POZYTYWIZM

1. Wyznaczniki žwiatopogl†du europejskiego (scjentyzm, ewolucjo-

nizm, utylitaryzm).

2. Granice czasowe pozytywizmu w Polsce (sytuacja polityczna Pola-

k˘w po kl`sce powstania 1863r.).

3. program polskich pozytywist˘w (publicystyka).

4. Problematyka nowel pozytywistycznych - ich zwi†zek z has'ami

epoki (te§ "Szkice w`glem").

5. Obraz spo'ecze¤stwa polskiego w " Nad Niemnem" i w "Lalce" -

ocena poszczeg˘lnych warstw , jakie procesy spo'eczne ukazali pisarze.

6. Kryteria oceny cz'owieka w "Nad Niemnem" i w "Lalce".

7. Orzeszkowa i Prus wobec programu pozytywist˘w.

8. Echa powstania styczniowego i dziedzictwo przesz'ožci w "Nad

Niemnem" i "Gloria vicitis".

9. S.Wokulski - romantyk czy pozytywista?

10. "Lalka" jako powiežŤ realizmy krytycznego.

11. Podobie¤stwa i r˘§nice w postawie i losach A.Kmicica i J.Sopli-

cy oraz ich wymowa symboliczna.

12. Jakie r˘§nice dostrzegasz pomi`dzy powiežci† a nowel†?

13. Gatunki pozytywistyczne i ich przydatnožŤ dla realizowania ide-

a'˘w epoki.

Ad.1

scjentyzm - pogl†d filozoficzny zwi†zany z empiryzmem, w/g kt˘rego

prawdziw† i w pe'ni uzasadnion† wiedz† o rzeczywistožci mo§na uzyskaŤ

tylko przez poznanie naukowe. Opiera' si` na zaufaniu do nauki i jej wy-

nik˘w poznawczych, St†d wyrasta pozytywistyczny kult nauki i wiedzy.

ewolucjonizm - rozw˘j spo'ecze¤stwa ma charakter ci†g'y, stopniowy

i jednokierunkowy. Spo'ecze¤stwo podlega takim samym prawom jak organiz-

my §ywe. HERBERT SPENCER.

utylitaryzm - jednostka musi byŤ u§yteczna dla spo'ecze¤stwa, mora-

lnožŤ cz'owieka jest okrežlana przez stopie¤ jego altruizmu (pomoc in-

nym). Celem jest osi†gni`cia szcz`žcia osobistego przy jednoczesnym da-

waniu szcz`žcia innym.

Ad.2

Dat` pocz†tkow† polskiego pozytywizmu mo§na podaŤ dožŤ dok'adnie,

mianowicie jest to rok 1863r. Rok ten znamienny jest z tego wzgl`du, §e

by' to rok wybuchu i upadku powstania styczniowego. Natomiast dat` ko¤-

cow† mo§na podaŤ tylko z pewnym przybli§eniem, s† to lata 90 XIX w. Po-

wstanie zdecydowanie wp'yn`'o na mentalnožŤ ludzi. Uznano, §e dalsza wa-

lka zbrojna w tych warunkach nie ma sensu. Za g'˘wny cel postawiono so-

bie ekonomiczny i kulturalny rozw˘j kraju. W tym okresie bowiem wzmog'y

si` zabiegi zaborc˘w maj†ce na celu wynarodowienie Polak˘w. Szczeg˘lnie

widoczne to by'o w zaborze rosyjskim i pruskim. W»zaborze austriackim

by'a znacznie wi`ksza wolnožŤ myžli, lecz za to zacofanie ekonomiczne

by'o ogromne (bieda galicyjska). To skierowanie ca'ego wysi'ku na prac`

mia'o zachowaŤ to§samožŤ narodow† i odtworzyŤ si'y, kt˘re przecie§ uleg-

'y znacznemu os'abieniu po powstaniu.

Ad.3

Polscy pozytywižci wysun`li nast`puj†ce has'a:

- praca organiczna - punktem wyjžcia by'a teoria Spencera, a szcze-

g˘lnie ta jej cz`žŤ, kt˘ra podkrežla'a koniecznožŤ harmonijnej wymiany

us'ug w spo'ecze¤stwie. Widz†c daremnožŤ zryw˘w niepodleg'ožciowych, po-

zytywižci nawo'ywali do skupienia wysi'k˘w na dzia'aniu ekonomicznym,

rozwoju przemys'u, handlu, rzemios'a. Dowodzili, §e rozw˘j §ycia umys'o-

wego jest uzale§niony od rozwoju gospodarczego. G'osili kult wiedzy i

rozumu, nawo'ywali do rozwijania produkcji i techniki.

