1. Biblia jako arcydzieło literatury światowej.

Nazwa Biblia pochodzi od greckiego słowa „biblios”- łodyga papirusu. Nim Biblia przybrała postać Świętej Księgi, istniała w tradycji ustnej. Z chwilą wynalezienia pisma zaczęto ją spisywać. Powstanie najstarszej części, a mianowicie Starego Testamentu, trwało wieki i przypada na XIII wiek przed Chrystusem, natomiast spisywanie zostało zakończone w latach 51 - 96 po narodzeniu Chrystusa. Biblia nie jest księgą jednolitą. Na jej treść składa się zbiór pism pidaistycznych zawartych w Starym Testamencie i chrześcijańskich w Nowym Testamencie.

Stary testament obejmuje:

- Pięcioksiąg,

- Księgi historyczne,

- Księgi mądrości,

- Księgi prorockie.

Na treść Nowego Testamentu składają się:

- Cztery Ewangelie (św.Mateusza, św.Marka,

św.Łukasza, św.Jana).

- Dzieje Apostolskie

- Listy (św.Pawła, św.Jakuba, św.Piotra,

św.Jana Apostoła, św.Judy Apostoła).

- Objawienie św.Jana, zwane Apokalipsą.

Biblia jest trójjęzyczna: teksty ST były pisane w języku hebrajskim, niektóre fragmenty w języku aramejskim i greckim. Teksty NT - w języku greckim, z wyjątkiem Ewangelii św.Mateusza napisanej prawdopodobnie po aramejsku. Księgi ST są anonimowe, autorzy pozostali dotychczas nieznani, choć niektórym księgom przypisuje się mylnie autorstwo proroków. Kościół naucza, że autorzy pisali księgi pod natchnieniem Ducha Świętego i dlatego Biblia jest świętą księgą chrześcijan, a ST świętą księgą Żydów. Znani są natomiast autorzy NT. Byli nimi św. Mateusz, Marek, Łukasz, Jan. Słowa, czyny Chrystusa przekazywali w Ewangeliach. Trzy pierwsze Ewangelie są bardzo podobne, stąd nazwano je synoptycznymi (mającymi wspólne spojrzenie). Przekładu całej Biblii na język łaciński dokonał w IV w. n.e. św. Hieronim. Przekład ten zwany Wulgatą jest obowiązujący w kościele rzymsko - katolickim. W XV i XVI w. dokonano przekładu Biblii na język polski: Biblia królowej Zofii powstała w XV wieku, Biblia Leopolity w 1591r., Biblia Jakuba Wiyka w 1593r. Biblia Tysiąclecia - tłumaczona z języków oryginalnych ukazała się w 1965r. Biblia jest arcydziełem literatury światowej. O głębi i urodzie teksu Biblijnego decyduje bogactwo treści i sposób przekazu.Księgi Biblii są zredagowane według reguł twórczości artystycznej: słowo, rytm, symbol, obraz czy gatunek zwielokrotniają sens.

2. Mity greckie jako żródło informacji o życiu, obyczajowości i wierzeniach starożytnych Greków.

W greckiej spuściźnie literackiej jedno z poszczególnych miejsc zajmują mity. Mit jest to sfabularyzowana opowieść wyrażająca wierzenia danej społeczności. Pełni funkcje poznawcze - umożliwiające interpretację zjawisk przyrody, światopoglądu - jako podstawa wierzeń religijnych, i sakralne - poprzez powiązanie z kultem bóstw i rytualnych obrzędów. Głównymi bohaterami mitów są bogowie, demony i herosi. Opowieść mityczna nie wyraża treści wprost. Ważną rolę grają metafory, alegorie i symbole, które niosą bogatą treść uniwersalną. Te cechy mitu sprawiają, że zawierają one pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań tzw. archetypy.

3. Historia dramatu i teatru greckiego.

Teatr a z nim dramat rozwinął się w Atenach w VI w. p.n.e. Wyrósł on z pieśni lirycznych ku czci Dionizosa, boga wina, urodzaju i odradzającej się przyrody. Z biegiem lat pieśni te nabierały charakteru liryczno - epicznego, a wiersze przekształciły się w utwory sceniczne, które z czasem usamodzielniły się, zatracając pierwotny, ściśle religijny charakter. Przedstawienia odbywały się w święta dionizyjskie tzw. małe albo wiejskie dionizje i wielkie - miejskie. Dostępne były w zasadzie dla mężczyzn, trwały zaś kilka dni i łączyły się z zawodami trzech dramaturgów. Każdy z nich wystawiał kolejno w ciągu jednego dnia swą tragedię, czyli widowisko złożone z czterech części: trzech tragedii (trylogia) oraz dramatu satyrowanego. Pięciu wylosowanych sędziów, uwzględniając w dużej mierze reakcję widowni w czasie wystawiania sztuk, orzekało o pierwszeństwie i przyznawało dramaturgom nagrody. W przeddzień konkursu odgrywano zazwyczaj komedie. Sam teatr, tzn. widownię budowano na stoku wzgórza pod gołym niebem, wykuwając w skale amfiteatralnie rozłożone siedzenia przewidziane dla tysięcy widzów. W dole znajdowała się kolista orkiestra dla chóru. Powyżej na tle budynku, z którego wychodzili aktorzy umieszczona była właściwa scena. Na scenie aktorzy, a byli nimi wyłącznie mężczyźni, występowali w maskach symbolizujących wiek, płeć, zawód, klasę społeczną i charakter osób dramatu. Chodzili zaś na koturnach, tj. w obuwiu o grubej podeszwie i symbolicznej barwie. Głowy przybierali wysokimi, ozdobnymi fryzurami, a szaty bohaterów odznaczały się bogactwem i jaskrawością barw. Przy pomocy tych środków wyolbrzymiano aktorów i starano się im nadać posąrzny charakter. W Grecji wytworzyły się trzy różne typy dramatu: tragedia - wywodząca się z pochwalnych, podniosłych hymnów, tzw. dytyrambów, śpiewanych przez pasterzy przebranych w koźle skóry. Stąd wywodzi się nazwa: tragos-kozioł, ode-pieśni. Jest to dramat poważny, zagadnieniowy i konfliktowy, dochodzi w nim bowiem do starcia różnych postaw ludzkich. Kończy się katastrofą. Drugi typ dramatu - komedia, wyrosła z satyrycznych pieśni śpiewanych w czasie procesji i pochodów ku czci Dionizosa, oraz z żartów i zabawnych scenek, odgrywanych przez ludowych wesołków. Jest to więc dramat lekki, pogodny, satyryczny i wesoły, o pomyślnym zakończeniu. Komedia poruszyła przeważnie sprawy aktualne: obyczajowe lub polityczne. Odmianą jej był dramat satyryczny, w którym chór występował w kostiumach przedstawiających satyrów (wyobrażano ich sobie w postaci ludzkiej, ale z koźlimi uszami i rogami), tj.towarzyszy Dionizosa ; według legendy prowadzili oni wesoły tryb życia, grając, tańcząc i śpiewając przy winie, często w nimf. Dramat antyczny stworzył własne budowy utworu, które różnią go od dramatu nowożytnego. Podstawową zasadę teorii dramatu starożytnego były trzy jedności: akcji, miejsca i czasu. Fabułę stanowił jeden wątek, a akcja toczyła się w tym samym miejscu i trwała jedną dobę. Ograniczona była ilość aktorów, równocześnie bowiem występowało na scenie dwóch, a wyjątkowo trzech aktorów. Poza aktorami występował ponadto chór, który zapowiadał pojawienie się bohaterów, komentował wydarzenia na scenie i w pieśniach lirycznych wypowiadał refleksje, wykorzystując przy tym odpowiednie formy taneczne. Najwybitniejsi dramaturdzy greccy to Ateńczycy: Ajschylos, Sofokles, Eurypides. Znakomitym komediopisarzem był również Ateńczyk: Arystofanes.

4. Konflikt racji w Antygonie.

Sofokles jest jednym z najwybitniejszych dramatopisarzy starożytnej Grecji. Pisał tragedie. Wśród nich jest „Antygona”- tragedia najbardziej znana i ceniona. Tytułowa bohaterka tego dramatu jest młodą dziewczyną, pochodzącą z rodu, nad którą cięży klątwa. W pewnym momencie swego życia staje wobec trudnej sytuacji. Jej brat Polinik ginie, ale nie może mieć pogrzeby, ponieważ jest uznany za zdrajcę. Takie stanowisko reprezentuje władza państwowa w osobie Kreona, zgodnie z prawem ustanowionym w tym państwie. Ale istnieje jeszcze inne prawo, prawo religijne. Boski porządek nakazuje pochowanie zmarłego. Antygona staje przed wyborem, któremu prawu ma być posłuszna? Wybiera prawo boskie, mimo zakazu grzebania brata. Za to zostaje wydany na nią wyrok śmierci. Antygona umiera. Bohaterowie tragiczni są to osoby nieprzeciętne stające przed pewnym konfliktem, którego nie można rozwiązać i spotyka ich katastrofa. Konflikt między Antygoną, a Kreonem rozgrywa się na płaszczyźnie moralno - religijnej. Kreon reprezentuje interesy władzy państwowej, kierujący się ustanowionymi przez siebie ustawami. Ich bezwzględnośc często zakrawa na okrucieństwo, a chęć ukarania kogoś dla „przykładu” powoduje niechęć otoczenia. Antygona ma do wyboru dwie drogi i każda przynosi nieszczęście. Gdyby zdecydowała się postąpić zgodnie z rozkazem Kreona, uniknęłaby śmierci, ale sprzeciw wobec boskiego prawa mściłby się na niej dręczącymi wyrzutami sumienia i świadomością moralnej winy. Postępowania zgodnie z prawem boskim i własnym przekonaniem przyniosło jej karę śmierci. Ale Antygona nie może zrezygnować z tego, co uważa za słuszne. Kreon także uważa, że racja jest po jej stronie, jednakże musi dochować wierności swemu przekonaniu. W tragicznym konflikcie między dwiema biegunowo różnymi postaciami, jakimi są Antygona i Kreon, Sofokles ujawnia przekonanie, iż człowiek winien szanować prawa boskie, jak i ludzkie. Winę Kreona stanowiło nieposzanowanie praw zwyczajowych, boskich, błędem zaś Antygony było samowolne sprzeciwienie się zarządzeniom władzy, z woli bogów musiała ich przeto spotkać kara.

5. Cechy artystyczne klasycznego dramatu

Dramat powstał w starożytnej Grecji z pieśni pochwalnych śpiewanych ku czci boga Dionizosa. Z czasem pieśni te ulęgały

przeobrażeniu, z pośród grona śpiewaków wyodrębnił się aktor prowadzący dialog z chórem. Dramat ten odbiega od dzisiejszego, górowało w nim słowo poetyckie recytowane i

śpiewane na tle muzyki instrumentalnej i tańca. Nie znano podziału na akty i sceny, stosowano inne podziały. Przedstawienie rozpoczynał aktor wygłaszający zapowiedz -

prologos, ale właściwy początek dawał chór - parodos. Chór także kończył przedstawienie opuszczając scenę - exodos. Miedzy tymi członami rozgrywano akcje sceniczna podzielona na epizody - epeisodia. Miedzy epizodami występował chór wygłaszający tekst - komentarz akcji - stasimon. Dramat

cechowała :

-zasada trzech jedności : jedność czasu, miejsca i akcji

-istnienie chóru

-zasada decorum (obowiązek pisania tragedii bez używania wulgaryzmów i mowy potocznej)

-bohaterami są wybitne jednostki z wyższych sfer

-tytuł utworu wzięty od imienia głównego bohatera (Antygona)

-zasada jedności estetyki (bez przeplatania scen tragicznych komicznymi)

6 Achilles, Hektor, Odyseusz jako typowi bohaterowie starożytnego eposu

Iliada i Odyseja są to dzieła starożytne. Homer żył miedzy VIII a IX wiekiem. Zarówno Iliada jaki i Odyseja powstały w oparciu o mit o wojnie trojańskiej. Iliada opowiada o 9-tym

roku 10-cio letniej wojny Greków z Trojanami. Akcja trwa 50 dni. Spośród licznych bohaterów na uwagę zasługują następujące postacie : Achilles, Hektor, Agamemnon, Patioklos i Priam. Wszystkie te postacie są postaciami żywymi, bo targają nimi zwykle ludzkie namiętności. A wiec są to ludzie, którzy maja zalety jak i wady. Achilles - rycerz grecki, nieustraszony, który ma wiele wad, mało zna życie, kieruje się emocjami. Grecy wierzyli w

przepowiednie mówiąca ze dokąd Achilles będzie brał udział w wojnie, dotąd Grecy będą zwyciężać Achilles pokonuje w walce Hektora który zabił jego przyjaciela Patroklosa. Achilles

pomścił śmierć przyjaciela i bezcześci zwłoki Hektora, jest pełen satysfakcji i zadowolenia ale kiedy do j ego namiotu przybywa król Priam całując jego stopy prosi o wydanie zwłok syna ma wyzuty sumienia, wstydzi się ze tak bestialsko postąpił. Karze brankom umyć zwłoki i oddaje je bez okupu. Walka zostaje zaprzestana na 9 dni na czas uroczystości

pogrzebowych. Hektor - najstarszy syn Priama, króla Troi. Jest to bohater odważny, waleczny, ale ma słabostki, boi się pojedynku z Achillesem. Ucieka przed nim trzykrotnie okrążając Troje, dopiero gdy przed nim pojawia się najmłodszy brat Dejfob - i

obiecuje mu pomoc godzi się na walkę (ale to był podstęp Ateny). A wiec wielki rycerz ma swoje ujemne strony. Priam - król Troi, najbardziej szlachetny, nie boi się iść

do Achillesa po zwłoki syna, gdyż bardziej zależy mu aby syn znalazł się w Hadesie niż jego własna osoba. Głównym bohaterem Odysei jest Odyseusz - przebiegły i

inteligentny. Po dziesięcioletniej tułaczce powraca do domu, do swojej żony Penelopy, która do końca była mu wierna odrzucając wszelkie zalety.

7.Ogólna charakterystyka kultury starożytnej Grecji i Rzymy.

Grecja

Jednym z najważniejszych osiągnięć starożytnych Greków, z pewnością najważniejszym patrząc z perspektywy rozwoju cywilizacji europejskiej jest stworzenie filozofii. Filozofia ( dosłownie "zamiłowanie do mądrości"). Jest to termin wprowadzony przez Greków dla określenia sposobu rozumienia świata, który nie odwołuje się do mitów, do interwencji bogów będących przedmiotem kultu lecz dąży do budowania koncepcji całościowych, do objaśnienia wszystkich stron rzeczywistości. Filozofowie interesowali się mechanizmami myślenia, tworząc osobna dyscyplinę logikę, która osiągnęła w starożytności szczególnie wysoki poziom rozwoju. Zasady życia w społeczności zajmowały w ich rozważaniach bardzo ważne miejsce, próbowali ustalić jakie powinno być dobre państwo i co czynić aby osiągnąć stan idealny.

Nauka.

Myślenie filozoficzne obejmowało u Greków także te dziedziny które oddzieliły się następnie tworząc nauki szczegółowe ( dopiero w czasach nowożytnych ). Grecy interesowali się zwłaszcza, botanika, zoologia, zjawiskami meteorologicznymi, fizyka, historia, literatura itd. Dzieła ich jeszcze u progu doby nowożytnej cieszyły się autorytetem.

Architektura.

Domy w których mieszkali Grecy były niepozorne gdyż rozrzutność w tej dziedzinie była źle widziana. Natomiast zbiorowość czyniła wszystko aby swoim bogom wznieść jak najwspanialsze świątynie które stanowiły świadectwo pobożności i potęgi państwa.

Rzeźba. Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi. Do rzeźbiarzy należało wykonywanie posągów kultowych bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie. związek z kultem miął istotne znaczenie dla charakteru i tematyki dziel. Na charakter greckiej rzeźby wpłyną w sposób decydujący sport, przyzwyczajający Hellenów do oglądania i podziwiania nagich ciął. Grecka rzeźba przeszła wielka ewolucje od swych początków w VI w. p.n.e. Pierwsze dzieła były sztywne i nieporadne.

Rzym

Rzymianie zetknęli się bardzo wcześnie z kultura grecka i ulegli jej czarowi. W miarę zacieśniania więzów z greckim południem Italii i zdobywania Grecji właściwej proces ten się nasilił. Rzymianie przyjmowali także osiągnięcia innych ludów jednak ale nigdy w takim stopniu jak od Greków.

Architektura.

W dziedzinie budownictwa zwłaszcza w architekturze sakralnej wpływy greckie były silne, ale Rzymianie potrafili tu pójść znacznie dalej niż ich mistrzowie. Rozwiązywali oni problemy zaopatrzenia w wódę budując akwedukty, budowali tez gęsta sieć dróg z myślą o przemarszach wojsk. Budowniczowie rzymscy posługiwali się na wielka skale cegła i specjalna zaprawa, wiele kamiennych mostów arkadowych wzniesionych przez Rzymian śluzy nadal współczesnym użytkownikom.

Rzeźba.

Rzymianie byli gorliwymi uczniami i naśladowcami greckich rzeźbiarzy, W jednej dziedzinie osiągnęli więcej niż ich mistrzowie, mianowicie w rzeźbie portretowej. Nie wąchali się pokazać brzydoty, starości, a nawet wulgarności modela.

8.Ogólna ch-ka średniowiecza.

Nazwa epoki (to jest wieków średnich ) wprowadzona przez twórców następnej w dziejach epoki czyli renesansu. Wyrażali oni pewne lekceważenie dla tej pośredniej epoki jako ciemnej i zacofanej. Zasięg czasowy w Europie od V do XV wieku, w Polsce od X do XV wieku. Początek to okres formowania się nowej cywilizacji gdy zmienia się ustrój Europy kotkiem wędrówki ludów. Początek to 476 r. upadek cesarstwa zachodniego i Rzymu, koniec to trzy wydarzenia wynalazek druku w 1450 r., upadek Konstantynopola w 1453 i odkrycie Ameryki w 1492.

-Filozofie :scholastyka - prawdy wiary uznane przez Kościół za objawione, niepodległe krytyce wyjaśniano droga poszukiwań rozumowych, Oparta na logice Arystotelesa, przedstawiciele

to Albert Wielki i jego uczeń sw. Tomasz z Akwinu.

Augustianizm - człowiek to istota filozofująca która rozważa swe niejasne miejsce na granicy bytów miedzy aniołami a zwierzętami co powodowało poczucie wewnętrznego rozdarcia

Przedstawicielem był św. Augustyn.

Tomizm - rozważał miejsce człowieka na drabinie bytów, uznał ze przeznaczony człowiekowi szczebel hierarchii jest właściwy

. Człowiek musi się starać wznieść wyżej walcząc z pokusami upadku prowadzącymi do wynaturzenia. Przedstawiciel św. Tomasz z Akwinu.

Franciszkanizm (św. Franciszek z Asyżu ) - zapoczątkował wielki ruch odnowy moralnej w świecie pełnym okrucieństw.

-Literatura

Zasada teocentryzmu - wszystko co człowiek czynił było zgodne z zasadami wiary chrześcijańskiej, sztuka, literatura, nauka były podporządkowane Bogu który znajdował się w centrum świadomości ludzkiej. Zgodnie z łacińskim "at maiorem Dei Gloriam" - ku większej chwale Boga, wszystkie ludzkie sprawy były mu podporządkowane. Człowiek wystrzegał się grzechu którym była przyjemność, zabawa, radość. Hasło " memento mori" przypominało o niechybnej śmierci, ulotności rzeczy doczesnych. Ideałem epoki był święty, asceta który sam świadomie skażał się na cierpienie i ból. Ideał ten opisywano w literaturze hagiograficznej (żywoty świętych). Innym ideałem był doskonały rycerz, władca odzwierciedlający cztery cnoty chrześcijaństwa, szlachetny, sprawiedliwy. Znajomość średniowiecza jest niepełna nie zachwal się bowiem cały dorobek tamtej epoki. -Druk - udostępnił książkę w wielu egzemplarzach, powstawały warsztaty drukarskie. -Anonimowość - większość utworów średniowiecza jest anonimowa gdyż sława była grzechem.

9. Ideał rycerza doskonałego w „Pieśni o Rolandzie”.

Roland to średniowieczny nieskazitelny rycerz którego dewizą życiową są słowa „Bóg, Honor Ojczyzna”. Jest on bohaterem „Pieśni o Rolandzie”. Treścią pieśni jest bitwa oddziału Rolanda który pełni tylną straż dla wojsk króla. Niewierni Saraceni mając znaczną przewagę liczebną z zasadzki atakują oddział Rolanda. Oliwier - przyjaciel Rolanda radzi mu zadąć w róg by dać znać królowi. Jednak Roland nie robi tego, uważa że wezwanie pomocy pohańbiłoby jego ród i splamiło jego dobre imię Roland czując zbliżającą się śmierć dmie w róg by król wrócił i pomścił poległych rycerzy. Poleca Bogu swoich towarzyszy walki, prosi Boga o przebaczenie win i czeka na śmieć. Wizerunek Rolanda stanowi wzór osobowy średniowiecznego rycerza który służy wiernie ojczyźnie królowi i Bogu. Dla chwały Boga i kościoła walczy z poganami, w boju jest szaleńczo odważny i bohaterskimi czynami rozsławia imię swoje, króla i Francji, wysoko ceni honor i prezentuje wiele cnót rycerskich. Zobowiązują go one nie tylko do bohaterstwa ale także do opieki nad słabszymi do godnego i szlachetnego postępowania i szacunku dla każdego człowieka.

10. Ideał św.Ascety w „Legendzie o św. Aleksym”.

Celem literatury średniowiecza było pouczenie, wychowanie tworzenie odpowiednich postaw moralnych stąd częstym motywem jest afirmacja dobra i potępienie zła. Literatura średniowieczna utworzyła dwa wzorce osobowe : świętego i idealnego rycerza.

Pierwszy z nich był kreowany w utworach hagiograficznych tzn żywotach świętych. ” Legenda o św. ...” której wersja staropolska jest oparta prawdopodobnie na wzorze Włoskim lub Francuskim, prezentuje wzór świętego. Treścią jej są dzieje bogatego rzymskiego księcia który bezpośrednio po ślubie opuścił żone i dom rodzinny, wyrzekł się majątku (rozdał go ubogim i Kościołowi) oraz radości życia. Żył z jałmużny, czas spędzał na modlitwie, umartwiał się. Poprzez postawę ascezy chciał osiągnąć świętość i zbawienie. W życiu Aleksego pojawiają się typowe dla hagiografii cudowne zjawiska. W momencie śmierci świętego pojawiają się cudowności bowiem dzwony w całym Rzymie same dzwonią. Nad ciałem Aleksego mają miejsce cudowne uzdrowienia. W postawie Aleksego są wyeksponowane wszystkie cechy typowe dla ascety a więc ubóstwo umartwienia modlitwa o uwielbienie Boga skromność i pokora oraz wyrzeczenie się wszystkiego co ziemskie. Aleksy swoje życie podporządkowuje średniowiecznym hasłom „Ora et labora „ -(módl się i pracuj) oraz „Memento mori” (pamiętaj o śmierci ).

11.Dzieje Tristana i Izoldy jako przykład średniowiecznej etyki i miłości.

Około X wieku - w rezultacie ukształtowania się monarchii feudalnych - obok kościelnej twórczości łacińskiej zaczęła powstawać także różnorodna i bogata literatura w językach narodowych, głównie w ośrodkach dworskich, które wytworzyły kulturę rycerską, swoiste obyczaje i wzory osobowe. Bujną gałąź średniowiecznego piśmiennictwa dworskiego stanowiła epika romansowa, nawiązująca zarówno do motywów antycznych, jak i do rodzinnych opowieści i legend. Romanse rycerskie podejmowały wątki fantastyczne, akcję budowały z wielu barwnych przygód i niezwykłych wydarzeń, idealizowały życie i atmosferę dworską, uwznioślając postać rycerza, jego honor, walkę i miłość. Najpiękniejszym tego rodzaju utworem, który odbił się szerokim echem w literaturze i są „Dzieje Tristana i Izoldy” - poemat o miłości i przygodzie. Scenę działań bohaterów stanowią ziemie celtyckie: Islandia, Bretania, Kornwalia. Podstawowym motywem stało się podanie o ucieczce siostrzeńca królewskiego z żoną króla. Istotną treścią stała się wszechpotęga namiętności rozpalonych przez ślepą miłość, kobiety i mężczyzny, wobec której wszelkie prawa i zwyczaje okazują się bezsilne, bo tylko śmierć może ich rozłączyć. Tristan zaraz po swoich urodzinach został osierocony. Porwany przez kupców norweskich, dotarł do krainy króla Marka i został przyjęty na jego dwór i tam pozostał. Wkrótce pokonał słynącego z siły Marhołta z Irlandii. Zwycięski Tristan został jednak ugodzony zatrutym ostrzem, a wyleczyć go mogła jedynie znająca moc ziół siostra zabitego Marhołta - Izolda jasnowłosa. Dlatego pod przebraniem udał się do Irlandii. Po powrocie do Kornwalii, opowiedział królowi o wszystkim i za jego zgodą wyruszył powtórnie do Irlandii, by przywieść Izolbę królowi za żonę. Podczas morskiej podróży do Kornwalii Izolda i Tristan nieopatrznie wypili napój miłosny, który związał ich nieśmiertelnym uczuciem. Od chwili wypicia napoju Tristan i Izolda ciągle spotykali się po kryjomu, ale zawistni dworzanie donieśli o tym królowi i ten postanowił skazać kochanków na spalenie na stosie. Jednak Tristanowi udało się uciec, a następnie odbić Izoldę wydaną w gniewie przez Marka trędowatym. Odtąd zakochani ukrywali się w lasach, żyjąc w ciągłej obawie, iż odnajdą ich ludzie władcy Kornwalii. Pewnego dnia król Marek zastał ich śpiących w namiocie i widząc ciała oddzielone nagim mieczem, postanowił pozostawić ich w spokoju. Jednakże dręczeni wyrzutami sumienia kochankowie podejmują decyzję o rozstaniu.

12. „Bogurodzica” jako arcydzieło polskiej poezji średniowiecznej.

Utworem w pełni zasługującym na miano arcydzieła, jakie nadaje się utworom wybranym, wybitnym, jest „Bogurodzica”. Najstarszy odpis Bogurodzicy pochodzi z 1406r.(tzw. przekaz krakowski I ), jednakże sam utwór powstał znacznie wcześniej, na pewno po wieku X i przed wiekiem XIV ; najczęściej przyjmuje się pierwszą połowę XIII wieku. „Bogurodzica” jest naszym najstarszym utworem literackim, napisanym w języku rodzinnym, tworzy niejako zaczyn polskiej literatury, i to zaczyn świetny, wyznaczający naszej wczesnej twórczości poczesne miejsce w kulturze średniowiecznej. Utwór ten nie stanowił w średniowieczu dzieła martwego, zagubionego pośród dzieł jakiejś biblioteki klasztornej, stał się czymś w rodzaju hymnu narodowego, żył życiem pieśni przekazywanej ustnie a pokolenia na pokolenie. Dzięki świadectwu Długosza wiemy, iż śpiewało ją rycerstwo polskie przed bitwą pod Grunwaldem. Poza sprawą kulturalnego i narodowego znaczenia tej pieśni, istotną kwestią było samo odczytanie treści i dogłębne jej zrozumienie. Tekst bowiem przedstawiał dziesiątki problemów badawczych. Był też zagadką językową, bowiem w jego skład weszły wyrazy i formy niespotykane w innych późniejszych zabytkach, lub bardzo rzadkie. Niejasny był również rodowód literacki, dlatego trudno się dziwić, że przyciągała ona jak magnez uwagę wielu wybitnych uczonych. W pierwszej strofie autor zwraca się do matki Chrystusa (uwielbianej przez Boga - Ojca) z prośbą pozyskania dla nas przychylności Chrystusa. Druga strofa jest już zwróceniem się do samego Chrystusa i składa się z bliżej określonych próśb, a więc: aby Syn Boży usłyszał głosy (słowa), wypełnił pragnienia ludzkie, usłyszał modlitwę, którą czynią modlący się i aby dać raczył to, o co go proszą, a mianowicie pobożny żywot na ziemi i po śmierci przebywanie w raju. Język utworu zawiera kilka archaizmów leksykalnych

( Bogurodzica, bożyc), gramatycznych tj. starych form fonetycznych (sławiena), składnikowych (twego dzieła krzciciela - dla twego chrzciciela), oraz archaizmów znaczeniowych ( czyli słów, które do dziś dnia istnieją , ale mają już inne znaczenie np. „sławiena” - wielbiona, „napełń myśli” - -

- pełń pragnienia). Utwór posiada precyzyjną kompozycję: dwa pierwsze rozbudowane wersy pierwszej zwrotki mają charakter apostrofy, ale wers trzeci to krótkie zdania rozkazujące, tworzące wyraźnie zamierzony kontrast z tymi rozbudowanymi apostrofami. Tej budowy już w zwrotce drugiej poeta nie powtórzył : tutaj sytuacja jest odwrotna, krótka apostrofa i cały sznur zdań rozkazujących. Powtarzanie niektórych słów (np. usłysz, słysz) i gromadzenie wyrazów bliskoznacznych nadają zawołaniom efekt podniosłości. Ważną rolę odgrywają treściowe przeciwstawienia nie tylko między poszczególnymi partiami utworu, ale między sąsiadującymi ze sobą słowami, np. „Bogurodzica dziewica”, „twego syna gospodzina”. Zestawienia te tworzą pary rymów wewnętrznych oraz stanowią realizację charakterystycznych dwuczłonowych związków wyrazowych i zdaniowych, które przewijają się przez cały utwór. Oprócz rymów wew. są rymy zew., przy czym całą pierwszą zwrotkę tworzą rymy na - a.

Bogurodzicę napisał poeta dobrze obeznany z tajnikami sztuki poetyckiej, umiejący w „barbarzyńskim języku” żłobić piękno poetyckiego słowa i przystosować ów język do niełatwej funkcji artystycznego wyrażania myśli i uczuć abstrakcyjnych.

13. Średniowieczne zabytki języka polskiego (Kazania Świętokrzyskie, przekłady Pisma św., utwory poetyckie, modlitwy).

Najwcześniejszymi zabytkami piśmiennictwa w języku łacińskim w Polsce były tzw. roczniki. Są to krótkie zapiski dotyczące różnorodnych wydarzeń. Rozwinięciem ich stały się kroniki ( Galla Anonima doprowadzona do 1113 r., Wincentego Kadłubka, Jana Długosza ). Najstarszymi polskimi słowami zapisanymi są imiona osobowe i nazwy miejscowości zawarte w łacińkiej bulii papieża Innocentego II z 1136 r. (jest ich ok. 400), natomiast pierwsze zdanie zapisane w języku polskim odnaleziono w księdze henrykowskiej z 1270 r. Brzmi ono następująco : "Day ut ia pobrusa a ti poziwai - daj ac ("niech") ja pobrusze ("pokrece zarna"), a ty poczywaj ("odpoczywaj"). Wśród zachowanych zabytków polskiej prozy do najcenniejszych należą :

"Kazania świętokrzyskie" (przełom XIII i XIV w.), "Kazania gnieźnieńskie"

z XV w. i "Biblia Królowej Zofii (tłum. w połowie XV w. dla ostatniej żony Władysława Jagiełły). Jednym z najwcześniejszych zabytków literackich zapisanych w języku polskim jest anonimowa pieśń kościelna "Bogurodzica".

