowadzenie na produkcje cukru tzw. kwot cukrowych oraz odp. tym kwotą kwot produkcji buraków cukrowych określanych jako buraki A, buraki B, buraki C; gdy chodzi o kwoty cukrowe to wprowadza następujące:

- kwota A jest to ilość jak może być wprowadzona na rynek krajowy w okresie roku rozliczeniowego który trwa od 01.07. do 30.06 roku następnego

- kwota B jest to ilość jak może być wprowadzona na rynek krajowy lub w eksportowany z dopłatami w okresie roku rozliczeniowego

- kwota C jest to ilość wyprodukowana przez producenta ponad kwotę A i B lub przez producenta któremu nie przyznano kwot A i B

Producenci cukru są zobowiązani do ponoszenia opłat cukrowych. Są to opłaty od ilości wyprodukowanego cukru w kwotach A i B wnoszone przez producentów i przeznaczone na pokrycie kosztów dopłat do eksportu cukru B — również izoglukozy. Odpowiednio do kwot cukru A i B wyróżnia się kwoty buraków cukrowych, a więc kwota A buraków odp. produkcji w ramach kwoty A.

Plantator buraków cukrowych zawiera z producentem cukru umowę kontraktacji w zakresie r ilości dostarczonych buraków i miejsca dostawy. W zakresie ustawowym ....... producent ma prawo do wytwarzania i dostarczania określonej ilości buraków cukrowych.

Cukier w kwocie C wyprodukowany w danym roku rozliczeniowym musi zostać wyeksportowany w postaci nieprzetworzonej lub w wyrobach o zawartości cukru co najmniej

20% w przeliczeniu na cukier biały w terminie do 31.12 roku kalendarzowego w którym przypada koniec tego roku rozliczeniowego.

REGULACJA RYNKU MLEKA I PRZETWORÓW MLECZNYCH

Rynek mleka w UE posiada własną regulację prawną jako jeden z branżowych rynków rolnych ponieważ jest to rynek tradycyjnie nadwyżkowy. Regulacja ta jest bardzo rozbudowana, a także zawiera instrumenty które mają przeciwdziałać powstawaniu nadwyżek produkcyjnych.

Do tych instrumentów zalicza się:

a) kwoty mleczne - dla całej UE ustalona jest jedna ogólna kwota mleczna oraz tzw. kwota rezerwowa. Te kwoty są dzielone miedzy poszczególne państwa a w ramach państw miedzy regiony, mleczarnie

b) opłaty współodpowiedzialności - producent wytwarza i wprowadza do obrotu mleko, przetwory mleczne poza przyznane mu kwoty, to zobowiązany; jest również ponieść koszty związane z likwidacją tych nadwyżek; temu służą opłaty współodpowiedzialności

c) subwencje i premie z różnych tytułów np. skarmianie odtłuszczonego mleka przez zwierzęta, wybijanie cieląt

Wyrazem harmonizacji naszego prawa z regulacją wspólnotową jest ustawa z 06.09.2001 „o regulacji rynku mleka i przetworów mlecznych” Ustawa ta ma wzór prawa wspólnotowego zasady regulacji rynku mleka i przetworów mlecznych:

1. Kwotowanie krajowej produkcji mleka

2. Zakup i sprzedaż interwencyjna niektórych produktów mlecznych oraz stosowanie dopłat do przechowywania, przetwórstwa i konsumpcji przetworów mlecznych

Jedną z podstawowych kwestii uregulowanych w omawianej ustawie jest wprowadzenie kwotowania produkcji mleka Z tego punktu widzenia najbardziej trafne było określenie roku referencyjnego z którego produkcja będzie brana pod uwagę przy ustalaniu kwot mlecznych.

W interesie naszych producentów mleka leżało niewątpliwie przyjęcie za rok referencyjny takiego okresu w którym produkcja mleka była bardzo wysoka, bo tylko wówczas producenci mleka w ramach o kwot dostosowanych do większego poziomu produkcji mogliby osiągnąć odp. dochody, a także ewentualnie zwiększyć produkcje gdyby tego wymagało zapotrzebowanie na rynku krajowym. Ustawa jako rok referencyjny przyjmuje okres od dnia 01.04.02 do dnia 31.03.03. Ten okres będzie miał podstawowe znaczenie dla określenia kwot mlecznych i przyznania tych kwot producentom mleka. Obok roku referencyjnego ustawa wyróżnia tzw. rok kwotowy. To jest okres od dnia 0l .04.04 do dnia 31.03.05

REGULACJA RYNKÓW OWOCÓW, WARZYW RYNKU TYTONIU ORAZ SUSZU PASZOWEGO

Ustawa z 29.11.00 o organizacji rynku owoców i warzyw, rynku chmielu, tynku tytoniu i suszu paszowego. Jest to kolejna ustawa powstała wyniku harmonizacji naszego prawa z regulacją wspólnotowa w zakresie wybranej produkcji rolnej.. Podstawowe tutaj znaczenie ma regulacja rynku owoców i warzyw. Organizacja tego rynku w świetle ustawy obejmuje:

1. Funkcjonowanie grup producentów owoców lub warzyw -

2. udzielanie pomocy finansowej grupom

3. ustalanie warunków wycofywania z obrotu owoców i warzyw przez grupy

Status prawny grup producentów rolnych uregulowany jesz w odrębnej ustawie. Regulacja zawarta w omawianej ustawie ma charakter szczegółowy, można powiedzieć uzupełniający regulację ogólną ale tytko w odniesieniu do grup funkcyjnych na rynku owoców warzyw. Takie grupy producentów i Warzyw musza być utworzone na podstawie przepisów ustawy o grupach producentów rolnych i ich r oraz wpisane do rejestru grupy producentów owoców i warzyw objętych pomocą finansową zwanego rejestrem grup uznanych. Taki rejestr prowadzi wojewoda właściwy ze względu na siedzibę grup. Grupa musi być utworzona, przez co najmniej prze 5 producentów. Rejestr grup uznanych jest jawny. Taka grupa prowadzi rekompensatę finansową tytułu nie wprowadzenia do obrotu lub producentów nie będących członkami grupy takich produktów jak: bakłażany, pomidory, kala. Taka grupa która nie spełnia warunków do warunków grup uznanych, może być wpisana do grup wstępnie uznanych. Rekompensata. Finansową przysługuje grupom, jeżeli jej produkty nie zostały wprowadzone od obrotu i zostały przekazane nieodpłatnie domem dziecka domom pomocy społecznej szpitalem obozom wypoczynkowym dzieci ośrodkom opiekuńczo wychowawczym zakładom karnym i przekazanie to mile będzie malało przez grupę ilość zakupów owoców i warzyw Taka regulacja jesz odpowiednikiem systemu wycofywania z rynku świeżych owoców i warzyw istniejącego w państwach UE a stanowiącego instrument

ograniczania produkcji. Te produkty wycofywane z rynku są przeznaczone na określone cele społeczne. natomiast krytykę wywoływało niszczenie takich produktów przez zatopienie czy spalenie.

RYNEK SKROBI ZlEMNIACZANEJ

Regulacja tego rynku jest wyrazem harmonizacji naszego prawa z rynkiem prawa europejskiego. Kwestie tą reguluje ustawa z 11 .01.0l. Regulacja rynku skrobi polega:

1. ustaleniu kontyngentów krajowych produkcji skrobi

2. przyznaniu limitów produkcyjnych w ramach kontyngentów skrobi

3. zawieranie umów o dostawę tzw. ziemniaków skrobiowych. Takie umowy zawiera producent skrobi z plantatorem tychże ziemniaków

Wszystkie wymienione ustawy są wyrazem harmonizacji naszego prawa z prawem UE i zbliżają organizacje rynków branżowych, które regulują z organizacją tychże w UE. Charakterystyczne dla tych regulacji jest wprowadzenie limitowania produkcji w odniesieniu do tych produktów które zostały wymienione w ustawach uregulowane. Wspomniane limity produkcyjne będą miały w przyszłości olbrzymie znaczenie dla zapewnienia naszym rolnikom odp. poziomu dochodów ponieważ z tymi kwotami łącza się określone płatności na rzecz producentów. Poza tym zbyt niskie określenie pułapów limitów produkcyjnych może powodować w przyszłości ze nasi rolnicy nie będą mogli w pełni wykorzystywać swojego potencjału gosp. oraz zwiększać produkcje wtedy gdy ulegnie zwiększeniu popyt krajowy wtedy może pojawić się sytuacja że określone produkty trzeba będą importować.

REGULACJA STRUKTURALNA ROLNICTWA POLSKIEGO

Okazuje się gdy chodzi o porównanie w zakresie regulacji prawnej z regulacją wspólnotową, w zakresie rolnictwa że najbardziej zaawansowane jest zbliżenie przyjmowania dorobku rolnego wspólnoty w zakresie regulacji rynków rolnych, a niżeli w zakresie przekształceń strukturalnych w rolnictwie. Średnia powierzchnia naszego gosp. jest wielokrotnie mniejsza niż średnia powierzchnia gosp. wspólnotowego. Regulacja prawna która by służyła poprawie struktury agrarnej w Polsce nie jesz jeszcze odp. rozbudowana:

1. po zniesieniu w 1996 r szczególnych przepisów w zakresie obrotu nierucho-mościami rolnymi państwo pozbawiło się instrumentów aktywnego oddziały na kształtowanie struktur rolnych w zakresie:

a) dążenie do tego by gosp. rolne prowadziły osoby mające odp. kwalifikacje

b) o nieracjonalnych podziałów gosp. rolnego

c) ograniczania nadmiernej koncentracji gruntów rolnych w rękach jednego podmiotu z uwagi na ochronę gospodarstw rodzinnych czy przeciwdziałania centralnej spekulacji w obrocie gruntami rolnymi

Jest możliwe, że rozwiązania wzbogacone o inne tzw. sąsiedzkie prawo pierwokupu,

Agencji rolnej skarbu państwa zostaną wprowadzone w ramach przygotowanej ustaw o obrocie nieruchomościami rolnymi. która w przyszłości ma ograniczyć nabywanie polskich nieruchomości rolnych przez cudzoziemców

2. art. 23 konst. stanowi, że gosp. rolne, jest podstawą ustroju rolnego ale dotychczas nie została wydana ustawa o takim gosp. rolnym. która by ustalała jakie gosp. są gosp. rolnymi i z jakich preferencji to gosp. stanowiące podstawę ustroju gosp. rolnego mogą korzystać. Niektóre ustawy wydane w ostatnim czasie maja na uwadze przede wszystkim zmiany strukturalne w naszym rolnictwie np. zmiana o rentach strukturalnych w rolnictwie, przeznaczanie gruntów rolnych do zalesienia.