- praca u podstaw - praca dla ludu i z ludem, kt˘r† pojmowali pozy-

tywižci jako obowi†zek nawi†zywania przez ziemia¤stwo i inteligencj` ko-

ntakt˘w ze wsi† celem d¦wigni`cia ch'op˘w na wy§szy poziom kultury umys-

'owej , przez to žwiadomožci narodowej. Szczeg˘lnie wa§ne by'o to w za-

borze rosyjskim, gdzie car wyda' ukaz uw'aszczeniowy nadaj†cy ziemi`

ch'opom. W takich warunkach ch'opom bardziej mog'a si` podobaŤ Rosja, w

kt˘rej maj† ziemi` na w'asnožŤ ni§ Polsk`, gdzie byli niewolnikami.

- emancypacja kobiet - r˘wnouprawnienie kobiet, przygotowanie ich

do pracy, prawo decydowania o swoim §yciu osobistym.

- r˘wnouprawnienie §yd˘w - zaborcy w celu dalszego os'abienia spo-

'ecze¤stwa d†§yli do przeciwstawienia sobie r˘§nych jego grup. Pozytywi-

žci wyst†pili solidarnie w imi` zasad demokracji przeciw tym tendencj†

choŤ dostrzegali gospodarczo niekorzystny proces przejmowanie przez ka-

pita' §ydowski i niemiecki kontroli nad spor† cz`žci† gospodarki narodo-

wej.

Literatura mia'a w dziedzinie propagowania tych hase' ogromny wr`cz

kluczowy udzia'. Poprzez wszelkie utwory literacki, tak§e poprzez publi-

cystyk` g'oszono program maj†cy podniežŤ Polsk` na nogi. Rosn†cy presti§

prasy '†czy' si` žcižle z rozwojem cywilizacji, i to nie dlatego, §e

unowoczežnia si` technika druku i powstaj† szybkie sposoby przekazywania

informacji, lecz r˘wnie§ dlatego, i§ prasa stanowi pot`§ny žrodek upow-

szechniania i popularyzowania zdobyczy cywilizacyjnych. W tym te§ sensie

prasa s'u§y'a ideom pozytywistycznym. Łwczesne dziennikarstwo spe'nia

bowiem r˘§ne funkcje spo'eczne: propaguje program "pracy i podstaw" i

"pracy organicznej", wychowuje nowego czytelnika, daj†c mu niezb`dny za-

s˘b wiedzy i kszta'tuj†c jego przekonania. Istotn† rol` odegra'a prasa

jako czynnik demokratyzuj†cy stosunki spo'eczne, wp'ywaj†c na rozszerze-

nie kr`gu czytaj†cej publicznožci o warstwy s'abo dot†d uczestnicz†ce w

kulturze. Sytuacja kraju pod zaborami dodatkowo wzmacnia'a znaczenie

prasy, kt˘ra musia'a zast`powaŤ nieistniej†ce instytucje kulturalne,

ožwiatowe i naukowe.

Najwybitniejsi teoretycy pozytywizmu to:

- Aleksander ˜wi`tochowski - zwany "papierzem pozytywist˘w".

- Piotr Chmielowski - znany z dzia'alnožci krytyka i historyka li-

teratury.

Do grona m'odych pozytywist˘w zaliczamy:

- Henryka Sienkiewicza

- Eliz` Orzeszkow†

- Boles'awa Prusa.

Wa§niejsze dzienniki: "Kurier Warszawski", do kt˘rego pisywa' Boles'aw

Prus , "Kurier Codzienny", "Gazeta Warszawska", "Gazeta Polska " oraz

"S'owo" redagowane przez Henryka Sienkiewicza i "Nowiny" redagowane

przez Prusa.

Tygodniki i dwutygodniki reprezentowa'y najlepiej: "Przegl†d Tygod-

niowy" - redagowany przez Adama Wižlickiego oraz "Prawda" - Aleksandra

˜wi`tochowskiego.

Niema'† poczytnožci† cieszy'y si` tak§e gazety nie wymagaj†ce

szczeg˘lnie wyrobionych odbiorc˘w i zaspokajaj†ce potrzeby i zaintereso-

wania przeci`tnych czytelnik˘w. Tu wymieniŤ nale§y: "Opiekuna Domowego",

"Niw`", "Bluszcz" i "Kronik` Rodzinn†".

W Krakowie dominowa' "Czas" - organ konserwatyst˘w oraz miesi`cznik

"Przegl†d Polski".

Ad.4

Nowelistyka polska podlega'a w okresie pozytywistycznym stopniowej ewo-

lucji. Pocz†tkowo jej autorzy korzystali z tradycyjnych schemat˘w wzbo-

gaconych sk'adnikami ideowego programu. St†d te§ bliski zwi†zek nowel i

opowiada¤ z ˘wczesnymi gatunkami publicystycznymi. Fabu'y nowelistyczne

mia'y charakter tendencyjnie uformowanego pozytywistycznego przyk'adu.