Pochodzi ona prawdopodobnie z XIII w., najstarsze sa jej dwie pierwsze strofy. Zachowany odpis pieśni pochodzi z XV w. Jest to najstarszy z tekstów zapisany całkowicie w języku polskim i stanowi dla nas niezwykle

cenny zabytek literacki jednocześnie ilustrujący poziom rozwoju rodzimego języka. W pierwszej strofie zawiera się zwrot do Bogurodzicy z prośba by "zyszczyla" i "spuściła" czyli pozyskała i zesłała "Gospodzina" to jest Pana. W drugiej zaś błaganie Chrystusa - Bożyca (a wiec Syna Bożego) by za sprawa ("udziela" - dla) Chrzciciela dal swym wyznawcom na ziemi dostatek ("zbożny" czyli bogaty) po śmierci zaś miejsce w raju. Dwie te strofy kończą się okrzykiem "Kyrie elejson" (Panie, zmiłuj się). W XIV i XV w. coraz liczniejsze staja się tłumaczenia modlitw, powstają pieśni kościelne, kazania i psałterze. Obok poetyckich utworów religijnych w wieku XV rozwija się poezja świecka. Jej zachowane przykłady stanowią dla nas dokument literacki, światopoglądowy epoki, obyczajowy i społeczny. Poetycki dialog anonimowego autora pt. "Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią " ilustruje w jaki sposób człowiek epoki średniowiecza wyobraża sobie śmierć. Odzwierciedleniem obyczaju jest najstarszy zachowany polski wiersz "O zachowaniu się przy stole", ma on charakter savoir vivre'u, wiele fragmentów poświęca w nim autor nauce opanowania zasad kultury biesiadnej, a także oddaje w nim hołd białogłowom. Wiersz ten ma zdecydowanie charakter dydaktyczny. "Satyra na leniwych chłopów" powstała w drugiej połowie XV w., jest utworem o charakterze społecznym. Krytyczny stosunek do opieszałych w pracy chłopów świadczy o tym ze anonimowy autor jest człowiekiem wyższego stanu i przestrzega przed zmyślnymi wybiegami chłopów, którzy nie dbają o pańskie interesy. Utwór ten demaskuje feudalny porządek w Polsce. Średniowieczne piśmiennictwo jak i zabytki literatury religijnej oraz świeckiej są wyrazem rodzącej się kultury słowa pisanego, które stało się istotnym elementem narodowej wspólnoty. Choć jeszcze bardzo często niedoskonale w kształcie poetyckiej frazy czy epickiego opisu dało początek narodowej kulturze pisanej, uświadamiało wspólnotę kulturowego pochodzenia i jedności języka.

14. Ogólne informacje o renesansie.

Nazwa epoki pochodzi z języka francuskiego od słowa „renaissance” co oznacza odrodzenie renesans rozpoczął się w XIV w. we Włoszech, a w krajach północnoeuropejskich w końcu XV w. ; trwał on - we Włoszech do początku XVI stulecia, a na północy Europy do końca tego wieku. Do rozwoju odrodzenia przyczyniły się takie czynniki jak:-podróże geograficzne ; -upadek cesarstwa wschodnio rzymskiego i Konstantynopola, przybycie do Europy greckich uczonych i przybliżenie kultury antycznej ; -upadek znaczenia papiestwa i cesarstwa ; -bogacenie się miast i powstanie prężnego miejskiego potencjału pragnącego zademonstrować swoje bogactwa. W epoce renesansu rozwinął się mecenat, była to instytucja opiekująca się wybitnymi twórcami. Dzięki pomocy materialnej mecenatu wielu młodych zdolnych twórców zdobyło wykształcenie i warunki umożliwiające pracę twórczą. Głównym prądem epoki był humanizm. Hasło humanistów brzmiało „Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce”. Te słowa starożytnego poety Terencjusza oddają treść słowa humanizm (homo-człowiek, huminus-ludzki, humanitas - człowieczeństwo). Założeniami humanizmu były : a) zwrot do antyku-na nowo odkryto wspaniałość sztuki starożytnej. b) kult wiedzy i nauki - wzorem prawdziwego humanisty stał się człowiek wykształcony, uczony. c) kult piękna - człowiek renesansu odkrył wartość życia ziemskiego. Zrozumiał że radość przyjemność niekoniecznie muszą być źródłem grzechu. d) pęd do sławy - najwyższą wartością humanisty była pośmiertna sława. Twórczość renesansowa przestała być anonimowa. Twórcy podpisywali swoje utwory, dedykowali je innym. W tym czasie wszechobecna staje się moda na tzw. epitafia (utwory czterowersowe opiewające czyny zmarłego) i epitalamia (utwory z okazji radosnych np. utwory weselne. Drugim prądem była reformacja. Była ona efektem odwagi ludzi renesansu nie cofających się nawet przed kwestionowaniem dogmatów religijnych. Luteranizm propagował teorię ufne wiary w zbawienie jedynej szansy pozyskania nieba przez człowieka. Kalwinizm najsilniej chyba ze wszystkich wyznań obarczał jednostkę poczuciem niepewności i zagrożenia. W epoce renesansu rozwinęło się drukarstwo. Zaczęło się rozwijać głownie od pojawienia się pierwszej tzw. tłoczni Straubego. Szczególnie zasłużeni byli Jan Haller drukujący na zlecenie Akademii Krakowskiej, Florian Ungler, Hieronim Wietor.

15. Radykalizm ideowy Mikołaja Reja wyrażony w „Krótkiej rozprawie między trzema osobami: panem, wójtem i plebanem”

Krytyka polskiego duchowieństwa. a)lekceważenie obowiązków duszpasterskich(nieodprawianie mszy, przesuwanie ich na dogodną porę) ; b)nieprzygotowanie się do kazań, lekceważenie wiernych ; c)lekceważenie ewangelicznej skromności i prostoty (pogoń za przyjemnościami życiowymi, obżarstwo) ; d) pogoń za własnym interesem, pazerność )zbieranie dziesięcin, odpustów) ; e) dopuszczenie do profanacji świątyni „Kury wrzeszczą świnie kwiczą na ołtarzu jajca liczą”. Krytyka polskiej szlachty ; a) oczernianie innych (np.plebana) ; b) wykorzystywanie urzędów państwowych dla własnych interesów i korzyści ; c) nadmierne wykorzystywanie pańszczyzny. Sytuacja chłopów „Ksiądz pana wini pan księdza a nam prostym zewsząd nędza”; a) pozbawienie wszelkich praw obywatelskich przez pozostałe stany ; b) obowiązek pańszczyzny i dziesięcin ; c) krzywdzące nieludzkie traktowanie przez duchowieństwo i szlachtę.

16. Renesansowy ideał życia szlacheckiego w „Żywocie człowieka poczciwego” M.Reja i „Pieśni świętojańskiej o Sobótce” J. Kochanowskiego.

„Żywot człowieka poczciwego” przedstawia jakby cztery fazy życia człowieka, - od wiosny poprzez lato i jesień aż do zimy. Człowiek przeistacza się z dziecka w młodzieńca i dojrzałego męża, wreszcie w starca który spokojnie bez trosk czeka na koniec swego żywota. Rej w tym utworze zawiera sugestie jak należy wychować małe dziecko czego wymagać od dorastającej młodzieży, jak ma postępować dorosły jaką postawę mają przyjąć starsi. Rej radzi jak ubierać małe dziecko w jakim kierunku kształtować jego upodobania. Młody szlachcic powinien sposobić się do funkcji rycerskich, musi więc ćwiczyć się w szermierce jeździe konnej. Autor w opisie czterech pór roku wyznaczających rytm życia szlachcica gospodarza przejawia się renesansowa postawa poety. Życie jest źródłem przyjemności i piękna dostarcza różnorakich przeżyć i przyjemności. Rady Reja świadczą o lekceważeniu pewnych tradycji szlacheckich. „Pieśń świętojańska o Sobótce” jest cyklem dwunastu pieśni wkomponowanych w obrzęd tzw.sobótki przypadających na wigilię św.Jana. Pieśni te są śpiewane przez dwanaście panien i zawierają opisy i pochwałę życia na wsi. Poprzedzone są one czterostrofowym wprowadzeniem w nastrój i opisem obrzędów. Poruszają one głównie tematykę zabawową i miłosną. Pieśń Panny VI stanowi typowy przykład sielanki czyli utworu przedstawiającego wieś jako wyidealizowaną krainę dostatku, szczęścia, spokoju i wzajemnej miłości jej mieszkańców. Cykl ten jest przede wszystkim poematem o pieśni, która - jak cały folklor - przechowuje zakazy i nakazy moralne oraz potrafi człowieka pocieszyć i zabawić.

17. Pochwała renesansowej pełni życia we fraszkach J. Kochanowskiego.

Nazwę fraszka wprowadził Kochanowski (z włoskiego frasca dosłownie gałązka, w przenośni bagatela drobiazg żarcik)

„Ku muzom”- Kochanowski w tej fraszce zwraca się do muz o pośmiertną sławę. Nie chce aby wraz z nim umarły jego rymy. Dla sztuki renesansowej taka postawa była normalnym zjawiskiem. Kochanowski nie pragnie i nie zazdrości królom złota i ich pieniędzy pragnie tylko by był sławny po śmierci. „Do gór i lasów” - autor w tej fraszce powraca do swej młodości. Powraca on myślami do gór i lasów które znał bardzo dobrze. Wspomina podróże do Europy. „Na lipę” - we fraszce tej podmiotem lirycznym jest lipa. Skarży się ona na to że nie jest szanowana że ludzie wylewają pod nią odpadki a dla niej najważniejsza jest deszcz. Pragnie ona także jak ludzie słuchać wierszy i rozmiłowywać się w nich. „Do fraszek” - Kochanowski mówi tutaj o swoich fraszkach. Mówi że wszystko kładzie w nie. Swoje tajemnice i sekrety. Przestrzega nas także żeby nie głowić się nad ich treścią bo są one bardzo tajemnicze. „O kapelanie” - w tym utworze krytykuje kapelana który nie wypełnia swoich obowiązków. „O żywocie ludzkim” - autor upodabnia tutaj fraszki do ludzkiego życia. Próżno człowiek w swoim życiu szuka bogactw i pieniędzy wszystko to przeminie wraz z nim. „Na dom w Czarnolesie” - utwór ma charakter modlitewny, jest prośbą do Pana Boga o łaski które mogą mu zagwarantować szczęśliwe życie na ziemi. Kochanowski odrzuca wszystkie odwiekowe pojęcia o szczęściu, pieniądze, sławę, zaszczyty są one bowiem bezwartościowe. Fraszki Kochanowskiego są wizerunkiem człowieka renesansu wszechstronnie wykształconego i posiadającego świetne poczucie humoru humanisty. We fraszkach ukazany jest obraz życia w szesnastowiecznej Rzeczypospolitej, często śmieszny i pokazany trochę w krzywym zwierciadle, ale zawsze pełen życzliwości dla ludzi i ciepłego uśmiechu poety.

18 Pytanie o sens życia w pieśniach J. Kochanowskiego

Pieśń jest gatunkiem liryki, jej korzenie sięgają aż do antyku.

Kochanowski pisał pieśni przez około dwadzieścia lat swego dojrzałego życia głównie w okresie dworskim ale także i w Czarnolesie. „Czego chcesz od nas Panie” jest manifestem religijnym, a zarazem manifestem filozofii humanistycznej. Ma ona charakter hymnu - zawiera elementy pochwalne oraz motywy dziękczynienia i błagania. W strofie piątej Kochanowski użył metafor, w skład której wchodzą cztery alegoryczne postacie: Wiosna, Lato,Jesień,Zima. Celem tej metafory jest życia przyrody w jej cyklicznie zachodzących przemianach, które sprawiają , iż natura - w przeciwieństwie do człowieka - wciąż się odradza. W zakończeniu pojawia się wyraz wdzięczności podmiotu lirycznego za wszelkie otrzymane dary i prośba o dalszą opiekę. Pieśń „Serce rośnie patrząc na te czasy”. W pierwszej części autor opisuje piękno budzącego się ze snu zimowego świata. Dalsza część jest refleksją na temat wszystkich warunków szczęścia. Poeta odkrywa prawdę moralną związaną z ludzkim sumieniem. Jego czystość jest najistotniejszą sprawą w ludzkim życiu. Pieśń IX przedstawia takie wartości życiowe jak radość, wesele, towarzyską zabawę biesiadną. Kochanowski proponuje w niej postawę aktywną, postawę korzystania z szans które stwarza chwila. Musi to być jednak czynione z umiarem. Pieśń XII „O cnocie”. Kochanowski uważa iż obowiązkiem moralnym każdego człowieka jest kształtowanie własnych cnót. Pieśń XIX „O dobrej sławie” jest odpowiedzią na pytanie o cel ludzkiego życia. Kochanowski uważa że człowiek nie może żyć dla samego siebie, jego obowiązkiem jest żyć dla innych. Pieśń V „O spustoszeniu Podola” jest to ostrzeżenie przed zagrażającym niebezpieczeństwem ze strony tatarów. Kochanowski ubolewa nad tym że spadkobiercy bohaterskich tradycji ulegli na wpół dzikim wojskom tatarskim. Pieśni J. Kochanowskiego są prezentacją poglądów i przekonań poety, podkreślają radość istnienia i zachęcają do korzystania z życia, ale nierzadko skłaniają do zadumy i refleksji nad otaczającym nas światem.

19.”Odprawa posłów greckich” - wyrazem troski o przyszłość ojczyzny.

„Odprawa...” - pierwszy polski dramat nawiązuje do mitów greckich, występują w nim antyczni bohaterowie a miejscem akcji jest Troja oczekująca rozprawy z Grekami. Niemniej jednak Kochanowski nie ustrzegł się polskiego kolorytu. W utworze występuje wiele szczegółów typowych dla polskiej obyczajowości politycznej. Rada Trojańska pod wieloma względami przypomina polski sejm. Marszałek ucisza radnych posłów uderzeniem laski. W utworze wymienione są także typowe nazwy polskich urzędników np. rotmistrz, marszałek. Nadanie„Odprawie...” polskiego kolorytu jest świadomym zabiegiem ideowym, poeta chciał bowiem zabrać głos w publicznej debacie na temat przyszłości Polski. Najbardziej niepokojącym zjawiskiem dla poety była dominacja w państwie ludzi kierujących się swoim własnym interesem. Kochanowskiego niepokoi przyszłość polskich rządów królewskich.. Dostrzega on wynaturzenie szlacheckiej demokracji objawiającej się brakiem dyscypliny społecznej. Autor wyraża także troskę o wychowanie młodego pokolenia. W zakończeniu utworu poeta nawiązuje do obrony granic. Ten nielogiczny zabieg został podyktowany aktualnymi wydarzeniami. Kochanowski chciał poprzeć politykę Stefana Batorego i jego kanclerza Zamoyskiego zmierzającą do dalszej ekspansji na wschodzie.

20. Treny J. Kochanowskiego obrazem ojcowskiej tragedii.

Treny są cyklem 19 utworów podlegającym logicznej kompozycji składającej się z 5 części: - pochwały cnót i zalet zmarłej córki ; - demonstracji żalu ; - pocieszenia ; - napomnienia. Tren I jest poza tym układem stanowi bowiem wstęp zaczynający się od apostrofy „Łez Heraklitowych, lamentów i skarg Simonidesowych” o wsparcie godnym oddaniu ojcowskiego dramatu. Autor wspomina o wdziękach Urszulki o jej niespodziewanym odejściu. Tren V jest próbą zrozumienia nieuchronności losu. Śmierć Orszulki porównany jest do przypadkowego ścięcia krzewu oliwki przez nieostrożnego ogrodnika. Wytłumaczenie sobie przypadkowości tragedii nie przynosi mu jednak ulgi w cierpieniu. Poeta buntuje się przeciwko swojemu losowi a bunt ten adresuje do Persefony królowej podziemi sprawującej opiekę nad ludzkimi duszami. Tren VI - Kochanowski przyrównuje w nim swą zmarłą córkę do Safony - wybitnej poetki greckiej oraz do słowika. Poeta nie może pogodzić się myślą że nigdy nie usłyszy głosu swojej córeczki. TrenIX jest próbą zrozumienia własnego cierpienia przez poetę. Ból poety jest tak wielki że wszystko wobec niego staje się zbyteczne. Tren X - jest wyrazem zachwiania się chrześcijańskiego światopoglądu. Rozpacz ojca jest tak wielka że próbuje on przywołać duszę swojego dziecka. Bezskuteczne przywoływania duszy sprawiają iż ból osiąga swój zenit. Poeta zaczyna wątpić w istnienie życia pozagrobowego. Tren XI - ma charakter refleksyjny, poeta nie mówi już o Urszulce mówi natomiast o swoim cierpieniu jako o pewnym doświadczeniu życiowym. Autor dostrzega że ból jest także udziałem innych a człowiek jest igraszką i wszystko co osiąga jest tylko chwilowe. Tren XIX zwany Snem jest dowodem pogodzenia się poety ze śmiercią córki. Jego bohaterką jest matka. Tren ma charakter dydaktyczny. Matka uświadamia mu że śmierć dziewczynki okupiona wprawdzie bólem rodziców była łaską Boską. Dziewczynka cieszy się rajskim życiem z dala od ziemskich cierpień.

21. Program reform politycznych społecznych i ustrojowych w utworze Andrzeja Frycza Modrzewskiego „O poprawie Rzeczypospolitej”

Dzieło „O poprawie..” będące traktatem politycznym pisanym w języku łacińskim ukazało się w okrojonym wydaniu w roku 1551. Zawarł w nim pisarz projekt gruntownych reform, które wprowadzone w życie zmieniły by Polskę w kraj najbardziej postępowy w ówczesnym świecie. W pięciu księgach : „O obyczajach”, „O kościele”, „O prawach”, „O wojnie”, „O szkole” ustosunkował się do wszystkich zjawisk życia społecznego w Polsce. Autor traktatu żądał min. zrezygnowania z obyczaju dziedziczenia urzędu i godności i wprowadzenia zasady wyboru. Wszelkie urzędy w państwie powinny być obierane i przekazywane tym którzy pracowitością na nie zasługują. Pieniądze na oświatę winny znaleźć się z podatków jakie należy nałożyć na majątki kościelne i zakonne. Systemem oświaty winny być objęte chłopskie dzieci. Modrzewski potępiał prowadzenie wojny był pacyfistą uważał bowiem wojny za źródło wszelkich nieszczęść. Tylko wojny obronne uważał za dopuszczalne. W dziedzinie kościoła doceniał ogromną wartość religii. Proponował rozstrzyganie wszelkich sporów religijnych poprzez sobór składający się z posłów duchownych i świeckich. W dziedzinie prawa żądał by wszyscy ludzie wobec prawa byli równi bez względu na urodzenie i posiadany majątek. We wszystkich swoich księgach głosił zasadę że o wartościach człowieka decydują zalety wartości ducha a nie przypadkowe urodzenie.

22. Patriotyczne i chrześcijańskie walory „Kazań Sejmowych” Piotra Skargi.

„Kazania. ..” powstały w okresie silnego napięcia politycznego: Zygmunt III Waza z którym Skarga był związany pragnął ukrócić samowolę szlachecką, zapobiec ciągłemu zrywaniu sejmów, wzmocnić władzę monarszą.

Kazanie wtóre o miłości ku ojczyźnie: a)wykorzystanie znanego z literatury średniowiecznej (Gall Anonim) toposu matki ojczyzny ; b) obraz Polski - umierającej matki nękanej 6 chorobami:

- obojętnością i egoizmem obywateli ; - niezgodą obywateli i terytorialnymi zakusami sąsiadów ; - brakiem religijności ; - osłabieniem władzy królewskiej ; - upadkiem obyczajów

c) ukazanie dobrodziejstw matki Polski wobec stanu szlacheckiego :- ofiarodawczyni wszelkich dóbr ; - obrończyni wiary i religijności przed heretykami ; - obrończyni władzy królewskiej i majestatu ; - ofiarodawczyni złotej wolności nieznanej w innych krajach ; - strażniczka dobrobytu i bogactw szlacheckich. d)stosunek Polaków do ojczyzny: - niewdzięczność ; - próżność i trwonienie dobytku ; - popychanie Polski na skraj tragedii. W tym kazaniu Skarga zastosował emocjonalny styl, oraz logiczną formę wypowiedzi ( obraz konania Polski, wskazanie przyczyn jej śmierci, ukazanie jej zasług i oddanie głosu umierającej).

Kazanie VIII „O grzechach jawnych i niekarności ich” a) wskazanie jako jednej z przyczyn upadku Polski nędzy chłopów b) lament pisarza nad dramatem polskiego włościaństwa nie mającego równego siebie w świecie. Brak praw, zwierzęca nędza, przerażająca ciemnota. c) apel do szlachty o zrozumienie sytuacji chłopów. d) przestroga Biblijna o potępieniu bogatych („czemu tak kruszycie lud mój i twarzy ubogich moich mielecie”).

23. Ogólne informacje o baroku.

Nazwa epoki pochodzi z terminologii historii sztuki. Wprowadzono ją w końcu ubiegłego stulecia. Wadą terminu barok była jego zagadkowość. Słowo prawdopodobnie wywodzi się z języka portugalskiego, w którym barocco oznacza rzadką i cenną perłę o nieregularnym kształcie. Nazwa ta oznacza okres w kulturze europejskiej od ok.XVI do połowy XVIIIw. Świadomość istnienia w nietrwałym świecie podlegającym ruchowi czasu i poczucie jego nieskończonej wieczności, ukształtowało niespokojny rytm ówczesnej literatury i sztuki oraz ujawniło wewnętrzne rozdarcie jednostki. Człowiek musiał przyjąć jakąś określoną postawę z wszystkimi jej konsekwencjami. Wybierał piękny i nietrwały świat i ciesząc się jego urokami wyrażał wdzięczność stwórcy, albo też odrzucając łudzące ponęty świata poszukiwał wartości stałych prowadzących do zbawienia. Pierwszą z tych postaw reprezentowali tzw. poeci "światowych rozkoszy" (Hieronim Morsztyn), drugą poeci "metafizyczni" usiłujący rozwiązać zagadkę bytu (Sęp Szarzyński). Polska w pierwszej połowie XVII uważana była za przedmurze chrześcijaństwa i stanowiła tarczę przed Turcją oraz Tatarami. W tej sytuacji szczególnego znaczenia politycznego i społecznego nabrał ideał zdobywcy i obrońcy wschodnich granic tzw. rycerza kresowego, którego twardy żywot żołnierski przeciwstawiano łatwemu i gnuśnemu życiu dworaka. Istniały dwa wzory kultury: ziemiański i dworski. Potężne dwory powiązane zwykle z zagranicą preferowały europejską modę, styl, sztukę, natomiast średnia prosta szlachta ceniła prawie do przesady swojskość rodzimość i wartości ziemiańskiego trybu życia. Kulturę ziemiańską reprezentowali Wacław Potocki, Jan Chryzostom Pasek, Zbigniew Morsztyn, natomiast dworską Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski. Szlachtę polską jednoczyło poczucie narodowej potęgi i przekonanie o świetności polskiego ustroju. Wywodzili oni pochodzenie Polaków od Sarmatów żyjących w starożytności. Duma z tego sarmackiego dziedzictwa była nieodłączną cechą barokowej mentalności. Dopiero z czasem ukształtowało się ujemnie nacechowane pojęcie "sarmatyzm". Oznaczało ono całokształt siedemnastowiecznych obyczajów, zwykle utożsamianych z samowolą i zacofaniem. Oprócz późniejszych wojen na kulturze polskiej ujemnie odbiła się również kontrreformacja, która była nowopowstałym prądem w Kościele katolickim wobec zagrożenia reformacją. Zwołany w calu przeciwstawienia się postępom różnowierstwa Sobór Trydencki (1545-63) wydał szereg dekretów, które dbając o nieskażoność dogmatów i prawomyślność wiary wyraźnie określały co należy uznać za katolickie w dziedzinie nauki, dyscypliny i zwyczajów kościelnych. Wyznaczały też jasno zasady sztuki, zwłaszcza sakralnej. Do realizacji programów Kościoła przyczynił się zakon Jezuitów sprowadzony do Polski w 1564, który z czasem rozwinął sieć szkół zakonnych propagujących nowe metody nauczania. Odbiły się one szeroko na literaturze poddanej różnym ograniczeniom i restrykcjom. Kościół sprawował cenzurę (indeks ksiąg zakazanych). Znajdowała się na niej tzw. literatura sowizdrzalska oraz inne dzieła m.in. Kopernika. Obawy przed represjami tłumaczą fakt nie drukowania wielu wartościowych utworów i pozostawianie ich w rękopisach. Rozpowszechnianie tekstów "prawomyślnych" a szczególnie dewocyjnych powodowało z jednej strony obniżenie ogólnego poziomu literatury, z drugiej utwierdzało powierzchowną pobożność w demonstracyjnej i wystawnej liturgii. Późna faza baroku zwłaszcza tzw czasy saskie, objawiły niemal katastroficzny upadek piśmiennictwa.

24. Jan Andrzej Morsztyn (1620-93)jako przedstawiciel dworskiej sztuki barokowej.

Dla polskiej literatury barokowej typowe są dwa wzory kultury: ziemiański i dworski. Potężne dwory powiązane zwykle z zagranicą preferowały europejską modę, styl, sztukę, natomiast średnia prosta szlachta ceniła prawie do przesady swojskość rodzimość i wartości ziemiańskiego trybu życia. Kulturę ziemiańską reprezentowali Wacław Potocki, Jan Chryzostom Pasek, Zbigniew Morsztyn, natomiast dworską Jan Andrzej Morsztyn, i Daniel Naborowski."BIERZMOWANIE"-jest to kunsztowny erotyk składający się z szeregu komplementów skierowanych do Agnieszki-przedmiotu żarliwego uczucia poety. Mimo zapewnień podmiotu lirycznego o głębi swojego uczucia czytelnik dostrzega błachość i lekkość tematu. Wiersz jest przykładem barokowej dysharmonii między treścią a formą. Dla Morsztyna utwór jest pretekstem do zademonstrowania swojego artystycznego kunsztu. Zbudowany jest z antytez np. "milczysz-ja tęsknię, zaśpiewasz-ja ginę". Antytezy uświadamiają czytelnikowi poszczególne zalety Agnieszki i doprowadzają do jej ogólnego obrazu, istoty o niszczycielskiej sile oddziaływania na poetę. W utworze zostały użyte oksymorony "Płaczesz-w ognistej tonie serce wodzie". Utwór jest przejawem barokowego konceptualizmu. "NIESTATEK"-erotyk, w którym poeta ubolewa nad niestałością kobiecego charakteru. Uboga refleksja wyrażona została tutaj niezwykle kunsztowną formą. Autor w kolejnych strofach wymienia zjawiska przeważnie ze świata przyrodniczego nie dające się okiełznać, by w ostatniej strofie stwierdzić, że najbardziej niemożliwym do wykonania jest wychowanie kobiety na stateczną osobę. W kompozycji wyraźna jest więc zasada gradacji. Poeta stopniuje bowiem trudność owych zjawisk np. zamknięcie wiatru w wór, zamknięcie świata w garść, by ukoronować je błyskotliwą puentą zawierającą w jego mniemaniu absurdalną myśl o uczynieniu wybranki stałą w uczuciach. W całym utworze dominuje jeden środek artystyczny-anafora. Większość wersów bowiem zaczyna się od słowa "Prędzej". "DO TRUPA"-sonet, skarga nieszczęsnego kochanka, należy do liryki miłosnej. Ma postać dramatycznego monologu, podmiot liryczny prowadzi jednostronny dialog z niemym rozmówcą, tym rozmówcą jest trup. Charakterystyczne w wierszu są anafory "ja" i "ty". Sam pomysł stanowi typowy dla baroku przykład konceptu, który obejmuje cały utwór. Tego rodzaju koncept wyolbrzymia ogrom nieszczęścia kochanka znajdującego się w gorszym położeniu niż tytułowy trup. Wiersz jest hiperbolą, której budowa opiere się na jaskrawych antytezach "Tyś jak lód jam w piekielnej siereżodze". "CUDA MIŁOŚCI"-sonet, jest wołaniem udręczonego kochanka. Podmiot liryczny zapytuje się o powód swojego udręczenia, czy warto się przeciwstawiać postanowieniom miłości. Wszystkie jego udręki mają swe źródło w miłości do dziewczyny, a ponieważ w jej to oczach znajdują się wszelakie pociechy zadaje sobie pytanie czy musi od nich stronić. Stwierdza, że kto chciałby się bronić przed tą namiętnością rozumowym postępowaniem więzi swój umysł w pułapce. Sonet ten jest w pewnym stopniu hiperbolą gdyż podmiot liryczny wyolbrzymia swoje cierpienie.

25.Religijny nurt poezji barokowej (Sęp Szarzyński, Daniel Naborowski).

Świadomość istnienia w nietrwałym świecie podlegającym ruchowi czasu i poczucie jego nieskończonej wieczności, ukształtowało niespokojny rytm ówczesnej literatury i sztuki oraz ujawniło wewnętrzne rozdarcie jednostki. Człowiek musiał przyjąć jakąś określoną postawę z wszystkimi jej konsekwencjami. Wybierał piękny i nietrwały świat i ciesząc się jego urokami wyrażał wdzięczność stwórcy, albo też odrzucając łudzące ponęty świata poszukiwał wartości stałych prowadzących do zbawienia. Pierwszą z tych postaw reprezentowali tzw. poeci "światowych rozkoszy" (Hieronim Morsztyn), drugą poeci "metafizyczni" usiłujący rozwiązać zagadkę bytu (Sęp Szarzyński, Daniel Naborowski). Daniel Naborowski "KRÓTKOSC ZYWOTA"-zawiera refleksje na temat przemijania i zmienności świata. Z każdym dniem stajemy się starsi i nie możemy wrócić nawet do tego co było przed kilkoma chwilami. Autor zwraca szczególną uwagę na problem śmierci i nieuchronności ludzkiego losu. W apostrofach do odbiorcy pragnie mu zwrócić uwagę, że problem ten dotyczy również i jego "A żeś był, nieboszczyka imienia nabędziesz". Poecie nieobcy jest również problem przemijania. Przez nagromadzenie w jednym wersie jednosylabowych wyrazów jak dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt pragnie oddać i uzmysłowić szybkość przemijania czasu. W swych rozważaniach porównuje ludzkie życie do coraz to krótszych chwil "...byt nasz ledwie może nazwan być czwartą częścią mgnienia". W końcowej fazie dochodzi do wniosku, że życie jest praktycznie tak krótkie, iż narodziny i śmierć stanowią jeden i ten sam moment. "MARNOSC"-wiersz o naturze człowieka świata i Boga. Człowiek na ziemi hołduje różnym wartościom, które są nietrwałe i przemijają. Jego życie nabierze sensu, jeżeli uzbroi się w wiarę w Boga, w przekonanie, że Bóg zapewnia człowiekowi po pobożnym życiu wieczną nagrodę - zbawienie. Wtedy niczym będą dla niego wszelkie boleści, smutki, wszelki strach, a nawet śmierć. Pojęcie marności jest przykładem zafascynowania w epoce baroku przemijaniem, upływem czasu. Poezja Naborowskiego przypomina w pewnym stopniu poezję Sępa Szarzyńskiego, który wybrał jednak drogę poświęcenia w walce ze światem i grzesznym ciałem ale także proponował zdobywanie wartości trwałych. Szarzyński w Sonecie IV "O WOJNIE NASZEJ KTORA WIEDZIEMY Z SZATANEM SWIATEM I CIALEM" mówi o dwoistości natury ludzkiej. Szatana porównuje do "..srogiego ciemności hetmana", który cały swój wysiłek skupia na nakłanianiu ludzi do grzechu, rozpusty. Według autora zasługi i godność ludzką zdobywa się nie przez godzenie się na to co już jest, lesz przez ciągłą walkę z przyrodzoną słabością. Cały dramatyzm życia ludzkiego zamyka dopiero śmierć. Psalm CXXX (De profundis) jest psalmem błagalnym. podmiot liryczny z pozycji swego uwikłania w grzechu, małości zwraca się do Boga z wołaniem o pomoc i przebaczenie. Jest to równocześnie psalm pochwalny. Poeta nazywa stwórcę ojcem dobrotliwym i sędzią łaskawym. Wierząc w miłosierdzie boskie podmiot liryczny zmienia swój stosunek do życia. Nie jest już tak rozdarty jak w sonetach. Jest wypełniony ufnością i pogodzony z życiem.

26. Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska dokumentem z życia epoki.

Pasek przystąpił do spisywania swych "Pamiętników" około 1660. Zważywszy, że opisuje w swym dziele wydarzenia mające miejsce prawie 40 lat wcześniej, można się zorientować, że na Pasku jako kronikarzu polegać nie można. Zdarzają mu się pomyłki, mijanie się z prawdą, przesunięcia w czasie. Pasek zaczął spisywać swe wspomnienia już dawno po zakończeniu służby wojskowej i po osiedleniu się na własnym gospodarstwie. Z jego "Pamiętników" wyłania się obraz ciemnego, zabobonnego warchoła i nieprawdopodobnego awanturnika, typowego zawadiackiego sarmaty. Bohater uwielbia pociągać z butelki, kłócić się i pojedynkować. Karty książki wypełniają bezustannie bijatyki, pojedynki, zaczepki i prowokacje. Nawet będąc już w stanie spoczynku, po małżeństwie z podstarzałą ale majętną wdową, bohater bez przerwy wplątuje się w spory i awantury sąsiedzkie. W "Pamiętnikach" prezentuje swój portret jako szlachcic i żołnierz, patriota i świetny kompan, słowem, wzór do naśladowania. "Pamiętniki" pisane są plastycznym, poprzetykanym makaronizmami językiem, obfitującym w przenośnie i kwieciste porównania. Pasek jest wytrawnym gawędziarzem, opowiada świetnie, porywająco, jego nierzadko mało prawdopodobne historie pomagają poznać i zrozumieć życie w Polsce końca XVII, koloryt tamtych czasów.

27.Ogólne informacje o oświeceniu.

Nazwa oświecenie wywodzi się od prastarej metafory światła, znanej zwłaszcza z języków wierzeń religijnych. W Biblii światłość przeciwstawiana ciemności oznacz przymioty boskie tj. dobro i mądrość udzielane ludziom w drodze łaski uświęcającej. Nazwa oświecenie powstała w Niemczech i już w wieku XVIII rozprzestrzeniła się na inne obszary językowe. Mniej popularne były jej synonimy w Anglii "wiek rozumu" i we Francji "wiek filozofów". Centra kultury oświeceniowej znajdowały się w krajach Europy zachodniej (Francja,Anglia, obszar j.niemieckiego) Paryż-stolica kultury oświecenia. RACJONALIZM- (z gr. ratio-rozum) Twórcą był Kartezjusz. Źródłem poznania świata jest ludzki rozum. Odrzucał wszystkie dogmaty i hipotezy. Tylko to jest prawdziwe co jest rozumowo poznawalne. EMPIRYZM- (z gr. empira-doświadczenie). Twórcą był angielski filozof Franciszek Bacon. Wszelka wiedza powstaje na drodze doświadczenia. Obowiązkiem każdego uczonego jest najpierw doświadczane poznanie zjawiska, a dopiero później interpretacja go i wyciąganie wniosków. Bacon był także twórcą rozumowania indukcyjnego tzn. takiego kierunku myślenia, który pozwala od obserwacji szczegółów dochodzić do wniosków natury ogólnej. Wybitnym empirystą był John Lock. DEIZM- postawa wypływająca z racjonalizmu. Deiści zastanawiając się nad początkiem świata i życia przyjęli koncepcje głoszone przez religie, uważali więc, że świat jest dziełem Boga, ale Bóg nie wpływa na jego los. Patrzy na świat zimnym okiem obserwatora. ATEIZM- postawa wypływająca z racjonalistycznego poglądu na świat całkowicie negowała istnienie Boga i religii. Ateiści uznawali tylko materię. UTYLITARYZM- głosił zasadę praktycyzmu, czyli przydatności nie tylko wytworów człowieka, ale i samego człowieka dla społeczeństwa. Główne hasło to: "największe szczęście dla największej liczby ludzi". Utylitaryzm przewidywał także użyteczność społeczeństwa dla jednostki. IRRACJONALIZM- to postawa przecząca racjonalizmowi. Powstała pod koniec oświecenia w wyniku pierwszych rozczarowań z filozofią oświeceniową. Irracjonalizm głosił, że świat można poznać przez intuicję i wiarę. Wierzył w istnienie rzeczy niematerialnych, dopuszczał istnienie zjaw poza zmysłowych. LITERATURA- wysuwa się język intelektualny dostosowany do ducha filozoficznego, oparty na logice i argumentacji. W XVII wysuwa się na czoło komedia łzawa. Obrazuje ona życie ówczesnego mieszkańca. Komedia ta dała początek dramatowi mieszczańskiemu. Zaznacza się wzrost znaczenia prozy. SZTUKA- styl barocco- od ornamentu muszlowego. IDEAŁY CZŁOWIEKA: Człowiek ogładzony- obyty o wykwintnych manierach, wszechstronnie choć powierzchownie wykształcony, towarzyski, błyskotliwy, uprzejmy. Człowiek oświecony- racjonalista, encyklopedysta, wróg ciemnoty, zabobonu, wierzący w umysł ludzki, głoszący hasło wolność, równość, braterstwo. Człowiek rewolucyjnego czynu- wróg absolutyzmu, republikanin dążący bezwzględnie do reform. Człowiek sentymentalny- czuły wrażliwy, kierujący się sercem. WOLNOMULAT- propagował deizm i racjonalizm. Głosił zmianę ustrojów i równość. STYLE WEWNĄTRZ OŚWIECENIA: Klasycyzm- przestrzeganie harmoni symetrii i ładu w wiązaniu elementów, odrzucenie zdobnictwa. W literaturze przestrzeganie prostoty języka i jasności wykładu. Styl barokowy- operowanie hiperbolą, wyolbrzymianie i rubaszność, bogaty w ornamentyce, wprowadzanie dysharmoni (w literaturze antytez). Barocco- lekkość, zwiewność, wdzięk, skłonność do małych form, krótkiego wiersza, zacisznego wnętrza. Sentymentalizm- nazywany reromantyczny- upodobanie do pewnej "dzikości". Oświecenie w Polsce to lata 1730-1822.

28. Program reform w dziełach prekursorów oświeceniowych (Stanisław Leszczyński, Stanisław Konarski, bracia Załuscy) .

Od roku 1740- tj. od założenia pijarskiego Collegium Nobilium dla młodzieży szlacheckiej - rozpoczęła się w tym zakonie reforma szkolnictwa, do której w latach następnych dołączyli jezuici. W 1747 biblioteka prywatna braci Załuskich została przekształcona w pierwszą w Europie bibliotekę publiczną. Stanisław Konarski w 1741 ogłosił rozprawę "O poprawie wad wymowy", a w 1743 ukazał się "Głos wolny wolność ubezpieczający przypisywany Stanisławowi Leszczyńskiemu. U schyłku tego okresu Konarski wydał swe wielkie reformatorskie dzieło "O skutecznym rad sposobie".

29. Pesymistyczne spojrzenie na człowieka w bajkach Ignacego Krasickiego.

Bajka- utwór dydaktyczny z pogranicza liryki i epiki, cechuje go alegoryczność, gdyż bohaterami są zazwyczaj zwierzęta o ludzkiej psychice. Niekiedy bohaterami są ludzie i wówczas bajka nabiera cech satyrycznych. Bajka należy do najstarszych utworów dydaktycznych. Wywodzi się z twórczości ludowej. Twórcą pierwszych bajek był Ezop (VIw.p.n.e.,Grecja,niewolnik). Rozróżniamy bajki: epigramatyczne- niewielki rozmiar, zwięźle ujęty morał, oraz narracyjne (lafontenowskie)- sytuacja jest szerzej przedstawiona, często występuje dłuższa fabuła upodabniająca ją do noweli. Pesymistyczne spojrzenie widać już we "WSTĘPIE DO BAJEK". Zawarł w nim Krasicki gorzką prawdę o życiu, w którym nie ma miejsca na uczciwość, szlachetność, dobroć, rzetelność. Ludzie przedstawieni w tej bajce jawią się nam jako pijacy, awanturnicy, złodzieje, skąpcy, egoiści. Ta niewiara w istnienie pozytywnych wartości wynika z pesymistycznej postawy wobec życia. "SZCZUR I KOT"- ośmieszenie tępoty umysłowej idącej w parze z samouwielbieniem. Ostrzeżenie przed brakiem krytycyzmu wobec siebie doprowadzającego do życiowej katastrofy. "DEWOTKA"- krytyka fałszywej pobożności, ostrzeżenie przed ludźmi, którzy pod maską ukrywają swoje prawdziwe oblicze. "LEW POKORNY"- walka z pochlebstwem. Bajka ta nie ośmiesza, ukazuje okrutną prawdę o człowieku, który boi się prawdy i żąda pochlebstw. Pochlebcą żyje się lepiej (lew), a prawdomówni za swoją szczerość i odwagę płacą wysoką cenę (owca zabita przez lwa). "MALARZE"- człowiekowi mówiącemu prawdę tak jak malarzowi wiernie oddającemu rzeczywistość powodzi się gorzej. "JAGNIĘ I WILCY"- aluzja do sytuacji polski, którą symbolizuje jagnię zjedzone przez wilków, Wilcy to zaborcy, którym aby zjeść owcę wystarcza jeden argument "Smacznyś słaby i w lesie". "WINO I WODA", "DWA PSY"- krytyka stosunków społecznych. Pogodne i bogate życie szlachty jest okupione pracą chłopów. Chłop wyzyskiwany przez szlachtę może sobie pozwolić jedynie na picie wody, a dzięki jego pracy szlachta pije wino. Praca chłopa traktowana jest jako jego naturalny obowiązek.

30.Satyry Ignacego Krasickiego wyrazem krytyki społeczeństwa szlacheckiego.

Satyra- utwór, który jest wyrazem krytycznego stosunku autora do rzeczywistości, ośmieszający przedstawione zjawiska, wady ludzkie, stosunki społeczne. Satyryczny może być utwór dramatyczny, epicki, liryczny, w całości lub we fragmentach, ale jako odmiana literacka oznacza zwykle wiersz lub opowiadanie często alegoryczne. Satyra abstrakcyjna- uogólniająca, ośmiesza zjawiska niezależne od konkretnej sytuacji i czasu. Satyra konkretna- związana z konkretną sytuacją w danym miejscu i czasie, ma charakter społ-polit., niekiedy atakuje wyraźnie określoną grupę lub osobę. "PIJAŃSTWO"- walka z pijaństwem polskiego społ. Okazje do picia: imieniny żony, gdy przyjdzie sąsiad, dla zdrowia, przy posiłkach, aby nie uchybić gościnności. Niepijący mają dobre zdrowie, są weseli, nie ma kłótni w domu, mają siłę chęć do pracy, majątek i dostatek. Zakończenie utworu "Napiję się wódki" świadczy o słabej woli i braku zaangażowania się polskiego społ. Obok pijaństwa satyra ośmiesz również krótkowzroczność i głupotę szlachty, która wielu zagadnień natury politycznej i gospodarczej nie rozumie. "ŚWIAT ZEPSUTY"- obraz współczesnego świata. Krasiński wylicza grzechy współczesnego społeczeństwa: krnąbrność, nierząd, zepsucie obyczajów, rozpusta, zbytki gubiące kraj. Dostrzega wynaturzenia Rzeczypospolitej szlacheckiej i nawołuje do powrotu do świata przodków. Przypomina, że ich ojcowie żyli w honorze, uczynili państwo potężnym, a dzieci zniszczyły "wieków dzieło". Poeta przypomina zawołanie "Polska nierządem stoi" i stwierdza "Ten nas nierząd o bracia pokonał i zgubił". "ZONA MODNA"- krytyka przejmowania zagranicznych francuskich obyczajów, prowadzących do rozrzutności i nie dających w zamian żadnych korzyści kulturowych i duchowych. Prowadzą one jedynie do ruiny majątkowej i upadku klasy szlacheckiej. :DO KRÓLA"- podmiotem lirycznym jest typowy XVIII wieczny sarmata, u którego Krasiński ośmiesza takie wady jak: krytykanctwo, pożądanie władzy, głupotę, zacofanie, pogardę dla nauki, pychę, dumę. Krasicki w satyrze tej nie ocenia działalności króla, chociaż słowa "Żaden się naród księgą w moc nie przysposobił; Mądry przedyskutował, ale głupi pobił" i rada "Porzuć mędrków zabałamuconych" świadczą o trzeźwym spojrzeniu poety na rzeczywistość. Pamiętał, że oprócz spraw kultury potrzebna jest także silna armia.

31. Poematy heroikomiczne wyrazem walki biskupa Krasińskiego z zacofaniem polskiego społeczeństwa.

Poemat- duży utwór wierszowany o charakterze lirycznym epickim lub mieszanym. Poemat epicki może być fabularny lub bezfabularny i w tym drugim przypadku mówimy o poemacie opisowym lub dydaktycznym. Parodię wielkich poematów epickich stanowi poemat heroikomiczny. Efekt komiczny zostaje w nim osiągnięty przez celowe zastosowanie kontrastu. Błacha treść, niewiele znaczące zdarzenia są tu przedstawiane w sposób poważny i podniosły. "MONACHOMACHIA"- krytyka ciemnoty polskiego społeczeństwa. Z nędzą prowincjonalnego miasteczka, gospodarczą ruiną kontrastuje widok wspaniałych dziewięciu klasztorów. Poeta przedstawiając anonimowe miasteczko wskazuje na powszechność zjawiska, takich miasteczek było w Polsce bardzo wiele. Krytykuje też pasożytniczy tryb życia zakonników: śpią do późna, nie uczestniczą w porannej mszy, wygodnictwo, obżarstwo, nieuctwo i głupotę, którą odsłaniają ich dysputy, zazdrość, pychę, kłótliwość, swarliwość, skłonność do bójek podczas których dochodzi do profanacji przedmiotów kultu religijnego, pijaństwo. Gdy w zakonie powstaje "rozruch niesłychany" pierwszym pytaniem mnichów jest "Czy do piwnicy wkradli się złodzieje, czy wyschły kufle, gąsiory i dzbany". Trunek w zakonie dobry jest na każdą okoliczność: na rozpoczęcie przemowy, w trakcie jej trwania i na zakończenie. Puchar z winem godzi nawet zwaśnionych mnichów. Krasicki zakpił w "Monachomachii" z ciemnoty i zacofania, próżniactwa i wygodnictwa oraz bezużyteczności społecznej zakonów. Zastosował przy tym broń szczególną- śmiech. Krasicki stoi na stanowisku, że można drwić "Z głupich choć i przewielebnych".

32. Powieść "Mikołaja Dośwoadczyńskiego przypadki" powieścią z pogranicza realizmu i utopii.

Chociaż za pierwszą nowożytną powieść uważa się "Donkichota" Serwantesa, to jednak powieść jako odrębny gatunek epicki wykształciła się dopiero w XVIII na gruncie literatury angielskiej i francuskiej. Charakteryzuje ją dość swobodna kompozycja i rozbudowana fabuła, którą tworzą wątek główny i wątki poboczne. Od noweli różni się nie tylko wielowątkowością, ale też szeroko nakreślonym tłem historycznym, obyczajowym lub geograficznym. Powieść "MIKOŁAJA DOŚWIADCZYŃSKIEGO PRZYPADKI" jest pierwszą polską powieścią nowożytną łączącą w sobie elementy powieści satyryczno-obyczajowej. Krasicki krytykuje sarmackie wychowanie młodzieży, płytkość zainteresowań ówczesnej szlachty, jej ciemnotę, nieuctwo, samowolę, pieniactwo, pijaństwo, pogoń za zagranicznymi nowinkami, okrucieństwo wobec służby i lenistwo umysłowe. Krytykuje również stosunki społeczne i polityczne przedstawiając utopijny obraz społeczeństwa wyspy Nipu żyjącego według norm sprawiedliwości, pracowitego, oszczędnego, skromnego. Na przykładzie mędrca Xaoo przedstawiony jest ideał prawdziwego Polaka. Jest nim dobry gospodarz-ziemianin, opiekun wolnych chłopów, przykładny ojciec rodziny, gorliwy chrześcijanin, patriota zdolny do najwyższych poświęceń.

33. Radykalna publicystyka oświeceniowa (Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic)

W "UWAGACH NAD ŻYCIEM JANA ZAMOYSKIAGO" Staszic wypowiada się wobec sześciu spraw: 1 Edukacja- jedyną szkołą winny być szkoły rycerskie, zajmujące się też szkoleniem ucznia jako obywatela. W nauce moralnej podstawą powinna być religia. 2 Prawodawstwo- podejmowanie uchwał większością głosów a nie przez jednomyślność "Wola większej połowy szlachty jest wolą większości". 3 Władza sądownicza- więzić ludzi należy tylko na mocy wyroku sądowego, sądy powinny działać stale a nie w ustalonych okresach. 4 Władza wykonawcza- król i rząd złożony z arystokracji. 5 Wolne obieranie królów- na drodze następstwa tronu (dziedziczenia). 6 Polska- uskarża się na wysoki podatek jaki jest nałożony w Polsce na chłopów przez szlachtę. W "PRZESTROGACH DLA POLSKI" Staszic stwierdza, że główne przyczyny upadku Polski to: rozpusta, lekkomyślność, chciwość, marnotrawstwo, duma i podłość możnowładców. W wypowiedzi o miastach podkreśla, że o potędze ekonomicznej i politycznej danego kraju stanowi rozwój przemysłu. Centrum przemysłu i handlu są miasta. Autor wyraża sprzeciw wobec zakazu nabywania ziemi przez mieszczan- zubaża to kraj gdyż bogaci mieszczanie inwestują za granicą. Program reform zamieszcza również Hugo Kołłątaj w dziele "DO STANISŁAWA MAŁACHOWSKIEGO, REFERENDARZA KORONNEGO. O PRZYSZŁYM SEJMIE ANONIMA LISÓW KILKA". Jest to zbiór listów pisanych do marszałka Sejmu Wielkiego, poprzedzony odezwą "DO PRZEŚWIETNEJ DEPUTACJI"- komisji, której sejm powierzył opracowanie konstytucji. Zwraca się w niej do członków komisji z apelem o mądrość rozwagę i dalekowzroczność. Przy opracowywaniu aktu wyznaczającego porządek w Polsce powinni się kierować tylko i wyłącznie dobrem narodu. Składa posłom hołd dla ich ofiarności, bowiem stoją przed obowiązkiem stworzenia dzieła prekursorskiego, nieznanego nigdzie w Europie. W poszczególnych listach Kołłątaj zastanawia się jakie reformy winny być dokonane, by uratować kraj przed upadkiem, by ograniczyć szlachecką anarchię i stworzyć szansę dla rozwoju gospodarczego. Żąda zniesienia liberum veto, uczynienia z mieszczan obywateli mających takie same prawa jak szlachta (piastowanie urzędów świeckich i wojskowych, posłowania na sejmach, kupowania ziemi), proponuje zamianę pańszczyzny na czynsz.

34. Walka obozu postępu i reform o opinię publiczną w "POWROCIE POSŁA" Juliana Ursyna Niemcewicza.

J.U.Niemcewicz poseł na Sejm Wielki, zwolennik reform, członek Stronnictwa Patriotycznego. Stronnictwo to stanowiło mniejszość. Istniały obawy, że praca sejmu zakończy się fiaskiem i nie dojdzie do uchwalenia ustaw, które by kładły podwaliny pod nowe postępowe państwo. W sejmie przeważali konserwatyści broniący złotej wolności szlacheckiej, gotowi doprowadzić Polskę do upadku. Ekspansywne Stronnictwo Patriotyczne zdawało sobie sprawę, iż konieczne jest zapropagowanie programu reform i zjednanie sobie opinii publicznej. Pragnęli by społeczeństwo wywarło nacisk na reprezentantów szlacheckich w sejmie i zmusiło ich do zmiany postaw. Dla zjednania opinii napisał Niemcewicz właśnie "Powrót Posła"- komedię o charakterze publicystycznym i propagandowym. Przedstawia on w niej dwa obozy: konserwatywny i patriotyczny. Przedstawicielem obozu konserwatywnego jest Starosta- wyznaje staroszlacheckie poglądy, zwolennik wolnej elekcji, rozpacza nad zniesieniem liberum veto, przeciwnik uwolnienia chłopów i zniesienia pańszczyzny, nie przychyla się do postulatów powiększenia polskiej armii, przeciwnik działalności Komisji Edukacji Narodowej, nieuk, w swoich wypowiedziach ujawnia swoją głupotę i zacofanie "Ja co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało. Wiem, że tak jest najlepiej jak przedtem bywało". Przedstawicielami obozu patriotycznego są Podkomorzy, Podkomorzyna, Walery, Teresa, para służących- mówią poprawnym, zrozumiałym, prostym, polskim językiem bez francuskich makaronizmów. Podkomorzy- gorący patriota, wpaja synom miłość do ojczyzny i wartości rycerskie "Dom zawsze ustępować powinien krajowi", szczyci się swoim małym majątkiem nadanym jago rodzinie za zasługi poniesione w walce, człowiek światły jasno patrzący na rzeczywistość, dostrzegający w niej niebezpieczeństwo dla kraju, człowiek nowoczesny, zna obyczaje tradycje i kulturę innych krajów, przeciwny jednak wychowaniu dzieci na wzór francuski "Młodzieniec zapomniwszy własnego języka. Obcym nawet źle mówi i gdy wiek ubieży. Uczyć się musi co do Polaka należy".

35. Ogólne informacje o romantyźmie (koncepcja romantycznego bohatera, kult

walki o niepodległość, romantyczna miłość, apoteoza spisku i rewolucji, metody poznawcze, romantyczna ludowość, koncepcja przyrody, romantyczny historyzm).

a) Terminologia okresu (1822 - 1863r.)

W wiekach średnich „linguona romana” czyli język łaciński oznacza właśnie język nierzymski

W przeciwieństwie do łaciny zwano romańskim język ludowy, który powstał z pomieszania łaciny i języków germańskich oraz galickich. Języki te zachowały do dziś dnia nazwę romańskich. Z nazwy języka ludowego utworzono określenie utworów pisanych w takim języku: „romance, romans, romot” - romancą zwano zwłaszcza utwór drobny, ramotami - obszerniejsze powieści opowiadające o niezwykłych, awanturniczych, fantastycznych przygodach. I w tym właśnie sensie pojawia się po raz pierwszy w rękopisie w Xvw. wyraz „romanticus” - romantyczny. Później przymiotnika zaczęto używać do oznaczania pewnej specjalnej piękności natury lub nawet specjalnej piękności w poezji, następnie zaczęto mówić o romantycznych utworach mających charakter romansów. Obok literatury romantyzm najpełniej rozwinął się w muzyce. Kolebką muzyki romantycznej były Niemcy i Ludwik van Beethoven. Ogromne znaczenie w okresie romantyzmu zdobyła opera, w której widziano jedną z możliwości zrealizowania romantycznego hasła sztuki uniwersalnej. Opera romantyczna narodziła się w Niemczech, jej przedstawicielem był Karol Maria Weber. Twórcą polskiej opery narodowej był Stanisław Moniuszko, autor „Halki” i „Strasznego dworu”. Romantyczne tendencje malarskie objawiły się w nowym spojrzeniu na przyrodę jako twór potężny i tajemniczy, na żywioł kształtów i barw. Podobnie zaczęto traktować historię, wydobywając dramatyzm jej wydarzeń i tragizm uwikłanego w niej człowieka. Wszystko to pociągnęło za sobą gruntowne przekształcenia w zakresie kolorystyki, kompozycji, przedstawienia przedmiotów i świata.

b) Koncepcja romantycznego bohatera.

Przedmiotem zainteresowania romantyków było to, co niezwykłe i niepowtarzalne. Swoimi bohaterami czynili jednostki niezwykłe, wybitne indywidualności wyrastające ponad tłum. Nie byli to jednak egoiści gardzący ludźmi. Byli to szlachetni bojownicy o szczęście ludzkości. Swoją nieprzeciętność traktowali jako dar Boży, który należy spożytkować dla dobra ogółu. W literaturze zachodnioeuropejskiej taki bohater jest zazwyczaj buntownikiem występującym przeciwko społeczeństwu, tkwiącym w niewoli pewnych przyzwyczajeń i stereotypów. W literaturze polskiej typowy bohater romantyczny jest bojownikiem o wolność i ojczyznę. Samotnie walczącym w imieniu narodu, poświęcającym się dla jego dobra. Romantycy swojego bohatera czynili rozdartym wewnętrznie, rozdartym między sumieniem a koniecznością nieetycznego postępowania. To rozdarcie sprawiło, że był on jednostką głęboko tragiczną.

c) Kult walki o niepodległość.

Epoka oświecenia zakończyła się wielką rewolucją Francuską. Ideały rewolucji: wolność, równość i braterstwo rozprzestrzeniły się wraz z pochodem wojsk napoleońskich na całą Europę. Wolność jednostki stała się naczelnym hasłem literatury nowego okresu, okresu romantyzmu. W polskiej literaturze romantycznej ideał ten przybrał formę nakazu walki o wolność i niepodległość. Polska podzielona między sąsiadów była pogrążona już w długoletniej niewoli, a pokolenie romantyków to pierwsze pokolenie, które legitymowało się pruskim, rosyjskim lub austriackim obywatelstwem. Wszyscy bohaterowie romantyczni polskiej poezji walczą o wolność ojczyzny, są ofiarnikami sprawy narodowej.

d) Romantyczna miłość.

Romantyzm po raz pierwszy w dziejach literatury zwrócił uwagę na miłość jako uczucie wiążące mężczyznę i kobietę. Romantyczna miłość to wielkość, szaleństwo i tragedia. Romantyczna miłość, to związek dusz. Każda dusza szuka swojej połowy. Spotkanie się więc owych dusz stworzonych dla siebie jest początkiem wielkiego uczucia, wielkiej namiętności, która żadko kończy się szczęściem dwojga kochanków. Spotykają się oni bowiem wtedy, kiedy uwikłani są w różnorakie związki i zależności. Pochodzą więc z różnych klas społecznych, wyznają różne religie, lub zawarli wcześniej związki małżeńskie. Miłość romantyczna jest miłością poza grób. Romantycy wierzyli, że dusze po cierpieniach ziemskich spotkają się w raju i tam będą szczęśliwe.

e) Apoteoza spisku i rewolucji.

Bohater romantyczny walczy o swoje ideały niekonwencjonalnymi metodami. Zazwyczaj był tajemniczym spiskowcem skrywającym swoje prawdziwe cele, był także młodzieńcem kilkunastoletnim pozbawionym życowego doświadczenia. Romantycy bowiem nie szanowali ani starców ani życiowych mądrości. Uważają, że te cechy rodzą opieszałość i ugodowość, tylko ludzie młodzi, zbuntowani i bezkompromisowi mogą doprowadzić ludzkość do zwycięstwa.

f) Metody poznawcze.

Romantycy zerwali z oświeceniowymi metodami poznawczymi: empiryzmem i racjonalizmem. Stwierdzili bowiem, że świat tymi metodami nie jest w pełni poznawalny. Przedstawili swoje: intuicję, wiarę i uczucie. Sądzili, że dzięki poznaniu pozazmysłowemu uda się dotrzeć do duchowego życia człowieka. Romantyzm jest irracjonalny - pojawiają się duchy i tajemnicze siły przyrody. Cechą romantyzmu jest zainteresowanie się wnętrzem człowieka, jego uczuciami i przeżyciami. Ta cecha nazywa się psychologizmem romantycznym. Romantycy ze szczególnym upodobaniem ukazywali stany nienaturalne, skrajne, obłąkane.

g) Romantyczna ludowość.

Romantycy lud szczególnie wiejski traktowali za szczególnym szacunkiem. Kulturę duchową ludu uważali bowiem za główne źródło narodowej odrębności. Kultura ludowa była nie skażona obcymi wpływami. Była pod każdym względem swojska, a więc narodowa. Lud stał się w romantyźmie wartością najwyższą. W poezji pojawiły się motywy ludowe, inspiracje pieśni, legendy, obyczaje. Pojawia się bohater mówiący swoim językiem, zachowujący swój sposób widzenia świata.

h) Koncepcja przyrody.

Romantyków fascynowała podstawowa właściwość natury - zdolność nieustannego odradzania się. Upatrywali duchowy charakter natury. Mówili o „duszy natury”. Człowiek był cząstką natury, lecz cząstkę najważniejszą, jej kwiatem. Natura była tworem żywym, czującym. Człowieka łączyła ścisła więź z naturą. Natura jako element sztuki służyła do budowania nastrojów grozy. Symbolizowała tragiczny los człowieka, który poddany jest presji społ.

i) Mesjanizm romantyczny.

Adam Mickiewicz głosił pogląd, iż Polska jest narodem wybranym i ma szczególną misję do spełnienia. Jest „Chrystusem narodów”. Jej cierpienia, niewola i przegrane walki są celową ofiarą taką samą jak Chrystusa. Polska zmartwychwstanie i wyzwoli inne narody z niewoli. Dzięki niej odrodzi się dobro na świecie.

j) Romantyczna koncepcja poety i poezji.

Poeta był człowiekiem wybranym „naznaczonym” poezją jako darem nadprzyrodzonym. Wiedział więcej i dokładniej niż zwykli ludzie. Nadto poeta był narodowym wieszczem - umiał wyprorokować przyszłość. Był więc przywódcą politycznym narodu, przywódcą duchowym, wzorem doskonałości i wielkości. Poezja wskazywała drogę i sposoby walki narodowi. Objawiała ideały, wychowywała naród.

36. Życie i twórczość A. Mickiewicza.

1. Dzieciństwo i nauka w miejscowej szkole.

(ur. 24 grudnia 1798r. w Zaolziu)

2. Studia filozoficzno historyczne w Wilnie.

(wyjazd na studia 1815r.)

3. Praca w szkole powiatowej w Kownie.

( tutaj napisał „Odę do Młodości” i „Pieśń

filaretów” w 1820r).

4. Działalność w tajnym towarzystwie

filomatów i filaretów. (1817r.) (w 1822r.

napisał „Ballady i romansy”, w 1823r.

„Dziady” cz.II i IV oraz „Grażyna”)

5. Zesłanie w głąb Rosji za działalność

spiskową (1824r.)

6. Nieszczęśliwa miłość do Maryli

Wereszczakówny.