Natomiast patrząc z instytucjonalnego pkt. widzenia od ponad 8 lat istnieje w Polsce Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji rolnictwa powołana ustawa z 29.12.93 r Agencja ta jest państwową osoba prawną.

Sama ustawa o agencji była 14- krotnie nowelizowana. Chodzi o dostosowanie regulacji tej ustawy, a ściślej kształtu agencji restrukturyzacji i modernizacji rolnictwa do warunków jakie muszą być spełnione by agencja ta pośredniczyła w przyznawaniu pomocy świadczeniowej ze strony UE. W tym celu jedna z ostatnich zmian polegała na ustaleniu oddziałów terenowych agencji min. uruchomienie środków w ramach programu SAPARD było uzależnione od przekształceń tej agencji.

TENDENCJE

Tendencje rozwoju wspólnej polityki rolnej

W zakresie rozwoju wspólnej polityki rolnej można wyróżnić 3 podstawowe tendencje:

1. Od polityki intensyfikacji do polityki ekstensyfikacji polityki rolnej. Wspólna polityka rolna w momencie utworzenia na mocy traktatu z 1950 r europejskiej wspólnoty gosp. był nastawiona na zapewnienie wzrostu produkcji rolnej. Temu miały służyć cele wspólnej polityki określone w art. 39, a po zmianie regulacji art. 33 traktatu rzymskiego, np. tj. zapewnienie wydajności produkcji rolnej odp. do poziomu dochodów, stabilizacji rynku, zaopatrzenie konsumentów, po odp. cenach. Takie ustawienie celów wspólnej polityki rolnej uwzględniło doświadczenie pierwszych 6 państw członkowskich założycieli EWG. Po II wojnie św. z uwagi na stadek produkcji braki żywności - polityka rolna w tych państwach, była nastawiona na intensyfikacje produkcji rolnej przy pomocy dostępnych instrumentów. Dzięki temu w I połowie lat 50 osiągnięto przedwojenny poziom produkcji, a w polityce rolnej położono większy nacisk na oddziaływanie selektywne, mianowicie na wzrostu wydajności pracy w rolnictwie i wzrostu wydajności produkcji. Z tego względu regulacja zawarta w traktacie rzymskim, a dotycząca rolnictwa odzwierciedlała doświadczenie państw” członków założycielskich EWG w zakresie prowadzonej przez nich polit. rolnej. Z tego względu po utworzeniu EWG wspólna polit. rolna doprowadziła do takiego wzrostu produkcji, że już pod koniec lat 70 pojawiły się nadwyżki produkcyjne na wielu rynkach branżowych. Okazało się że wraz ze rozszerzeniem produkcji nie następuje adekwatny wzrost poziomu dochodów rolniczych, a likwidacja nadwyżek. produkcyjnych zwiększa koszty realizacji wspólnej polit., rolnej. Dlatego od 1985 r w ramach wspólnej polit. rolnej wprowadzone są instrumenty które mają przeciwdziałać powstawaniu nadwyżek produkcyjnych. Instrumenty ograniczenia produkcji rolnej można podzielić na:

a) Rynkowe - do rynkowych zalicza się.

- kontyngenty produkcyjne (kwoty produkcyjne)- takie kwoty zostały po raz pierwszy wprowadzone w 1967 r w odniesieniu do rynku cukru a następnie przeniesione, choć z różnym powodzeniem do innych sektorów min. do rynku mleka, na którym zostały powiązane z tzw. opłatami współodpowiedzialności.

- system wycofywania produktów rolnych rynku, ma zastosowanie na rynku świeżych owoców i warzyw

b) Strukturalne - do strukturalnych zaliczamy takie instrumenty jak:

- wyłączenie gruntów rolnych z produkcji - po raz pierwszy o takiej możliwości wspominało memorandum komisji wyborczej wydane w 1968 r. W wąskim zakresie instytucja ta została uregulowana w rozporządzeniu z 85 r wydanych w późniejszym czasie. Takie wyłączenie gruntów rolnych z produkcji może być po pierwsze podyktowane względami ekonomicznymi 9 ochrona środowiska) albo ograniczenia produkcji rolnej; po drugie graniczenie może być krótkoterminowe- roczne, średnioterminowe-45 lat, długoterminowe-20 lat lub trwałe; po trzecie przedmiotem wyłączenia może być poszczególna działka wchodząca w skład gosp. rolnego, część gosp. rolnego, a nawet całe gosp. rolne

- ograniczenie produkcji polega na tym, że rolnik zobowiązywał się do: po 1 zmniejszenia stada zwierząt, po 2 do prowadzenia produkcji rolnej przy pomocy takich technik, która w okresie 5 lat spowodują obniżenie produkcji, co najmniej o 20 %

- konwersja produkcji, która polega na tym, że rolnik w miejsce wytwarzania produktu rolnego o charakterze nadwyżkowym wprowadza wytwarzanie innego produktu w odniesieniu, do którego nadwyżki nie występują. To obniżenie do ekstensyfikacji produkcji widocznej w aktualnie realizowanej wspólnej polit. rolnej. Ekstensyfikacja produkcji związana jest z zachowaniem wymogów ochrony środowiska Można powiedzieć ze służy ona ochronie środowiska naturalnego Poza tym ekstensyfikacja produkcji rolnej musi być prowadzona w taki sposób, by nie wprowadzić zakłóceń do obszarów wiejskich. Ogólnie mówiąc od polityki rynkowej do polityki strukturalnej

Jak wiadomo wspólna polit. rolna obejmuje dwie dziedziny:

- politykę rynkową

- politykę strukturalną

W I okresie do 72/82 roku była przede wszystkim polityka rynkowa. Miała ona doprowadzić w tym okresie do wspólnego rynku produktów rolnych W rym czasie polit. strukturalna była jedynie koordynowana na szczeblu wspólnoty. Wprawdzie podkreślano jej znaczenie min. na konferencji w stresie 1958 r., ale faktycznie jej nieznacznie było niewielkie. Koszty ponoszone w ryta czasie na realizacje polit. strukturalnej stanowiły niewielki ułamek w porównaniu z kosztami realizacji polit. rynkowej. Uległo to zmianie w latach 1972-85. Polityka strukturalna taktowana jest o charakterze uzupełniającym względem polityki rolnej. W 72 r zostały wydane 3 pierwsze podstawowe dyrektywy strukturalne wspólnoty:

- I dyrektywa nr 159 zwana w skrócie dyrektywa modernizacyjną przewidywała specjalna pomoc dla wsparcia gosp. rolnych uznanych za gosp. rozwojowe.

- II dyrektywa nr 160 zwana w skrócie dyrektywa odstąpieniowa, przewidywała ona środki dla rolników, którzy zaprzestali prowadzenia produkcji rolnej.

- III dyrektywa nr 161 zwana w skrócie dyrektywa informacyjną, która dotyczyła informacji jak i szkoleń osób zamierzających prowadzić gosp. rolne

Dopiero w 1975 r została wydana dyrektywa nr 268 zwana dyrektywa górską, która przewidywała pomoc dla gosp. rolnych płożonych na obszarach górskich I innych rolno upośledzonych. Pod koniec lat 80 w miejsce dyrektywy w zakresie dyrektyw EWG wydawało rozporządzenia. Po roku 1985 polityka strukturalna była traktowana jako równoważna względem polityki rynkowej w ramach tego czego wyrazem jest rozporządzenie 731 z 85 r w sprawie zmiejszenia wydajności zastąpione w 91 r pod tym samym tytułem nr 2323, które zostało zastąpione przez rozp. 950 z 1997 r. to ostatnie rozporządzenie stanowi jakby jednolity tekst poprzedniego rozporządzenia gdyż uwzględnia jego tekst oraz wszystkie jego zmiany natomiast samo poza drobnymi zmianami językowymi zmian nie wprowadza.

3 prawidłowość

od polityki rolnej do polityki wiejskiej

Początkowo instrumenty wspólnej polityki rolnej były nastawione na rozwój rolnictwa. Z biegiem czasu w miarę rozwoju rolnictwa przedmiotem zainteresowania stały się kwestie ochrony środowiska. Przez wzgląd na ochronę środowiska stał się wymogiem przyznania pomocy od UE. Następnie kwestie rozwoju rolnictwa zaczęto ujmować w ramach rozwoju terytorialnego tj. rozwoju obszarów wiejskich. Początkowo to zainteresowanie wspólnoty rozwojem obszarów górskich i innych rolniczo upośledzonych. Zostało później rozszerzone na obszar wszystkich obszarów wiejskich rozporządz. z 19.05.1999 r. dot. Wsparcia rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej oraz rozporzadzenie wykonawcze do powyższego z 23.07.1999 r. ustalające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady Nr 1257. Wg preambuły rozporządzenie 1257 wspólna polityka rozwoju wsi powinna towarzyszyć innym instrumentom wspólnej polityki rolnej uzupełniać - służyć realizacji celów o których mowa wart 33 Traktatu rzymskiego.