Polega'o to na propagowaniu žrodkami literackimi tez programowych; a

wi`c za'o§e¤ "pracy u podstaw" i "pracy organicznej". Stosunek pisarzy

do wa§nych problem˘w epoki traci z czasem znamiona tendencyjonžci. Obraz

žwiata przedstawionego w nowelistyce staje si` skomplikowany i niejedno-

znaczny, a jego uj`cie realistyczne. U»schy'ku lat siedemdziesi†tych op-

tymizm wczesnych utwor˘w ust`puje miejsca coraz widoczniejszemu pesymiz-

mowi. Bohaterowie ponosz† niezas'u§one kl`ski, spotykaj† si` z niezrozu-

mieniem, oboj`tnožci†, a nawet wrogožci† žrodowiska. Szczeg˘lnego zna-

czenia w pozytywistycznej nowelistyce nabiera problem bohatera, kt˘rym

jest cz'owiek z ludu. Wyst`puje on w'ažciwie w nowelach wszystkich pisa-

rzy: Sienkiewicza (Szkice W`glem, Janko Muzykant, Jamio', Za Chlebem,

Bartek zwyci`zca);Orzeszkowej (obrazek z lat g'odowych, Tadeusz);Prusa

(Antek, Na wakacjach). W ˘wczesnej nowelistyce žwiat ch'opski to przede

wszystkim žwiat ludzi skrzywdzonych. Przes'anki krzywdy tkwi† w ciemno-

cie i n`dzy žrodowiska, kt˘re jest bezbronne wobec bezwzgl`dnych i amo-

ralnych jednostek (np.Zo'zikiewicz w "Szkice W`glem"). Kl`ski postaci z

ludu to tak§e wynik oboj`tnožci "warstw ožwieconych" i ich klasowego

egoizmu. R˘wnoczežnie tw˘rczožŤ nowelistyczna wydobywa te pierwiastki

psychiki ch'opskiego bohatera, kt˘re dowodz† jego wysokiej wartožci ety-

cznej i heroizmu (Na wakacjach, Micha'ko), uzdolnie¤ (Antek, Janko Muzy-

kant), pracowitožci i uporu (Za chlebem). Opr˘cz wsi pojawi'a si` nowa

tematyka miasta. Miasto jako miejsce rozwoju przemys'u i nowej techniki

w spos˘b widoczny zmienia losy postaci, tym bardziej §e autor˘w nowel i

opowiada¤ interesuj† przede wszystkim žrodowiska plebejsko - robotnicze

i urz`dnicze. W zamkini`tej przestrzeni miejskiej rozgrywaj† si` drama-

ty, kt˘rych znaczenie urasta cz`sto do rangi uniwersalnej. Dramat mi'ož-

ci ma'§e¤skiej w "Kamizelce" Prusa czy matczynej mi'ožci w "Dymie" Kono-

pnickiej, tragiczny wymiar kl`ski Adlera w "Powracaj†cej fali" Prusa,

psychologiczna kl`ska Mendla Gda¤skiego w opowiadaniu Konopnickiej.

Humanitaryzm autor˘w nowel wyra§a si` najpe'niej w zdecydowanym

eksponowaniu tematyki dzieci`cej. W losach bezbronnych dzieci najostrzej

odzwierciedla si` z'o wsp˘'czesnožci. Dzieci`ca ufnožŤ i uczucie ponosz†

kl`ske w zetkni`ciu z bezwzgl`dnožci† žwiata doros'ych, a pragnienia nie

mog† si` zrealizowaŤ, prowadz†c do kl`ski i žmierci ma'ych bohater˘w.

Ginie skatowany Janko Muzykant, tonie pozbawiony opieki doros'ych Ta-

deusz w noweli Orzeszkowej. Inne role dzieci`cym postaciom wyznacza

Prus. Obok beztroskiej "Przygody Stasia" i wzorowanym na Dickensie

szcz`žliwym zako¤czeniu "Sierocej doli", tworzy on nowele, w kt˘rych

sprawy žwiata doros'ych pokazane s† oczami dziecka (Grzechy dzieci¤stwa,

Omy'ka); jeszcze inaczej jest w "Katarynce": nieszcz`žcie niewidomej

dziewczynki wyzwala odruch dobroci u egoistycznego dotychczas pana Toma-

sza. Widzenie žwiata oczami dziecka pe'nie r˘§norakie funkcje w nowelach

Konopnickiej: np. niežwiadomožŤ w'asnej sytuacji, pozwalaj†ca na beztro-

sk` w momentach tragicznych, stwarza niezwyk'y efekty artystyczny i

žwiatopogl†dowy w "Naszej szkapie" i "Martwej naturze".

