Praca kontrolna nr 1

z

„Geologii regionalnej i złóż surowców stałych”

TEMAT: „Budowa geologiczna monokliny śląsko-krakowskiej”

Rok I, grupa I

SPIS TREŚCI:

I. Położenie geologiczne monokliny śląsko-krakowskiej na tle jednostek tektonicznych Polski i Europy.

II. Profil stratygraficzny monokliny.

III. Tektonika. str.12

IV. Surowce mineralne występujące w strefie monokliny śląsko-krakowskiej

V. Literatura:

I. Położenie geologiczne monokliny śląsko-krakowskiej na tle jednostek tektonicznych Polski i Europy.

Na dzisiejszą bardzo skomplikowaną budowę geologiczną Europy złożyły się różnorodne czynniki, głównie górotwórcze, i sedymentacyjne, działające cyklicznie przez długie okresy geologiczne. W Europie wyroznia się 6 głównych jednostek tektonicznych o rożnym rozwoju i budowie geologicznej. Należą do nich:

1. prekambryjska platforma (kraton) wschodnioeuropejska,

2. kaledonidy północnej i północno-zachodniej Europy,

3. platforma paleozoiczna zachodniej i środkowej Europy, w obrębie której spod pokrywy osadowej na powierzchnię wynurzają się struktury hercyńskie, a częściowo i kaledońskie,

4. paleozoiczna platforma scytyjska na południowym wschodzie,

5. struktura hercyńska Uralu,

6. strefa fałdowań alpejskich na południu kontynentu.

Polska na tle jednostek tektonicznych Europy zajmuje szczególne miejsce w strukturze geologicznej kontynentu europejskiego. Tu stykają się ze sobą trzy wielkie jednostki tektoniczne Europy:

1. prekambryjska platforma wschodnioeuropejska,

2. młoda platforma paleozoiczna Europy Zachodniej i Środkowej,

3. strefa fałdowań alpejskich Europy południowej, z bardzo dobrze rozwiniętym zapadliskiem przedgórskim.

Monoklina śląsko-krakowska leży między górną Odrą i górną Wisłą a źródliskami Warty i Pilicy. Obszar ten ograniczają zewsząd niziny: od północy nizina nad Odrą, Prosną i Wartą, będące częścią Niżu Polskiego, od zachodu nizina nadodrzańska, od wschodu obniżenie nad Nidą, wreszcie od południa wąska nizina nadwiślańska oddzielająca wyżynę SIąsko-Krakowską od łańcucha karpackiego.

Omawiana Monoklina leży między niecką szczecińsko-łódzko-miechowską a blokami dolnośląskim i górnośląskim. Jest ona kontynuacją monokliny przedsudeckiej, ku południowemu wschodowi ulega stopniowo zwężeniu. Monoklinę budują głownie skały triasu i jury, których profil ku północnemu zachodowi staje się coraz pełniejszy i miąższy. Skaly permu występują lokalnie, a ciągłą pokrywę tworzą dopiero w północnej części jednostki.

II. Profil stratygraficzny monokliny.

Prekambr

Na obszarze krakowskim skały prekambru i dolnego paleozoiku nie odsłaniają się na powierzchni terenu i znane są jedynie z wierceń. W starym podłożu obszaru krakowskiego wyróżniają się dwie strefy: masyw górnośląski i strefa krakowidów. Granica między nimi ciągnie się z północnego zachodu na południowy wschód, mniej więcej wzdłuż linii biegnącej przez Filipowice, Krzeszowice, Morawice, południowe dzielnice Krakowa w stronę Wieliczki.

Masyw górnośląski zbudowany jest z prekambryjskich skał metamorficznych oraz ze stosunkowo cienkiego kompleksu dolno paleozoicznych skał osadowych. Masyw ten już we wczesnym paleozoiku zachowywał się jako stosunkowo sztywny blok. Natomiast strefa krakowidow, w której występuje gruby kompleks skał starszego paleozoiku, uległa silnym deformacjom tektonicznym podczas ruchów kaledońskich, a następnie dość znacznym deformacjom podczas ruchów waryscyjskich.

Dewon i Karbon

Najstarszymi skałami, jakie w obszarze monokliny odsłaniają się na powierzchni, są utwory dewońskie. Na interesującym nas obszarze występowały wówczas osady węglanowe, reprezentowane głównie przez wapienie, a częściowo również przez dolomity.

Kompleks węglanowych skał dewonu i dolnego karbonu liczy łącznie około 1600 m miąższości, z czego na dewon przypada około 400 m. Obserwowane w tych skałach cechy, jak i występujące skamieniałości dowodzą, że osady tworzące ten kompleks gromadzone byty na dnie płytkiego morza szelfowego.