Polityka rynkowa w rolnictwie wspólnoty

W zakresie polityki rynkowej UE wyróżniamy:

1) instrumenty polityki rynkowej

2) organizacja rynków branżowych w UE

ad. 1)

1) INSTRUMENTY POLITYKI RYNKOWEJ

W ramach wspólnej polityki rolnej wypracowano katalog instrumentów służących realizacji wspólnej polityki rolnej. Wymieniamy następujące instrumenty:

1) ceny rolne

2) interwencyjny skup produktów rolnych

3) instrumenty o nadmiaru produkcji

4) system premii i dopłat

5) instrumenty ochrony rynku wewnętrznego UE w handlu z państwami trzecimi

Ceny rolne

Podstawa systemu interwencji rynkowej w rolnictwie UE są ceny rolne; są one ustalane na poziomie wysokim, wyższym ± ceny światowe, maja służyć zapewnieniu rolnikom odpowiedniego poziomu życia oraz odpowiednich dochodów. Ceny rolne w UE są cenami wysoko regulowanymi. Są to ceny ustalone drodze legis nie kształtują się one na rynku aczkolwiek w pewnym choć ograniczonym zakresie muszą one uwzględniać działanie praw rynkowych. Ceny rolne w UE są cenami ustalonymi w drodze legislacyjnej, przez co ulegają bardzo częstym modyfikacjom i deformacjom.

System cen rolnych stanowi wyjątek od liberalnej gospodarki rynkowej. Ceny rolne ustalane są w aktach prawnych Rady Wspólnot Europejskich wydawanych na wniosek Komisji po konsultacji z parlamentem europejskim

Złożenie przez Komisje wniosku poprzedzone jest konsultacjami z organizacjami rolniczymi. Propozycje cenowe Komisji uwzględniają koszty produkcji, tendencje kształtowania się cen rolnych. Mechanizm wspierania dochodów rolniczych skutki finansowe tych cen dla budżetu wspólnoty.

W ustawodawstwie wspólnoty wyróżnia się 2 kategorie cen rolnych:

I. ceny służące stabilizacji rynku wewnętrznego wspólnoty tj. cena wskaźnikowa (orientacyjna, docelowa) i cena interwencyjna

II. ceny służące ochronie rynku wewnętrznego wspólnoty przed napływem tanich produktów rolnych z państw trzecich

Ad. I

Wyróżnia się tu:

1) cenę docelowa (wskaźnikowa) - jest to cena wyrażająca optymalny z pkt. widzenia producentów rolnych poziom cen, który gwarantowałby im odpowiednio wysokie dochody; uwzględnia ona tendencję kształtowania się kosztów produkcji, ale też konsumpcji, trendy występujące w tym zakresie i tendencje występuj na innych rynkach branżowych zwłaszcza powiązanych z danym rynkiem np. ceny mięsa musza u kształtowanie się cen na rynku zbóż, cena docelowa ze swego prawnego charakteru musi kształtować się na poziomie wyższym od ceny interwencyjnej i z reguły jest wyższa od tej ostatniej o około 20-30 %; cena docelowa wyrażając oczekiwania rolników ma charakter teoretyczny, ale może się zdarzyć, że wystąpi ona faktycznie na rynku np. orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości kraj członkowski wspólnoty nie może dokonywać zakupów zbóż a następnie sprzedawać je na rynku wewnętrznym wspólnoty po cenie niższej niż cena docelowa.

2) Cena interwencyjna — podstawową role w zakresie stabilizacji rynku rolnego UE pełni cena interwencyjna występująca na większości rynków branżowych. Służy ona przeciwdziałaniu spadkowi cen, który mógłby zdestabilizować rynek rolny. Jest to cena wg, której Krajowe Agencje interwencyjne zobowiązane są do skupu zaoferowanych do sprzedaży produktów rolnych, jeżeli cena tych produktów na rynku spadnie poniżej określonego poziomu. Cena interwencyjna oznacza dolny pułap cen.. spadek, poniżej którego uruchamia działania interwencyjne wyspecjalizowanych agencji. W odróżnieniu od innych kategorii cena interwencyjna krytycznie występuje obrocie i ma charakter ceny gwarantowanej. Te ceny służą podtrzymywaniu dochodów w UE i dlatego ich kalkulacja oparta jest na kosztach produkcji tych gospodarstw, które produkują najdrożej. Przy uwzględnianiu ich wielkości bierze się pod uwagę kategorie ekonomiczne w tym koszty produkcji. tendencje kształtowania się cen także w sektorach pokrewnych i dotychczasowe doświadczenia w tym zakresie. Ceny interwencyjne nie są to ceny, które funkcjonują w okresie całego roku; są one związane z działalnością Agencji Interwencyjnej — funkcjonują, więc w obrocie w tym okresie, w którym Agencje prowadzą skup interwencyjny, funkcjonują z reguły kilka miesięcy w roku

Ad. II

Są to ceny służące ochronie rynku wewnętrznego (UE przed wpływem tańszych produktów rolnych z państw trzecich. Wymieniamy tu: cenę progu występującą na niektórych rynkach rolnych jako cena śluzy. Są to ceny oznaczające minimalny poziom cen, po których produkty rolne z państw trzecich mogą wejść na rynek rolny wspólnoty. Ta kategoria cen jest powiązana z cenami docelowymi i w związku z rym jest ona wyższa nie tylko od ceny interwencyjnej, ale od ceny, która kształtuje się na rynku wspólnotowym Jako cena obniżona do cen docelowy osłabia ona konkurencje produktów rolnych sprowadzonych z państw trzecich.

Interwencyjny skup produktów rolnych

Jest podstawowym instrumentem na rynku wspólnoty służącym stabilizacji rynku; jest on prowadzony na terenie wspólnoty wg tych samych zasad poszczególne państwa członkowskie powołują na swoim terenie wyspecjalizowane Krajowe Agencje Interwencyjne które zajmują się interwencyjnym skupem, magazynowaniem i redystrybucją magazynowanych produktów; zajmują się też realizacja dopłat eksportowych. Funkcje takiej Agencji mogą też pełnić upoważnione organy administracji państwowej. Państwa członkowskie są zobowiązane informować wspólnotę o powoływaniu Agencji, jej statusie i zasadach funkcjonowania. Korzystając pomocy finansowej w zakresie skupu i magazynowania produktów rolnych. Skupione produkty rolne są magazynowane na terenie tego państwa, w którym zostały wytworzone; wyjątkowo mogą być magazynowane na terenie innego państwa członkowskiego, a zupełnie wyjątkowo na terenie państwa trzeciego — gdy ich przechowywanie we wspólnocie mogłoby powodować nadmierną trudność. Zmagazynowane produkty rolne są, rozdysponowane wg reguł i cen określonych przez wspólnotę — mogą być eksploatowane do państwa trzeciego, przeznaczane na potrzeby biedniejszych grup ludności, wykorzystywane w produkcji artykułów o charakterze nieżywnościowym.

Instrumenty ochrony wewnętrznego wspólnoty

Wspólnota chroni własny rynek rolny przed konkurencją tańszych produktów importowanych z krajów trzecich, jednocześnie wspiera eksport własnych droższych produktów na rynek państw trzecich. Podstawowymi instrumentami oddziaływującymi na import rolny do UE były opłaty wyrównawcze a obecnie są cła, importowe a ponadto różne instrumenty pozataryfowe w postaci kontyngentów ilościowych Dodatkowym instrumentem regulowania importu rolnego są tzw. klauzule o zabezpieczeniu do ograniczania lub zawieszania importu produktów rolnych mogącego spowodować zakłócenia na wspólnotowym rynku.

W eksporcie produktów rolnych ze wspólnoty stosowane są dopłaty eksportowe służące zwiększeniu konkurencji produktów rolnych na rynku światowym. Inna rolę pełnią opłaty eksportowe, które mają ograniczyć eksport produktów rolnych poza teren wspólnoty. Opłaty eksportowe w praktyce stosowane są rzadko, doi one produktów tzw. nie nadwyżkowych i tylko w sytuacji, gdy ceny na te produkty kształtują się poniżej cen światowych. Import produktów rolnych na teren wspólnoty i ich eksport na teren państw trzeciego świata oparty jest na systemie licencji eksportowo — importowej służącej kontroli administracji, wymiany handlowej wspólnoty z krajami trzecimi.

Innymi środkiem ochrony są tzw. certyfikaty stanowiące formę nadzoru statystycznego nad wymiana handlową UE z krajami trzecimi co pozwała na bieżącą rejestrację transakcji handlowych. Określają one ilość dopuszczalnych transakcji eksport — import, jaki może być przeprowadzony w określonym czasie.

HARMONIZACJA PRAWA POLSKIEGO Z PRAWEM WSPÓLNOTY

Podstawy i zakres przedmiotowy harmonizacji prawa polskiego z prawem wspólnotowym

1.02.1994 r. wszedł w życie Traktat Europejski określający stowarzyszenie Polski ze wspólnotami europejskimi i ich państwami członkowskimi. Celem tego traktatu było stworzenie ram prawnych dla stopniowej integracji Polski z wspólnota.

Na podstawie art. 63 Traktatu Polska jest zobowiązana do stopniowej harmonizacji swego istniejącego i przyszłego ustawodawstwa z ustawodawstwem wspólnotowym. Postanowienia układu stowarzyszeniowego dot. też kwestii rolnictwa i gospodarki żywnościowej a zwłaszcza:

- rozwoju gospodarstw prywatnych, dystrybucji, metod składowania marketingu

- rozwoju infrastruktury na wsi

- planowania przestrzennego wsi

- rozwoju i modernizacji zakładów przetwórczych

By Polska uzyskała członkostwo w UE nie wystarczy wykonanie zobowiązań wynikających z układu stowarzyszeniowego, bo układ ten określa obowiązek Polski jako państwa stowarzyszonego. Obok:

1) wykonania obowiązków wynikających z układu

należy

2) stworzyć taki system prawny, który byłby spójny z systemem prawnym istniejącym we wspólnocie a umożliwiłoby nam to uzyskanie członkostwa w I..TE. Koniec jest przyjęcie dorobku prawnego wspólnoty i uwzględnienie orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości

3) dostosowanie powinno uwzględniać i obejmować problematykę jednolitego rynku europejskiego określona w Białej Księdze Komisji Europejskiej w sprawie przygotowania krajów stowarzyszanych z krajów Europy Środkowej i Wschodniej do integracji z jednolitym rynkiem europejskim przyjętą na szczycie w Cannes w 1995 r

Konieczne jest, aby te prace dostosowawcze określone w powyższych punktach przebiegały równolegle, bo inne podejście mogłoby spowodować trudności z u członkostwa. Atu 69 układu europejskiego wylicza te dziedziny prawa, w których dostosowanie ma nastąpić w pierwszej kolejności — w tym jest problematyka prawa rolnego ograniczona do zagadnień ochrony sanitarnej zwierząt i roślin.