7. Zetknięcie się z życiem literackim Rosji,

a także kulturą orientalną i egzotycznym

krajobrazem. (1826r.-„Sonety”, 1828r.-

„Konrad Wallenrod”, „Dziady cz.III”)

8. Opuszczenie Rosji w maju 1829 r. i

rozpoczęcie przerwie 2 - letniej wędrówki po

Europie, w której wyjeżdżając z

Petersburga odwiedza : Hamburg, Berlin,

Drezno, Pragę, Karlove Vary, Weimar,

Bonn, Szwajcarię. Przez przełęcz Splugen

dostaje się do Wenecji, Florencji, Rzymu

Neapolu na Sycylię, do Genewy i

spowrotem do Rzymu.

9. Wieść o wybuchu powstania w

Warszawie i próba przyłączenia się do

niego.(1830r.)

10. Nie przyłączenie się do powstania i

pozostanie w Wielkopolsce, gdzie

Mickiewicz bawi się w ziemiańskich

dworach. (1831r.- „Reduta Ordona”)

11. Przymusowa emigracja do Drezna.

(1832r.- „Dziady cz.III)

12. Wyjazd do Paryża i nawiączanie

stosunków z francuskim środowiskiem

artystycznym i intelektualnym.(1832r.-

„Księgi narodu polskiego” i „Księgi

pielgrzymstwa polskiego” 1833r.- „Pan ]

Tadeusz”).

13. Małżeństwo z Celiną Szymanowską.

(1834r.)

14. Objecie nowo utworzonej Katedry

Literatur Słowiańskich w College de

France. (1840r.)

15. Zawieszenie działalności profesorskiej z

powodu swoich przekonań.

16. Zetknięcie się z nauką Andrzeja

Towiańskiego.

17. Próba utworzenia podczas Wiosny

Ludów własnej formacji wojskowej w

Rzymie.(1848r.)

18. Założenie dziennika Tribune des

Peuples (Trybuna Ludów).

19. Wyjazd do Konstantynopola w 1855r.

20. Śmierć 26 listopada 1855r.

37. Program ideowy pokolenia

młodych filaretów w „Odzie do

młodości” Adama Mickiewicza.

W „Odzie do młodości” Mickiewicz wyraził swój krytyczny stosunek do otaczającego go świata. Świat ten został zbudowany przez pokolenie ludzi starych, a więc pokolenie dojrzałe poprzedzające jego pokolenie, czyli pokolenie młodych. „Oda do młodości” zaadresowana do pokolenia romantycznej młodzieży jest wezwaniem do przebudowy zastanego przez nich świata. W walce o nowy świat młodzi winni działać wspólnie i podporządkować swoje indywidualne interesy sprawie ogółu.

„Razem młodzi przyjaciele...!

W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele”

Wzywa również do ofiar z własnego życia:

„I ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu

Jeżeli poległym ciałem

Dał innym szczebel do sławy grodu”.

Zanim młodzi przystępują do walki winni do niej wpierw się przygotować. To przygotowanie to przede wszystkim kształtowanie własnego charakteru, zdobycie umiejętności panowania nad własnymi słabościami. Wzorem odporności fizycznej i psychicznej winien być mityczny Herkules. Istotnym elementem w walce o nowy świat jest entuzjazm i wiara we własne siły. Żąda od młodych by byli „rozumni szałem” i „Tam sięgali, gdzie wzrok nie sięga”.

38. Pytania o istotę człowieczeństwa

w Dziadach cz. III. Motywy ludowe

w Dziadach cz. III.

Dziady cz. III nie są tylko opisem egzotycznego obrzędu ludowego, ale także głębokim traktatem moralnym. Poeta zastanawia się nad pytaniem „jak żyć?” i daje na nie odpowiedź przywołując trzy kategorie duchów: lekkich, średnich i ciężkich. Opowieść dzieci Janka i Rozalki zawiera naukę moralną o konieczności zaznania w życiu goryczy i cierpienia. Nie jest w pełni człowiekiem ten, kto żyje w warunkach nienaturalnych, kto jest tylko szczęśliwy, kto unika życiowych ciężarów. To przekonanie wyrażone jest w nauce moralnej, którą dzieci po otrzymaniu tak potrzebnych im ziaren goryczy zastanawiają się: „Kto nie zaznał goryczy ni razy, ten nie zazna słodyczy w niebie”. Inną prawdę moralną prezentuje opowieść Zosi pasterki. Ta piękna dziewczyna popełniła tylko jeden grzech, w jej mniemaniu i w mniemaniu otoczenia nie traktowany jako zło. Dziewczyna odpychała miłość, bawiła się uczuciami innych. Szczęśliwa, otoczona rojem wielbicieli igrała ich uczuciami. Jej dusza została skazana za to na pokutę. Zosia otrzymując wyrazy pocieszenia pozostawia następującą prawdę moralną: „Kto nie dotknął ziemini razu, ten nigdy nie może być w niebie”. W prawdzie tej wyrażony został inny warunek człowieczeństwa, aby życie było pełne, aby zostało wynagrodzone zbawieniem konieczna jest w nim miłość. Człowiek, który nie zaznał miłości nie przeżył związanego z nim szczęścia i cierpienia ten nie jest w pełni człowiekiem. Trzeci duch, który przybył do kaplicy po pomoc nie otrzymał jej. Był to duch złego pana skazany na wieczne męki. Zły pan ilustruje najistotniejszą prawdę moralną - okrucieństwo wobec drugiego człowieka nie mieści się w kategoriach człowieczeństwa. Prawda ta została ujawniona w morale:

„Bo kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nie pomoże”.

MOTYWY LUDOWE W DZIADACH cz.II

a) ludowi bohaterowie (guślarz pochodzący

z ludu).

b) sprawiedliwość ludowa (wiara iż każde przewinienie będzie proporcjonalnie ukarane).

c) ludowe zdrobnienia (Józio, Rózia, Zosia)

d) nastrój grozy ( duchy, zjawy, kaplica, środek

nocy).

e) pojawienie się irracjonalnych postaci.

39. Ideał romantycznej miłości w

Dziadach cz.IV.

Trzy godziny miłości, które przeżywa Gustaw są najgwałtowniejszą i najdramatyczniejszą polemiką w polskiej literaturze na temat istoty miłości. Dla Gustawa miłość jest potężną siłą, której człowiek ulega. Rozum i wola są wobec miłości bezsilne. Gustaw raz po raz stara się uwolnić od swojej namiętności. Tłumaczy sobie niecność postępku Maryli. Oskarża ją o egoizm i próżność. To jednak nie prowadzi do ukojenia. Nie umniejsza bólu, nie daje zapomnienia. W słowach: „Jeżeli Pan Bóg złączył ludzie nie rozłączą” zostało wyrażone dramatyczne wyznanie o miłości jako darze od Pana Boga. W innych słowach: „Chyba tam, gdy nad podłym wzbijemy się ciałem złączy się znowu w jedność dusz z duszą zleje” zostało wyrażone przekonanie o miłości, która na ziemi jest nieszczęściem i dramatem i która jest szczęściem, ale tylko w niebie, gdy dusze kochanków tam się spotkają. Postać Gustawa jest głęboko ludzka. Ten młody człowiek przeżywa autentyczną tragedię. Źródłem tej tragedii jest nie tylko Maryla i jej zdrada, ale przede wszystkim problemy egzystencjalne. Gustaw jest świadom swojej miłości i swojej bezsiły w starciu z lisem. Odchodząc pozostawia przestrogę: „Kro za życia choć raz był w niebie, ten po śmierci nie trafi od razu”.

40. Dlaczego ballady i romanse

A.Mickiewicza wyznaczają początek

polskiego romantyzmu.

.

Romantycy zerwali z oświeceniowymi metodami poznawczymi: empiryzmem i racjonalizmem. Stwierdzili bowiem, że świat tymi metodami nie jest w pełni poznawalny. Przedstawili swoje: intuicję, wiarę i uczucie. Sądzili, że dzięki poznaniu pozazmysłowemu uda się dotrzeć do duchowego życia człowieka. Romantyzm jest irracjonalny - pojawiają się duchy i tajemnicze siły przyrody. Cechą romantyzmu jest zainteresowanie się wnętrzem człowieka, jego uczuciami i przeżyciami. Ta cecha nazywa się psychologizmem romantycznym. Romantycy ze szczególnym upodobaniem ukazywali stany nienaturalne, skrajne, obłąkane.W czerwcu 1832 ukazał się tom Poezji Mickiewicza zawierający Ballady i romanse.Był to równocześnie pierwszy zbiorek poezji romantycznej.W swych utworach nawiązywał do ludowych wierzeń, wyobrażeń, bajek, pieśni i podań.Była to zatem literatura, która podważała dotychczasowe sposoby poznania świata, mówiła nowym językiem, sięgała do wnętrza.Jedna z ballad to „Lilie”Opowiada ona o żonie, która po zabiciu swego męża staje się obiektem pożądania dwóch braci nieżyjącego męża.Na końcu pojawia się duch męża.Ballada jest przeróbką ludowej pieśni powszechnie znanej na pograniczu białoruskolitewskim.Pieśń tę poeta wzbogacił o wizerunek psychologiczny bohaterki i o problem zemsty i kary.Elementem ludowej twórczości była wiara w sprawiedliwość realizująca się za życia winowajców.”Lilia”-zbrodniarka zostaje ukarana,bliska szczęścia zostaje pochłonięta przez siły irracjonalne.Mąż osobiście zjawia się w cerkwi i zabiera ze sobą niewierną zonę.

Przyroda w balladzie odgrywa istotną rolę.Jest tłem wydarzeń, żródłem nastroju i bohaterem akcji.Jest zdumiona okrucieństwem

rozgrywającym się w ludzkim świecie.Nie pozostaje jednak bierna:pochukiwania ptaków, szelest liści wywołują nastrój grozy.Przyroda jak i pustelnik chce zmienić zbrodniarkęPrzyroda w końcu staje się egzekutorką sprawiedliwości.To ziemia rozstępuje się pod nogami zbrodniarki

41. Obraz martyrologii młodzieży

polskiej w Dziadach cz.III.

W Dziadach cz.III obraz młodzieży polskiej ukazują:

1.Przedmowa poety

2.Opowiadanie Sobolewskiego

3.Historia Cichowskiego

4. Postać Rollinsonowej i jej syna

Ad1. W przedmowie poeta opisuje uporczywą wytrwałość narodu polskiego, którą porównuje do wytrwałości chrześcijan podczas prześladowania. Źródło tych prześladowań upatruje w złych przeczuciach osób rządzących, które przeczuwają odradzanie nękanego państwa.Innym żródłem jest dojście do władzy senatora Nowosilcowa, którego celem było zniszczenie narodowości polskiej.Mickiewicz krytycznie ustosunkowuje się do metod śledczych oraz do sądownictwa.Na koniec Mickiewicz stara się zostawić narodowi pamiątkę z historii swego kraju.

Ad.2

Jan Sobolewski jest jednym z więżniów, który wyjeżdża do miasta na przesłuchanie.

Po drodze spotyka transport skazańców na Sybir.Pośród nich rozpoznaje swojego dawnego przyjaciela Janczewskiego.Więzienie zniszczyło jego twarz, lecz w jego postawie widać było pewną szlachetność i dumę.Pobyt w więzieniu wyrobił w nim także męskość i odwagę, której dał przykład krzycząc:

„Jeszcze Polska nie zginęła”.Sobolewski opisuje także 10-letniego chłopca, który nie może udżwignąć ciężkich kajdan.Innym fragmentem jest przedstawienie Wasilewskiego.Upadając na beton ze schodów traci życie.Był człowiekiem wyczerpanym fizycznie.Gdy przewracają się jego zwłoki na mszy obok w kościele odbywa się ofiarowanie.Jego śmierć ma symbolizować ofiarę Chrystusa.

Ad3

Cichowski był człowiekiem bardzo lubianym przez ludzi i dzieci.Gdy został aresztowany władze rosyjskie zostawiły nad brzegiem Wisły jego ubranie.Uznano go za zaginionego.Dopiero po 2 latach jeden z warszawiaków usłyszał jego nazwisko zza murów belwederu.Pojawiły się plotki , że żyje i jest torturowany.Mówiono, że nie dają mu spać, karmią śledziami, łaskoczą i straszą.Kiedy tortury nie dały rezultatu wypuszczono go.Po wyjściu z więzienia Cichowski był kompletnie zniszczonym człowiekiem.Nie widać było dawnego polotu oraz chęci do życia.Stał się zamknięty w sobie, nie poznaje bliskich.Jego ogromna wiedza i bogaty język zmienił się w „nie wiem, nie powiem”.

Ad4

Historia Rollinsonowej i jej syna obrazuje okrucieństwo rosyjskich władz podczas prowadzenia śledztwa.Są tak okrutni, że aresztują jedynego żywiciela rodziny.

Gdy przychodzi ona z prośbą by go uwolnić zostaje potraktowana z lekceważeniem.Oprawcy dają jednak nadzieję, która jest przyczyną cierpienia, gdy kobieta dowiaduje się prawdy o śmierci syna.Zostaje zabity na złość zrozpaczonej matce.Wraz z jego śmiercią kończy się cierpienie, ale zaczyna się cierpienie matki, które jednak nie wzbudza litości senatora.

42. Krytyczny obraz polskiego społeczeństwa w „Dziadach cz.III”

W świetle sceny IV - Salon Warszawski

Towarzystwo przy stoliku:

- rozmawiają w języku francuskim

- reprezentują go Hrabia, Francuz, dwie damy, dwóch literatów, Jenerał, Szambelan, Sztabsoficer.

- mówią o sprawach błahych takich jak urządzanie przyjęć, dobrym ubiorze, przepuchu.

- Interesuje ich jedynie zabawa i przyjemności

- zachwycają się francuskimi błahymi wierszami, krótkimi rymowankami i sielankami. Nie interesują ich wiersze jak mówią o jedzeniu sledzi

- są oschli, wyzbyci uczuć

- reprezentują arystokracje

- zachwycają się postawą i gustem Nowosilcowa.

Towarzystwo przy drzwiach:

- rozmawiają w języku polskim

- reprezentuje go kilku młodych ludzi i dwóch starych Polaków

- mówią o sprawach poważnych takich jak aresztowania i prześladowaniach swoich znajomych

- interesuje ich cierpienie innych

- znajdują upodobanie w poezji wziętej z życia i prawdziwej

- są uczciwi, wrażliwi, kochający

- reprezentują polską młodzież

- krytykują postawę Nowosilcowa

Słowa Wysockiego:”Nasz naród jak lawa

Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,

Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi

Pluwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi”

43.Wielka Improwizacja jako arcydzieło polskiej i światowej poezji.

Wielka Improwizacja zaczyna się od słów;

„Samotność - cóż po ludziach

czym śpiewak dla ludzi.”W tym stwierdzeniu tkwi pogarda i poczucie samotności poety wynikającej z ludzkiej obojętności.W dalszych słowach góruje pogarda dla przeciętności ludzkiej.Poeta zaczyna bawi się słowami.

Słowa stają się mu posłuszne jak nigdy dotąd.Konrad czuje się potężny, równy samemu stwórcy.Stwierdza z radością:

„Ja czuję nieśmiertelność,nieśmiertelność tworzę, cóż ty mi większego mogłeś zrobić Boże”.To poczucie nieśmiertelności każe mu drwić z mędrców życiowych. Sam czuje się najpotężniejszy. Znowu pojawia się wątek samotności „śpiewam samemu sobie”. Poczucie wielkości podsuwa Konradowi myśl - zmuszenie Boga do dialogu z nim. Konrad w opisie swoich możliwości staje się coraz bardziej zuchwały i bluźnierczy, pragnie bowiem sprowokować Boga do rozmowy. Zwraca się do Niego o dar panowania nad Polakami i wpływ na ich myśli „ja kocham cały naród, objąłem w ramiona wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia. Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić, chcę nim cały świat zadziwić”. Bóg i na tę prośbę nie odpowiada. Konrad popada w coraz większe szaleństwo, jego słowa stają się coraz bardziej bluźniercze i obraźliwe. Zarzuca Bogu nieingerowanie w życie stworzonego przez siebie świata „kłamca kto Ciebie nazywał miłością, Ty jesteś tylko mądrością”. Prośby o rząd dusz stają się coraz bardziej natarczywe. Konrad czuje się upokorzony i bezsilny milczeniem Boga. Jego słowa stają się coraz bardziej zuchwałe : „Daj mi rząd dusz”, „Ja chcę mieć władzę jaką Ty posiadasz, ja chcę duszami władać, jak Ty nimi władasz”. Po tych słowach Konrad staje się pokorny i wyciszony, już nie żąda ale prosi Boga o łaski. Następne słowa Konrada sprowadzają do celi złe i dobre duch, które walczą o duszę Konrada, lecz ten dalej bluźni przeciw Bogu swoją potęgą: „Ja i ojczyzna to jedno. Nazywam się milion bo za miliony kocham i cierpię katusze”. Jest to ostatni atak gniewu Konrada, czyje własną bezsilność i upokorzenie. Rozgoryczony i zrozpaczony chce nazwać Boga Carem - egoistą, sprawcą niewoli ludów. Jednak słowo „Carem” wypowiada rozgorączkowany bliskim sukcesem szatan. Konrad pada zemdlały. Wielka Improwizacja jest arcydziełem Polskiej liryki. Pod względem uczucia nie ma sobie równej. Poeta świetnie odtwarza stany duchowe bohatera. Poeta zademonstrował w. Improwizacji wielkie bogactwo środków artystycznych, użył w niej kilkanaście rodzajów wierszy od kilku do kilkunastu sylabicznego.

44. Mesjanistyczna koncepcja

przyszłości Polski w Dziadach cz.III

(ks.Piotr).

Konrad swoją pychą, nieuzasadnionym poczuciem wyższości zraził do siebie

Pana Boga. Stwórca nie zareagował na jego prośby, choć podyktowane były one szlachetnymi motywami. Obdarzył swoją łaską skromnego, niepozornego ks.Piotra, któremu odsłonił tajemnice przyszłości Polski i świata. Wizja ks.Piotra jest pełna niezrozumiałej symboliki. Polska przypomina w tej wizji Chrystusa. Ks.Piotr widzi jadące na wschód kibitki, wypełnione młodziutkimi więźniami, uczniami i studentami. Wśród nich jest przyszły wyzwoliciel narodu o imieniu czterdzieści i cztery. Ta scena przypomina biblijną rzeź niewiniątek dokonaną na rozkaz Heroda. Herodem jest Rosja - najokrutniejszy z zaborców Polski. Następny obraz to ukrzyżowanie Polski, Chrystusa narodów. W uśmiercaniu państwa istotną role odgrywają jego sąsiedzi. Prusy i Austria to żołdacy obecni przy ukrzyżowaniu Polski. W tej scenie wyrażone jest również oskarżenie pod adresem Francuzów, którzy zawsze zachowywali się wobec Polski jak Piłat wobec Chrystusa. Następny obraz to zmartwychwstanie Polski - Chrystusa narodów. Symboliczna kolorystyka wskazuje na moralne odrodzenie się narodu. Biel szat zmartwychwstałej Polski taką właśnie ma wymowę. W geście zarzucenia tych szat na resztę świata należy odczytać wydźwignięcie Europy z upadku moralnego i danie jej prawdziwej wolności. W scenie tej została wyrażona idea mesjanizmu. Mickiewicz chciał uświadomić Polakom konieczność cierpienia i ofiary jako jedynej drogi prowadzącej do odzyskania niepodległości. W tej scenie stworzył Mickiewicz również bliżej nieokreślony ideał męża opatrznościowego. Nazwał go czterdzieści i cztery. Dotąd wśród historyków literatury trwają spory o znaczenie tego symbolu. Symbol ten może oznaczać cały polski naród, może być również określeniem poezji Mickiewicza wzywającej do walki i wskrzeszającej ducha narodowego.

45. Cechy dramatu romantycznego

na przykładzie „Dziadów”cz.II, III, IV

1. Kompozycja utworu.

Dziady cz. III jest dramatem o kompozycji otwartej składającej się z 9 scen. Sceny te poprzedzone są prologiem będącym łącznikiem z Dziadami cz.II. Scena I rozgrywa się w celi klasztoru Bazylianów i wprowadza problem męczeństwa narodu polskiego. Wszystkie pozostałe sceny ukazują ten sam problem w różnych aspektach. Zgodnie z romantyczną metodą dramat zbudowany jest ze scen realistycznych (scena I więzienna, scena VII - salon warszawski) i fantastycznych (scena III i IV oraz częściowo VIII i IX). W dramacie występują również sceny wizyjne rozgrywające się w świadomości bohatera. Do tych scen należą widzenie Ewy, widzenie ks.Piotra, widzenie senatora, mała improwizacja. Wydarzenia w poszczególnych scenach nie wpływają na siebie i nie uzupełniają się. Zakończenie dramatu robi wrażenie przypadkowości. Dla dramatu romantycznego charakterystyczne są obszerne monologi takie jak Wielka i Mała Improwizacja.

2. Romantyczny synkretyzm.

W Dziadach cz.III oprócz fragmentów typowych (sceny z dialogami) spotkać można fragmenty groteskowe (scena egzorcyzmów), epickie (opowieści Sobolewskiego oraz opowiadanie Adolfa o tragedii Cichowskiego) i liryczne( Mała i Wielka Improwizacja).

3. Czas i miejsce akcji.

Dramat romantyczny nie był podporządkowany trzem klasycznym zasadom jedności:czasu, miejsca i akcji. Poszczególne sceny Dziadów cz.III rozgrywają się w różnych miejscach np. Warszawa, Wilno, Lwów. Akcja jest również wielowątkowa. Scena VII wydaje się w ogóle nie pasować do całości. Również czas akcji nie podłego klasycznej regule, rozkłada się na conajmniej kilka dni.

4. Gra nastrojów w dramacie.

W Dziadach cz.III nastrój każdej sceny zmienia się bo odpowiada wydarzeniom w niej rozgrywających się. Scena I stanowi mistrzowski przykład gry nastrojów. Zaczyna się ona od nastroju lekkiego zabawnego z pewnymi elementami melancholii. W celi Konrada zbierają się młodzi mężczyźni by razem spędzić wigilijny wieczór lecz z czasem nastrój ten ulega zmianie pod wpływem opowiadań o metodach terroru stosowanych przez Rosjan. Przygnębienie ustępuje grozie, która jest śpiewana w pieśni o zemście. Koniec sceny wypełniony jest niesamowitością, jej sprawcą jest Konrad, mając dziwne widzenie.

W odtworzeniu nastroju istotną rolę odgrywają elementy muzyczne i plastyczne. Dziady są wypełnione muzyką.

Wielka Improwizacja jest przy wtórze fletu, a w scenie VI i VIII gra muzyka na balu u senatora.

46.Dawność szlachecka w „Panu Tadeuszu” i jej funkcja ideowa.

Świat ukazany w „Panu Tadeuszu” jest światem odchodzącym. Pokolenie urodzone i wychowane w niepodległej Polsce reprezentowane jest przez : Podkomorzego, Wojskiego, Soplicę, ludzi mających świadomość nadejścia nowych czasów zdeterminowanych niewolą. Świat odchodzący ukazał poeta w atmosferze pogodnej sielanki, jego podstawą jest stara szlachecka kultura.

Wzajemne stosunki bohaterów nacechowane są zaufaniem i szacunkiem. Zdrada, sprzeniewierzenie się traktowane są jako odrażające przestępstwo, przekonał się o tym Jacek Soplica. To zaufanie pozwala Sędziemu przyjąć u siebie Podkomorzego i Wojskiego, urzędników rozstrzygających spór o zamek, oraz samego Hrabiego.Gościność jest w Soplicowie nakazem moralnym, a dowodem jest zawsze otwarta brama.

Życie codzienne w Soplicowie świadczy o wysokiej kulturze bycia polskiej szlachty. Posiłki przygotowuje się niezwykle starannie. Wspólny posiłek jest lekcją wychowawczą dla dzieci i młodzieży, oraz popisem krasomówstwa dorosłych.Kultura stołu miała charakter rytualny, goście byli sadzani w zależności od splendoru, wieku. Mężczyźni mieli obowiązek obsługiwania dam.

Piękno tej kultury przejawia się również w sztuce materialnej.Dworki komponowały się z polskim pejzażem. Stroje świadczyły o przywiązaniu do narodowej kultury. Poeta z pietyzmem opisuje stroje np. pas Podkomorzego.Bohaterowie ubrani po francusku traktowani są z lekceważeniem.

Poecie imponuje stosunek do kobiet.Na mężczyznach spoczywa obowiązek opieki nad kobietami i dziećmi.

Do kultury szlacheckiej należą również rozrywki np. uczty, biesiady, grzybobranie, polowanie, dyskusje.Integrują one społeczność. W rywalizacji nie ma zawiści.

Piękno świata szlacheckiego jest w „Panu Tadeuszu” wyolbrzymione.Mickiewicz nie zapomina o wadach jak kłótliwość, pazerność, słomiany zapał.Wszystkie te wady pokryte są miłością i nostalgią dla uroku harmonii typowych dla życia polskiej szlachty.Poeta kilkukrotnie używa słowa „ostatni” wyjawia w nim żal za światem który odchodzi.Ukazując piękno starego świata apelował do sumień spadkobierców by pozostali wierni mowie i kulturze Polaków. „P T” jest tym dla Polaków czym dla Maćka Prusaka było Soplicowo:

Ilekroć z Prus powracam chcąc zmyć się z niemczyzny

wpadam do Soplicowa jak w centrum ojczyzny

tam się człowiek napije nadysze ojczyzny.

47.J.Soplica jako nowy typ romantycznego bohatera.

Literatura romantyczna przynosi kilka charakterystycznych typów bohatera :

- sentymentalny ( werteryczny ) cechuje go skłócenie ze światem, brak akceptacji rzeczywistości, posiada wybujałą uczuciowość. Poczucie bezsensu życia i bezcelowości własnej egzystencji doprowadza go do samobójstwa. Różni się od bohatera romantycznego tym że nie walczy z otaczającym go światem.

- bohater bajroniczny (np. Giaur ) cechuje go samotność, tajemniczość, skłócenie ze światem, buntuje się przeciwko normom obyczajowym i moralnym. Powodowany gwałtownymi uczuciami ( np. miłość, nienawiść ) popełnia zbrodnię, a uspokojenie i koniec cierpień może przynieść tylko śmierć.

- bohater wallenrodyczny, podobny do bohatera bajronicznego, jednak mając do wyboru ojczyznę i miłość, wybierze ojczyznę ( Konrad Wallenrod, który „szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie” ).

Młody Jacek Soplica jest hulaką i utracjuszem. Zdobywa uznanie wśród szlachty, gości też u Stolnika któremu zapewnia głosy na sejm. Poznaje tam jego córkę Ewę i zakochuje się w niej z wzajemnością. Stolnik udaje że nie widzi miłości, ale gdy zdobywa fotel senatora podaje Jackowi czarną polewkę. Jacek wpada w szał, popada w pijaństwo i awanturnictwo. Ludzie odwracają się od niego. Rozpaczliwe małżeństwo z przyszłą matką Tadeusza jest tragiczną pomyłką, zakończoną zgryzotami, chorobą i śmiercią niekochanej żony. Jacek zabija Stolnika przypadkowym strzałem podczas potyczki z Moskalami której był świadkiem. Ucieka z kraju, służy ojczyźnie jako żołnierz. Zakłada pokutniczy strój zakonnika i przyjmuje imię Robak. Pracuje jako emisariusz, przygotowuje powstanie. Jest więziony w pruskiej fortecy. Zginął ratując życie swojemu śmiertelnemu wrogowi - Gerwazemu.

Postać Jacka Soplicy jest zapowiedzią nowego typu bohatera romantycznego. Przede wszystkim jest to postać dynamiczna, zmieniająca się w trakcie trwania utworu, ewoluująca. Największą różnicą jest fakt że Jacek już jako Robak nie działa samotnie, ale staje się częścią ogromnej machiny, jaką jest działalność konspiracyjna. Ksiądz Robak służy idei, wykonuje rozkazy. Taka koncepcja bohatera romantycznego, oprócz swego nowatorstwa, jest zapowiedzią innego spojrzenia na problematykę narodowowyzwoleńczą w dziełach największych polskich romantyków, jest również kolejnym krokiem na drodze rozwoju literatury romantycznej.

48.„Pan Tadeusz” jako pomnik ojczystej przyrody, funkcje opisów przyrody.

-przyroda jako tło wydarzeń

Przyroda w „PT” odgrywa ogromną rolę, jest to jedyny utwór literacki w języku polskim w którym przyrodzie poświęcono tak dużo opisów. „PT” zyskał miano pomnika ojczystej przyrody. Każdy opis przyrody pełni inną funkcję w poemacie.Już pierwszy opis jest przykładem mistrzostwa opisu. Ukazuje krajobraz z lotu ptaka z wrażliwością artysty malarza.Przy opisie poeta korzysta z bogatej palety barw : pola pszeniczne złote.Z tego obrazu tchnie spokój, nastrój sielankowości. Tę sielankowość podkreśla opis dworku w Soplicowie: skromnego, czystego. Nawet warzywnikowi Zosi z rosnącymi tam pokrzywami Mickiewicz poświęca swoisty poemat.Opis najbłahszego przyrodniczego wydarzenia urasta do rangi cudowności np. karmienie ptactwa przez Zosię jest dla poety źródłem wyrafinowanych estetycznych wrażeń, oraz opis polowania Wojskiego na muchy. Różnorodność gatunków much świadczy o bogactwie litewskiej przyrody.Każdy opis jest hołdem dla piękna Polski.Opisy przyrody uczą miłości do kraju, dumy z jego bogactwa, pogłębiają narodową świadomość.

-przyroda jako uczestnik wydarzeń.

Romantyzm obdarzył przyrodę specyficzną mądrością, mogła ingerować w życie człowieka. Taką funkcję pełni wiele opisów np. opis burzy po bitwie w Soplicowie. W opisie tym uderza niezwykła plastyczność, przyroda jawi się nam jako żywa istota o niespotykanej sile.Podkreślają to występujące w dużej liczbie środki artystycznego wyrazu. Poeta używa epitetów: „ziemia ozłocona”, „ciemność gruba, gęsta”,przenośni: „wichry zwarły się, porwały się w poły”, porównań: „lecą traw przekosy jako garściami wyrywane włosy”, animizacje: „wichry upadają na rolę tarzają się ryją rwą skiby”.W tym fragmencie przyroda otrzymuje rolę szczególną. Pomaga zachować tajemnicę, pilnuje by wieść nie rozeszła się po okolicy.

49.Cechy narodowej epopei.

Epopeja jest utworem epickim -szczegółowym obrazem życia narodu lub jego części w przełomowym momencie życia narodu.W „PT” narodem jest szlachta co jest zgodne z jej funkcją kulturową i polityczną w tym czasie.Momentem zwrotnym dla poety była zmiana pokoleniowa - odejście pokolenia wychowanego w wolnej i niepodległej Polsce i zastąpienie go pokoleniem urodzonym i wychowanym w czasie niewoli. „PT”był i jest w świadomości wielu pokoleń Polaków utworem niosącym ważne treści ideowe, utworem który w największym stopniu wpłynął na narodową świadomość.

-cechy kompozycyjne typowe dla epopei:

a)inwokacja, b)podział na księgi, c)epilog.

-środki artystyczne

a)trzynastozgłoskowiec, b)przenośnie: „tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną. .. do tych pól malowanych zbożem rozmaitem”, c)porównania: „chmura jak balon z wiatrem szybko leci”, „a oko słońca wzeszło. .. jak księżyc wielkie, jako gwiazda migająca” d)personifikacja: „a oko słońca weszło jeszcze nieco senne, przymruża się, drżąc swe rzęsy promienne” e)onomatopeje

50.A.Mickiewicz jako publicysta.