Zagadnienia asymilacji, zw'aszcza asymilacji §yd˘w, podejmowa'a

Orzeszkowa»(Silny Samson) i Konopnicka (Mendel Gda¤ski); problematyka

emancypacji znalaz'a najpe'niejsze odzwierciedlenie tak§e u Orzeszkowej

(Panna Antonina). Pozytywistyczna nowela ods'ania zatem r˘§ne aspekty

wsp˘'czesnego §ycia, poddaj†c je analizie i ocenie.

Szczeg˘lne miejsce w tw˘rczožci nowelist˘w zaj`'a problematyka pa-

triotyczna. Trudnožci w zrealizowaniu tematu by'y olbrzymie ze wzgl`du

na cenzur`. Istnia'y r˘wnie§ bariery psychologiczne, stworzone przez

spo'eczny "zakaz" krytykowania narodowej przesz'ožci. Mimo to powsta'y

w˘wczas "klasyczne" nowele patriotyczne, takie jak Sienkiewiczowski "La-

tarnik", "Omy'ka" Prusa, A...B...C... oraz p˘¦niejszy cykl "Gloria vic-

tis" Orzeszkowej. W nurcie tym objawia si` powr˘t do tradycji romantycz-

nej, najbardziej widoczny w nowelach Sienkiewicza i Orzeszkowej.

Nowel` pozytywistyczn† w jej szczytowym okresie cechuje g'`boko hu-

manistyczny stosunek do cz'owieka "nizin"; zdecydowanie zmienia si` pole

obserwacji spo'ecznej, widoczna staje si` potrzeba ukszta'towania nowych

zasad kontakt˘w mi`dzyludzkich.

Ad.5

"NAD NIEMNEM"

Spo'ecze¤stwo przedstawione w utworze mo§emy podzieliŤ na:

- Ziemia¤stwo, do kt˘rego nale§†:

- Benedykt Korczy¤ski

- Teofil R˘§yc

- Darzecki i Jadwiga Darzecka

- Andrzejowa i jej syn Zygmunt Korczy¤ski

- Ubogie ziemia¤stwo, tj:

- Maria Kir'owa i Boles'aw Kir'o

- Rezydenci

- Marta Korczy¤ska

- Justyna Orzelska wraz z ojcem

- Zažcianek Bohatyrowicz˘w

- Anzelm Bohatyrowicz

- Jan Bohatyrowicz

Jednak wa§niejszym podzia'em jest podzia' na tych co pracuj† i pr˘-

§niak˘w.

Do pierwszej grupy nale§y ca'y zažcianek Bohatyrowicz˘w, niekt˘rzy

mieszka¤cy Korczyna, przede wszystkim Benedykt i Marta, a spoza niego,

pani Kir'owa. Na szczeg˘ln† uwag` zas'uguje Banedykt Korczy¤ski, heroi-

czny obro¤ca posiadanej ziemi, kt˘rej nie chce oddaŤ w r`ce rosyjskie.

Sytuacja popowstaniowa, ci`§kie kontrybucje na'o§one na maj†tki polskie

zmuszaj† go do ci`§kiej pracy, do ci†g'ej troski o wydajnožŤ ziemi, by

mieŤ z czego zap'aciŤ na'o§one podatki. Codzienne k'opoty uczyni'y z

niego innego cz'owieka, obdar'y go ze z'udze¤, zmusi'y do porzucenia da-

wnych idea'˘w. Przed powstaniem dw˘r utrzymywa' dobre stosunki z zažcia-

nkiem. Bohatyrowicze cz`sto odwiedzali dom Korczy¤skich. Sytuacja po po-

wstaniu zmieni'a to radykalnie. Benedykt martwi†c si` o gospodarstwo od-

wr˘ci' si` od Bohatyrowicz˘w (žwiadczy o tym proces). Fakt, §e we wsp˘l-

nej mogile le§† Andrzej Korczy¤ski i Jerzy Bohatyrowicz nie wp'ywa w du-

§ym stopniu na panuj†ce relacje. Ten odwr˘t od ch'op˘w jest przyczyn†

konfliktu pomi`dzy Benedyktem a jego synem Witoldem, g'osz†cym idde po-

zytywistyczne.

Marta Korczy¤ska jest kuzynk† Benedykta. Pomaga mu wydatnie w gos-

podarstwie. Jest to dla niej jedynym sensem §ycia. Odrzuciwszy z obawy

mezaliansu ožwiadczyny Anzelma Bohatyrowicza unieszcz`žliwi'a si` na re-

szt` §ycia.

Maria Kir'owa nale§y do ubogiej szlachty. Sama musi dbaŤ o gospoda-

rstwo poniewa§ jej m†§ jest leniem i darmozjadem. Nie jest bogata, ale

na wszystko co potrzebne jej wystarcza. Nie ma czasu na odwiedzanie s†-

siad˘w, a je§eli ju§ to czuje si` nieswojo w towarzystwie innych modnych

szlachcic˘w.