Uwzględniając wymagania jednolitego rynku polska regulacja powinna być dostosowana do regulacji prawnej jednolitego rynku zawartej w jednolitym akcie europejskim, który doprowadził do stworzenia wspólnego rynku wewnętrznego. Biała Księga Komisji wymienia najważniejsze regulacje prawne, które powinny być przeniesione do systemu państw ubiegających się o członkostwo; są tu tez regulacje z prawa rolnego. By realizować zadania wynikające z procesu harmonizacji, w 1995 r. Rada Ministrów podjęła uchwale zobowiązująca naczelne i centralne organy administracji do opracowania projektów harmonogramów dostosowawczych a w 1999 r. Rada Ministrów opracowała tzw. narodowy program przygotowania członkostwa w UE — zawiera ono zadania dostosowawcze z zakresu prawa rolnego.

W ostatnich miesiącach proces dostosowawczy polskiego prawa do standardów europejskich uległ przyspieszeniu.

1. brak w polskim systemie prawnym ustawy, która ustalałaby status gospodarstw rodzinnych w naszym ustroju rolnym; podstawa rolnictwa wspólnotowego są gospodarstwa rodzinne; nasza konstytucja w art. 23 stanowi, że gospodarstwo rodzinne

są podstawą ustroju rolnego; sama nie określa ani pojęcia tych gospodarstw arii nie wskazuje konsekwencji wynikających z przyjęcia tej zasady; opracowano kilka projektów ustaw dot. statusu gospodarstw rodzinnych, ale żaden z projektów nie został przyjęty w formie ustny

2. stosunkowo widoczne są działania dostosowania w zakresie rynku rolnego; w pierwszych latach transformacji lata 90-te te działania zmierzały do ujednolicenia wymagań jakościowych, sanitarnych, które ułatwiałyby obrót produktami rolnymi z państwami wspólnoty obecnie stworzona została przynajmniej w zasadniczym zrębie organizacja rynku rolnego, bo 4 branżowe rynki rolne mają już swoje własne regulacje prawne i zostały powołane grupy producentów rolnych i związki takich producentów na wzór UE. Funkcjonuje też Agencja interwencyjna w postaci Agencji Rynku Rolnego.

3. Opóźnienie widoczne jest w zakresie regulacji struktur rolnych. W 1990 r. likwidując regulacje dot. obrotu nieruchomościami państwo pozbawiło się instrumentów oddziaływania struktur rolnych:

- rezygnacja z wymogu kwalifikacji rolniczych (taki wymóg został wprowadzony do ustawy o rentach strukturalnych w rolnictwie)

- zniesienia ograniczeń z podziału gospodarstw rolnych

- kontroli koncentracji gruntów w rękach jednego podmiotu

Nad prowadzeniem szczególnej regulacji obrotu prowadzone są prace. bo taka regulacja służyłaby ograniczeniu nabywania nieruchomości rolnych przez cudzoziemców. Skorzystanie z prawa pierwokupu przez gminę mogłoby wykluczyć nabycie nieruchomości rolnych przez cudzoziemców.

Od strony instytucjonalnej na kształtowanie struktur instytucjonalnych ma wpływać Agencja Modernizacji Rozwoju Rolnictwa Regulacja prawna tej Agencji została dostosowana do wymogów, jakie stawia wspólnota przed instytucjami, które mają pośredniczyć w rozdziale pomocy pochodzą z Unii

Polskie stanowisko negocjacyjne i negocjacje w obszarze rolnictwa

Polska przedstawiła 29 obszarów negocjacyjnych a jednym z tych obszarów, nad którym pracowano najdłużej jest stanowisko w obszarze rolnictwa Rada Ministrów przyjęła, co stanowisko w grudniu 1999 r. i przekazała stronie unijnej. UE miała 6 miesięcy na przygotowanie odpowiedzi na nasze stanowisko właśnie w 6rniesiącu w czerwcu 2000 r. przedstawiła wspólne stanowisko UE. UE nie ustosunkowała się do wszystkich poruszonych w polskim stanowisku kwestii, co utrudniło negocjacje. Przystępując do negocjacji państwo kandydujące składa oświadczenie, że gotowe jest przyjąć wszystkie obowiązki wynikające z dorobku prawnego wspólnoty. Przedmiotem negocjacji może być termin testowania niektórych zawartych w nim przepisów — długość tzw. okresu przejściowego. Drugim problemem będącym przedmiotem negocjacji jest wprowadzenie do wspólnego dorobku prawnego z dniem przyjęcia kraju członkowskiego nowego przepisu, bo państwo członkowskie może uważać, że jego przyjęcie do Unii i prawidłowe funkcjonowanie jako członka będzie wymagać wprowadzenia nowego przepisu

3 problemem negocjacyjnym są kwestie doc. uzgodnienia parametrów umożliwiających objecie nowego członka mechanizacji wspólnych branżowych rynków rolnych 4 problemem są np. wpisanie polskich odmian na listę odmian funkcjonujących we wspólnocie

Polska we własnym stanowisku stwierdzą, że akceptuje całość dorobku prawnego Unii w

obszarze rolnictwo wprowadzi do końca 2002 r. rozwiązanie, które umożliwią w Polsce

szosowanie instrumentów wspólnej polityki rolnej i dlatego Polska występuje 0:

1) objęcie rolnictwa pełnym zakresem wspólnej polityki rolnej

2) przyznanie Polsce limitów produkcyjnych na poziomie uwzględniającym potencjał przyrodniczy produkcji rolnej i zapewniającym utrzymanie stabilnych źródeł dochodu ludności rolniczej

3) wyłączenie polskiego rynku towarów spożywczych w obszar jednolitego rynku

Jednym z trudnych problemów negocjacyjnych jest objęcie polskiego jest objęcie rolnictwa płatnościami bezpośrednimi.

W 1997 r. w dokumencie Agenda 2000 Unia stwierdziła, że rolnicy z państw europy Środkowej i Wschodniej nie mogą liczyć na objęcie ich płatnościami bezpośrednimi, ale we wspólnym stanowisku UE zawarła sformułowanie, że w sprawie płatności bezpośrednich sformułuje własne stanowisko w późniejszej fazie negocjacji. Gdyby nasi rolnicy nie zostali objęci tymi płatnościami to naszłaby potrzeba wprowadzenia mech ochrony polityki rolnej przed konkurencją rolną państw członkowskich bo nie byłoby jednolitych warunków konkurencji rolników Unii objętych płatnościami i rolników polskich.

By chronić naszych rolników musiałaby być wprowadzona granica celna między Polska a innymi państwami Unii, co oznaczałoby, że polskie rolnictwo nie zostanie w pełni włączone do jednolitego rynku europejskiego.

Polska stwierdzą, że przyjmuje dorobek prawny UE w zakresie rolnictwa i domaga się wszystkich praw. W naszym stanowisku nie ma określenia „okresy przejściowe” ale Polska faktycznie chciałaby uzyskać na czas określony kilka odstępstw od ogólnie obowiązujących reguł prawa Unii tj.:

1) wprowadzenie w razie potrzeby na 5 lat od uzyskania członkostwa środków ochronnych jeżeli handel produktami rolnymi z państwami członkowskimi spowoduje poważne zakłócenia na polskim rynku rolnym.

2) Utrzymania i 6rnnqowania ze środków krajowych niektórych istniejących obecnie programów wykraczających poza dopuszczalny zakres pomocy krajowej ustalony w Unii

3) Zachowania możliwości przez 2-3 lata uprawnienia do skupu mleka surowego zawierającego nie więcej niż 400 tys. drobnoustrojów i 500 tys. komórek somatycznych i wprowadzania na rynek krajowy mleka spożywcze i konsumpcyjnych wyrobów mleczarskich wytwarzanych z tego mleka

UE nie zajmuje stanowiska w kwestii mleczarstwa. UE poprosiła o informacje charakteryzujące dokładnie sytuację każdej mleczarni. UE stwierdziła, że nie może zaakceptować polskiej propozycji w zakresie sprzedaży tego mleka do krajów trzecich i jego produktów.

Obok tych kwestii dotyczących okresów przejściowych II grupa wniosków negocjacyjnych dotycząca zmiany niektórych przepisów wspólnoty np.:

1) objęcia systemem pomocy finansowej niektórych owoców jagodowych i soku jabłkowego

2) subwencjonowania poprawy jakości produkcji owoców jagodowych i niektórych warzyw do przetwórstwa.

UE nie odpowiedziała na nasze stanowisko. Uważa ona, że wniosek Polski nie jest wnioskiem negocjacyjnym, a propozycja może być rozpatrzona po uzyskaniu przez Polskę członkostwa.