Skład zasad jest programem napisanym przez Mickiewicza z myślą o wolnym i niepodległym państwie polskim. Poeta proponował zasady ustrojowe nigdzie nie istniejące w praktyce i nie mające szans na zrealizowanie w przyszłości. Państwo miało być katolickie, ale wszystkie inne wyznania miały być szanowane, a kościoły otoczone prawną opieką państwa. Obywatele mieli być ludźmi równymi, wolnymi. Kobiety miały mieć te same prawa co mężczyźni. Chłopi mieli posiadać na własność ziemię i być pod opieką gminy. Wszelkie urzędy miały być obieralne, a Żydzi i wszyscy Słowianie mieli mieć równe prawa z Polakami. Normy obyczajowe winny być ustanowione na przykładzie norm ewangelicznych.

W roku 1849 Mickiewicz założył „Trybunę Ludów” wydawane w języku francuskim. Z uwagi na bardzo śmiały i radykalny program rząd francuski zlikwidował ją po 3 miesiącach. Mickiewicz umieścił w „Trybunie” ok. 100 własnych artykułów.

- „ Socjalizm”. Socjalizm wg. Mickiewicza opiera życie społeczne na zasadach sprawiedliwości, jest realizacją chrystianizmu, ale nie kościoła katolickiego czy władz świeckich które dbają o własne interesy i łamią ustalenia dotyczące rewolucjonistów. Mickiewicz podkreślał że socjalizm stanie się „czynem, rzeczywistością dopiero w tedy, gdy wybuchnie w duszy ludzi prawdziwie religijnych i patriotycznych”. Stwierdza że słowo „socjalizm” jest już zbyt znane aby można je zniszczyć. Oskarża papiestwo o to że musi ono szukać poparcia u ateistów (Barrot - bronił protestantów), księży nazywa „kapłanami herezji”, sprzeciwia się też wszelkim odłamom protestanckim.

- „Manifest cesarza rosyjskiego”. Artykuł jest nawiązaniem do Manifestu wydanego przez cara Mikołaja 1 i wyruszaniu jego wojsk na Węgry w 1849. Stwierdza że reakcjoniści pod dowództwem cara opanowali już pół Europy, a król Prus jest jego pierwszą strażą. Pisze że car chce zaatakować Francję. Oskarża rząd francuski że oddał walczących o niepodległość Włochów pod panowanie reakcyjnej Austrii. Pocieszeniem dla poety jest fakt że we Włoszech, Niemczech, Rosji istnieje stronnictwo wrogie carowi i wszystkim reakcjonistom.

51.Przyczyny upadku powstania listopadowego w świetle „Kordiana” J.Słowackiego.

a)powstanie listopadowe jako dzieło Szatana:

-negatywna ocena przywódców ( Chłopicki, Skrzynecki, Lelewel, Niemcewicz )

-zarzuty wobec powstańczej kadry oficerskiej „Z rdzy się narodzi niemało wymuskanych - ospalców”.

-zarzuty wobec posłów na sejm: „Rzuć język Balaama oślicy, a ci co się z niego wyrodzą, narodowej się chwycą mównicy, mówców plemię. .. ”

b)nadwrażliwość moralna powstańców

W podziemiach katedry św. Jana spotykają się spiskowcy którzy mają podjąć decyzję o zamachu na cara. Scena ta posłużyła Słowackiemu do oceny polskich powstańców. Młodzi konspiratorzy są pełni zapału, gotowi dla sprawy oddać życie. Wystąpienie Prezesa tajnego związku budzi w młodzieńcach poważne wątpliwości. Spiskowcy podzielają przekonanie Prezesa o niemoralności zabójstwa cara. Ulegają argumentom polskiej tradycji rycerskiej. Poeta uważa że taką samą nadwrażliwość moralną zaprezentowali w czasie walk powstańcy którzy nie potrafili być bezwzględni, okrutni dla wroga.

c)powstanie jako akt z góry skazany na przegraną.

Doktor oprowadzając Kordiana po szpitalu wariatów wskazuje na dwóch chorych którzy wierzą że cierpią za miliony. Jeden udaje krzyż, drugi Atlasa podtrzymującego niebo. Ta scena ma wymowę symboliczną, poeta ukazał w niej jeszcze jedną przyczynę upadku powstania. Powstanie w jego ocenie było aktem szaleństwa, aktem nieprzemyślanym i wobec potęgi przeciwnika skazanym na klęskę.

52. „Kordian” jako utwór polemiczny z „Dziadami” cz.III.

Idea winkelriedyzmu.

W Prologu występują 3 osoby. pierwszej osobie bliskie są poglądy które Mickiewicz wyłożył w „ Dziadach” cz.3 i „ Księgach Pielgrzymstwa i Narodu Polskiego”. Przypominają one koncepcję mesjanistyczną akceptującą cierpienie, ofiarność i bierność Polaków. Z tymi poglądami polemizuje Druga i Trzecia osoba Prologu. W ich usta wkłada poeta swoją wykładnię walki o wolność. Oskarża Mickiewicza o usypianie narodu, o zniechęcanie go do czynnej walki, bowiem sam jest przekonany że tylko aktywna postawa całego narodu może przynieść Polsce wyzwolenie. Tę koncepcję rozwija w monologu Kordiana wygłoszonym na Mont Blanc. Ten monolog jest wyraźną aluzją do monologu Konrada ( Wielka Improwizacja ) i widzenia księdza Piotra. Kordian mickiewiczowskiemu hasłu „Polska Chrystusem narodów” przeciwstawia hasło „Polska Winkelriedem nareodów”. W tym haśle zawarty jest nakaz poświęcenia się genialnej jednostki dla ogółu. To poświęcenie nie uwalnia Polaków od czynnej walki. Winkelried swoją ofiarą dał swoim żołnierzom możliwość zwycięskiej walki z wrogiem. Przywołując z przeszłości bohatera demokratycznej Szwajcarii chciał poeta ukazać, że walka powinna być przeprowadzona pod hasłami równości i sprawiedliwości.

Krytyka mickiewiczowskiej koncepcji poety i poezji.

Ulubionym bohaterem romantyków był poeta. Poetami byli Konrad Wallenrod, Konrad, Halban i poetą jest Kordian. W „Konradzie Wallenrodzie” Mickiewicz obciążył poetę obowiązkiem czystości moralnej i przewodnictwa narodowi, a o poezji myślał jako o narzędziu kształtującym świadomość narodową. Słowacki ośmieszył ten pogląd. Źródłem słabości Kordiana jest jego osobowość poety. Jak każdy poeta jest przewrażliwiony rozbity wewnętrznie. Poezja nie pomaga w walce ale ją uniemożliwia. Przykładem tego są spiskowcy zebrani w katedrze św. Jana. Ci młodzi spiskowcy żyjący w świecie romantycznej fantazji podsycanej przez poezję są niezdolni do męskiego działania, do zabicia cara.

53.Rozwój świadomości ideowej Kordiana.

Utwór przedstawia historię dojrzewania i wizerunek psychologiczny bohatera tytułowego. Kordian jest ukazany jako piętnastoletni chłopiec. Jest wrażliwy, nie potrafi odnaleźć się w otaczającym świecie. W postawie Kordiana można odnaleźć oznaki tzw. „choroby wieku” charakteryzującej się poczucie bezsensu, nudy, pustki. Sługa Kordiana Grzegorz opowiada mu trzy historie :pierwszą o Janku co szył psom buty, drugą o walkach napoleońskich w Egipcie których był uczestnikiem, trzecią o Kazimierzu, który będąc w rosyjskiej niewoli, w samobójczym porywie zabija tatarskiego pułkownika. Chłopiec interesuje się nimi tylko przez chwilę. Sytuacja Kordiana ulega pogorszeniu gdy nieszczęśliwie zakochuje się w Laurze.

„Gdzie ludzie oddychają ja oddech utracam(...)

Jam bezsilny !”

Akt drugi przedstawi Kordiana podróżującego po Europie. Dojrzewanie Kordiana przedstawiają poszczególne fazy przyspieszonej konfrontacji młodzieńczych ideałów z rzeczywistością. W Anglii przekonuje się o władzy pieniądza dzięki któremu można kupić sławę, szlachectwo ale nie szacunek ludzi. We Włoszech przekonuje się o nieistnieniu prawdziwej miłości Wioletta jest gotowa sprzedać swe uczucia za złoto. W czasie audiencji u papieża w Rzymie przekonuje się, że los Polaków jest Ojcu Świętemu całkowicie obojętny, że w świecie wielkiej polityki papież stanie po stronie silniejszego. Ta scena odnosi się do bulli papieskiej z 9.06.1832 r. która potępia powstańczy zryw Polaków.

„Uczucia po światowych upadały drogach

Gorzkie pocałowania kobiety kupiłem

Wiara dziecinna padła na papieskich progach”

Podróż kończy się na szczycie Mont Blanc, gdzie dokonuje się ostateczna przemiana w bohaterze i odkrycie celu życia. Hasło „Polska winkelriedem narodów” nawiązuje do legendarnego bohatera szwajcarskiego który walcząc przeciw Austriakom skierował na siebie włócznie robiąc w ten sposób wyrwę w szeregach nieprzyjaciela. Ostatni akt przedstawi Kordiana jako spiskowca. W czasie narady nie udaje mu się przekonać nikogo na swoją stronę. Postanawia samotnie dokonać zamachu na cara. Na drodze do sypialni cara stają mu Strach i Imaginacja. Przegrywa ze słabością, z własną niedojrzałością polityczną. Dostaje się do niewoli, w której dowodzi swej dzielności skacząc konno przez piramidę bagnetów. Bohater ma być rozstrzelany, ale przed egzekucją akcja się urywa. Kordian jest postacią dynamiczną zmieniającą się w trakcie trwania akcji. Jest niewątpliwie bohaterem romantycznym. W pierwszej fazie utworu działa samotnie motywowany wielkimi uczuciami i rozgoryczony nieszczęśliwą miłością. W drugiej fazie utworu wysokie uczucia pozostają, Kordian odnajduje jednak cel w życiu, postanawia poświęcić swe życie dla ojczyzny. Działania te nie przynoszą rezultatu, Kordian w pewien sposób kompromituje model romantycznego bohatera, jaki sam stworzył. O klęsce decyduje niedojrzałość polityczna, bowiem Kordian do samego końca pozostaje postacią piękną i czystą, kierującą się w swym działaniu szlachetnymi pobudkami.

54.Koncepcja patriotyzmu i walki narodowowyzwoleńczej w „Konradzie Wallenrodzie”

Kluczem do zrozumienia utworu jest motto :

„Macie bowiem wiedzieć że są dwa sposoby walczenia, trzeba być lisem i lwem”.

Są to słowa włoskiego pisarza z okresu renesansu Nicolo Machiavellego który w traktacie politycznym „Książę” dał wskazówki dotyczące rządzenia państwem. Główny bohater poematu Mickiewicza jest litewskim patriotą bolejącym nad własnym narodem znajdującym się w niewoli krzyżackiej. Konrad Wallenrod ma świadomość potęgi Krzyżaków wśród których się wychowywał i trudności zadań stojących przed Litwinami. Początkowo chce walczyć jak przystało na prawdziwego rycerza z honorem i na otwartym polu. W tym celu poświęca wiele czasu na właściwe przygotowanie wojsk litewskich. Razem z księciem Kiejstutem opracowuje plany taktyczne których realizacja miała przynieść zwycięstwo. Niestety pierwsze starcie z wrogie zakończone klęską uświadomiło Alfowi Walterowi konieczność zmiany metody walki. Uświadomił sobie równocześnie konieczność własnej ofiary - opuszczenia domu, pożegnania się z żoną Aldoną. Swój wybór wyraził w następujący sposób : „Szczęścia w domu nie znalazł bo go nie było w ojczyźnie”.

Przed realizacją podjętego planu buntował się w samotności, jako chrześcijanin, rycerz brzydził się podstępem i zdradą. O przeżyciach Waltera świadczą słowa : „stokroć przeklęta godzina w której od wrogów zmuszony chwycę się tego sposobu”

Plan Waltera opracowany wspólnie z Halbanem i księciem Kiejstutem przewidywał zniszczenie Zakonu od wewnątrz. Walter miał stać się mistrzem i jako dowodzący wojsk krzyżackich zdemoralizować je, nauczyć je niesubordynacji. Plan ten udał się, Walter jako Konrad Wallenrod stanął na czele zakonu i swoją polityką doprowadził go do ruiny. Poniósł jednak klęskę moralną. Miał poczucie swojej nieprawości, swojej zdrady. Tragizm Konrada wyraża się w jego skardze :

„Straszniejszej zemsty nie wymyśli piekło

Ja więcej nie chcę, wszak jestem człowiekiem!

Już dosyć zemsty-i Niemcy są ludzie”.

Konrad Wallenrod dla współczesnych Polaków stał się natychmiast symbolem najwyższego bohaterstwa, a sam utwór mimo historycznego, średniowiecznego klimatu utworem mówiącym o aktualnych sprawach Polaków. Młodzi rewolucjoniści przyjęli powieść poetycką Mickiewicza jako hasło do walki, walki w której dopuszczalne są także zdrada, podstęp chytrość. popularność utworu była ogromna, zradykalizował on nastroje rewolucyjne, wpłyną na postawę powstańców. o roli utworu świadczą słowa pisarza z pokolenia Mickiewicza :

„Słowo stało się ciałem, a Konrad Wallenrod bohaterem”.

55.Konrad Wallenrod jako typowy bohater romantyczny.

1.Gorący patriota, bohater narodowy.

2.Skrajny indywidualista.

3.Tragicznie rozdarty.

4.Romantyczny kochanek.

5.Postać tajemnicza.

6.Romantyczny poeta.

ad.1

Konrad jest wybitną jednostką obdarzoną wybitnymi cechami, odznaczający się głęboką wrażliwością, poczucie obowiązku, szlachetnością. Tylko on z Litwinów mógł udźwignąć ciężar samotnej walki z potęgą zakonu. Jego ofiarność jest niezwykła, ojczyźnie ofiarowuje miłość, szczęście i sumienie.

ad.2

Konrad jest postacią nietuzinkową, wyrastającą ponad tłum. Jako Litwin posiada niezwykłą znajomość obyczajów krzyżackich, jest znawcą europejskiej kultury. Wyznaje system chrześcijańskich wartości. Od krzyżaków różni się tragizmem własnej sytuacji, musi traktować ich jak wrogów. Każdy z jego otoczenia ma świadomość jego inności i wyjątkowości. Nawet Halban jest pełen szacunku dla wielkości charakteru i umysłu Konrada.

ad.3

jego tragizm polega na rozdarciu pomiędzy rodziną, żoną Aldoną, a potrzebą walki za kraj, za Litwę która jest podbijana przez Zakon. Konrad jest również rozdarty pomiędzy własnym sumieniem, a potrzebą skutecznej walki jaką musi prowadzić z zakonem. Jest to bowiem walka podstępna, obca honorowi średniowiecznego rycerza. Musi ją jednak podjąć by ocalić Litwę. Poświęca w ten sposób własną duszę.

ad.4

Konrad jest romantycznym kochankiem. Miłość jaka go łączy z Aldoną nie jest miłością szczęśliwą. Wprawdzie na ich drodze nie stały różnice majątkowe ani pochodzeniowe, ich współżycie nie było szczęśliwe. Po ślubie oddzielił ich obowiązek który kazał Konradowi wejść w szeregi wrogów i tam siać zniszczenie. W chwili śmierci Alfa Aldonie pęka serce. Ich serca zaznają miłości dopiero w raju.

ad.5

Jeszcze jedną romantyczną cechą Konrada jest tajemniczość. Prawie przez cały czas trwania utworu nie wiemy naprawdę kim on jest i co zamierza. Dopiero pod koniec poematu poeta ujawnia całą prawdę o Alfie Walterze. Także bohaterowie utworu nie wiedzą o nim wszystkiego, nawet Aldona nie zna o nim całej prawdy, którą umiejętnie skrywał. Jedyną osobą która wiedziała o nim wszystko był stary pieśniarz Halban, opiekun i towarzysz Konrada od pierwszego pobytu w zakonie.

ad.6

W czasie uczty poprzedzającej wyprawę Krzyżaków na Litwę Konrad po dużej dawce alkoholu bierze lutnię i śpiewa pieśń o Almanzorze. Jest to pieśń o samym Konradzie, który utożsamia się z Almanzorem i w słowach pieśni zapowiada Krzyżakom co ich czeka. Tak samo jak bohater pieśni Konrad jest pokonany na otwartym polu, mści się straszliwie i podstępnie na wrogach oddając w ten sposób życie.

56.Walory ideowe i artystyczne liryki Słowackiego.

„Hymn (Bogurodzica)”

Hymn jest gatunkie poetyckim przeznaczonym do wyrażania podniosłych uczuć o charakterze zbiorowym. Hymn poświęca się najczęściej Bogu, świętym lub ojczyźnie. Taki charakter ma „Hymn” Słowackiego. Na powstanie tego utworu miała wpływ atmosfera powstańczej W-wy. Poeta w apostrofie do Bogurodzicy wyraża radość Polaków i ich nadzieję na zwycięstwo nad zaborcami. Oryginalną cechą tego utworu jest romantyczny entuzjazm. Poeta wierzy że powstanie odbije się szerokim echem w Rosji „Wolności pieniem wzruszę / zimne granicy Newy /i tam są ludzie - i tam maja duszę”. Utwór kończy się poetyckim obrazem Polski - feniksa odradzającego się z popiołów.

„Grób Agamemnona” jest fragmentem 8 pieśni z „Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu”.Wiersz jest wynikiem podróży do Grecji i natrafienia na wykopalisko mylnie uważane za grób Agamemnona. Sceneria ta wywołała refleksje dotyczące antycznej przeszłości. Utwór składa się z 2 ideowych części. W pierwszej składa hołd Homerowi uważając go za mistrza. Poraża go własna małość. „ Tak więc to los mój na grobowcach siadać / I szukać smutku w błahych, wiotkich, kruchych. Od swojej pesymistycznej postawy stara się uciec w świat czynu. W drugiej części przenosi się poeta myślami do Polski przeżywającej klęskę powstania. Porównuje Polskę do Grecji - państewkiem żyjącym wspomnieniem wspaniałej przeszłości. Stwierdza że jest synem narodu idiotów. Zarzuca Polakom niezdolność do czynów. Rzuca przekleństwa pod adresem narodu polskiego by stwierdzić że jego wysiłek jako poety jest bezcelowy. Poeta wierzy w istnienie sił postępowych, siły te drzemią w ludzie przytłoczonym przez szlachtę. Szlachtę oskarża o wszelkie zło wobec ojczyzny. Poeta kreśli również wizję przyszłej Polski która zadziwi cały świat.

„Hymn”(Smutno mi Boże) poeta odszedł od tradycyjnej formuły i zawarł w nim tylko swoje myśli dotyczące losu wygnańca. Podmiot liryczny znajduje się na statku i patrzy na zachodzące słońce. Wydaje się zadowolony, ale prawdziwe oblicze ukazuje Bogu. Skarży się że musi się ciągle tułać, nie wie gdzie zostanie pochowany, nie pomoże mu nawet modlitwa dziecka. Dostrzega że słońce przeminie wszystkie pokolenia i może po 100 latach ktoś tak jak on będzie patrzył na nie i myślał o tym samym. Wrażenia zawarte w utworze były wspólne dla całego pokolenia emigrantów tułaczy. Hymn składa się z 8 strof, a każda z 6 wersów. Środki artystyczne : anafory (powtórzenia) „Smutno mi Boże epitety „tęcza promienista” „puste kłosy” „cisza błękitu”, porównania „jak puste kłosy z podniesioną głową stoję rozkoszy próżen i dosytu”, przenośnie „rozlałeś tęczę blasków promienistą”.

„Testament mój” W wierszu poeta dokonuje analizy własnej postawy i miejsca wśród ludzi. Z jego zwierzeń wynika poczucie przegranej, skarży się na samotność. Słowacki stara się znaleźć elementy zwycięstwa moralnego którymi jest przyjaźń kilku szlachetnych ludzi. Czuje się dumny ze służenia ojczyźnie. Ma świadomość wartości własnej poezji. Poezja ta była trudna bo propagowała niełatwy do zaakceptowania system wartości. Boleje nad obojętnością czytelników, wierzy że w przeszłości jego poezja będzie nauczycielką narodu. Świadomość własnej roli daje poecie prawo do żądań pod adresem przyszłych pokoleń „Lecz zaklinam-niech żywi nie tracą nadziei /I przed narodem niosą oświaty kaganiec / A kiedy trzeba-na śmierć idą po kolei / jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!”

57.Wizja rewolucji społecznej w „Nieboskiej komedii” Zygmunta Krasińskiego.

Poeta zdawał sobie sprawę z konieczności przemian, dostrzegał zmierzch arystokracji. Był świadkiem rewolucji we Francji. te doświadczenia oraz własne przemyślenia złożyły się na powstanie „Nieboskiej komedii”. W utworze tym stworzył wizję przyszłej rewolucji o zasięgu światowym. nie podaje miejsca i czasu wybuchu ale opisuje dwie strony konfliktu : rewolucjonistów dowodzonych przez Pankracego i arystokratów którym przewodzi hrabia Henryk. Rewolucjoniści podzielili się na kluby zawodowe ( np. lokajów ), bunt jest dla nich ucieczką od nędzy, poniżenia. Krasiński przyznaje im rację, ale rewolucja niepożądane elementy jak żądza mordu u rzeźników. Rewolucjoniści nie mają programu na przyszłość. Wolność dla nich to ucieczka od obowiązku, odpowiedzialności. Świat rewolucji to świat zdziczały, amoralny. Leonard odprawiający nabożeństwo nowej wiary w zburzonym kościele stwierdza że świat w którym będzie rządził stanie się światem terroru i niewoli. Głównym przedstawicielem szlachty jest hrabia Henryk oraz hrabia Krzysztof, książę Władysław, baron Aleksander Godalberg. Szlachta reprezentuje poglądy „patriotyzmu feudalnego” który monopolizował cnoty obywatelskie w obrębie stanu szlacheckiego. Pankracy zarzuca im okrutne postępowanie z ludźmi, dochodzenie do majątku i zaszczytów drogą zdrady. Hrabia Henryk uważa że szlachta przyczyniła się do rozwoju kraju i zapewnia jej obywatelom znośne warunki. Hrabia z biegiem czasu zaczyna dostrzegać racje rewolucjonistów, jego wiara załamuje się, ale gdy szlachta w obliczu klęski zaczyna per taktować jedynie hrabia nie waha się poświęcić życia. Zdaje sobie sprawę że świat niedoskonały szlachecki musiał w końcu ustąpić miejsca innemu. Krasiński sympatyzuje z poglądami rewolucjonistów, wyraża jednak szereg obaw co do przyszłego ustroju, a mianowicie że przywódcy rewolucji staną się zalążkiem nowej arystokracji, która stare zbrodnie zastąpi nowymi. Autor wyraża szacunek dla szlachty dzięki której kraj przeżywał świetności ale i upadki. Krasiński zdawał sobie sprawę z konieczności rewolucji społecznej, nie akceptował jej jednak ze względu na swoje poglądy religijne, moralne i obawy o przyszłość ludzkości. Temu swojemu rozdarciu dał wyraz w zakończeniu dramatu. Autor u jednych dostrzegł wielowiekowe krzywdy, u drugich zasługi w budowaniu cywilizowanego świata. Te racje musiały upaść wobec Boga. Przekonanie Ze Bóg nie traci kontroli nad światem oddanym ludziom we władanie, że ingeruje w jego losy nazywa się prowidencjalizmem.

58.Polemika z mickiewiczowską koncepcją poety i poezji w „Nieboskiej komedii”.

Wymowa wstępu do pierwszej części utworu.

W polskiej literaturze tego okresu wielu poetów wobec koncepcji poety i poezji zajęło indywidualne stanowisko. Mickiewicz uczynił z poezji narzędzie kształtowania narodowej świadomości , poecie przypisał rolę wieszcza, duchowego ojca narodu. Temu poglądowi przeciwstawił się Słowacki w „Kordianie” ukazując negatywne skutki rozpoetyzowania polskiej młodzieży rewolucyjnej. Zygmunt Krasiński w „Nieboskiej komedii” dał wykład swoich poglądów na ten temat. Poezja wg. niego to piękno i prawda, a poeta to człowiek który wyróżnia się spośród ludzi, że jest szlachetny , rozumie lepiej i widzi dalej. Poezję uprawiają jednak ludzie, a są wśród nich „poeci błogosławieni” i „poeci nieszczęśliwi. Poeta błogosławiony to ten który „nie odgradza się przepaścią słowa”. jego życie jest harmonią, żyje pięknie tak jak pięknie pisze, potrafi sprostać głoszonym przez siebie ideałom, kocha ludzi, potrafi być przywódcą. Takim błogosławionym poetą zdaniem Krasińskiego był Mickiewicz. Poeta nieszczęśliwy to człowiek rozdarty miedzy własnymi słabościami , a marzeniami o pięknie wyrażonym we własnej twórczości.

Dramat poety nieszczęśliwego w pierwszej części utworu.

Rozmyślania na temat poety i poezji kontynuuje Krasiński w I i II części dramatu. Czyni to na przykładzie losów męża i żony. Mąż jest poetą Żyjącym w świecie własnej wyobraźni i marzeń. Świat ten traktuje niezwykle poważnie odrzuca świat rzeczywisty. Na świat rzeczywisty w życiu poety składają się obowiązki wobec żony, syna, obowiązki towarzyskie. Żona wrażliwa i zakochana dostrzega dramat własnej sytuacji, przeżywa wyrzuty sumienia z powodu swojej banalności, braku talentu poetyckiego, niezdolności zostania muzą swojego męża. Popada więc w obłęd. Szatani mamią hrabiego złudą romantycznej kochanki, symbolu sławy i poezji. Cud dziewica okazuje się iluzją wytworem chorej wyobraźni poety, jest rozkładającym się trupem. W tej części dramatu Krasiński zdemaskował mit poezji romantycznej. Mit ten ma wg. niego działanie destruktywne, niszczy istotne dla zdrowia społeczeństwa wartości, niszczy rodzinę, zniechęca do czynu. pozwala żyć w świecie kłamstwa i obłudy. Ofiarami mitu romantycznej poezji stają się w dramacie żona i Orcio. Ich kontakt z chorym światem ojca staje się dla nich przekleństwem. Żona zamknięta w szpitalu wariatów przeklina na poetę swojego jedynego syna Orcia. Ją poezja prowadzi do śmierci , a Orcia do nadwrażliwości i nieprzystosowania do świata. Poezja staje się źródłem nieszczęść rodziny hrabiego i przyczyną jego osobistej klęski.

59. Ogólne informacje o POZYTYWIZMIE

Nazwa epoki "Pozytywizm" wywodzi się od tytułu dzieła Augusta Comte`a "Kurs filozofii pozytywnej". Pozytywny ma znaczenie wg. Comte`a realny, użyteczny, pewny i ścisły. Data początkowa polskiego pozytywizmu jest rok 1833 (powstanie styczniowe). Za końcową datę pozytywizmu przyjmuje się rok 1890. Ta granica jest umowna i niejednoznaczna, bowiem po roku 1890 ukazało się wiele utworów zaliczanych do pozytywistycznych.

a). praca u podstaw

Pozytywizm odrzucił wiele wartości romantycznych - hasło "walki o wolność" zastąpił hasłem "pracy". Na zmianę postaw wpływ miął min upadek powstania styczniowego. Za podstawę narodu pozytywiści uznawali polski lud. Obowiązkiem "pracy u podstaw" obarczyli pozytywiści inteligencje i szlachtę, propagowali rozwój oświaty wiejskiej, zakładanie szkol,

bibliotek, wydawanie czasopism dla mieszkańców wsi. Bohaterem pozytywistycznym stal się młody człowiek, nauczyciel wiejski, lekarz który pracuje nad podnoszeniem świadomości chłopów i robotników.

b). praca organiczna

"Praca organiczna" skupiała się na wprowadzeniu nowoczesnych form (

technologii ) w takich dziedzinach życia kraju jak: przemyśl, rolnictwo, handel. "Praca organiczna" miała doprowadzić do wzbogacenia materialnego obywateli a tym samym do wzbogacenia przyszłego wolnego

państwa.

c). W drugiej połowie XIX wieku w USA i zach. Europie wojowniczki tego ruchu nazywane sufrażystkami zaczęły walczyć o równe prawa polityczne, ekonomiczne i obyczajowe dla kobiet i mężczyzn. Żądały prawa do pracy,

dostępu do wyższych uczelni, praw wyborczych itp. W Polsce po upadku powstania styczniowego problem ten stal się szczególnie ważny. Kobiety musiały podjąć prace zarobkowa by utrzymać rodziny (mężczyźni zginęli w powstaniu). Pozytywiści uważali za konieczne kształcenie umysłowe i

praktyczne dziewcząt. Uważali iż należy zakładać szkoły zawodowe dla dziewcząt, ze należy je przyjmować do pracy, ze samotne kobiety należy traktować z szacunkiem.

d). asymilacja Żydów

Na terenie Polski osiedliło się kilka milionów Żydów (Polska była krajem tolerancyjnym dla cudzoziemców). Pozytywisto raziła ekspansywność pewnej części polskiego Żydostwa a równocześnie trworzyła bierność i zacofanie pozostałej części. Najbardziej razili tzw. Żydzi ortodoksyjni, gorący wyznawcy Judaizmu, fanatycznie wierni tradycjom i obyczajom Żydowskim. Asymilacje rozumieli jako włączenie się Żydów do wysiłku całego narodu zmierzającego do przeobrażenia Polski. Obowiązkiem pracy na rzecz "unowocześnienia" w obyczajowości Żydowskiej obciążyli polska inteligencje.

e). realizm

Jest to zasada prawdziwego odtwarzania rzeczywistości. Nurt realistyczny w powieści europejskiej rozwija się we Francji, Rosji i Anglii. Typowy bohater jest silny, przedsiębiorczy, nowoczesny, inteligentny,

trzymający los w swoich rękach (Honore de Balzac, Charles Dickens, Lew Tolstoj, Anton Czechow)

f). naturalizm

Przedstawiona w naturalistycznych utworach rzeczywistość ma charakter pesymistyczny. W powieści dominują ciemne barwy,drastycznosc w ukazywaniu erotyki, procesów zjologicznych i stanów chorobowych nasyca teksty brzydota. (Emil Zola)

g). scjentyzm

Scjentyzm jest kontynuacja oświeceniowego empiryzmu i racjonalizmu. Dla wyznawców tego kierunku prawdziwe jest tylko to co rozumowo sprawdzalne i empirycznie doświadczalne.

h). ewolucjonizm

Podstawa tej filozofii są nauki Darwina. Pozytywiści wierzyli ze społeczeństwo ulega ciągłemu i systematycznemu rozwojowi. Zakładają iż poznanie praw które rządzą tym rozwojem pozwoli przewidywać procesy

społeczne i kształtować je dla dobra ludzkości

i). agnostycyzm (termin ten pochodzi od greckiego słowa agnostos - nieznany)

Jest to pogląd uznający ze poznawalne jest tylko to co dostępne zmysłom. Uznawał za bezzasadne stawianie pytań o sens życia, istnienie Boga.

j). Utylitaryzm

Jest kontynuacja znanych już w oświeceniu przekonań o użyteczności jednostki wobec społeczeństwa. Z utylitaryzmu zrodził się

pozytywistyczny kult pracy. Praca była w tym okresie podstawowym kryterium wartości człowieka.