Justyna Orzelska jest krewn† Benedykta. Zamieszkuje u niego ze swo-

im zdziwacza'ym ojcem. Pocz†tkowo nic szczeg˘lnego, poza zrywaniem kwia-

tk˘w nie robi. Czuje si` dlatego nikomu niepotrzebna. Spok˘j ducha przy-

wraca jej wsp˘lna z ch'opami praca w polu. W pracowitym §yciu wiejskim

odnajduje to co zapewnia jej uczucie potrzebnej i po§ytecznej.

Szczeg˘ln† osob† jest pani Andrzejowa Korczy¤ska. Ona pracuje,

udziela si` spo'ecznie, požwi`ca si` filantropi jednak nie wk'ada w to

serca. Ona robi to, bo tak robi'by jej m†§, gdyby §y'.

Przejd¦my do grupy "darmozjad˘w".

Pierwszym z nich jest Kir'o, kt˘ry zamiast pom˘c §onie w gospodars-

twie w'˘czy si` po okolicznych dworach szlacheckich marnuj†c czas.

Nast`pnie Teofil R˘§yc, arystokrata, kt˘ry przehula' po'ow` swojego

maj†tku za granic† i nie znalaz' nic co mia'o by sens w §yciu. Obecnie

tak§e nie zajmuje si` swoimi w'ožciami tylko poszukuje mocnych wra§e¤ i

nami`tnožci, jak zalecanie si` do Justyny. Ca'kowity laik w prowadzeniu

gospodarstwa. Wegetuj†cy cz'owiek nic nie wnosz†cy do spo'ecze¤stwa.

Darzecki jest tak§e arystokrat†. Ma on rodzin`, kt˘rej zapewnia §y-

cie na wysokim poziomie. ˇyj† oni bardzo wystawnie i uwa§aj† si` za lu-

dzi cywilizowanych. Darzecki nie zwraca uwagi na biedniejszych od sie-

bie, na ich problemy(§†da od Benedykta zwrotu pieni`dzy kt˘re jest wi-

nien nie patrz†c na ci`§k† sytuacj` tamtego). Czuwa tylko nad tym, §eby

nie obni§yŤ poziomu §ycia. Powstanie styczniowe uwa§a za niepotrzebne,

za wydarzenie, kt˘re zak'˘ci'o mu spok˘j §ycia.

Nast`pnym pr˘§niakiem jest ojciec Justyny, jednak jako artyžcie mo-

§na mu wybaczyŤ.

Nie mo§na natomiast wybaczyŤ Andrzejowi Korczy¤skiemu, kt˘ry wyr˘s'

na darmozjada, w†tpliwego artyst`, nieczu'ego i zimnego. Uwa§a ch'op˘w

za byd'o, a ojca za nieszcz`žliwego szale¤ca.

ˇona Benedykta Korczy¤skiego Emilia tak§e nie nale§y do pracowi-

tych. Ta nieszcz`žliwa hipohondryczka ma pretensje do m`§a, §e ca'y ten

czas pracuje, a ona biedna si` nudzi.

"LALKA"

W powiežci tej ukazane s† wszystkie klasy spo'eczne ˘wczesnej Polski:

- arystokracja: Izabela ś`cka, Tomasz ś`cki, baronowa i baron Krze-

szowski, prezesowa Zas'awska, Starski, Ochocki, pani W†sowska.

- mieszcza¤stwo: Stanis'aw Wokulski, Ignacy Rzecki, Klejn, Marczew-

ski, Lisiecki, Mincel, Szlangbaum, Szuman.

- zdeklasowana szlachta: Wirski i ojciec Wokulskiego.

- proletariat: Marianna, W`gie'ek, Wysocki.

Arystokracja w powiežci og˘lnie jest oceniana negatywnie. Jest pozbawio-

na jakichkolwiek uczuŤ patriotycznych. Uwa§a, §e jest stworzona do u§y-

wania §ycia, do zapewniania sobie wszelkich przyjemnožci. Inni s† od te-

go §eby pracowaŤ i dawaŤ im pieni†dze. Wszelkich ludzi pracy arystokraci

traktuj† jak gorsz† ras`. Wyra¦nie widaŤ to na przyk'adzie Izabeli ś`c-

kiej, kt˘rej žwiat wydaje si` rajem, a istoty pracuj†ce w polu i fabry-

kach po prostu s† do tego stworzone. To one maj† na ni† zarobiŤ, a §eby

jej sprawiŤ przyjemnožŤ same maj† byŤ szcz`žliwe. Arystokracja jest pa-

so§ytem, kt˘ry okrada Polsk`. Nic nie robi†c chc† mieŤ jak najwi`cej

wszystkiego. S† tylko obci†§eniem, doprowadzaj†cym kraj do ruiny.