3) wsparcie finansowe producentów ziół — produkcja tych ziół w UE nie jest regulowana przepisami wspólnej polityki rolnej, nasz wniosek zmierza do utworzenia wspólnego rynku ziół. UE stwierdziła, że produkcja ziół może być wspierana ze środków przeznaczonych na rozwój obszarów wiejskich

4) wnosimy o utworzenie wspólnej organizacji rynku ziemniaków jadalnych, cen wniosek tez nie został przez Unię rozpatrzony z uwagi na to, że w trakcie negocjacji akcesyjnych nie powinno się proponować, utworzenia no wspólnych rynków branżowy

Trzecia grupa problemów negocjacyjnych obejmuje różne kategorie parametrów technicznych n. kwoty produkcyjne, maksymalna liczba zwierząt uprawnionych do płatności bezpośredniej. Ustalenie tych parametrów na wysokim poziomie byłoby korzystne dla Polski a na zbyt niskim poziomie oznaczałoby że nasi rolnicy nie będą mogli zwiększać produkcji rolnej nawet gdy zwiększy się popyt krajowy - trzeba będzie importować.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE ROLNIKÓW

EWOLUCJA REGULACJT PRAWNYCH ZABEZPIECZAJĄCA SPOKOJNĄ STAROŚĆ ROLNIKOM INDYWIDUALNYM

Wyróżniamy następujące etapy:

I. do roku 1962 — zabezpieczeniu starości służyły typowe instytucje prawa cywilnego: umowy takie jak umowa sprzedaży, umowa darowizny, umowa dożywocia; rola tych umów w latach 50 - tych została bardzo ograniczona z kilku względów:

- z uwagi na pewne doświadczenia historyczne i świadomość trudnych losów dożywotnika który dożywał swych dni zdany na łaskę nabywcy gospodarstwa

- brak następców

Prowadzona industralizacja kraju spowodowała masowy odpływ młodych ludzi ze wsi do miast - rolnicy nie mieli komu przekazać gospodarstwa a nie chcieli przekazywać w ręce obcych pojawiła się potrzeba wprowadzenie regulacji o charakterze administracyjno-prawnym, która by służyła zabezpieczeniu rolników na starość; taka regulacja została wprowadzona ustawą z 28.06.1962 r o przejmowaniu nieruchomości rolnych, zagospodarowaniu lub na własność państwa i zabezpieczeniu emerytalnym ich i ich rodzin.

II. 1962- 1967 — okres tzw. renty za ziemię; na regulacje prawną składają się:

- ustawa z 28.06.1962 r.

- ustawa z 24.01.1968 r. o rentach i innych świadczeniach dla rolników przekazujących nieruchomości rolne na własność państwa

- ustawa z 29.05.1974 r. o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność państwa za rentę i spłaty pieniężne

Regulacja tzw. renty za ziemię miała następujące cechy:

• funkcja produkcyjna dominowała nad funkcją socjalna— miała służyć przede wszystkim należytemu zagospodarowaniu ziemi a zabezpieczenie starości było kwestia wtórną świadczyło o tym m. in. uzależnienie przyjęcia nieruchomości od spełnienia kryterium obszarowego

• renta była przyznawana zawsze w zamian za przejecie nieruchomości na własność państwa

• wysokość renty była bardzo niska uzależniona nie od pracy a od wartości przekazywanego gospodarstwa

Każda kolejna regulacja polepszała sytuację rolników ale żadna z nich nie wyszła poza konstrukcję tzw. renty za ziemię.

III. od wydania ustawy z 27.10.1997 r. - pełniła 3 funkcje:

- socjalna

- ustrojowa

- produkcyjna

Ustawa ta wprowadziła dwie nowości:

1) uzależniała wysokość świadczeń emerytalno-rentowych od wartości produkcji sprzedanej na rzecz gospodarki uspołecznionej — uzależniała wysokość świadczeń od nakładu pracy

2) wprowadzała przekazanie gospodarstwa rolnego na rzecz następcy — po raz pierwszy rolnik by uzyskać emeryturę czy rentę mógł przekazać gospodarstwo rolne następcy a nie jak dotychczas — państwu ustawodawca preferował przekazywanie gospodarstwa rolnego następcom przy czym wykluczał szczegółowo kogo uznaje się za następcę; były to osoby należące do najbliższej rodziny rolnika

Ustawa ta obowiązywała aż do wejścia ustawy z 14.02. 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i członków ich rodzin. Nowością tej ustawy było objecie ubezpieczeniem domowników rolnika i osób prowadzących działy specjalne produkcji rolnej. Ta ustawa zbliżyła ubezpieczenie rolników do ubezpieczenia pracowniczego np. gdy chodzi o wiek emerytalny czy obowiązek opłacania składek, zawierała swoiste unormowania: wymóg wytwarzania i zbywania produktów rolnych na rzecz gospodarki uspołecznionej. Ustawa ta została nowelizowana w 1985 i 1990 r. Zmiany poszły w 2 kierunkach:

1) niesiono monopol jednostek gospodarki uspołecznionej na skup wyrobów

rolnych

2) możliwość umownego zbycia gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę i rentę

Ustawę z 1982 r. zastąpiono ustawąz20i2.1990 r. i ubezpieczeniu społecznym rolników (do dziś obowiązująca). Ustawa wprowadza wiele nowych rozwiązań. Bardziej zbliża to ubezpieczenie do ubezpieczenia pracowniczego. Wysokość świadczeń zależy tu od okresu opłacania składki a nie wielkości produkcji. Ustawa ta pełni funkcję socjalną. Odrywa ubezpieczenie od konstrukcji własnościowych, bo ubezpieczeniu podlega też posiadacz zależny gospodarstwa rolnego. Ustawa zbliża status rolnika i domownika.

PODMIOTOWY I PRZEDMIOTOWY ZAKRES UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO ROLNIKÓW

Zakres podmiotowy

Rolniczemu ubezpieczeniu podlega rolnik i jego ma rolnikiem jesz osoba fizyczna prowadząca na własny rachunek działalność rolnicza jako posiadacz (samoistny lub zależny gospodarstwa rolnego położonego na terytorium RP). Działalność rolnicza jesz tu rozumiana bardzo szeroko — obejmuje działalność w zakresie produkcji rolniczej lub zwierzęcej w rym:

sadowniczej, leśnej, rybnej, pszczelarskiej. Małżonek rolnika też podlega ubezpieczeniu chyba, że nie gracuje w gospodarstwie rolnika ani w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z tym gospodarstwem rolnym.

By ułatwić stwierdzenie, kto podle ubezpieczeniu ustawodawca wprowadza pewne domniemania:

- właściciel gruntów zaliczonych do użytków rolnych lub dzierżawca takich gruntów jeżeli dzierżawa jest zarejestrowana w ewidencji gruntów i budynków prowadzi działalność rolniczą na tych gruntach

- podatnik podatku rolnego lub podatku od dochodu i z działów specjalnych prowadzi działalność rolnicza w rozmiarze wynikającym z zakresu opodatkowania

Zakres przedmiotowy

a) ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie — podlega się mu z mocy ustawy albo na wniosek; z mocy ustawy podlega rolnik, którego gospodarstwo rolne obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny oraz domownik takiego rolnika, jeżeli ten rolnik lub domownik nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie podlega innemu ubezpieczeniu; na wniosek podlega ubezpieczeniu inny rolnik lub domownik, jeżeli działalność rolnicza stanowi dla niego stałe źródło utrzymania. Z tytułu omawianego ubezpieczenia przysługują następujące świadczenia:

1) jednorazowe odszkodowanie z tytułu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu lub śmierci przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej

2) zasiłek chorobowy

3) zasiłek z tytułu urodzenia lub przyjęcia na wychowanie dziecka

4) zasiłek macierzyński

b) ubezpieczenie emerytalno-rentowe - podlega się z mocy ustawy lub na wniosek

z mocy ustawy podlega rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych

powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny oraz domownik takiego rolnika

na wniosek obejmuje się innego rolnika lub domownika, który podlega ubezpieczeniu

wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu, jeżeli został złożony wniosek o objęcie

go ubezpieczeniem emerytalno — rentowym

Z tytułu tego ubezpieczenia przysługują następujące świadczenia:

1) emerytura rolnicza lub renta inwalidzka rolnicza

2) renta rodzinna

3) dodatki do emerytury

4) zasiłek pogrzebowy

Przesłanki uzyskania emerytury i renty inwalidzkiej rolniczej

EMERYTURA

Przysługuje ubezpieczonemu rolnikowi, który:

1) osiągnął wiek emerytalny (meżczyzna 65, kobieta 60 lat)

2) podlegał ubezpieczeniu emerytalno —rentowemu przez okres, co najmniej 100 kwartałów

Ustawodawca nie wymaga spełniania dodatkowych przesłanek. Są to przesłanki takie same, jakie w ubezpieczeniach pracowniczych

Natomiast rolnik musi spełniać inne przesłanki wówczas, jeżeli osiągnął wiek 60 lat mężczyzna 55 lat kobieta - wtedy może uzyskać emeryturę, ale obok wieku musi:

a) podlegać ubezpieczeniu emerytalno — rentowemu przez okres, co najmniej 120 kwartałów

b) zaprzestać prowadzenia działalności rolniczej

Przy uzyskaniu tzw. wcześniejszej emerytury rolnik musi zaprzestać prowadzenia działalności rolniczej; przez to rozumie się taką sytuacje, jeżeli ani rolnik ani jego małżonek nie jest właścicielem, współwłaścicielem ani posiadaczem gospodarstwa rolnego ani cle prowadzi działu rolnego. Ustawodawca dopuszcza wyjątki: nie uwzględnia się gruntów wydzierżawionych na podstawie umowy pisemnej zawartej, na co najmniej 10 lat i zgłoszonej do ewidencji gruntów i budynków; nie uwzględnia się użytków rolnych., które ze względu na powierzchnie nie podlegają opodatkowaniu podatkiem rolnym. Tzw. wcześniejszą emeryturę należy odróżnić od tzw. renty strukturalne) uregulowanej w innej ustawie.

RENTA

Przysługuje ubezpieczonemu rolnikowi, której jest długotrwale niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym, jeżeli podlegał ubezpieczeniu przez czas określony w ustawie chyba, że niezdolność powstała w wypadku przy pracy rolniczej czy choroby zawodowej.

Emerytura rolnicza i jej wysokość:

Emerytura rolnicza składa się z dwóch część:

1) część składkowa

2) część uzupełniająca

Wysokość części składkowej zależy od okresu opłacania składki, emerytura w tej części jest raczej niska, ale jej uzyskanie nie wymaga zaprzestania prowadzenia d rolniczej

Część uzupełniająca obejmuje od 85-95% emerytury podstawowej, jej wysokość zależy od liczby lat ubezpieczenia

Część uzupełniająca pełni funkcję socjalną; socjalną i strukturalną.