60. Obraz polskiego społeczeństwa w powieści pozytywistycznej

("Nad Niemnem" i "Lalka")

1. "Lalka"

a). mieszczaństwo niemieckie

Reprezentuje je rodzina Minclów. Jan Mincel dzięki swojej pracowitości dorobił się sklepu, był skromnym, uczciwym człowiekiem, ciułaczem zbierającym grosz do grosza. Uczyniło to go jednym z najbogatszych

kupców Warszawy. Minclowie w drugim pokoleniu spolonizowali się.

b). mieszczaństwo żydowskie

Reprezentuje je rodzina Szlangbaumow i doktor Szuman. Żydzi - inteligenci reprezentowani przez Szumana to najczęściej ofiary polskiego antysemityzmu. Typowymi przedstawicielami mieszczaństwa żydowskiego są Szlangbaumowie. Stary Szlangbaum jest spryciarzem, bogaczem żyjącym z lichwy i udającym nędzarza. Jego stosunek do Polaków oparty jest na obłudzie i fałszu, w doskonały sposób wykorzystuje głupotę próżność i pogardę dla interesów.

c). mieszczaństwo polskie Reprezentowane jest przez bogata galerie postaci : Wokulskiego Rzeckiego, Kleina, Wirskiego, studentów, panią Stawką i innych mieszkańców kamienicy Leckich. Polskie mieszczaństwo Prus ukazał w świetle negatywnym. Są to ludzie z wyjątkiem Rzeckiego i Wokulskiego

apatyczni, konserwatywni, biernie znoszący swoje niepowodzenia życiowe.

d). arystokracja

Reprezentują ja Tomasz i Izabela Leccy, prezesować Zaslawska, baron Krzeszowski, hrabina Karolowa, Starski, Książe. Świat arystokratów jest hermetyczny, nikt gorzej urodzony nie ma do niego prawa wstępu. Wyjątek stanowią wybitni artyści, sławni odkrywcy. Otaczają się luksusem, przepychem i w tym otoczeniu prowadza nienaturalny, baśniowy tryb życia.

e). proletariat

Jego przedstawicielami sa bracia Wysoccy, Wegielek, dziewczyna od Magdalenek. Warszawski lud żyje w potwornej, urągającej ludzkiemu istnieniu nędzy. Ci ludzie sa ambitni i wrażliwi, tęsknią do innego życia, potrafią wykrzesać z siebie ogromne siły.

2. "Nad Niemnem"

a). arystokracja

Jedynym prawdziwym arystokrata jest Teofil Różyc, są także tacy którzy pretendują do tej warstwy : Zygmunt Korczyński i szwagier Benedykta Korczynskiego Darzecki. Są to ludzie cyniczni, wyzbyci moralnych skrupułów, uciekający przed życiową pustka.

b). średniozamorzna szlachta

Grupę te reprezentuje Benedykt Korczynski, Kirlowa i sąsiedzi z okolicznych dworów. Ukazany jest ogromny patriotyzm tej warstwy, jej pracowitość, przywiązanie do ziemi i upór w dążeniu do zapewnienia znośnych warunków życia swoim najbliższym

c). Bohatyrowicze

Są szlachta zaściankowa pozbawiona przez carskie przepisy szlachectwa, według prawa są chłopami i żyją jak przystało chłopom. Różnią się jednak od chłopstwa obywatelskim poczuciem, narodowa świadomością i

zamiłowaniem do wiedzy.

61 Program reform pozytywistycznych w "Nad Niemnem"

a). kult pracy

Bohaterowie dzielą sie na negatywnych i pozytywnych, linie podziału wyznacza stosunek do pracy. Praca w rozumieniu pisarki jest najważniejszym kryterium ludzkiej wartości. Dzięki pracowitości Benedykt

Korczyński, Justuna Orzelska, Marta Korczyńska, Janek Bohatyrowicz

czują się mocno związani z życiem, maja głębokie poczuci jego sensu, czują się potrzebni i na swój sposób szczęśliwi. Różyc i pani Emilia sa puści wewnętrznie, niezdolni do uczuć, są zagubieni, oderwani od życia.

b). praca u podstaw

Na długo przed narodzinami pozytywizmu w Polsce Andrzej Korczyński zrozumiał konieczność pracy oświatowej na wsi. Natchnął Bohatyrowiczow miłością do polskiej literatury, nauczył ich zasad nowoczesnej uprawy

ziemi, poszerzył ich horyzonty myślowe. Justyna i Witold zrozumieli wyzwanie swego czasu i postanowili kontynuować dzieło stryja.

c). emancypacja kobiet

Kobiety wyemancypowane w powieści to Justyna, Marta i Kirlowa. Te dwie ostatnie sa nieświadome własnej wartości. Pracują ponad własne możliwości, troszczą się o rodzinę (Marta o rodzinę Benedykta), czują się bardzo potrzebne najbliższym. Kirlowa zajmuje się gospodarstwem (mąż przepada za towarzystwem i rozrywkami). Justyna wierzy w siebie, pragnie być przydatna innym, nie chce być salonowa lalka. Orzeszkowa przedstawia w powieści także kobiety, które są przeciwieństwem Marty i Justyny. Należą do nich pani Emilia i jej przyjaciółka Teresa. Pani

Emilia jest histeryczka, zdemoralizowana przez romansidła, żyje w świecie urojonym, oderwanym od rzeczywistości.

d). idea solidaryzmu klasowego

Zwolennicy tego hasła głosili zasadę pojednania wszystkich warstw społecznych i zgodnej współpracy w kierunku postępu. Krzewicielami tego hasła w powieści są : Andrzej i Witold Korczynscy. Witold przekonuje ojca do współpracy z Bohatyrowiczami. Marzy mu się kupno nowoczesnych maszyn rolniczych, wprowadzenie nowych zasad upraw ziemi.

62 "Lalka" jako powieść o trzech pokoleniach polskich pozytywistów

( Rzecki - romantyk, Wokulski - bohater epoki przełomu, Ochocki - pozytywista )

Rzecki reprezentuje stan mieszczański, wielki idealista polityczny, marzyciel, niepoprawny optymista, uczestniczył w wojnie o wolność polski pod Napoleonem.

Wokulski pochodził ze zrujnowanej rodziny szlacheckiej i łączył cechy pozostałych dwóch

Ochocki pochodzi z arystokracji, wielki idealista naukowy, miął głód wiedzy, marzył o wynalazku dla dobra ludzkości, pełen zamiłowania do nauk przyrodniczych

63 Obraz XVIII - wiecznego polskiego społeczeństwa w powieściach

historycznych Sienkiewicza

a). magnateria

Reprezentują ta warstwę Janusz Radziwiłł, Bogusław Radziwiłł, Krzysztof i Łukasz Opalinscy, Hieronim Radziejowski, Jerzy Lubomirski, Jan Zamoyski, Paweł Sapiecha i Michał Radziwiłł. Pisarz nie ukrywa swojego negatywnego stosunku do polskich magnatów. Oskarża ich o zdradę narodowa o świadome

,cyniczne działanie przeciwko królowi i niepodległości ojczyzny. Jednak trafiali się wśród nich prawdziwi patrioci tacy jak Paweł Sapieha i Michał Radziwiłł którzy dla ratowania ojczyzny zastawili cały majątek by

organizować zbrojny opór.

b). szlachta

Ocena szlachty w powieści nie jest jednoznaczna, pisarz wprawdzie nie

dzieli szlachty na patriotów i zdrajców ale ukazuje jej wady i zalety które podlegają specyficznej ewolucji-szlachta w "Potopie" przechodzi proces dojrzewania patriotycznego. Początkowo sprzymierza się ze Szwedami.

Po zwycięstwie obrońców Jasnej Góry szlachta budzi się z letargu i za przykładem takich patriotów jak Wolodyjowski, Skrzetuscy, Kmicic podniosła się i zorganizowała do walki.

c). lud

Lud w "Potopie" pełni role marginesowa. Cechowała go patriotyczna postawa wobec Polski, był bezinteresowny, szybko stal się postrachem najlepszej armii w Europie.

64 Rozwój świadomości ideowej Andrzeja Kmicica

Za młodu imponował męstwem i odwaga, był znieczulony na wszelkie zło. Przez miłość do Oleńki próbował się zmienić na lepsze. Po pojedynku z Wolodyjowskim uświadomił sobie swoje błędy i postanowił zmienić swoja

postawę poprzez służbę u Radziwiłła. Podstępna przysięga doprowadziła go do zdrady kraju. Służył księciu równocześnie potajemnie pomagając rebeliantom. Poznanie prawdziwych zamiarów Radziwiłła wpłynęło na zmianę jego postawy. Postanowił go porwać by przed obliczem króla wyjawił swoje zamiary. W nieudanej próbie porwania Kmicic został ciężko ranny co dało mu wiele czasu do namysłu. Zmienił nazwisko na Babinicz i postanowił udać się do króla na Śląsk, jednak po drodze dowiedział się o planowanym ataku

na Jasna Gore. To skłoniło go do zmiany planów, udał się do Częstochowy. Tam przekonał ojca Kordeckiego o konieczności przygotowań do obrony klasztoru. W czasie walk ze Szwedami odznaczał się wielkim męstwem i bohaterstwem, wysadził ich największa armatę co okupił się dostaniem do

niewoli. Po ucieczce w której pomagali mu Kiemlicze udał się do króla Jana Kazimierza. Tam zdał mu relacje o bohaterskiej obronie Częstochowy nie wspominając o swoich zasługach. Uratował życie królowi podczas

powrotu do kraju. Za swoje wszystkie wcześniejsze błędy uzyskał przebaczenie od króla po tym jak wyznał kim naprawdę jest. Kmicic po wielu doswiadczeniach zrozumial, iz nalezy przede wszystkim dbac o interesy ojczyzny, a swoje stawiac na dalszym planie.

65 Poezja doby pozytywizmu ( Asnyk, Konopnicka )

Epokę pozytywistyczna nazywano często "czasami niepoetyckimi". Asnyk był tworca o nastawieniu antypozytywistycznym. Nie odpowiada to jednak prawdzie. W jego poezji demokratyzm, postęp, ewolucja zaznaczały

się wyraźnie, bliskie podstawowym ideom epoki. W rezultacie twórczość Asnyka daje wyraz dwojakim przeświadczeniom : z jednej strony uznaje nieuchronność i konieczność postępu ("Daremne żale"), z drugiej -

akcentuje potrzebę zachowania tradycji ("Do młodych").

Późny debiut Konopnickiej sprawił, iz była ona w mniejszym stopniu niż. inni pozytywiści związana z wczesnymi założeniami ideowymi epoki. Obca jej była fascynacja techniczna i przemysłowa strona kapitalistycznej cywilizacji. Z "młodymi" łączył ja natomiast szczery demokratyzm, kult wiedzy i pracy, wrażliwość na krzywdę, zwłaszcza ludzi prostych, ludzi z

nizin społecznych.

66 Polska nowela pozytywistyczna ("Mendel Gdański", "Szkice węglem")

Powiadanie "Mendel Gdański" napisała Konopnicka pod wrażeniem narastającego w zaborze rosyjskim antysemityzmu, niosącego ze sobą pogromy Żydów i rabunek ich mienia przez podburzony motłoch miejski. Konopnicka protestowała przeciw nasilającej się fali nienawiści i zdziczenia. Sylwetkę swego bohatera, prostego żydowskiego introligatora

wyposażyła w cechy dostojeństwa szlachetności i mądrości. U źródeł "Szkiców węglem" leżały kwestie społeczne związane z sytuacja wsi pouwłaszczeniowej. Sienkiewicz zamierzał wystąpić w utworze z krytyka "zasady nieinterwencji" czyli konsekwentnego uchylania się ziemiaństwa od pracy w wiejskich samorządach powołanych w zaborze rosyjskim po 1863 r. Na plan pierwszy wysuwa się w nim motyw krzywdy chłopskiej bezwzględne wykorzystywanie naiwności i ciemnoty ludzi pozbawionych opieki

,bezbronnych.

67 Ogólna charakterystyka literatury Młodej Polski

Czas trwania tej epoki zawiera się w datach : 1890 - 1918. Można się spotkać z inna terminologia ( modernizm - nowoczesność, neoromantyzm - nowy romantyzm, Fine de siecle - koniec wieku )

a). dekadentyzm

Wywodzi się od francuskiego słowa decadense - schyłkowy. Charakteryzował się skrajnym pesymizmem, bezwolna, znużeniem. Dekadenci głosili konieczność pogodzenia się z losem, z cierpieniem i tragedia. Dekadentyzm jest postawa bierna akceptująca tragizm ludzkiego losu, pozbawiona elementów buntu.

b). symbolizm

Według tego prądu rzeczywistość nalezy oddawać poprzez symbole. Symbol ma

conajmniej dwa znaczenia :jedno realne a drugie przenośne. Jest znakiem sugerującym metafizyczne treści, które jedynie powinny być przedmiotem dzielą sztuki.

c). estetyzm

Twórca estetyzmu był Stanisław Przybyszewski. Jego pogląd na istotę sztuki został wyrażony w haśle "sztuka dla sztuki". Prawdziwa sztuka nie służyła żadnemu celowi. Akt tworzenia jest najwyższym doznaniem artysty któremu nie potrzebna jest sława, pieniądze i szacunek tłumu.

d). impresjonizm

Impresjonizm zrodził się w malarstwie, był wyrazem buntu młodych paryskich malarzy przeciwko obowiązującym w sztuce konwencjom. Impresjoniści wyszli z pracowni w tzw. plener by "chwytać" naturę na gorąco. W przedstawiany na obrazie przedmiot patrzyli poprzez pryzmat swoich własnych i ulotnych przeżyć.

e). naturalizm

Przedstawiona w naturalistycznych utworach rzeczywistość ma charakter pesymistyczny. W powieści dominują ciemne barwy drastyczność w ukazywaniu erotyki, procesów fizjologicznych i stanów chorobowych nasyca teksty brzydota. (Emil Zola)

f). secesja

To kierunek panujący w sztukach plastycznych: malarstwie a przede wszystkim architekturze i tzw. sztuce stosowanej (sztuka dekoracji przedmiotów codziennego użytku, porcelany, witraży, sztuki drukarskiej i szkła. Główna cecha secesji jest falista linia o niespokojnym kształcie. Ponadto pojawiały się watki erotyczne, symbolizowane żywioły woda i

ogień, motywy lilii, irysów, liści kasztanów i ostów.

68 Filozofia okresu Młodej Polski

a). filozofia Schopenhauera

Swoja filozofie zawarł w dziele "Świat jako wola i wyobrażenie" (1819r). Dla współczesnych przekonujący był pogląd ze istota ludzkiej egzystencji jest bezrozumny popęd, który nie jest podporządkowany żadnemu celowi. Świadomość powszechnego kryzysu, destabilizacji, skłaniała do poszukiwań punktów oparcia, wartości stałych, nie podlegających erozji. Za taka wartość uznał Schopenhauer sztukę.

b). filozofia Nietzschego

Nietzsche uprawiał swoja filozofie pisząc aforyzmy, nadając im kształt artystyczny, posługując się metafora. Stwarzało to pole do interpretacji często sprzecznych, a także interpretacyjnych nadużyć. Sformułował on

postulat moralności panów lub jak mówił nadludzi. Główne dzieła to: "Tako rzecze Zaratustra", "Poza dobrem i złem"

c). filozofia Bergsona

Współcześni zaaprobowali pogląd Bergsona iz prawdziwe poznanie dokonuje się nie za sprawa intelektu, lecz intuicji. Intuicja, która filozof uważał za rodzaj instynktu pozwala poznać rzeczywistość bez zniekształceń

do których z reguły prowadzi poznanie intelektualne.

d). marksizm

Marks twierdził ze istnieje konflikt: produkcja w fabrykach ma charakter społeczny, zaś środki produkcji są indywidualna własnością kapitalistów. Musi to doprowadzić do społecznego przewrotu, powstania klasy uciskanej przeciwko klasie uciskajacej.

e). ekspresjonizm

Był wyrazem postawy buntowniczej. Jego zwolennicy dążyli do uwolnienia twórcy od konieczności odzwierciedlania rzeczywistości. Celem sztuki miało się stać odtwarzanie treści wewnętrznych.

f). franciszkanizm

Z postawy akceptacji życia wynikał nawrót do idei św. Franciszka z Asyżu. Ideologie biedaczyny z Asyżu interpretowano jako pełen optymizmu program pogodzenia się z życiem, którego istotę stanowi koegzystencja dobra i zła, radości i cierpienia, bohaterów i ludzi prostych.

g). neoklasycyzm

W roku 1911 powstało w Krakowie czasopismo literackie kierowane przez Ludwika Hieronima Morstina pod tytułem "Museion". Redakcja tego pisma usiłowała propagować idee neoklasycyzmu interpretowanego jako nawiązanie do klasycznej harmonii pojmowanej jako spokojna egzystencja człowieka pełnego optymizmu, akceptującego świat.

69 Ocena polskiego społeczeństwa w "Weselu" Wyspiańskiego

1. Ocena inteligencji

W trakcie rozmów inteligentów z chłopami wyszła na jaw ich pogarda, poczucie własnej wartości, niezrozumienie chłopskiego losu. Ożenek Pana Młodego Wyspiański traktuje jako przejaw przelotnej mody - chłopomanii.

Pan Młody tak naprawdę nie zna wsi, nie zna jej obyczajów i kultury, z ludowego folkloru przyswoił sobie pewne szczegóły podkreślające jego śmieszność, małostkowość. Czepiec zarzuca dziennikarzowi marazm i

niezdolność do czynów w następujących słowach :

"Panowie by już duża mogli mieć

Ino oni nie chcą chcieć "

Dziennikarz marzy o miejscu polskiego chłopa:

"Niech na całym świecie wojna

byle polska wieś zaciszna

byle polska wieś spokojna "

2. Ocena chłopstwa

Wyspiański nie ukrywa swojego zauroczenia wsią. Chłopi są bystrzy, inteligentni, nie maja poczucia niższości, z inteligentami rozmawiają

jak równi z równymi. Głęboka jest u nich świadomość narodowa, czują się współodpowiedzialni za losy polski, tragedia niewoli jest także ich osobista tragedia i gotowi sa do przelania krwi za ojczyznę. Nie są

jednak zdolni do zorganizowania się w sile polityczna, oczekują hasła od innych warstw społecznych. Chłopi są łatwo zapalni - często uczestniczą w pijackich burdach i kłótniach sąsiedzkich. Irytujące jest również skąpstwo chłopów którego przykładem jest Czepiec kłócący się to z Żydem to z muzykantami.

70 "Wesele" jako dramat impresjonistyczny i symboliczny

1 impresjonistyczny

W dramacie ważną rolę odgrywały motywy plastyczne, muzyczne i związana z nimi gra nastrojów. Drugim elementem decydującym o impresjonistycznym charakterze dramatu jest muzyka. W scenie końcowej Chochoł gra dziwna usypiająca melodie podkreślająca dramat sytuacji w której znaleźli się bohaterowie. Trzecim elementem impresjonistycznym jest nastrój. Każda

scena przesiąknięta jest innym nastrojem, raz jest to radość, innym razem beztroska a jeszcze innym melancholia i smutek.

2 symboliczny

a) chata bronowicka - Polska, goście weselni Polacy

b) Chochoł - w dosłownym znaczeniu jest słomianym okryciem krzewów, może

oznaczać siły zewnętrzne (zaborców) zniewalające naród, może być także

powłoka spod której w sprzyjającej chwili uwolnią się siły drzemiące w narodzie

c) zloty róg - cudowny talizman ofiarowany przez Wernychore Gospodarzowi, jest symbolem wiary, entuzjazmu, odwagi bez których odzyskanie wolności jest niemożliwe, jest także symbolem zmarnowanej szansy zwycięstwa lenistwa, głupoty nad mądrością

d) czapka z pawimi piórami - symbol niedojrzałości

e) taniec - krytyka polskiego narodu - narodu marionetek, kukieł, zbiorowiska ludzi niezdolnych do czynu, posłusznych swoim wrogom.

71.Cechy dramatu neoromantycznego

Dominacja trzech głównych tendencji

Pierwsza wspierała się na wzorcach dramatu naturalistycznego do tego nurtu należą dramaty G. Zapolskiej.

Drugi nurt to dramat symboliczny- cała twórczość dramatyczna Wyspiańskiego.

Trzeci typ cechują elementy poetyki ekspresjonizmu.

.

72. Walory ideowe i artystyczne poezji Kazimierza Przerwy Tetmajera ( dekadentyzm, , końca wieku `', impresjonizm, ,Melodii mgieł nocnych `', impresjonizm i symbolizm, ,Na Anioł Pański''.Fascynacja religią wschodu, ,Hymn do Nirwany''.

,, Koniec wieku `' - utwór dekadencki. Dekadenci głosili konieczność pogodzenia się z losem, cierpieniem i tragedią. Mieli poczucie zbliżającej się katastrofy. (K P. Tetmajer ) wiersz pod pewnym względem przypomina wiersze - manifesty pokolenia tj., ,Oda do młodości `' A. Mickiewicz czy, , Do Młodych `' A. Asnyk. Utwór ten jest antymanifestem, nie jest wyrazem wiary w ideały, lecz wyrazem niewiary w sens ludzkiego istnienia.

Podmiot liryczny zastanawia się nad funkcją uczuć i postaw. Przekleństwo, walka. wzgarda, nie czynią ludzkiej egzystencji szczęśliwej.

Człowiek jest skazany na tragizm bytu. Od cierpienia nie ma ucieczki. Wiersz jest wyrazem dekadenckiej postawy. Poeta stwierdzając bezcen życia nie propaguje walki lub jakiegokolwiek działania zmierzającego do zmniejszenia cierpienia. Człowiek z końca XIX w, ,nie ma tarczy przeciw włóczni zła''

Fascynacja religią wschodu, ,Hymn do Nirwany''

,, Hymn do Nirwany'' jest kolejnym utworem Tetmajera, w którym się powtarzają akcenty pesymizmu i niewiary w sens ludzkiego istnienia. Niewiara była pojęciem zapożyczonym z filozofii indyjskiej. Zjawisko fascynacji kulturami dalekiego wschodu było w tych czasach b. modne jak zjawisko orientalizmu w romantyźmie. Nirwana bogini hinduska była według młodopolskich filozofów stanem następującym po wyzbyciu się woli życia. Stan ten osiągany w wyniku medytacji był jedną bronią przeciw bólowi, cierpieniu i poczuciu bezsensu .Utwór ma charakter religijny, modlitewny. Każdy wers jest apostrofą do Nirwany. Życie to pasmo cierpień i klęsk źródłem rozczarowań są inni ludzie ich małość, podłość i egoizm.

To oni odbierają skutecznie poczucie sensu. Okrucieństwo ludzkie jest źródłem samotności człowieka, człowiek nie może szukać dla siebie ratunku w tym przerażającym, okrutnym świecie. Jedyną jego ucieczką jest Nirwana -odbierająca uczucie bólu i rozczarowania.

73. Walory ideowe i artystyczne poezji Jana Kasprowicza (akcenty krytyki społecznej w sonetach , ,Z chałupy'', ,w chałupie'', pytanie o sens istnienia w hymnach, ,Święty mocny Boże'',

,,Dies irea''

,,W chałupie `' jest opisem wiejskiej izby zamieszkanej przez dwie samotne kobiety - żyjące w nędzy robotnice. Utwór pozbawiony jest środków stylistycznych, przypomina rejestr inwentarza znajdującego się w izbie. Podmiot liryczny z fotograficzną dokładnością przedstawia szczegóły znajdujące się w chałupie. Autor nie segreguje ich. Nie ujawnia stosunku uczuciowego.Mimo obiektywizmu wiersz jest wyrazem buntu przeciw niesprawiedliwości społecznej. Szczegóły wymieniane w wierszu (wybite okno, osmolone garnki zgnieciony łokciem ziemniak, miski z niedojedzoną polewką) rażą brzydotą.Szarość przedmiotów określa szarość egzystencji obu kobiet pozbawionych jakiejkolwiek życiowej radości. Ten z pozoru pozbawiony liryzmu wiersz jest namiętnymoskarżeniem niesprawiedliwości.Wyrażając równocześnie współczucie dla cierpienia i nędzy pozbawionych praw.

,, Z chałupy'' jest to cykl 40 sonetów, w których poeta ukazuje różne aspekty chłopskiego losu.

Sonet 1 ma charakter wstępu do całego cyklu, jest szkicowym opisem typowej wsi nędznej, zapracowanej bez perspektyw na przyszłość.

Został napisany pod wpływem impresjonizmu.

W obrazie wsi dominują kolory szare pełniące rolę tła. Typowy dla impresjonizmu jest również nastrój łagodnego smutku i melancholji.Poeta kończy sonet zapytaniem o przyszłość polskiej wsi. W pytaniu retorycznym, ,czy przyjdzie czas co łzy te spłoszy'' zawarte jest współczucie dla cierpienia chłopów. Utwór jest typowym sonetem 14-sto wersowym podzielony na część opisową i refleksyjną.

W sonecie 15 bohaterką jest stara, samotna kobieta, która niedoczekawszy się pomocy z nikąd zamarza na śmierć w polu. Sonet pozbawiony jest części refleksyjnej, jest opisem życia kobiety. Poeta podkreśla zależność między nędzą wsi a jej okrucieństwem. Chłopi wyzbywają się postaw humanitarnych, nie potrafią zdobyć się na pomoc człowiekowi, nie są zdolni do ludzkiego życia.Poeta oskarżając mieszkańców wsi apeluje do całego społeczeństwa o sprawiedliwość.

W sonecie 19-stym przedmiotem rozważań jest sytuacja uzdolnionego chłopskiego dziecka. Bohater sonetu zdołał się wyrwać ze swojej wsi i zdobyć wykształcenie. Koszt sukcesu okazał się zbyt wielki chłopiec umiera na suchoty niezdążywszy odmienić jego i rodziców losu utwór jest protestem przeciw dyskryminacji chłopskich dzieci przeciw bierności i egoizmowi społeczeństwa, które nic dla takich jak bohater nie umie zrobić.

74. Ch-ka twórczości Leopolda Staffa (,,Kowal'' -niczeanizm, ,Deszcz jesienny''- impresjonizm, symbolizm, dekadentyzm,, ,Przedśpiew''- afirmacja życia, renesansowa postawa, ,Koniec bajki'' - afirmacja życia.

Sonet, ,KOWAL `' na tle pesymistycznej dekadenckiej poezji jest utw. wyjątkowym. Można dopatrzeć się w nim elementów dyskusji z takimi utworami młodopolskimi jak, ,Koniec wieku XIX'' cz << Hymn do Nirwany”'' Bezideowej pustce dekadenckiej przeciwstawia Staff nakaz pracy nad własnym charakterem i walkę z wewnętrznymi słabościami. Swoją piękną idee przekazuje poprzez symboliczny obraz kowala wykuwającego z najszlachetniejszych kruszców własne serce. W słowach, , Dla ciebie wykuć muszę,

serce hartowane, serce mężne, dumne silne'' przejawia się maksymalistyczna postawa poety wynikająca z fascynacji poglądów Nietschego. Potwierdzają to także słowa :,, Lecz gdy ulegniesz serce pod młota żelazem - (..)w pył cię rozbiją pieśni mej gromy potworne''

W wierszu tym uderza lekceważenie dla wszelkiej słabości i niedoskonałości ludzkiej.

Ludzie słabi zarówno fizycznie jak i duchowo nie mają na tym świecie racji bytu. Świat winien należeć do silnych, pięknych i mądrych.

,,Deszcz jesienny'' : poeta przyjmuje w nim postawę skrajnie pesymistyczną. Życie ludzkie jest pasmem tragedii i rozczarowań, a wszystko jest dziełem przypadku. te nieszczęścia to nagła śmierć, utrata domu, choroby, starość samotność i okrutne stosunki społeczne. Smutkiem porażone jest nie tylko ludzkie życie ale również kosmos. Pierwszy poetycki obraz to obraz przyrody z której snuje się nastrój smutku i melancholii. Za dramat ludzkiej egzystencji oskarża poeta szatana siewcę zła. Jednak i szatan jest bezsilny bowiem zło go przerasta. Wiersz kończy się opisem płaczącego szatana litującego się nad ludzką niedolą i przerażonego rozmiarem zła którego dokonał. Rozmyślania poety nad ludzką niedolą rzucone są na nostalgiczne tło. Jest nim jesienna szaruga, której krople rozbijają się o szyby okienne i tworzą smutną muzykę pogłębiającą ludzkie nastroje.

,,Przedśpiew'' ; jako wyraz afirmacji życia Poeta nie ukrywa że w życiu ludzkim zdarzają się tragedie, że jest ono pełne szpetoty i bólu Jednak posiada ono swoiste piękno i należy je przyjmować. takim jakie jest. Powołuje się na renesansową koncepcję pełni życia w słowach:, , żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce''.wyrażona jest radość z tego co w życiu jest piękne i afirmacja (aprobata)tego co szpetne.Cel swojej poezji widzi w uczeniu ludzi dystansu, stoickiego spokoju wobec życiowych wydażeń.Swój utwór kończy:

,, J uczę (...) w łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu...''

75., ,Moralność Pani Dulskiej'' jako wyraz walki z drobnomieszczaństwem i kołtuństwem.

Zapolska była pisarką, która wnikliwej krytyce poddała obyczaje społ. Najczęściej były to obyczaje drobnomieszczaństwa.Bohaterami tej tragifarsy kołtuńskiej (tak nazwała autor. swój utwór) jest rodzina Dulskich. Typowa drobnomieszczańska rodzina: ojciec rodziny Felicjan jest urzędnikiem, jego żona Aniela zajmuje się wychowaniem córek i administrowaniem kamienicy będącej jej własnością. Uosobieniem wszystkich wad polskiego drobnomieszcz.jest Aniela Dulska. Poznajemy ja w 1 szej scenie 1-ego aktu. Jest to postać antypatyczna, krzykliwa, nie znosząca sprzeciwu, wnętrze jej domu jest wiernym odbiciem jej charakteru. W urządzeniu domu widać brak gustu, chęć zaimponowania gościom, nadętość jego właścicieli. Uważa siebie za uczciwą, szlachetną, kochającą matkę, dobrą żonę. Są to złudzenia.Dzieci nie wychowuje lecz musztruje.,co przynosi opłakane efekty.Hesia jest zdemoralizowaną i cyniczną pannicą, a Mela przewrażliwioną dziewczyną, domowym popychadłem Dulska jest zwolenniczką, ,prania brudów we własnym domu''.

W myśl tej dewizy wszystko czyni na pokaz. Wyrzuca nieszczęśliwą lokatorkę bo ta usiłując popełnić samobójstwo stała się bohaterką skandalu. Toleruje natomiast w kamienicy ladacznice, bo ta zachowuje się dyskretnie z przymrużeniem oka patrzy na romans syna ze służącą gdyż romans ten wybawia ją z kłopotów rodzinnych. Zbyszko przestaje lumpować i włóczyć się po kawiarniach z kokotami. Stara się nie dostrzegać niebezpieczeństwa tego flirtu. Nie widzi, że Hanka powoli staje się ofiarą jej i Zbyszka.