Wyj†tkami, kt˘re maj† wi`cej poczucia patriotyzmu jest prezesowa

Zas'awska i Ochocki. Prezesowa dba o swoich pracownik˘w min. wybudowa'a

dla nich domy przy gospodarstwie.

Ochocki natomiast jest naukowcem, kt˘ry chce wymyžleŤ což, co zape-

wni žwiaty rozw˘j i szcz`žcie.

Ci dwoje umiej† dostrzec w ludziach to co najwa§niejsze, a nie tyl-

ko pochodzenie.

Mieszcza¤stwo podzielone jest na polskie, niemieckie i §ydowskie.

Przedstawicielami s† Szlangbaum i Szuman. ˇydzi s† pracowici, systematy-

czni i oszcz`dni. Pieni†dze wydaj† m†drze z myžl† o przysz'ožci. Niemcy

tak§e s† podobnie jak §ydzi pracowici i systematyczni. Nie trwoni† pie-

ni`dzy na pr˘§no. Przedstawicielem jest Mincel, w'ažciciel sklepu, kt˘ry

bardzo dobrze prosperuje. ˜wiadczy to o jego m†drožci i pracowitožci. Ci

ludzie s† oceniani pozytywnie przez Prusa.

Mieszcza¤stwo polskie natomiast jest oceniane bardzo ¦le. Klejn,

Lisiecki, Marczewski zachowuj† si` tak samo jak arystokraci. Wszystkie

pieni†dze wydaj† na zabawy, nie myžl† o przysz'ožci. Swoj† prac` traktu-

j† nieodpowiedzialnie. Z tak† postaw† s† zupe'nie bezu§yteczni dla kra-

ju.

Jedynie Wokulski jest inny. On zaj† si` handlem i stara si` w to

wci†gn†Ť jak najwi`cej ludzi szczeg˘lnie Polak˘w. Robi to z myžl† o

przysz'ožci kraju (praca organiczna). Pomaga tak§e biednym wydobyŤ si` z

do'ka.

Istnieje tak§e zdeklasowana szlachta polska, kt˘ra nie mo§e si`

przystosowaŤ do popowstaniowej rzeczywistožci, tym samym nie przyczynia-

j† si` do rozwoju kraju.

Ostatni† klas† jest biedota miejska. B`d†c w skrajnej n`dzy nie po-

trafi wydobyŤ si` na powierzchnie. Musi im ktož pom˘c i oni musz† te§

chcieŤ pracowaŤ. Nie wolno pogodziŤ si` ze swoim losem. Wokulski pom˘g'

Mariannie, Wysockiemu, W`gie'kowi i ci pracuj† dla dobra swojego i kra-

ju.

Prus skrytykowa' spo'ecze¤stwo polskie. W kraju gdzie wi`kszožŤ lu-

dzi to wyzykiwacze, pr˘§niacy i ci wyzyskiwanie biedacy nie mo§e byŤ

dobrze.

Ad.6

Pozytywižci g'osili dwa g'˘wne has'a "praca organiczna" i "praca u pod-

staw". W obu wyst`puje jednakowe s'owo "praca". I w'ažnie min. przez

pryzmat pracy oceniani s† ludzie w "Nad Niemnem" i "Lalce". Ci kt˘rzy

pracuj† s† ocenieni pozytywnie, gdy§ realizuj† jedno i za'o§e¤ epoki,

odbudowuj† Polsk` ekonomicznie. Pozostali s† jednostkami niepotrzebnymi,

gdy§ nic nie daj† a du§o bior†. Drugim wa§nym kryterium oceny cz'owieka

jest pami`Ť o tradycji, o wydarzeniach z przesz'ožci. Ci, kt˘rzy brali

udzia' w powstaniu i piel`gnuj† jego pami`Ť s† patriotami. W "Nad Nie-

mnem" jest ewidentna pochwa'a pracy przyk'adem s† Jan i Cecylia, kt˘rzy

tylko dzi`ki pracy r†k za'o§yli osad`. Dlatego kr˘l nada' im szlachectwo

i nazw` Bohatyrowicze od bohaterstwa i wytrwa'ožci w pracy. Orzeszkowa

niemal nada'a pracy cudowne w'ažciwožŤ. Pracowici Bohatyrowicze s†

szcz`žliwi i zdrowi natomiast leniwy R˘zyc jest chory i nie wie co z so-

b† zrobiŤ. U Prusa wartožŤ pracy zosta'a przedstawiona nieco subtelniej,

wszystko co robisz dla poprawy sytuacji gospodarczej Polski jest dobr†

prac† godn† pochwa'y.

Ad.7

Utwory napisane przez pisarzy:

PowiežŤ: Prus: Lalka, Faraon, Plac˘wka, Emancypantki;

Orzeszkowa: Nad Niemnem.