Funkcje socjalna gdyż dopełnia część składkowa emerytury i przez to wpływa na wysokość emerytury rolniczej.

Funkcję strukturalna gdyż jej wypłata uzależniona jest od zaprzestania przez rolnika prowadzenia działalności rolniczej.

Rolnik, który osiągnął wiek emerytalny ma prawo do emerytury, ale jeśli nie zaprzestanie działalności rolniczej otrzyma emeryturę w części składkowej.

Do emerytury przysługują dodatki: rodzinny, pielęgnacyjny itd.

Umowa z następcą

W państwach zachodnioeuropejskich przejście gospodarstwa rolnego w ręce młodego pokolenia jest procesem obejmującym 3 etapy:

F. dopuszczenie młodego rolnika do pracy w gospodarstwie

I dopuszczenie młodego do współkierowania gospodarstwem. przejście własności gospodarstwa rolnego na następcę

Do czasu wydania ustawy z 1990 r. regulacja następstwa w gospodarstwach rolnych była zdarzeniem jednorazowym — dawna umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy zarówno wg ustaw z 1977 r. jak i wg ustawy z 1982 r. dotycząca wyłącznie samego przejścia w gospodarstwa rolnego na nowy podmiot.

Ustawa z 20.12.1990 r. wprowadziła nowy typ umowy — umowę z nastepcą, która daje możliwość objęcia stosunkiem zobowiązującym także sytuacji istniejącej przed samym przejściem gospodarstwa rolnego na nowy podmiot. Stronami tej umowy są: rolnik i następca. Ustawodawca nie określa, kto może być następcą ani jakie szczególne wymogi za osoba powinna spełnić. Następca może być wyłącznie osoba fizyczna młodsza od rolnika o 15 lat. Przedmiotem umowy jest gospodarstwo rolne. Treść umowy: przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodsza od niego, o co najmniej 15 lat (następcę) własność lub udział we współwłasności i posiadanie tego gospodarstwa rolnego z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty, jeżeli następca do tego czasu będzie pracował w tym gospodarstwie. Oprócz tego umowa ta może zawierać inne postanowienia w szczególności dot. wzajemnych świadczeń stron przed i po przeniesieniu

przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę np. następca może zobowiązać się do świadczeń takich jak w umowie dożywocia nawet wtedy, gdy strony takich świadczeń nie wykluczyły to rolnik po przeniesieniu własności gospodarstwa na następcę może żądać ich zasadzenia w zakresie uzasadnionym jego potrzebami oraz warunkami majątkowymi i osobistymi następcy. Również rolnik może żądać po przeniesieniu własności gospodarstwa przed nabyciem prawa do emerytury świadczeń pienię w wysokości nieprzekraczającej połowy emerytury podstawowej miesięcznie do czasu nabycia prawa do emerytury. Umowa z następcą ma charakter zobowiązujący, jako taka nie przenosi własności gospodarstwa rolnego na rzecz następcy. Do przeniesienia własności konieczne jest zawarcie kolejnej urnowy w wykonaniu umowy z następcą umowy już o charakterze rozporządzającym.

Urnowa z następcą i umowa wykonawcza powinny być zawarta w formie aktu notarialnego. Ustawodawca w przeciwieństwie do poprzedniej umowy przekazania dopuścił możliwość przekazania zarówno urnowy przekazania zarówno umowy z następcą jak i umowy zawartej w celu jej wykonania Rozwiązanie ich obu może nastąpić tytko na żądanie rolnika i tylko przez sąd. Gdy chodni o rozwiązanie umowy z następcą to sąd może na żądanie rolnika taką umowę rozwiązać, jeżeli następca bez usprawiedliwionych powodów nie podjął lub zaprzestał pracy w gospodarstwie rolnika, nie wywiązuje się z obowiązków przyjętych w umowie lub postępuje w taki sposób, że nie wolno wymagać od rolnika, aby spełnił obowiązki względem następcy. Z kolei, gdy chodzi rozwiązanie umowy rozporządzającej — sąd na żądanie rolnika po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasada współżycia społecznego może taka umowę rozwiązać, jeżeli następca uporczywie postępuje wobec rolnika w sposób sprzeczny z zasadą współżycia społecznego lub dopuścił się względem rolnika albo jednej z najbliższych mu osób, rażącej obrazy czci lub umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności lub gdy uporczywie nie wywiązuje się ze swych obowiązków względem rolnika wynikających z umowy lub przepisów prawa. Te przesłanki mają też zastosowanie do rozwiązania wcześniejszych umów przez sąd.

Umowa z następcą uważana jesz za odrębny typ umowy nazwanej, gdyż jej realizacja prawna jest na tyle wyczerpująca, że pozwala jasno określić strony, przedmiot umowy; umowa za występuje pod własna nazwą. Z punktu widzenia konstrukcji regulacja prawna tej umowy budzi wiele zastrzeżeń i uważana jest za twór nieudany, w praktyce umowa ta nie jest sporządzana. Tę umowę z następcą należy odróżnić od umowy przekazania gospodarstwa rolnego występujący w ustawie o rentach strukturalnych w rolnictwie a stanowiącej warunek przyznania renty strukturalnej.

Renty strukturalne w rolnictwie

W ramach wspólnotowej polityki rolnej dawna EWG już w 1972 r. t ć nr 160 zwana dyrektywą odstąpieniową, której celem było zachęcenie rolników do zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej i rozwiązanie realizujące ten cel istnieje w prawie wspólnotowym do dzisiaj.

Wyrazem dostosowania naszego prawa do prawa wspólnotowego jest ustawa z 26.04.2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie. Polska ustawa używa wyrażenia renty strukturalne a nie np. wcześniejsza emerytura aby odróżnić te regulację od regulacji zawartej w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników. Renta strukturalna jest miesięczne świadczenie pieniężne przekazane za gospodarstwo rolne po spełnieniu warunków określonych w ustawie; przez przekazanie gospodarstwa rolnego rozumie się odpłatne lub nieodpłatne przeniesienie własności gruntów wchodzących w skład tego gospodarstwa na rzecz osoby fizycznej lub prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, jaki przejęcie tych gruntów na własność SP w drodze decyzji Prezesa AWRSP. Aby rolnik mógł uzyskać rentę

strukturalną muszą być spełnione przesłanki po stronie rolnika jak i nabywcy. Warunki po stronie rolnika:

1) ukończyć 55 lat ale nie osiągnął 60 lat jeśli jesz kobieta albo ukończyć 60 lat ale nie osiągnąć 65 lat jeśli jest mężczyzną

2) podlegać ubezpieczeniu emerytalno — rentowemu określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników przez okres 120 kwartałów

3) prowadzić nieprzerwanie działalność rolniczą w okresie 10 lat bezpośrednio poprzedzających wystąpienie o rentę jeżeli i za była jego głównym lub jedynym źródłem utrzymania

4) zaprzestać prowadzenia działalności rolniczej

5) przekazać gospodarstwo rolne o łącznej powierzchni co najmniej 3 ha

Warunki po stronie nabywcy, jeśli jest to os. zycria musi spełnić:

1) być rolnikiem

2) posiadać kwalifikacje rolnicze

3) nie mieć ustalonego prawa do emerytury lub renty a poza tym powierzchni gospodarstwa rolnego które ulega powiększeniu nie może być mniejsza niż 15 ha

Wysokość renty strukturalnej stanowi 1,5 krotność najniższej emerytury. Rolnicy mogą występować o przyznanie renty strukturalnej do 31.03.2010 r.

Grupy producentów rolnych

Słabością rolnictwa jesz rozproszenie podaży względem skoncentrowanego popytu na produkty rolne. Kto kupuje produkty rolne na rynku ma pozycje dominującą z tego względu wspólnotowa polityka rolna popiera zrzeszanie się producentów rolnych. Wyrazem dostosowania polskiej regulacji jest ustawa z 15.09.2001 r. o grupach producentów rolnych i ich z związkach i zmianie innych ustaw. Ustawa ta reguluje zasady organizowania się producentów rolnych w grupy producentów i ich związki i zasady i warunki udzielania rym podmiotom pomocy związanej z ich organizowaniem i funkcjonowaniem.. Członkami grup producentów rolnych mogą być wyłącznie os. fizyczne:

1) prowadzące gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym

2) prowadzące działalność rolniczą w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej Grupy producentów rolnych organizowane są dla realizacji następujących celów:

1. dostosowania produkcji rolnej do warunków rynkowych

2. poprawy efektywności gospodarowania i planowania produkcji ze szczególnym uwzględnieniem jej ilości i jakości

3. koncentracji podaży

4. organizowania produktów rolnych

5. ochrony środowiska naturalnego

W rozporządzeniu wykonawczym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 15.03.2001 r został zawarty wykaz produktów rolnych, dla których mogą być utworzone grupy producentów rolnych oraz wykaz ty produktów rolnych, dla których mogą być utworzone grupy producentów rolnych. Poza tym kwestia organizacji i funkcjonowania grup prod. rolnych została uregulowana w ramach ustawy dotyczącej jednego z rynków branżowych ustawy z 29.11.2001 r. o organizacji rynków owoców, rynku tytoniu, r paszowego. Grupy producentów rolnych występują tu tylko w ramach rynku owoców L warzyw.