Gdy wybucha skandal i Hanka przyznaje się do ciąży Dulska ani przez moment nie traci zimnej krwi, swoją grę ciągnie dalej. Hanka zostaje skrzywdzona Dulska dla zachowania dobrego imienia jest gotowa do najohydniejszych podłości. Jej sumienie jest nieczułe, nie męczy ją wyrzutami jest typowym kołtunem zakochanym w sobie i bezkrytycznym wobec siebie. Zasady, które głosi są sprzeczne z jej czynami, motorem postępowania jest pieniądz, jest ona dusigroszem, wydziela Felicjanowi papierosy, każe kurczyć się córkom w tramwaju by mogły kupić ulgowy bilet. Nie potrafi rozsądnie spożytkować pieniądze. Jej skąpstwo jest wynikiem ambicji, chce za wszelką cenę powiększyć stan posiadania, kupić jeszcze jedną kamienicę. Zapolska wskazuje zjawisko obyczajowe typowe dla polskiego drobnomieszcz. nazwane od nazwiska jej bohaterki, ,DULSZCZYZNĄ'' - to moralna obłuda, pazerność, zakłamanie, ograniczoność horyzontów umysłowych, niewiedza, chorobliwe poczucie własnej wartości i własnych racji. To nakładanie fałszywych masek w celu okłamania innych, zakpienia z nich.

76., ,Chłopi'' jako epopeja z życia wsi (nagroda Nobla, życie chłopskie w kontekście stanu posiadania, obyczajów religii, pracy i przyrody).

Rozwarstwienie mieszkańców Lipiec :

- organista, młynarz : nie utożsamiają się ze wsią, lekceważą chłopów, bliższa jest im kultura miejska, żyją dostatnio, wieś patrzy na nich zawistnym okiem

- Boryka, wójt, kowal: zintegrowani z życiem wsi, wierni tradycjom wsi, mają duże gospodarstwa, korzystają z pomocy służby, sami ograniczając się do najważniejszych prac, żyją dostatnio, nie boją się przednówku i głodu ratują sąsiadów od biedy, cieszą się autorytetem (Boryna) lub zasługują na pogardę ( Wójt) Są przywódcami gromady wiejskiej

- chłopi średniozamożni : Paczosiowa, żyją dostatnio jednak w obawie przed degradacją spowodowaną podziałem majątku na mniejsze części (Dominikowa wydaje Jagnę za starego, bogatego Borynę i nie pozwala synom się żenić)

- Gołębiowe : ubodzy chłopi mają kilkumorgowe gospodarstwa i wielodzietne rodziny, głód na przednówku jest zjawiskiem powszechnym są zmuszeni pracować na cudzym, , dorobku''

- komornicy: Jagustynka, nie mają własnych domów, gospodarstwa są 1 lub 2 morgowe, żyją na komornym wynajmując u bogatszych gospodarzy kąt do spania, bez perspektyw żyją, źródłem utrzymania jest praca na cudzym.

- Kuba, Piotrek, Witek, Służba wiejska: wywodzą się z wielodzietnych rodzin, komorniczych, źródłem utrzymania jest praca u bogatych gospodarzy. Kuba pracuje za wikt, stare ubrania po gospodarzu i spanie w stajni

- Agata, żebracy: najmniejsza warstwa wiejska ludzie starzy samotni niezdolni do pracy utrzymujący się z jałmużny

WARUNKI EKONOMICZNE

odgrywają one najistotniejszą rolę w życiu lipczan. Bogatym żyje się lepiej mają większe możliwości i cieszą się autorytetem. Hanka po powrocie do ojca do walącego się domu Byliców czuje się upokorzona i niedowartościowana. W kościele zajmuje niepozorne miejsce, nie ma odwagi pójść do przodu tam gdzie stoją bogaci gospodarze Lipiec. Kuba zachował się odwrotnie, gdy dostał pieniądze od księdza a za przepiórki natychmiast znalazł się przy Borynie, który skarcił go za niewłaściwe zachowanie. Bogaci są przedmiotem zainteresowania całej wsi, plotek, im się wszystkiego zazdrości, wszyscy jednak czują się zintegrowani. W domu Boryny przesiadują sąsiedzi a biedni Gołębiowie dostają pomoc. Bogaci nie wynoszą się ponad innych służba u Boryny ma te same prawa co domownicy. Uczestniczy w życiu rodziny w jej problemach, wspólnie posiłkując z tej samej miski. Wszyscy czują się potrzebni, nie ma samotników. Żebraczka Agata z radością wraca do Lipiec, wyrzucona przez dzieci Jagustynka mieszka u Borynów a stary kaleka Ambroży cieszy się autorytetem jako kościelny znachor i mędrzec.

PRACA

jest najwyższą wartością w życiu bohaterów, Wszyscy mieszkańcy pracują, nikt nie próżnuje takie pojęcie jest im nie znane Boryna mimo iż ma służących pracuje na równi z innymi, sieje orze, wozi drzewo z lasu.

Pewne czynności robi sam nie dopuszczając innych. Zawsze obsiewa swoje pole nasieniem czynność ta ma charakter rytualny. Symbolizuje jego śmierć. Umiera jako siewca na polu. Równie pracowita jest Hanka. Bez względu na stan zdrowia, na sytuację materialną stara się pracować lepiej i szybciej. Brzemienna Hanka kopiąc ziemniaki w rozmokłej ziemi nawet na, moment nie podnosi głowy nie pozwala innym na wytchnienie bez pracy nie ma życia w Lipcach, ziemia jest warsztatem pracy i z niej trzeba wydobyć wszystko co do życia jest potrzebne. Wykonywana z przesadnym namoszczeniem. Antek zatrudnionym do wykoszenia łąki wychodzi na pole o świcie próbuje pierwszego pokosu i żegna się. Wie, że z ziemią nie ma żartów

PRZYRODA

Lipczanie żyją rytmem biologicznym pory dnia i roku wyznaczają ich zajęcia. Do przyrody mają szacunek jest ona żywiołem który może zniszczyć ich życie i pracę. We wsi od pioruna palą się domy grad niszczy zasiewy ulewy nie pozwalają zebrać plonów a zima odcina wieś od świata. Mieszkańcy do uprawianej ziemi mają dziwny osobisty stosunek. Boryna obserwując orkę Kuby bierze do ręki grudkę ziemi, cieszy się jej zapachem barwą miąższością. Biedni i bogaci marzą o posiadaniu ziemi, chcą jej mieć jak najwięcej. Głód ziemi czyni ich okrutnymi i mściwymi. Hanka na wiadomość o śmierci Grzeli brata Antka cieszy się że będzie mniej osób do podziału borynowego majątku. U Dominikowej żądza posiadania ziemi eliminuje macierzyńskie uczucia synów traktuje bezwzględnie jak parobków pracujących na gospodarstwie, który ma przypaść Jagnie. Szymon i Jędrek

są pośmiewiskiem innych parobków, dopiero postawa Szymka i miłość do Nastusi Gołębianki uwalniają go od matki. Musi jednak zacząć życie bez pomocy bliskich od nędzy ratuje go wieś wzruszona odwaga i pracowitością przynosi młodym pomoc, dając im na początek świnie, domowe ptactwo sprzęty, krowę

RELIGIA

wszyscy mieszkańcy są wierzącymi ksiądz to moralny autorytet a kościół wiąże wszystkie etapy ich życia. Do kościoła przynoszą niemowlęta by je ochrzcić zawierają śluby, przybywają na pogrzeby. Święta kościelne są wielkim wydarzeniem obrośnięte wielowiekową tradycją. Wszyscy uczestniczą w przygotowaniach świąt Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy. Religijność Lipczan jest czasami heretycko pogańska, chętnie słuchają naiwnych opowiadań Rocha, które wpadają głębiej w ich serca niż kazania księdza.

Nierzadko traktują Boga jako opiekuna czynów niegodnych i okrutnych. Antek celując w ojca żegna się prosząc o pomoc w czynie ojcobójstwa co jest wyrazem nie zrozumienia zasad wiary.

OBYCZAJE

są w życiu wieśniaków ważnym determinantem. Wyrażają zdolności twórcze zasady współżycia,normy prawne, decydują o ubiorze, sadzeniu ziemniaków, organizacji wesela, stosunku dzieci do rodziców 3/4 opisów w powieści to opisy chłopskich obyczajów. Lipczanie są wrażliwi muzycznie i plastycznie znajduje to wyraz w ich strojach dekoracji mieszkań. Kultura wsi przejawia się w ludowych pieśniach których Lipczanie znają dużo

i śpiewają podczas uroczystości rodzinnych szczególnie wesel. Wesele Boryny gromadzi całą wieś. są bogaci i biedni młodzi i starzy.

Wszystko jest zorganizowane, przemyślane i ma swój cel. Przybycie gości do panny młodej, wymarsz do kościoła, ślub, gościna u pana młodego, oczepiny to elementy podyktowane tradycją. W każdej fazie przyjęcia towarzyszą odpowiednie pieśni i tańce. Wielkim wydarzeniem są również pogrzeby opisano tu dwa Boryny i Agaty Za życia dzieliła ich przepaść on był bogaty a ona biedna. Oba pogrzeby są jednak uroczyste. Śmierć jest wielką tajemnicą i majestatem. Obyczaje decydują o sposobie spędzania świąt, o potrawach na wigilii. Obyczaj narzuca sposób krojenia ziemniaków do sadzenia Hanka jest zdumiona, że można to robić inaczej niż w Lipcach.Obyczja narzuca sposób starania się o rękę panny. Boryna nie może bezpośrednio oświadczyć się Jagnie bo byłoby to nietaktem. Wysyła więc swatów, którzy zasięgają opinii matki Jagny o ewentualnym ślubie. Jagna nie ma na nic wpływu. Zakochuje się w Janku organiście, staje się obiektem plotek, zostaje wyświęcona tzn wywieziona na furze gnoju ze wsi. Wieś demonstruje w ten sposób wierność obyczajom i poczucie sprawiedliwości.

Obyczaj regulując stosunki międzyludzkie, dyktując sposób zachowania się często ograniczał wolność jednostki, a tych którzy chcieli go podeptać czekała kara - znalezienie się poza społecznością wiejską.

77.Bohaterowie powieści, ,Chłopi''(Boryna, Antek, Hanka,Jagna)

BORYNA - 58letni mężcxzyzna,bogaty,(pierwszy we wsi gospodarz ), skąpy, porywczy, uparty, dwukrotnie owdowiały.

ANTEK - syn Boryny zawzięty, uparty, mściwy, bardzo silny,pracowity i zręczny

HANKA- żona Antka, bezgranicznie wierna mężowi, początkowo niezdecydowana i nieco egoistyczna później nabiera zawziętości i uporu, pracowita, rozsądna

JAGNA- prawie 19-letnia dziewczyna urodziwa i krzepka rozpieszczana przez matkę, niezbyt nawykła do pracy, posiadająca wręcz ognisty temperament ale nie pozbawiona wrażliwości.

78.Obraz warunków życia w powieściach Stefana Żeromskiego, ,Ludzie bezdomni'' i, , Przedwiośnie''.

PRZEDWIOŚNIE; proletariat

Cezary Baryka wracając do nieznanej mu ojczyzny już w pierwszym przygranicznym miasteczku rozczarowuje się ;jest ono nędzne senne i w niczym nie przypomina opisanych przez ojca miast, ,szklanych domów''

Podczas pobytu na Chłodku poznaje realia wiejskiego życia. Mieszkają tam komornicy nie mający własnych domów, wynajmujący komory u gospodarzy Nędza głód, brak własnego kąta demoralizują. Zaskakującą cechą jest zgoda komorników na taki poziom życia nie mają poczucia krzywdy akceptują swój los. Żeromski wzywa wieś do walki o swoje prawa do godnego życia, oświaty i pracy

,, Cóż za zwierzęce pędzicie życie chłopy silne i zdrowe. Jedni mają jadła tyle, że z niego urządzili kult, obrzęd naukę obyczaj, jakąś świętość, a drudzy po to tylko żyją żeby nie zdychać z głodu. Zbuntujcie się chłopy potężne przeciwko swojemu sobaczemu losowi `'

W nie lepszych warunkach żyli robotnicy

o których Cezary dowiaduje się z referatu lekarki na zebraniu komunistów. Średnia życia robotnika jest znacznie krótsza od księdza, 85% dzieci robot. choruje na gruźlicę. Pozbawieni są również dostępu do oświaty, powszechne jest ubóstwo i ciemnota. Nie lepiej żyje się ludności żydowskiej zamkniętej we własnych gettach odizolowanych ortodoksyjnych i nieużytecznych. Opisując polską biedę autor chce wstrząsnąć sumieniem narodu, przypomnieć o problemie warstw najuboższych, zapewnienia im dostępu do oświaty i pracy

żYCIE ŹIEMIAŃSTWA

Ziemiaństwo reprezentuje rodzina Wielosławskich, ich przyjaciół i sąsiadów.

Dwór w Nawłoci to oaza szczęścia, dobrobytu.

Wielosławscy pielęgnują kulturę stołu, posiłki są wręcz celebrowane, służba stara się dogodzić wymyślnymi potrawami państwa.

życie tam toczy się harmonijnie Wielosławscy bywają na balach i rałtach, uważają się za patriotów co potwierdzają czynem ( Hipolit bohater wojny pol- bol). Jednak są to pozory oni nie dostrzegają przemian chłop jest nadal dla nich chamem a świat winien być urządzony dla ich przyjemności. Nie potrafią zrozumieć, że ludzie są sobie równi i mają prawo do godności.

,,LUDZIE BEZDOMNI''

Utwór traktuje o problemach społ przełomu 19 i 20 wieku. Autor ukazał dwie główne klasy społeczne:proletariat miejski i wiejski oraz inteligencję ( burżuazje i arystokrację). Bohaterami powieści uczynił niziny społ. ludzi wydziedziczonych, , bezdomnych''. Jest też wybitna jednostka - dr. Tomasz Judym, inteligent, społecznik.Powieść obfituje w kontrastowe obrazy przepychu i zbytku życia jednych i obrazy upodlenia i wynaturzenia drugich.

Obrazy życia biedoty.

- obraz ul. Ciepłej i Krochmalnej, dzielnicy za Żelazną Bramą - ojczyzna Judyma

Ulica przypomina rynsztok, ciągnie się od niej fetor jak z cmentarza. Pod murem i na chodnikach siedzą półnagie chude z pożółkniętą twarzą ze zsiniałymi wargami Żydówki. Malutkie na kształt szuflad sklepiki, w których sprzedaje się wszystko. Biegająca dookoła duża ilość dzieci.

- stalownia i fabryka cygar: duża liczba kobiet zatrudnionych w fabryce, wyniszczające warunki pracy, praca mechaniczne, szalona, przypominająca ruchy automatu lub istoty żywej ale wynaturzonej.( ludzie o twarzach i cerze trupa). Odlewnia żelaza i stali: dym słony, powietrze o zapachu przeróżnych kwasów, hale grobowe, czarne, ziejące ogniem, ludzie wynaturzeni, zlanie człowieka i jego muskułów z maszyną ślepo wykonującą zadanie

- lumpenproletariat paryski : domy w przedmieściu biedne ordynarne i małe, sczerniałe mury, podobne do wstrętnego kadłuba. Pijany żołnierz obejmujący w pół wstrętną dziewczynę.

- życie chłopów w Cisach: W czworakach panowała febra, dzieci wyschnięte, zielone sine. Czworaki mieściły się za dużym wilgotnym parkiem z którego opary unosiły się nad wioską powodując choroby.

- kopalnia, ,Sykstus'' lecznica kopalniana, miasteczko robotnicze i, ,budy'' murowane piętrowe domy zbite były w kupę tworząc niechlujne miasteczko, budynki przypominające owczarnie, ciemne budy chylące się ku ruinie. Zniedołężniałe babsko w kiecce koloru bagna, brudne i smutne dziecko, zestarzały człowiek, ludzie podobni do kup węgla, ludzie ze zgrzybiałymi dłońmi za życia mieszkający w grobie.

Obrazy życia arystokracji

- salon lekarzy warszawskich (u dr Czernisza )

- pensjonariusze zakładu w Cisach

dom państwa Węglichowskich, osoby spoza sfery nie mogły wejść w ścisłe pobratymstwo z elitą.

- życie pań Niewadzkich ; podróże, pełne przepychu, rozmowy nie mające większej wartości, wytworne towarzystwo, romanse radość i beztroska.

- środowisko fabrykantów ( Zagłębie Dąbrowskie)

Miękki, puszysty dywan krzesła wyścielane atłasem, na ścianach obrazy i sztychy, gabinet urządzony z przepychem biblioteka rzeźbiona misternie połyskiwała od złoconych tytułów. Dziewczyna o twarzy ładnej, okrągłej, rumianej..

79.Rozwój świadomości ideowej

T. Judyma.

-dzieciństwo:syn warszawskiego rzemieślnika pochodzącego z nizin społecznych wychowany w dzielnicy proletariackiej. Dzieciństwo spędzone w okolicy ulic Ciepłej i Krochmalnej na pograniczu żydowskiego getta, wychowywany przez ciotkę damę lekkich obyczajów narażony na szykany gimnazjalnych kolegów upokorzony przez rówieśników z dobrych domów wytykających mu jego pochodzenie, gruboskórne maniery i niestosowność stroju a szczególnie butów otrzymanych od ciotki.

- okres studiów medycznych ;decyzja podyktowana chęcią awansu społecznego, ucieczki od świata nędzy i zacofania, życie studenckie pełne wyrzeczeń i pracy nad własnym charakterem, przygotowywanie się do zawodu lekarza, praktyka lekarska w Paryżu, poznanie pani Niewadzkiej i jej wnuczek, fascynacja światem arystokracji, kultury nacechowanej pięknem i dobrem

- powrót do Wa-wy ; spotkanie z rodziną brata Wiktora, obserwacja warunków życia Żydów z Krochmalnej i robotników z Cieplnej, pracy w stalowni i w fabryce cygar. Narodziny myśli o obowiązku pomocy takim jak Wiktor i jego rodzina.

- program pomocy dla warszawskiej biedoty w referacie u dr Czernisza.

TEZY; lekarz to nie tylko zawód ale i obowiązek humanitarnych [postaw, lekarz nie może ograniczać się do leczenia ludzi bogatych w jego centrum uwagi winni znaleźć się ludzie biedni, których nie stać na odpłatne leczenie, należy zapobiegać chorobom, szerzyć oświatę i higienę

- krytyka referatu Judyma o0burzenie jego postawą utrata pacjentów, brak pracy i środków do życia, poczucie życiowej klęski, utwierdzenie się we własnych przekonaniach

- pobyt w Cisach : fascynacja środowiskiem, życie towarzyskie, zauroczenie panną Natalią, wizyty u pani Niewadzkiej. Praca społeczna ;organizacja lecznicy dla chłopów, poznanie ich warunków życia. Korespondencja z Leszczykowskim i wspólne poglądy. Miłość do Joasi Podborskiej, marzenia o wspólnej pracy na niwie społecznej. Odkrycie prawdy o Cisach - senatorium dla bogaczy, chorobotwórcze właściwości Cisów będących zagrożeniem dla pacjentów i chłopów, kłótnia z Krzywosądem, odkrycie obłudy arystokracji dążących do własnych interesów kosztem innych uświadomienie dramaty ludzi biednych, upokorzonych na dnie ludzkiej egzystencji

- pobyt na Śląsku: Spotkanie z przyjacielem Inż Korzeckim, przyjęcie pracy lekarza zakładowego, warunki życia i pracy górników, widok kopalni jej wąskich i niskich szybów degradacja fizyczna ludzi, zachorowalność na gruźlicę, górników nie stać na zmianę warunków życia na odejście od pracy, na właściwe wyżywienie , obserwacja życia burżuazji, kapiących od złota pałaców i nieludzkiego stosunku do robotników, poczucie przez Judyma wspólnoty losów z uciskanymi , walka, rezygnacja z małżeństwa z Joasią „Nie mogę mieć ani ojca, ani matki ani żony ani jednej rzeczy którą bym przycisnął do serca z miłością dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory... Muszę być sam jeden. Żeby obok mnie nikt nie był nikt mnie nie trzymał”

80. Idea bezdomności w utworach

S.Żeromskiego

Tytuł powieści „Ludzie bezdomni” ma wielorakie znaczenie dosłowne, przenośne i symboliczne. Dosłownymi bezdomnymi są Judym, Josia, Wiktor, inż. Korzecki. Tomasz i Joasia są samotni żyją z pracy wykonywanej na rzecz innych. Joasia - guwernantka tuła się po różnych dworach. Judym raz pracuje w Warszawie innym razem w Cisach lub też w Zagłębiu. Przenośnymi bezdomnymi są górnicy na Śląsku, fornale z majątku Niewadzkiej, mieszkańcy ulicy Ciepłej i Krochmalnej. Wszyscy mają swoje domy nie mają jednak ludzkich praw są osamotnieni, skazani na nędzę bez możliwości kształcenia schorowani i umierający. Judym ma wszelkie szanse na karierę zawodową. Jest wykształcony, zdolny, może być lekarzem bogatych może mieć piękne mieszkanie i dorodne dzieci i żonę.

Rezygnuje z tego, ma wyższe cele. Świadomie wybiera samotność, gwarancje wolności osobistej. Pracując wśród najbiedniejszych będzie w tej pracy samotny, nie znajdzie naśladowców, przyjaciół a jedynie pogardę możnych i niezrozumienie ze strony biedaków. Swoją decyzją skazuje Joasię na samotność, niweczy marzenia o życiu u boku ukochanego męża.

81. Ocena rewolucji październikowej w `Przedwiośniu”

Obraz rewolucji październikowej ma charakter katastroficzny. Rewolucja jest ukazana jako zło absolutne, potężna siłą niszcząca wymykająca się ludzkiej kontroli. Początkowo rewolucji towarzyszy entuzjazm pewnych grup społecznych np. ludzi młodych lub pokrzywdzonych przez dany ustrój. Entuzjazm ten jest tylko chwilowy, demagogiczne hasła rewolucjonistów okazują się kłamstwem a w stosunkach międzyludzkich pojawiają się chaos, demoralizacja i bezprawie. Życie ludzkie staje się niczym, rewolucja niszczy dorobek kulturalny i materialny ludzi. Cezary obserwuje w Baku niszczenie kościołów, burzenie pomników, rozgrabianie palacow. Rewolucja przynosi rozpacz, głód i cierpienie, budzi w ludziach najgorsze instynkty. W Baku w ciągu krótkiego czasu zginęło w wyniku nienawiści narodowych i wzajemnych rzezi kilkadziesiąt tysięcy mieszkancow. W dniach grozy miasto przedstawiało przerażający widok jego ulicami

płynęły strumienie krwi a morze wyrzucało na

brzeg setki trupow. Rewolucja nie oszczędza nikogo jednakowo okrutnie rozprawia się z przeciwnikami jak i ludźmi nieinteresującymi się jej hasłami. Cezary wyniósł z rewolucji jeden niezatarty widok, zmarłej z wycieńczenia i przepracowania matki z okaleczonym palcem po zdartej siłą obraczce. Symbolem okrucieństwa rewolucji jest ciało pięknej ormianki wiezione przez Cezarego do wspólnej mogiły. Ta dziewczyna została brutalnie pozbawiona życia

najprawdopodobniej w sposób bezmyslny, przy

padkowy. Nie była ona przecież zagrożeniem dla rewolucji, najprawdopodobniej marzyła o miłości, szczęściu, rodzinie. Zamordowano ja tak jak innych Ormian z powodu nacjonalizmu narodowych uprzedzeń zawsze towarzyszących

każdej rewolucji. Obraz rewolucji w „Przedwiośniu” pełni funkcje ostrzeżenia. Zeromski groził nią Polsce, obawia się ze nie rozwiązane problemy społeczne mogą doprowadzić do jej wybuchu. Mimo potępienia rewolucji w Przedwiośniu, poglądy autora na nią nie są jednoznaczne. Cezary w dyskusji z Gajowcem tak mówi o rewolucji :

„...Boicie się wielkiego czynu, wielkiej reformy agrarnej, nieznanej przemiany starego wiezienia...”, „...Macierz wy odwagę Lenina żeby wszcac dzieło nieznane, zburzyć stare i wszcząć nowe?...Macierz wy w sobie zawzięte męstwo tamtych ludzi, virtus niezłomną która może być omylna jako rachuba, lecz jest niewątpliwie wielka próbą naszej ludzkości?...”.

82. „Przedwiośnie” pytaniem o przyszłość Polski.

„Przedwiośnie” jest utworem charakterze publicystycznym. Autor zajmuje się ówczesnymi problemami Polski: nierównością społeczna, zacofaniem cywilizacyjnym kraju, problemami mniejszości narodowych, brakiem oświaty itp.Analizuje on drogi rozwojowe prowadzące Polskę do lepszej przyszłości. Tymi drogami są rewolucja społeczna, techniczna i systematyczne ale radykalne reformy prowadzone odgórnie przez rzad.Do rewolucji społecznej ustosunkował się negatywnie.Grozi ona wprawdzie Polsce ale należy jej za wszelka cenę uniknać. Jest tak

potężną siłą niszczycielska, ze oprowadziłaby w Polsce do katastrofalnych strat, nie do odrobienia przez następne pokolenia. Wizje rewolucji technicznej przekazał Zeromski w opowiadaniu Seweryna Baryki o szklanych domach. Genialny wynalazek przeobraził w tej baśni Polskę w kraj szczęśliwy i bogaty.Tanie szkło wynalezione i produkowane przez kuzyna Barykow rozwiązało wszystkie problemy stające przed młodym panstwem. Polska wieś stała się szczęśliwa i bogata. Chłopi mieszkali w sterylnie czystych domach co wyeliminowało choroby i epidemie.

O baśniowości ojcowskiego opisu przekonał się Cezary już w pierwszym przygranicznym miasteczku. Było ono nad wyraz nędzne i niechlujne, straszyło obdrapanymi murami. Legenda o szklanych domach jest tylko wyrazem epoki, która wierzyła w

rewolucje techniczna i szczęście ogółu przez nią zagwarantowane.

Trzecia możliwością rozwojowa analizowana w „Przedwiośniu” to program reform zaprojektowany przez ówczesny rząd dla Polaków. Przedstawiony jest on w dyskusji Cezarego z Gajowcem. Zeromski zarzuca mu połowiczność i nieskuteczność. Nie zgadza się z przygotowywana reforma rolna : wykupem ziemi przez państwo i od sprzedażą na dogodnych warunkach chłopom. Krytykuje również politykę państwa wobec mniejszości narodowych. Zarzuca rządzącym bierność, nieliczenie się z czasem, brak odwagi w podejmowaniu ważnych dla narodu decyzji.

W „Przedwiośniu” nie ma recept na uzdrowienie Polski. Utwór jest głosem w dyskusji o przyszłość

Polski. W intencji Żeromskiego miął być to pierwszy głos prowokujący innych do refleksji nad przyszłością państwa i narodu. Pisarz negatywnie oceniając sytuacje Polski nie jest pesymista. Świadczy o tym tytuł utworu, sugerujący ze Polska jest w okresie przedwiośnia, pory roku brzydkiej, chłodnej ale zwiastującej wiosnę z jej gwałtownym wybuchem życia i rozwojem przyrody.

83.Rozwój świadomości ideowej Cezarego Baryki

Dzieciństwo i młodość spędził Cezary Baryka w Baku, gdzie ojciec jego pracował jako urzędnik, zaś matka Jadwiga zajmowała się wychowywaniem syna jedynaka. Seweryn Baryka uważał się za patriotę, a wyrazem jego uczuć patriotycznych był pamiętnik dziadka Kalista, uczestnika Powstania Listopadowego którego Seweryn traktował jako największy skarb rodzinny. Po wcieleniu Seweryna do armii rosyjskiej, Cezary pozostaje w Baku z matka, aby tu przeżyć piekło rewolucji. Początkowo jest nastawiony entuzjastycznie do haseł, jakie przynosi rewolucyjna propaganda. Przestał uczęszczać do szkoły

po celowym znieważeniu dyrektora. Ochotniczo uczestniczy w wiecach, publicznym paleniu kukieł cara, dostojników państwowych a nawet samego Piłsudskiego o którym Cezary nic nie wie. Cezary jest wobec rewolucji bezkrytyczny, denerwuje go własna matka, która nie podziela jego entuzjazmu. Gdy okazuje się dekret nakazujący oddać wszystkie kosztowności, Cezary przekazuje resztki majątku ojca komunistom. Cezary doświadcza również ciemne strony rebelii. Matka jego przemyca ze wsi mąkę po to aby Cezary miął co jeść. Dostrzega on wreszcie bezgraniczne poświecenie matki i stara się jej pomoc. Codziennie z matka chodzi do portu w nadziei

ze spotkają wreszcie powrotu Seweryna. Zamiast jego spotykają księżnę Szczerbatow z córkami i udziela im schronienia. Nagła rewizja powoduje ze Barykowa zostaje skazana na ciężkie roboty publiczne i wkrótce umiera. Prawdziwym szokiem dla Cezarego jest fakt ze zmarłej zdarto z palca obrączkę co jest dla niego symbolem zła jakie niesie ze sobą rewolucja. Przeradza się ona w krwawe zamieszki na tle narodowościowym. Cezary zostaje zagoniony do grzebania trupów. W momencie kiedy Cezary wiezie na wózku młodą Ormiankę, zaczyna rozumieć czym jest rewolucja : gwałtem, grabieżą, mordowaniem niewinnych ludzi. Z tego dna ludzkiego istnienia wyciąga Cezarego ojciec, z którym razem wyruszają do wolnej ojczyzny. W czasie długiej podróży, chory Seweryn opowiada synowi o osiedlach szklanych domów, które powstały w Polsce dzięki inicjatywie ich krewnego - doktora Baryki. Niedługo po tym Cezary orientuje się ze były to tylko idealistyczne marzenia ojca.

Po przyjeździe do Warszawy Cezary udaje się do znajomego matki - Szymona Gajowca, który pomaga urządzić się Cezaremu w Warszawie. Baryka rozpoczyna studia medyczne, które przerywa wojna polsko-bolszewicka gdzie Cezary bierze czynny udzial. Po wojnie otrzymuje zaproszenie od bogatego ziemianina Hipolita Wielosławskiego udając się do Nawloci. W czasie pobytu Cezary uwikłał się w romans z bogata wdowa Laura Kościeniecka, zakończony awantura z jej narzeczonym Barwickim.

Jednocześnie w Cezarym kochają się Wanda Orszynska i Karolina Szarłatowiczówna. Karolina po

niedługim czasie umiera za co mieszkańcy Nawłoci obwiniają Wandę a pośrednio również Cezarego. W tej sytuacji opuścił on Nawłoć i zamieszkał na Chłodku. Poznał tu życie najuboższych chłopów komornikow. Nastepnie Cezary powraca do Warszawy aby kontynuować przerwane studia. Rozpoczyna się w jego życiu okres dręczących rozterek i niepokoi, okres poszukiwania właściwej drogi życiowej. Te niepokoje wciąż potęgują, gdyż Cezary znalazł się w obrębie wpływów dwóch reprezentujących przeciwstawne idee Szymona Gajowca i Antoniego Lulka. Baryka nie zgadza się z poglądami ani jednego ani drugiego. Zarzuca Gajowcowi ze jego obóz nie ma żadnej idei. Komunistom zarzuca ze odrodzenie całego społeczeństwa powierzyć chcą przeżartej nędzą klasie robotniczej. Cezary w zasadzie do końca powieści nie decyduje się świadomie na przyjęcie określonej postawy ideowej a jego udział w manifestacji robotników może być rozumiany jako wyraz solidarności z wyzyskiwanymi ale nie przejaw ugruntowanej postawy rewolucyjnej. Cezary to typ bohatera dynamicznie zmieniającego się wewnętrznie pod wpływem kolejnych doswiadczen, ale zawsze mającego jakieś marzenia i idee. Całe jego życie to ciągłe poszukiwanie i kolejne rozczarowania.