Tworzenie się osadów węglanowych związane było z jednej strony z bujnym rozwojem organizmów, szczególnie bentonicznych, będących obfitym źródłem materiału węglanowego, a z drugiej z brakiem dopływu materiału klastycznego z lądów. Postepujacemu przyrostowi osadow weglanowych na platformie towarzyszylo obnizanie si? podtoza (por. rye. 5). Dzieki wspoldzialaniu obu tych procesow mozliwe byto powstanie bardzo grubego kompleksu ztozonego z ptytkomorskich skat weglanowych. Wypada dodac, ze

Trias dolny to okruchowe osady pstrego piaskowca miazszosci do kilkudzie-sieciu metrow oraz morskie, ilasto-w^glanowe osady retu. Trias srodkowy wy-ksztalcony jest w sposob typowy dia wapienia muszlowego. W jego obrebie znaj-duja sie dolomity kruszcono^ne, z ktorymi zwiazane jest okruszcowanie siarcz-

kami cvnku i olowiu. Srebro zawarte w rudach cynku i otowiu bylo eksploatowa-ne tu juz w sredniowieczu. Trias gorny to gtownie pstre osady okruchowe miaz-szosci do szesciuset metrow.

Jura dolna jest reprezentowana poczqtkowo przez ladowe (z przewarstwie-niamiw^gia brunatnego), a pozniej i brakiczne osady okruchowe. Jura srodkowa to morskie osady Haste (w Tym Hy rudonosne, syderyty i sferosyderyty), a pozniej takze margle i wapicnie. W wiclu rejonach. zwtaszcza na potudniu, znaczncj cz?-sci profilu usadow doino- i srodkowojurajskich brak. W poznej jurze powszech-nie tworzyty si? wapienic (tab. 6).

PREKAMBR

3. Tektonika omawianej monokliny.

Budowa geologiczna Polski kształtowała się w wyniku procesów geologicznych trwających od prekambru aż po holocen. Przez obszar Polski przebiega z kierunku pólnocno-zachodniego w kierunku południowo-wschodnim bardzo ważna granica geologiczna, składająca się z dużej liczby uskoków równoległych do siebie, rozdzielająca się prekambryjska platformę wschodnioeuropejska od fałdowych struktur Europy Zachodniej.

Na obszarze Polski miały miejsce wszystkie główne epizody tektoniczne w dziejach Ziemi. Dzisiejsza budowa geologiczna jest wynikiem nałożenia się wielu różnych czynników, z pośród których najważniejsze miały ruchy górotwórcze i procesy sedymentacyjne. Obecną budowę geologiczna Polski określa się często jako mozaikowa (skomplikowana).

Na obszarze Polski łącza się trzy główne prowincje geologiczne (tektoniczne) Europy:

1. Prekambryjska platforma wschodnioeuropejska

2. Obszar fałdowań paleozoicznych - kaledońskie, hercyńskie

3. Obszar fałdowań alpejskich

Wewnętrzna struktura monokliny śląsko-krakowskiej jest stosunkowo prosta. Warstwy zapadają najczęściej pod kątem kilku stopni w kierunku północno-wschodnim. Powszechne natomiast są uskoki, w większości zrzutowe, głownie o kierunkach równoleżnikowych. Uskoki te są w większości wieku neogeńskiego, a ich powstanie jest związane z nasuwaniem się Karpat zewnętrznych na przedpole. Ruchy pionowe wzdłuż tych uskoków doprowadziły do powstania licznych zrębów i rowów, szczególnie w południowej części jednostki. Wtedy też powstał w południowej części monokliny równoleżnikowy rów krzeszowicki wypełniony osadami trzeciorzędu.

Podłoże zbudowane ze skał mezozoicznych i skał od nich starszych, przyrównać można do rozległej płyty. Wśród odsłaniających się na powierzchni utworów tworzących omawianą płytę można ogólnie wyróżnić dwie grupy, określane jako piętra strukturalne. Niższe, starsze piętro składa się z utworów dewonu i karbonu, które pod koniec karbonu zostały zdeformowane tektonicznie podczas waryscyjskich ruchów górotwórczych, a następnie częściowo zniszczone przez erozję. W skład młodszego, permsko-mezozoicznego piętra wchodzą utwory permu, triasu, jury i kredy; uległy one zaburzeniom związanym z alpejskimi ruchami górotwórczymi. Zaburzenia te przede wszystkim spowodowały monoklinalne wychylenie wspomnianej płyty, co nastąpiło pod koniec kredy, oraz przecięcie jej uskokami, głównie w późnym trzeciorzędzie.

Południowa część monokliny śląsko-krakowskiej została przykryta morskimi osadami neogenu zapadliska przedkarpackiego. Rozwój zjawisk krasowych w trzeciorzędzie spowodował powstanie licznych form krasu powierzchniowego oraz jaskiń, które były zamieszkiwane w plejstocenie przez człowieka.

---