Zasady organizowania i działania grup

Grupa producentów prowadzi działalność jako przedsiębiorca mający osobowość prawna pod warunkiem, że:

1) została utworzona przez producenta jednego produktu rolnego lub grupy produktów

2) działa zza podstawie statutu lub umowy stanowiącymi akt założycielski grup

3) składa się z członków, udziałowców lub z których źródłem nie może mieć więcej niż 20% głosów na walnym zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników

4) osiąga określona wielkość udokumentowanych przychodów ze sprzedaży produktów wytworzonych w gospodarstwach jej członków tj. 51% w I roku do 75 % w roku III l i latach następnych

5) określi obowiązujące członków grupy zasady produkcji w tym wymogi dot. jej jakości i ilości oraz sposoby przygotowania produktów do sprzedaży

Akt założycielski grupy tj. umowa albo statut powinien odpowiadać wymogom przewidzianym w odrębnych przepisach dot. określonych osób prawnych, ponadto powinien odpowiadać wymogom w ustawie o grupach producentów. Z tego względu ustawa określa jakie kwestie powinny być w tym akcie założycielskim uregulowane np. zasady przyjmowania do grupy nowych członków, występowanie członków z gumy przy czym min. okres członkostwa nie może być mniejszy niż 3 lata obrachunkowe; wymóg sprzedaży przez członków grupy całość produktów lub grupy produktów za pośrednictwem grupy, a także odstępstwa od tej zasady.

Poza treścią obligatoryjną akt założycielski może zawierać rozstrzygnięcia fakultatywne np., określać zasady zaopatrzenia członków grupy w środki produkcji czy zasady wspólnego użytkowania sprzętu rolniczego.

Spełniająca w/w wymogi grupa producentów jest już w prawdzie os. prawną np. spółdzielnia czy spółka prawa handlowego, ale nie jeszcze grupą producentów w rozumieniu ustawy, bo status grupy producentów w rozumieniu ustawy uzyskuje dopiero z chwila wpisu do rejestru grup producentów prowadzonego przez Wojewodę.

Wojewoda w drodze decyzji stwierdza spełnienie przez grupę wymogów przewidzianych w ustawie i decyzja ta otwiera drogę do wpisu.

Jeśli ustawodawcy nie odpowiadają wymogom to wojewoda wydaje decyzję administracyjną o odmowie:

1) stwierdzenia spełnienia przez grupę wymogów przewidywanych w ustawie

2) odmowie dokonania wpisu do rejestru

Nadzór nad działalnością grup producentów rolnych ca terenie województwa ma wojewoda Grupa ma obowiązek składać wojewodzie sprawozdania finansowe.

Poza grupami producentów rolnych ustawa przewiduje tworzenie związków grup producentów rolnych. Grupy producentów produktów rolnych mogą zrzeszać się w takie związki w celu reprezentowania swoich interesów. Związek może zostać utworzony przez grupy producentów jednego lub grup produktów przy czym wchodzące w skład tego związku grupy nie są już członkami innego r w odniesieniu do tego samego produktu. Obok reprezentowania interesów członków związek grup realizuje następujące cele:

organizowanie zaopatrzenia poszczególnych ty w środki produkcji, organizowanie i koordynacja sprzedaży produktów rolnych wytworzonych przez m organizowanie przygotowywania produktów do sprzedaży, promowanie efektywnych metod sprzedaży. Związek grup również powstaje przez wpis do rejestru związku grup prowadzonego przez Ministra właściwego ds. rolnictwa. Minister stwierdził w drodze decyzji spełnienie przez wnioskodawcę wymogów przewidzianych w ustawie i na tej podstawie wpisuje związek grup do rejestru. Wpis grupy do rejestru jest niezbędną przesłanka do tego, aby te jednostki organizacyjne korzystały z pomocy finansowej.

Grupy otrzymują pomoc ze środków publicznych przeznaczoną na założenie i wsparcie ich działalności organizacyjnej w okresie 5 lat od dnia wydania decyzji administracyjnej stwierdzającej spełnienie wymogów przewidzianych w ustawie.

Pomoc największa jest w I roku— wynosi 5% udokumentowanych rocznych przychodów ze sprzedaży rocznych produktów, maleje w V roku do 1%. Pomoc ta jest udzielana przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa — pochodni ze środków budżetowych przewidywanych na ten rok.

Udzielona jest na wniosek grupy, grupa musi wykorzystać tę pomoc zgodnie z przeznaczeniem bo inaczej środki podlegają zwrotowi. Grupa może uzyskać pomoc w formie kredytów preferencyjnych na środki inwestycyjne, może korzystać z dopłat do kredytów zaciągniętych na cele obrotowe.

Restrukturyzacja i prywatyzacja własności państwowej w rolnictwie

Wskutek zmian ustroju spoleczno — gospodarczego po 1989 roku dawne przedsiębiorstwa gospodarki rolnej znalazły się w trudnej sytuacji ekonomicznej. Do czytników obiektywnych zalicza się:

- trudna sytuacje rolnictwa z uwagi na brak programu polityki rolnej wynikającego z realizacji koncepcji liberalizmu gospodarczego

- wskutek podniesienia stóp procentowych gospodarstwa rolne państwowe nie mogły spłacić zaciągniętych kredytów bo wystąpiła w Polsce bariera popytu z uwagi na sprowadzanie żywności z UE

- w rym okresie bardzo wrosły ceny środków do produkcji rolnej a ceny żywności wrosły nieznacznie, w zatrzymaniu wzrostu cen żywności służył jej import z zachodu

Oprócz tych wymienionych przyczyn obiektywnych były przyczyny subiektywne jak np.:

Duże państwowe gospodarstwa rolne (kombinaty) dzieliły się na mniejsze, w ich ramach wyodrębniono jednostki organizacyjne przynoszące jeszcze spore dochody np. gorzelnie, kierownictwo państwowych gospodarstw rolnych nie potrafiło się odnaleźć w nowych warunkach ustrojowych. Z tego względu w 1990 r. posłowie przygotowali poselski projekt ustawy o państwowych gospodarstwach rolnych.. Jednakże projekt ten nie wszedł pod obrady sejmu spotkał się z negatywnym stanowiskiem rządu który nie chciał stwarzać specjalnych warunków ekonomicznych dla pewnej grupy przedsiębiorstw.

Do prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych gospodarstw rolnych nie nadawała się ustawa o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych bo nie rozwiązywała problemu np. zagospodarowania ziemi. Rząd prowadz2 prace nad przygotowaniem projektu specjalnej ustawy dot. gospodarowania nieruchomościami rolnymi po i państwowych przedsiębiorstwach rolnych 19.1.0.1990 r. Sejm uchwalił ustawę o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi SP oraz o zmianie niektórych ustaw. Już w chwili uchwalenia ustawa była dotknięta pewnymi mankamentami:

1) została uchwalona w czasie gdy nie było koncepcji polityki rolnej — nie było wiadomo jaki ustrój rolny w Polsce ma być budowany tj. czy ustrój rolny oparty na gospodarstwach rodzinnych tak jak w państwach Europy Zachodniej czy ustrój rolny oparty na dużych gospodarstwach farmerskich tak jak w USA.

2) Nie został przeprowadzony rachunek kosztów, nie rozważono żadnych możliwych rozwiązań alternatywnych. przyjęto ten projekt jako jedyne rozwiązanie

3) Włączenie w ramy zasobu własności rolnej SP gruntów rolnych należących dotychczas do Państwowego Funduszu Ziemi którymi dysponowały aminy.

4) Ustawa kładła nacisk na gospodarowanie ziemią a np. tworzenie gospodarstw rodzinnych miejsc pracy, zostały dopiero z upływem lat włączone do tekstu ustawy

W efekcie tych mankamentów ustawa była nowelizowana ok. 20 razy. Ustawa reguluje dwa zespoły działań:

1) przejęcie nieruchomości rolnych SP w tym po zlikwidowanych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej i włączenie tych nieruchomości do zasobów w rolnej SP - ten etap został już zakończony; jest to etap: restrukturyzacja dawnych przedsiębiorstw gospodarki rolnej

2) etap gospodarowania tymi nieruchomościami, które zostały włączone do zasobu własności rolnej SP — ten etap służyły do prywatyzacji państwowych nieruchomości rolnych, aczkolwiek zadania Agencji wykraczają już poza samą prywatyzacje

Ustawa utworzyła specjalną os. prawną AWRSP i Agencji właśnie ustawa powierzyła wykonywanie prawa własności i innych praw rzeczowych SP. Agencja wykonuje te prawa na rzecz SP ale w swoim imieniu w stosunku do mienia, które zostało Agencji powierzone. Z uwagi na tę regulację Agencja jest tzw. powierniczą os. prawna.

Zakres powiernictwa wynika tutaj z przepisów ustawy. Ustawa obarcza Agencję obowiązkiem realizacji zadań wynikających z polityki państwa, przy czym szczegółowy i przykładowy katalog zadań uległ w okresie 10 lat rozszerzeniu. Przykładowe zadania Agencji:

1) tworzenie warunków sprzyjających wykorzystaniu potencjału produkcyjnego SP

2) restrukturyzacja i prywatyzacja mienia SP użytkowanego na cele rolnicze

3) obrót nieruchomościami i innymi składnikami mienia SP

4) administrowanie zasobem majątkowymi SP

5) tworzenie gospodarstw rolnych i powiększanie istniejących gospodarstw rodzinnych

6) zabezpieczenie majątku SP

7) prowadzenie prac urządzeniowo — rolnych na gruntach SP popieranie tworzenie na tych -gruntach prywatnych gospodarstw rolnych

8) tworzenie miejsc pracy w związku z restrukturazcją państwowej gospodarki rolnej

9) wspieranie działań mających na celu udzielanie pomocy byłym pracownikom i członkom ich rodzin w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych.

AWRSP dniała na podstawie ustawy i statutu. Siedzibą Agencji jest Warszawa, ale posiada oddziały terenowe w liczbie 19. Organami Agencji 54 Prezes i Rada Nadzorcza. Na czele oddziału terenowego — Dyrektor.

Gospodarowanie zasobem własności rolnej SP

Można wyróżnić gospodarowanie zasobem na cele rolnicze i gospodarowanie zasobem na cele nierolnicze. Poza tymi można wymienić odłogowanie gruntów wchodzących w skład zasobów; w gospodarczo uzasadnionych przypadkach Agencja może grunty pozostawić odłogiem.