Nowele: Prus: Antek, Kamizelka, Powracaj†ca fala;

Orzeszkowa: A...B...C..., Dobra pani, Gloria victis.

Na podstawie powy§szych utwor˘w mo§na stwierdziŤ, §e zar˘wno Orze-

szkowa jak i Prus realizowali has'a pozytywizmu w swoich utworach. Praca

organiczna, praca u podstaw, patriotyzm i przywi†zanie do ziemi, a tak§e

pochwa'a nauki (Witold i Wokulski), to niew†tpliwie cechy epoki zawarte

w utworach obojga pisarzy.

Ad.8

Powstanie styczniowe jest tematem niemal obowi†zuj†cym pozytywistycznych

pisarzy. W "Nad Niemnem" §ycie wielu ludzi zosta'o odmienione przez po-

wstanie (Benedykt, Andrzejowa, Anzelm i Marta, Jan -straci' ojca). Wido-

cznym obrazem przesz'ožci jest "Mogi'a" powsta¤c˘w, dla niekt˘rych jest

on miejscem niemal žwi`tym.

W "Gloria victis" (chwa'a zwyci`§onym) zrelacjonowany jest jeden z

epizod˘w powsta¤czych. Autorka sk'ada ho'd poleg'ym i wyra§a przekona-

nie, §e poniesione ofiary nie by'y daremne, a przysz'ožŤ oceni ich war-

tožŤ.

Ad.9

Cechy romantyka:

- bierze udzia' w postaniu styczniowym - požwi`ca m'odožŤ patrioty-

cznej walce, mi'ožŤ ojczyzny jest dla niego wa§n† spraw†.

- romantyczna mi'ožŤ, kt˘rej na przeszkodzie staj† konwenans i sto-

sunki spo'eczne.

- mi'ožŤ do Izabeli jest uczuciem wszechogarniaj†cym, parali§uj†cym

umys' Wokulskiego, jego jedyn† ide† - jest na tym etapie romantycznym

kochankiem na miar` Gustawa.

- tragiczne zako¤czenie mi'ožci powoduje, §e Wokulski pr˘buje pope-

'niŤ samob˘jstwo. Zostaje jednak uratowany i musi na nowo podj†Ť trud

§ycia.

- niejasne zako¤czenie §ycia.

Cechy pozytywisty:

- szacunek do nauki, pragnienie wiedzy i przyznawanie jej prymatu

nad irracjonalizmem.

- Wokulski jest siln†, przedsiembiorcz† jednostk† - po powstaniu

energicznie bierze si` w garžŤ i organizuje sobie §ycie. Dochodzi do fo-

rtuny w'asn† prac† i wysi'kiem.

- Wokulski stoi na granicy dw˘ch žwiat˘w: upadaj†cej arystokracji i

raczkuj†cego žwiata kapitalizmu.

- dzia'alnožŤ filantropijna i spo'eczna, stara si` pom˘c biednym -

realizacja has'a pracy u podstaw.

- w przeciwie¤stwie do romantyka w m'odožci rzuca si` w wir pracy i

nauki.

Prus nie odpowiada na pytanie kim by' Wokulski. Nie wiemy czy roma-

ntycznie zgin†' pod gruzami zamku, czy pozytywistycznie pojecha' do Pa-

ry§a, aby tam pracowaŤ naukowo.

Ad.10

ÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÂÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ

Kmicic ł Jacek Soplica

ÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄĹÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ

Szlachcic, dožŤ §ywy i lubi†cy

rozrywki.Do momentu prze'omowego s† niemal identy-

czni.

Kocha Ole¤k` i wszystko Kocha c˘rk` Stolnika,

wskazuje na to, §e si` ale nie dane jest mu jej

pobior†. požlubiŤ - mi'ožŤ nie -

szcz`žliwa.

Chce s'u§yŤ ojczy¦nie, Jacek prawie §e žwiadomie

ale ¦le wybiera strony i powoduje swoje nieszcz`žcie

staje si` niechc†co zabijaj†c Stolnika. Nikt go

zdrajc†. Potem wbrew sobie do tego nie zmusza.

ale zgodnie z przysi`g†

s'u§y zdrajcy. Ko¤czy si`

to kiedy dowiaduje si`

o tym, §e Radziwi' do zdra-

jca.

Nast`puje okres wsp˘lny dla obu postaci, kiedy to obaj

desperackimi czynami pr˘buj† odkupiŤ swoje winy.