Gospodarowanie na cele nierolnicze:

Ustawa wymienia następujące formy gospodarowania

1) sprzedaż mienia w całości lub w części

2) oddanie na czas oznaczony do odpłatnego korzystania os. prawnym lub fizycznym

3) wniesienie mienia tub jego części do spółki

4) oddanie na czas oznaczony administratorowi w całości lub w części w celu gospodarowania

5) przekazanie w zarząd

6) zamiana nieruchomości

Podstawowa rola w praktyce przy sprzedaży i dzierżawie. Dzierżawa jest bardziej rozpowszechniona niż sprzedaż.

Sprzedaż nieruchomości przez AWRSP

Sprzedaż prowadzi Agencja lub upoważniony przez nią w drodze umowy inny podmiot, w tym gmina. Nieruchomości przeznaczone do sprzedaży umieszcza się w wykazie, który ogłasza się w zależności od jej wartości w sposób zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości lub w prasie o zasięgu, co najmniej co najmniej wojewódzkim. Zasada jest, że Agencja sprzedaje nieruchomości w drodze przetargu chyba że określonym podmiotom przysługuje prawo pierwsze nabycia.

W wyniku nowelizacji ustawy w 1999 r. takie pierwszeństwo przysługuje.3 podmiotom.

1) byłemu właścicielowi zbywanej nieruchomości lub jego spadkobiercom jeżeli. nieruchomość została przejęta na rzecz SP przed 1.01.1992 r.

2) Spółdzielni produkcji witej zbywanej nieruchomością do której użytkowanie na rzecz tej spółdzielni wygasło z dniem 31.12.1993 r.

3) Dzierżawcy zbywanej nieruchomości jeżeli dzierżawa trwa faktycznie przez okres co najmniej 3 lat

Agencja zawiadamia wymienione podmioty o przeznaczeniu nieruchomości do sprzedaży podając jednocześnie cenę nieruchomości i termin złożenia wniosku o nabycie. Jeżeli w określonym terminie te podmioty złożą oświadczenie że wyrażają zgoda na nabycie po cenie określonej w zawiadomieniu to korzystają wtedy z prawa pierwszeństwa i im Agencja sprzedaje nieruchomości ujęte w wykazie.

Jeśli nie skorzystają z prawa pierwszeństwa to te nieruchomości są sprzedawane w drodze przetargu. Ponadto w drodze przetargu są sprzedawane nieruchomości w stosunku do których prawo pierwszeństwa nie przysługuje.

Ustawa na 1 miejscu wymienia przetarg ustny - wyłonienia kandydata na nabywcę w drodze licytacji.

W 1999 r. została dopuszczona możliwość sprzedaży także w drodze przetargu ofert pisemnych (konkurs ofert) a także możliwość zarządzenia przetargu o a wiec skierowanych tytko do określonych podmiotów np. rolników, spółki utworzonej przez pracowników zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej. Agencji przysługuje prawo pierwokupu w razie sprzedaży przez nabywcę nieruchomości w okresie 5 lat od nabycia nieruchomości od Agencji.

Szczegółowo tryb sprzedaży warunki rozkładania cen na raty uregulowane jest rozporządzeniu z 14.10.1999 r.

Nie są przeznaczone do sprzedaży te nieruchomości w stosunku do których zostały zgłoszone roszczenia o zwrot. W wyniku nowelizacji ustawy w 1999 r. wprowadzono możliwość nabywania przez Agencję nieruchomości, jeżeli wymaga tego realizacja zadań określonych w ustawie, jeżeli ma to służyć powiększaniu istniejących gospodarstw rodzinnych. Możliwość nabywania nieruchomości przez Agencje i zamiana tych nieruchomości, ma służyć realizacji osadnictwa rolniczego zwłaszcza na terenie Polski zachodniej i północnej.

Dzierżawa

Nieruchomości przeznaczone do dzierżawy są umieszczone w wykazie; wyłonieniu dzierżawcy służy przetarg, podstawową tamą jest przetarg ofert pisemny. Stosuje się tez przetarg ustny czyli licytację.

Nowością wprowadzona przez nowelizację jest możliwość dzierżawy z opcją zakupu - mienie wchodzące w skład zasobu może być wydzierżawiane lub wynajmowane os. fizycznym lub prawnym z zapewnieniem dzierżawcy prawa kupna przedmiotu dzierżawy z upływem okresu na jaki została zawarta umowa. Dzierżawa z opcją zakupu jest pewną formą umowy lisingowej, na poczet ceny nabycia zaliczony jest czynsz płatny przez dzierżawcę. Dzierżawca uiszcza cenę nabycia z przychodów uzyskiwanych z nieruchomości, Agencja przenosi własność na dzierżawcę dopiero po uiszczeniu pełnej ceny, nie są tu potrzebne żadne formy zabezpieczenia. Sama umowa dzierżawy z opcją zakupu nie przenosi jeszcze własności dzierżawionego g na dzierżawce. Do przeniesienia własności konieczne jest zawarcie odrębnej umowy.

Ustawa w sytuacjach wymienionych dopuszcza możliwość wyłonienia dzierżawcy bez przetargu gdy np.:

1) dotychczasowy dzierżawca złożył Agencji oświadczenie o dzierżawieniu dalszym nieruchomości

2) nieruchomość jest wydzierżawiana jednoosobowej spółce utworzonej przez Agencje

PRZEPISY KODEKSU CYWILNEGO DOTYCZĄCE PRAWA ROLNEGO

Tytuł III. MIENIE

Art. 46. § 1. Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

§ 2. Prowadzenie ksiąg wieczystych regulują odrębne przepisy.

Art. 461. (16) Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Art. 553. (19) Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Tytuł X. PRZEPISY SZCZEGÓLNE O DZIEDZICZENIU GOSPODARSTW ROLNYCH

Art. 1058. (258) Do dziedziczenia z ustawy gospodarstw rolnych obejmujących grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha stosuje się przepisy tytułów poprzedzających księgi niniejszej ze zmianami wynikającymi z przepisów poniższych.

Art. 1059. (259) Spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

  1)  stale pracują bezpośrednio przy produkcji rolnej albo

  2)  mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, albo

  3)  są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

  4)  są trwale niezdolni do pracy.

Art. 1060. (260) W granicach określonych w art. 931 § 2 wnuki spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Art. 1061. (261) (uchylony).

Art. 1062. (262) § 1. Rodzeństwo spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiada warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczy gospodarstwo rolne także wtedy, gdy zstępni spadkodawcy nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w art. 1060.

§ 2. W granicach określonych w art. 934 dzieci rodzeństwa spadkodawcy, które w chwili otwarcia spadku odpowiadają warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 i 2, dziedziczą gospodarstwo rolne także wtedy, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w § 1 niniejszego artykułu. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Art. 1063. (263) Jeżeli ani małżonek spadkodawcy, ani żaden z jego krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy nie odpowiada warunkom przewidzianym dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego albo jeżeli uprawnionymi do dziedziczenia są wyłącznie osoby, które w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy, gospodarstwo dziedziczą spadkobiercy na zasadach ogólnych.

Art. 1064. (264) Rozporządzenie Rady Ministrów określi, jakie przygotowanie zawodowe uważa się za przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, a także wypadki, w których pobieranie nauki zawodu lub uczęszczanie do szkół uprawnia do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, oraz zasady i tryb stwierdzania trwałej niezdolności do pracy.

Art. 1065. (265) (skreślony).

Art. 1066. W stwierdzeniu nabycia spadku wymienia się osobno spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne oraz ich udziały w tym gospodarstwie.

Art. 1067. (266) § 1. Do zapisu, którego przedmiotem jest świadczenie pieniężne, stosuje się odpowiednio przepis art. 216.

§ 2. Jeżeli wykonanie zapisu prowadziłoby do podziału gospodarstwa rolnego lub wkładu gruntowego w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, sprzecznego z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, spadkobierca zobowiązany do wykonania zapisu może żądać zamiany przedmiotu zapisu na świadczenie pieniężne.

Art. 1068. (267) (skreślony).

Art. 1069.  (268) (skreślony).

Art. 1070. (269) W razie podziału gospodarstwa rolnego, które należy do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności.

Art. 1071-1078. (skreślone).

Art. 1079. Jeżeli oprócz gospodarstwa rolnego spadek obejmuje inne przedmioty majątkowe, udziały spadkobierców w gospodarstwie rolnym zalicza się na poczet ich udziałów w całości spadku.

Art. 1080. (276) (skreślony).

Art. 1081. Odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego ponosi od chwili działu spadku spadkobierca, któremu to gospodarstwo przypadło, oraz spadkobiercy otrzymujący od niego spłaty. Każdy z tych spadkobierców ponosi odpowiedzialność w stosunku do wartości otrzymanego udziału. Odpowiedzialność za inne długi ponoszą wszyscy spadkobiercy na zasadach ogólnych.

Art. 1082. (277) Jeżeli do spadku należy gospodarstwo rolne, ustalenie zachowku następuje z uwzględnieniem przepisów niniejszego tytułu, a także odpowiednio art. 216.

Art. 1083-1085.(278) (skreślone).

Art. 1086. Przepisy tytułu niniejszego stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy do spadku należy wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, o ile przepisy poniższe nie stanowią inaczej.

Art. 1087. (279) § 1. Należący do spadku wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej dziedziczą ci spośród spadkobierców, którzy w chwili otwarcia spadku:

  1)  są członkami tej spółdzielni albo

  2)  bądź są małoletni, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

  3)  są trwale niezdolni do pracy.

§ 2. W braku spadkobierców określonych w punkcie pierwszym paragrafu poprzedzającego wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej dziedziczą również spadkobiercy, którzy pracują w gospodarstwie rolnym spółdzielni albo w ciągu sześciu miesięcy od otwarcia spadku zostaną członkami tej spółdzielni.

§ 3. Przepisy paragrafów poprzedzających dotyczą również działki przyzagrodowej i siedliskowej, jeżeli należą one do spadku.

Art. 1088. (280) (skreślony).

4

---