Kmicic walczy w obronie Jacek walczy wsz`dzie, gdzie mo§e

ojczyzny i nieraz podejmuje ale to nie przynosi mu saty-

samotn† walk`. sfakcji. Wst`puje do klasztoru,

Doprowadza samotnie do po- aby s'u§yŤ ludziom. Wraca do

wrotu kr˘la do Polski, a Polski §eby namawiaŤ szlacht`

potem m`§nie walczy do ko¤ca do wsp˘lnej walki. Nic nie robi

wojny. Odnosi rany, ale nie samotnie. Nie zale§y mu na s'a-

ginie. Zostaje zrehabilito- wie. Odosi rany w walce i ginie.

wany i §eni si` z Ole¤k†.

Og˘nie m˘wi†c obie postacie maj† wiele cech wsp˘lnych, obaj s†

bohaterami romantycznymi z wyj†tkiem tego, §e Kmicic "ko¤czy"

szcz`žliwie, natomiast Jacek ginie.

Ad.11

PowiežŤ tendencyjna - skomponowana tak, aby udowodniŤ za'o§on† z g˘ry

tez` np. koniecznožŤ kszta'cenia warstw ni§szych.

PowiežŤ realistyczna - ukazywa'a prawd` o ˘wczesnym žwiecie i o

cz'owieku zatopionym w rzeczywistožci.

Nowela - kr˘tki utw˘r o ograniczonej liczbie postaci, cz`sto jedno-

w†tkowy, bez autorskich komentarzy, opis˘w i wtr†ce¤. Mia'a g'`boko wryŤ

si` w pami`Ť ju§ po jednokrotnym przeczytaniu.

Artyku' programowy - gatunek publicystyczny cz`sto pisany w formie

eseju, podejmowa' rozleg'† problematyk† spo'eczn†.

Felieton - jest to niewielki artyku' publicystyczny o r˘§norodnej

tematyce, utrzymany w lekkiej i §ywej formie. Cechuje go swobodne '†cze-

nie temat˘w, lu¦na kompozycja. Pokazywa' i pi`tnowa' z'e cechy ludzi,

cz`sto poprzez fikcyjne opowiadanka.

Reporta§ - jest to jedna z form prozy publicystycznej, b`d†ca §ywym

opisem konkretnych zdarze¤ znanych autorowi z bezpožredniej obserwacji.

Przyk'adem mog† byŤ "Listy z podr˘§y do Ameryki" H.Sienkiewicza. Repor-

ta§ mia' za zadanie informowaŤ odbiorc˘w o jakiž wydarzeniach, szczeg˘l-

nie wa§nych w tamtych czasach odkryciach.

Ad. 12

R˘§nice:

- d'ugožŤ - powiežŤ d'uga, a nowela kr˘tka

- iložŤ os˘b wyst`puj†cych w powiežci jest ogromna, natomiast w no-

weli jest ich niewiele

- opisy przyrody i postaci w powiežci s† rozbudowane natomiast w

noweli skr˘cone do niezb`dnego minimum

- iložŤ w†tk˘w akcji nawet z racji budowy powiežci i du§a, nowela

natomiast posiada najcz`žciej jeden w†tek g'˘wny.

Ad. 13

PowiežŤ dojrza'ego realizmu, ze wzgl`du na skomplikowany obraz przedsta-

wionego žwiata i jego wieloznaczn† koncepcj`, kszta'tuje odmiennie ni§

dot†d rodzaj fabu'y. Konwencjom tradycyjnego romansu, uproszczonym cha-

rakterystykom postaci i t'a przeciwstawiaj† pisarze realižci rozleg'†

epickožŤ, wielow†tkowožŤ oraz g'`bsze zwi†zki mi`dzy psychologicznym

wn`trzem postaci a jej decyzjami i dzia'aniem. Nowego sensu nabiera spo-

s˘b przedstawienia t'a spo'ecznego. W powiežci realistycznej przestaj†

istnieŤ jednoznaczne powi†zania pomi`dzy rol† spo'eczn† a przekonaniami

postaci. Autorzy powiežci d†§† z regu'y do skomplikowania tych zale§nož-

ci i - co wa§ne - do uwypuklenia r˘§nic pokoleniowych. Mog† one stanowiŤ

g'˘wn† si'` motoryczn† akcji. Realižci jak sama nazwa wskazuje zobaczy-

li, §e optymistyczne za'o§enia pozytywistyczne nie zdaj† egzaminu. Powo-

duje to pesymizm odbijaj†cy si` w utworach. "Lalka" jest powiežci† rea-

listyczn†, przez samo to, §e nie jest powiežci† tendencyjn†. Nie pokazu-

je nam ona jasno do czego mamy d†§yŤ i co jest dobre. Wprost przeciwnie,

utw˘r ten jest wielkim pytaniem o przysz'ožŤ, nic tam nie jest do ko¤ca

jasne, wszystko jest w mniejszym lub wi`kszym stopniu skomplikowane. Jak

ula' "Lalka" pasuje do okrežlenia powiežŤ realistyczna i to realistyczna

krytycznie, rozprawiaj†ca si` z has'ami epoki.

---