84.Problemy moralne w „Granicy”.

Problem granicy miedzy dobrem i

złem w życiu człowieka.

Granica jest powieścią obyczajowo psychologiczna i powieścią poruszającą ważne problemy społeczne. Pisarka ukazuje w niej kilku bohaterów Zenona Ziembiewicza, jego żony Elżbiety, Justyny Bogutówny, rodziców Zenona, Walerego i Zanety Ziembiewiczow oraz mieszkańców kamienicy pani Kolichowskiej. Centralną postacią utworu jest Zenon, na przykładzie jego życia rozważa pisarka ważne problemy moralne. Pyta swoich czytelników o granice pomiędzy dobrem i złem, ilustrując to pytanie dziejami bohatera. Wychowywał się on w środowisku zubożałej szlachty, jego rodzice byli dzierżawcami Boleborzy-folwarku bogatych ziemian Tczewskich.Zenon już w młodości dojrzał zło panujące w sielskiej wydawałoby się Boleborzy. Raziło go lenistwo ojca, nie mógł się pogodzić z jego erotycznymi urojeniami, nienawidził tolerancyjnej postawy matki aprobującej zachowanie męża. Swoje życie chciał Zenon zbudować na całkiem innych zasadach, oprzec je na pracy dla ogółu, własnej uczciwości i wiernej miłości do wybranej kobiety. Do dorosłego życia przygotował się on starannie zdobywając o własnych siłach wykształcenie. Dążąc do zrealizowania własnych marzeń popełnił kilka wydawałoby się błahych błędów. Pierwszym z nich był romans z Justyna Bogutówna. Była ona córką kucharki zatrudnionej w Boleborzy i służącą pani Żanety. O romansie zadecydowały nie tylko uczucia ile biologiczny i fizyczny pociąg. Zenon nie opierał mu się i przyjmował ufna miłość dziewczyny. Traktował ten związek niezobowiązująco, jako piękną ale nieistotna w swoim życiu przygodę. Następnym błędem bezwiednie poczynionym przez Zenona było przyjęcie pomocy finansowej od Czeklińskiego. Był on plenipotentem Tczewskich i człowiekiem odgrywającym istotna role w życiu miejscowej partii ziemiansko-chrześcijańskiej. Zenon wyznawał poglądy postępowe zbliżone do socjalistycznych, poglądy Czeklińskiego były mu obce. Pozostawał wobec nich w opozycji. Czeklinski w zamian za pomoc zobowiązuje go do przysyłania artykułów do jego „Niwy”. Musi wiec pisać wbrew swoim poglądom. Pierwsze kroki ku granicy zła pociągają automatycznie następne. Zenon po powrocie z zagranicy nie mogąc znaleźć innej pracy wiąże się z „Niwa”. Staje się jej redaktorem. Również komplikuje się jego życie osobiste. Jest bliski realizacji marzeń o rodzinie, kocha Elżbietę Bielska z wzajemnością, myśli o założeniu rodziny. Spotyka jednak Justynę Bogutówna której chce pomoc, bowiem ta znajduje się w niezwykle trudnej sytuacji po śmierci matki. Rozmowa w hotelu kończy się zbliżeniem i niechciana przez nikogo ciążą. Zenon stara się w tej sytuacji zachować szlachetnie. Czuje się odpowiedzialny ale nie chce burzyć własnego szczęścia i rezygnować z miłości do Elżbiety. Nie chce także stać się bohaterem skandalu obyczajowego. Nie sugerując niczego daje dziewczynie pieniądze, ta rozumie to jako propozycje usunięcia ciąży. Zenon w cala sprawę wtajemnicza Elżbietę, ta również stara się być uczciwa wobec Justyny. Zrywa zaręczyny, rozmawia z Justyna, a gdy ta usuwa ciążę pomaga jej materialnie. Oboje szukają dla dziewczyny pracy, dają jej pieniądze na lekarzy, starają się uratować dziewczynę przed grożącą depresja. Ona jednak nie potrafi pogodzić się ze swoja sytuacja. Nękają ja wy- rzuty sumienia. Poczucie winy pogłębia widok małżeńskiego szczęścia Zenona i Elżbiety, a myśl o tym ze jej dziecko nie żyje a mały Ziembiewicz wzrasta w dobrobycie i miłości staje się obsesja. Justyna w nienawiści do siebie i świata oblewa Zenona kwasem. Ten gest ujawnia mu podłość własnego postępowania. Ma poczucie życiowej klęski i dlatego popełnia samobójstwo. Na poczucie klęski wpłynęła praca zawodowa Zenona. Przyjął on wcześniej propozycje awansu zawodowego złożoną mu przez Czeklińskiego i jego partie. Został prezydentem miasta. Przyjmując ten urząd wierzył w realizacje własnych marzeń o służbie dla społeczeństwa. Jego pierwsze decyzje jako prezydenta świadczyły o dobrej woli w tym względzie. Przystąpił do budowy osiedla dla robotników, inicjował przedsięwzięcia których celem było polepszenie losu takich nędzarzy jakich zobaczył w suterenach Kolichowskiej. Niestety plany jego natrafiły na trudności nie do pokonania. Zenon nie zebrał pieniędzy na dokończenie budowy osiedla, a wypadki w mieście, strajki śmiertelne ofiary uczyniły jego sytuacje wręcz tragiczna. W opinii mieszkańców stal się zbrodniarzem odpowiedzialnym za śmierć niewinnych ludzi. Nałkowska rozważa w swojej powieści zagadnienie wolności jednostki i jej różnorodnych ograniczeń. Najpoważniejsze ograniczenie to biologizm człowieka i sytuacja spoleczna. Fizyczna żądza stała się początkiem dramatu Ziembiewicza, a uwarunkowania społeczne, uzależnienie od ludzi bogatszych i silniejszych ten dramat zakończyło. Pisarka nie usprawiedliwia Ziembiewicza, to ze był w swoim postępowaniu zdeterminowany przez różnorodne czynniki nie zmniejsza jego winy. Każdy człowiek ma moralna wrażliwość i wyczucie granicy miedzy dobrem i złem. Tej granicy nie wolno mu przekroczyć. Pisarka stwierdza również ze człowiek nie jest takim jakim siebie widzi, jest natomiast takim jakim widza go inni.

85 Bohaterowie "Nocy i dni" jako przedstawiciele kontrastujących ze sobą poglądów na życie

Barbara Niechcicowa - bohaterka wzrastała w atmosferze pozytywizmu, przejęła się hasłami głoszonymi przez te filozofie : prace organiczna, prace u podstaw. Pragnęła służyć wielkim ideałom, unikała tzw. prozy życia, a tym jej fascynacjom sprzyjała atmosfera domu rodzinnego. Dom Ostrzeńskich był w Kalincu ośrodkiem życia umysłowego, spotykała się w nim patriotyczna młodzież. Atmosfera ta pogłębiła wrodzony idealizm Barbary, która zaczęła oczekiwać od życia wydarzeń niezwykłych, fascynujących. W młodości przeżyła romantyczna niespełniona miłość. Józef Kolibowski wybrał jednak zwyczajna, ale bogata pannę. To rozczarowanie nie uwolniło jej od romantycznych mrzonek. Do małżeństwa z Bogumile pchnęła ja nie miłość lecz zainteresowanie jego powstańcza przeszłością. W małżeństwie starała się być dobra, pracowita żoną, oczekiwała jednak od życia znacznie więcej niż to co jej ono w rzeczywistosci przynosiło. Była ciągle zatroskana, niepewna jutra, nie umiała pogodzić się z faktami. Bogumił znosił jej humory choć pragną innej atmosfery - spokoju i harmonii. Dodatkowym źródłem smutku były rozczarowania związane z jej macierzyństwem. Łudziła się nadzieja ze jej dzieci spełnia te marzenia, których ona nie mogła spełnić. Agnieszka okazała się powodem dumy rodziców, Tomaszek i Anielka byli przyczyna odwiecznych utrapień, które pogłębiały nerwowość Barbary. Dąbrowska z sympatia odnosi sie do swojej bohaterki, ostrzega jednak na przykładzie Barbary przed kosztami jakie płaci człowiek za tego rodzaju ideały i podobna życiowa drogę. Niezgoda na rzeczywistość i maksymalizm życiowy pociągają za sobą niezadowolenie z życia, ustawiczne moralne rozterki.

Bogumił Niechcic jest przeciwieństwem swojej żony. Brał udział w powstaniu styczniowym, tułał się po świecie. Te doświadczenia nie odebrały mu wiary w ludzi i w piękno otaczającego go świata, nie czul sie ofiara losu. Opiekował się matka i wujem powstańcem. Szanował ludzi tylko ze względu na ich człowieczeństwo. Ziemie traktował jako wartość uniwersalna, zarządzając folwarkami pozostawiał je w stanie kwitnącym. Nie miął nic z podnoszenia majątków z ruin w przeciwieństwie do właścicieli. Dla Bogumiła ziemia była nieprzemijająca, jego obowiązkiem było przygotować ja jak najlepiej do przekazania następnym pokoleniom. Ludzie czuli sie w jego pobliżu spokojni, radośni, szanowali go sąsiedzi. Umiał odróżnić sprawy blachę od ważnych, nie gonił za majątkiem. Był odpowiedzialnym ojcem i kochającym mężem. Miął dystans do świata, jego spraw, a wydarzenia losu przyjmował ze stoickim spokojem. Swoja postawa przypominał renesansowego nędzarza który mówił "Jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi obce". Mimo stoickiej postawy był człowiekiem czynnym, starał się ulepszać otoczenie. Rozumiał dążenia swojej żony i z wyrozumiałością traktował jej kaprysy. Maria Dąbrowska ukazując dwa ludzkie charaktery i dwie tak rożne postawy życiowe utożsamiała się tylko z postacią Bogumiła. Bliższa jej jest jego postawa oparta na wewnętrznej harmonii. Nie potępiła Barbary, Barbara imponuje idealizmem, wielkimi ambicjami. Nie jest gorsza od Bogumiła, lecz inna.

86. „Ludzie stamtąd” Marii Dąbrowskiej wyrazem hołdu dla kultury mieszkańców czworaków.

1. „Triumf Dionizego”

Dąbrowska stawia w utworze pytania o sens życia. Dionizy Unisławski w skutek kalectwa utrącił wiarę w sens własnej egzystencji, dzięki pracy poczuł się członkiem wiejskiej społeczności. Praca pozwala człowiekowi poznać własna wartość. Dionizy dzięki Józefowi Michalszczakowi zwanym Szatanem zrozumial, ze wokół niego żyją ludzie bardziej dotknięci przez los. Odkrył, ze niesienie pomocy innym może dąć poczucie satysfakcji.

2. „Najdalsza droga”

Bohaterami SA członkowie rodziny Kaczmarków poszukujących lepszych warunków życia. Gdy wydaje im się ze są blisko realizacji marzeń znów wyruszają w drogę w poszukiwaniu pracy. Pisarka wskazuje ich odwagę w pokonywaniu trudności. Gotowi SA wyemigrować do Ameryki by spełnić sen o posiadaniu własnego domu. Droga do własnej ziemi jest ciągle daleka nigdy z niej nie zrezygnują.

3. „Noc ponad światem”

Nikodem przypomina pod wieloma wzlgędami Dionizego, jest także ofiara choroby, kaleka. Na skutek owrzodzenia ciała nie może żyć wśród mieszkańców wsi, żyje wiec z dala od niej wykonując prace powierzona przez pana. Prace pastucha i dozorcy zwierząt. Przed samotnością i zwątpieniem w sens istnienia ratuje go przyjaźń z psem Lordem. Pies jest namiastka człowieka, ujmuje Nikodema przywiązaniem i wiernością. Po tragicznej śmierci psa podejmuje decyzje o własnym leczeniu.

4. „Dzikie ziele”

Jest opowiadaniem o dzikiej miłości Marynki do Cygana. Maryna nie słucha rad i przestróg, ale jest gotowa zapłacić za swe czyny. Z całej historii wychodzi zwycięsko, jej ukochany okazał się godny uczucia jakim go obdarzyła. Powiadanie jest hołdem złożonym bezinteresownej, spontanicznej, dzikiej szalonej, ślepej namiętności

5. „Łucja z Pokucic”

Po wyjeździe męża na wojnę Łucja zmienia kochanków jak rękawiczki, nie interesuje się dziećmi, ani majątkiem. Godziła się z opinia kobiety upadłej. Po powrocie męża zapłaciła za swe grzechy. ALE ARTUROWI SIĘ DOBRZE ŚPI. Jego odejście było dla niej wstrząsem choć uważała je za sprawiedliwe. Zrozumiała ogrom własnej winy i wartość człowieka dla którego opuściła rodzinę. JEST GODZINA 2 : 28 i 59 sekund ( rano) 20 maja 1995 roku. Gotowa była do największych ofiar by odzyskać męża. Nie strąciła wiary w jego uczucie.

87. Wizja rewolucji społecznej w „Szewcach” Stanisława Ignacego Witkiewicza.

Akcja „Szewców”

Akt I - akcja rozgrywa się w warsztacie szewskim. Znajdują się w nim Sajetan Tempe, czeladnicy, księżna Podberewzka Irina-Zbereźnicka, Prokurator Robert Scurvy`m - zajęci są oni dyskusją. Na końcu aktu pojawiają się Dziarscy chłopcy z Józiem Tempe na czele. Akt kończy się zwycięstwem rewolucji szewcy zostają aresztowani a Scurvy zwycięża i staje się człowiekiem władzy. Akt II wypełniony jest dyskusją o roli pracy. Szewcy zamknięci w więzieniu odczuwają brak pracy. Dyskutują z Prokuratorem na temat wizji nowych czasów. Akt kończy się przybyciem Pachołków prowadzonych przez Józia Tempe, tym razem Pachołkowie się uszewczają pracując zaciekle przy robieniu butów. Akt III rozgrywa się w warsztacie szewskim gdzie Sajetan pracuje w pięknym szlafroku. Jest on zwycięzcą nowej rewolucji która dała mu przywileje. Akt ten jest pełen przemocy i niespodziewanych zwrotów. Pojawiają się chłopcy z Chochołem i Hiperrobociażem z bombą która okazuje się termosem. Dramat kończy się wkroczeniem dwóch panów ubranych z angielska, są to towarzysz X i

towarzysz Abramowski, oni są faktycznymi zwycięzcami. Witkiewicz poddaje w nim osądowi cywilizację. Niepokoi go w niej odindywidualizowanie człowieka i umasowienie sztuki. Świat się uniformizuje, wszyscy starają się być podobni do siebie. Światu grozi totalitaryzm, ten totalitaryzm symbolizują towarzysze którzy przywłaszczają sobie zwycięstwo rewolucji. Witkacy ukazuje bardzo ważną prawdę historyczną : każda rewolucja pożera własne dzieci. Tu jako przykład mogą służyć dzieje Sajetana Tempe, który po obaleniu faszyzmu i zaprowadzeniu komunizmu zostaje zabity. Najbardziej tragiczną prawdą jaką można wysnuć z „Szewców” jest przeświadczenie że ludzie którzy zdobyli władzę niezależnie od głoszonych programów i deklaracji, staną się wkrótce tacy sami jak ci którym odebrali władzę.

88.Bohater „Ferdydurke” w poszukiwaniu własnej wolności

„Ferdydurke” przedstawia próbę walki z formą 30-letniego Józia który nagle został wepchnięty w dzieciństwo. Prof.Pimko zmusza go do pójścia do szkoły która ma produkować ludzi „upupionych” „zielonych” czyli niedojrzałych, niedorosłych, niezdolnych do samodzielnego myślenia. Typowym przykładem „ugembiania” czyli narzucania jakiejś formy jest lekcja o Słowackim. Uczniowie nie mogą mieć własnego zdania, o Słowackim wolno wypowiadać się jedynie z największa czcią bowiem „Słowacki wielkim poeta był”. Józio jest świadkiem rozpaczliwej próby wyzwolenia się z formy jaka jest pojedynek na miny miedzy Miętusem a klasowym prymusem Syfonem zakończony ogólna bijatyka symbolizująca katastrofę, bałagan bezradność. Walka z formą z góry jest skazana na niepowodzenie. Kolejny etap walki Józia z forma rozgrywa się na stancji postępowych inżynierowstwa Młodziaków. Nowoczesność Młodziaków jest sztuczna, upozorowana co wkrótce Józio demaskuje. Po bijatyce na stancji Młodziaków wraz z Miętusem uciekają na wieś. Tu w ziemiańskim dworku Hurleckich odbywa się trzeci etap borykania się z formą, który również kończy się niepowodzeniem. Tak więc rozpaczliwa walka Józia jest z góry skazana na niepowodzenie. Gdy tylko udaje mu się uciec przed jedną formą, natychmiast popada w drugą, nigdy nie może się od nich uwolnić, nigdy nie jest sobą. Ludzie są wobec siebie nieautentyczni, upozowani, sztuczni, dążenie do autentyczności jeszcze bardziej pogłębia te cechy. Świat otaczający człowieka jest światem chaotycznym, powodującym pogłębiającym zagubienie się jednostki w rzeczywistości.

89. Wielkość i tragizm poezji K. K. Baczyńskiego.

Baczyński urodził się w Warszawie w 1921r. Chodził do gimnazjum im. Batorego, w czerwca 1939r. zdał maturę, poszedł na studia przerwane wybuchem wojny. Na wojnie uczęszczał na tajne komplety, pracował w konspiracji, brał udał w akcjach małego sabotażu, ukończył podchorążówkę. Miał żonę Barbarę Drapczyńską. Zginą w 4 dniu powstania warszawskiego.

Wiersz „Rodzicom” to polemika poety z marzeniami rodziców, które symbolizują dwa imiona: Krzysztof i Kamil. Pierwsze było wyrazem wiary w czystość i dobroć syna natomiast Kamil noszone przez Cypriana Norwida to marzenia rodziców o karierze poetyckiej syna, którzy wierzyli, że syn „nazwie co boli, podniesie co upadnie”.

Wojna nie pozwoliła na zrealizowanie marzeń. Mimo cierpienia, mimo upadku wszelkich wartości przyrzeka sobie i swoim rodzicom, że pozostanie wierny ich naukom: „pójdę dalej, to od was mam : śmierci się nie boję, dalej niosąc naręcza pragnień jak spalonych róż”. Konspiracja wymaga metod walki dwuznacznie moralnych, niezgodnych z sumieniem.

Dramat swojego pokolenia poeta określa:

„Ojcze, broń dźwigam pod kurtką, po nocach ciemno - walczę, wiary więdną”.

Utwór „Historia” jest oceną historii Polski od rozbiorów do czasów współczesnych poecie, autor wskazuje na tragizm narodowej historii naznaczonej powstaniami i kolejnymi ofiarami. Fakty przypomina mówiąc o arkebuzach dymiących, o rapierach, kwiatach u czak. Są to elementy stroju żołnierzy Dąbrowskiego, powstańców listopadowych. Na tle Polskiej historii ukazuje dramat żołnierzy II wojny światowej. Utwór kończy się słowami: „Jeszcze słychać śpiew i rżenie koniu”, które wyrażają żal wobec historii, która nie pozwala Polakom na wytchnienie od walki.

W wierszu „Pokolenie” poeta mówi o rówieśnikach, którym przyszło dojrzewać do dorosłości w okresie wojny. Wojna zaraża również świat przyrody, która staje się nieprzyjazna człowiekowi, służy jego cierpieniu „Chmury palcom czy włosom podobne suną drapieżne w mrok. ..”

Tak jak w świeci przyrody tak i w świecie ludzkim nastąpiły przeobrażenia. Normy moralne konieczne w czasie pokoju, w czasie wojny przestały obowiązywać. Baczyński nie roztkliwia się nad swym pokoleniem, które musi walczyć lecz jego tragizm widzi w metodach walki. Litość, sumienie i miłość są niebezpieczne dla człowieka uwikłanego w wojnę. Sytuację rówieśników opisuje: „wstajemy nocą, ciemno jest, ślisko, szukam serca - bierzemy w rękę, ale zostanie kamień. .. - tak płaski”. Utwór kończy się dramatycznym pytaniem dotyczącym oceny historii. Poeta nie jest pewien, czy jego pokolenie będzie uznane za bohaterskie, czy też na nic są ich wysiłki. Wyraził prawdę o osamotnieniu i zagubieniu rówieśników: „czy nam postawią z litości chociaż nad grobem krzyż”.

90. „Medaliony” Zofii Nałkowskiej dokumentem zbrodni hitlerowskich

1.Geneza utworu

Z. Nałkowska spędziła okupację w Warszawie. Z obozami koncentracyjnymi i dokonanymi tam zbrodniami zetknęła się dopiero po wojnie pracując w Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce. Jako członek komisji szukała dowodów zbrodni zarówno w różnych miejscach kaźni, obozach koncentracyjnych jak i przysłuchując się zeznaniom świadków - ofiar faszyzmu. Przeżyciom które towarzyszyły jej pracy nadała formę literacką. W kilku reportażach mających charakter dokumentu ukazała ogrom zbrodni niemieckich i bezmiar ludzkiego nieszczęścia.

2.Obraz zbrodni w utworze

a)Profesor Spanner-zbrodnie przeciwko moralności i kulturze europejskiej, odhumanizowanie śmierci, zbezczeszczenie zwłok, utylizowanie ludzkich ciał, przerabianie ich na mydło, pergamin i nawozy, sylwetka niemieckiego uczonego przerażająca, demoralizująca.

b)Dno- obraz cierpień więźniów obozów koncentracyjnych, zmuszanie głodnych do kanibalizmu, dokonywanie niedopuszczalnych praktyk lekarskich doprowadzających więźniów do trwałego kalectwa, przerażające tortury, stworzenie atmosfery ciągłego zagrożenia życia.

c)Przy torze kolejowym- dramat Żydówki uciekinierkę z transportu wydanej na ludzką obojętność, ukazanie wpływu faszyzmu na psychikę młodych ludzi.

3.Wpływ zbrodni na ludzką psychikę - Nałkowska w Medalionach nie tylko ukazała grozę faszyzmu ale zwróciła uwagę na jego dodatkowe znaczenie. Faszyzm nie tylko niszczy ofiary, nie tylko sprowadza na nie cierpienia, faszyzm także demoralizuje. W szkicu profesor Spanner występuje młody gdańszczanin, którego zatrudniono w Instytucie Anatomicznym. Chłopak ten uczestniczy w makabrycznym procederze przerabiania ludzkich zwłok na mydło. Swoją pracę traktuje jak zwyczajne zajęcie, nie ma wobec niej żadnych zahamowań, nie pyta się również o kwalifikacje moralne swoich pracodawców. Jest nawet urzeczony postawą profesora tak typową dla Niemców. W jego słowach skierowanych do komisji „Niemcy umieją, coś zrobić z niczego” zawarta jest pochwała ich zaradności i oszczędności. Jego wrażliwość jest tak otępiała że nie waha się nazwać niczym ludzkie zwłoki w każdej kulturze i każdej religii otaczane są szczególnym kultem. Podobnej deprawacji uległ bohater szkicu „Przy torze kolejowym”. Nałkowska nie wyjaśnia motywów jego postępowania, czytelnik nie wie czy ten mężczyzna zabił Żydówkę z litości czy też z innych powodów. Ale informacja o pojawieniu się partyzantów by zabrać ranną rzuca pewne światło na wymowę gestu zabicia Żydówki. Chłopak jak sęp krążył koło kobiety najprawdopodobniej wynikało to z jego zarażenia się śmiercią. Wzrastał w takiej atmosferze która rozgrzeszała morderców która atrybutem mężczyzny i jego dojrzałości czyniła śmierć. Nie znając szacunku dla ludzkiego życia chcąc zakosztować zabijania spełnił prośbę kobiety. Nie spełnili jej zawodowi żandarmi nie spełnił jej nikt bowiem zabicie rannej unieruchomionej kobiety każdemu wydawało się przerażającą zbrodnią. Tylko ten młody człowiek nie miał skrupułów bo obserwując zachowanie dorosłych tych skrupułów się pozbawił. Chciał po prostu „zakosztować wrażeń wynikających z zadawania śmierci”.

91. Portret człowieka zlagrowanego w twórczości Tadeusza

Borowskiego.

Więźniowie pod wpływem terroru stworzyli zhierarchizowane społeczeństwo z podziałem na warstwy uprzywilejowane i

dyskryminowane. Do arystokracji obozowej należeli młodzi, zdrowi, pozbawieni skrupułów więźniowie. Spotykamy ich wśród komanda Kanada. Ci więźniowie umieją zdobyć dostateczna ilość pożywienia która gwarantuje im wysoki status społeczny. Pożywienie zamieniają na wszystkie potrzebne im produkty

Tadeusz chodzi w butach które SA przedmiotem zazdrości niemieckiego strażnika. Ma lekarstwa, ciepła odzież, a nawet cytryny i pomarańcze. Doskonale orientuje się kto może

cos załatwić, z kim nalezy trzymać, a kim gardzić. Największa grupa obozowa są zwyczajni więźniowie którzy nie przystosowali się do życia w obozie, nie akceptują jego reguł

. Najniższa grupę w obozie są muzułmanie, są wyniszczeni fizycznie, zniewoleni, bez chęci do życia. Więźniowie prawdziwy głód określali tak jak stary Becker :"Występuje on wtedy, gdy więzień na drugiego więźnia patrzy jak na obiekt do zjedzenia. Więźniowie starali się go zaspokoić za wszelka cenę, nawet za cenę przyzwoitości. Becker chwali się

niejednokrotnie wydaniem na śmierć własnego syna który ukradł bochenek chleba należący do całego komanda. W szkicu "Dzień na Harmenzach" Borowski opisuje wydawanie obiadu. Te komanda które przybyły pierwsze maja szanse na lepszy, bardziej syty posiłek, te które ukończyły prace ostatnie odchodzą od kotła z niczym. Niemcy narzucają prace w celu wyniszczenia biologicznego więźniów. Tadeusz pracuje tylko wtedy gdy obserwuje go post. Podobnie postępują inni więźniowie, ukrywają się, udają ze wykonują jakieś ruchy, rozciągają robotę w czasie. W opowiadaniu "Śmierć powstańca" opisany jest dramat starego człowieka rozgrywający się w obecności obojętnych, nieczułych współtowarzyszy. Pragnie on przed śmiercią najeść się do syta. Tadeusz daje mu buraka w zamian za skórki z chleba mimo iz jest świadom czym grozi zjedzenie go. Atak bólu i cierpienia starego człowieka obserwuje obojętnie, nie ma poczucia winy za to co się stało. W opowiadaniu "Proszę państwa do gazu" młoda Żydowka ucieka od swojego dziecka by nie być przeznaczona do gazu. Wołanie jej synka i cala scena z ucieczka matki są tak dramatyczne ze wstrząsają sumieniem więźniów z komanda Kanada, którzy wydawałoby się już dawno stracili ludzkie odruchy. Jeden z nich chwyta kobietę i wrzuca ja na samochód który zawozi więźniów do gazu.

92 Obraz życia w sowieckim lagrze w "Innym świecie" Gustawa Herlinga - Grudzińskiego. Problemy moralne.

Gustaw Herling - Grudziński to współczesny polski pisarz mieszkający we Włoszech. Jako więzień sowieckiego obozu zapoznał się z totalitarnym systemem sowieckim. Obóz

sowiecki był zlokalizowany w niedostępnych rejonach Rosji. Więźniowie pracowali przy wyrębie lasu, w kopalniach, przy rozładunku żywności. Praca prowadziła do biologicznego

wyniszczenia, wykonywano ja w urągających zdrowiu i bezpieczeństwu warunkach. Przy wyrębie lasów zatrudniano również kobiety. Innym źródłem wyniszczenia niż praca był

głód. Więźniów dzielono na tzw. kotły. Mieli wyznaczone normy żywieniowe. Najwięcej dostawali ci którzy wykonywali ponad 125% normy, najmniej mieszkańcy trupiarni-niezdolni

do pracy, schorowani, niepanujący nad własnymi odruchami. Niedożywienie powodowało choroby. Cynga i pelagra objawiały się wypadaniem zębów, strupami, utrata chęci życia. Więźniowie chorzy znajdowali się w trupiarni - baraku którego nie opuszczało się żywym. Źródłami cierpień były stosunki międzyludzkie. Faktyczna władza w obozie byli urkowi - kryminaliści, mordercy, złodzieje. Zabierali innym obuwie, odzież, jedzenie. Gwałcili dziewczyny, mordowali, byli panami życia i śmierci współtowarzyszy. Dla zdobycia pożywienia kobiety uprawiały nierząd, a więźniowie na siebie donosili. Sam Grudziński doświadczył goryczy zdrady. Przyjaciel Machapetian oskarżył Grudzińskiego o antyrosyjskie nastawienie, szpiegostwo i spisek przeciwko sowieckiej władzy. Grudziński w opisie obozowej rzeczywistości rożni się od Borowskiego wiara w człowieka, jego niezniszczalność. Autor przedstawił więźniów, którzy plącąc najwyższa ofiarę ratowali wiarę, własna godność i honor. Przykładem był Michaił Aleksiejowicz Kostylew oskarżony o czytanie francuskich powieści wydanych przed rewolucja. Nie czul się winny, był dumny, nie poddał się obyczajowości więziennej. Został zesłany do obozu o ostrzejszym rygorze. Nie chcąc pracować

opalał potajemnie rękę nad ogniem. Zniecierpliwione kierownictwo postanowiło wysłać go na etap do następnego obozu. Kostylew popełnił samobójstwo oblewając się wrzątkiem. Nie poddały się deprawacji zakonnice. Torturowane nie zdradziły swego Boga, zostały rozstrzelane bez wyroku. Sanitariuszka Maria odrzuciła względy obozowego lekarza, który gwarantował jej bezpieczeństwo i pożywienie. Ze swoim studentem poszła na etap i zmarła przy porodzie. Anna Lwowna aby nie zwątpić znalazła ratunek w literaturze. Szukała pokrzepienia w "Zapiskach z martwego domu"

Dostojewskiego, która pozwalała jej zrozumieć sens cierpienia. Zrozumiała ze Rosja była, jest i będzie umarłym domem. Sam Grudziński podjął na znak protestu 8 -

dniowa głodówkę i zwyciężył. "Inny świat" opisuje struj prowadzący do wynaturzeń człowieka. Obóz jest miniatura państwa sowieckiego, gdzie panuje samowola władzy,

ubezwłasnowolnienie obywateli. To państwo oparte jest na fałszu i obłudzie, gdzie jednostka jest pozbawiona wszelkich praw i wolności.

93. Portret niemieckiego przestępcy na przykładzie "Rozmów z katem" Kazimierza Moczarskiego.

Moczarski - prawnik, dziennikarz, żołnierz AK. W wiezieniu mokotowskim przebywał w celi przez 225 dni z generałem SS Jurgenem Stroopem. Przebywając w jednej celi ze

zbrodniarzami wojennymi postanowił ze : "skoro już z nimi jestem i skoro mam z nimi pozostać to niechże przynajmniej ich poznam, rozgryzę, rozłożę ich osobowości na włókna".

Tak tez powstały "Rozmowy z katem". Życiorys Stroopa jest typowym życiorysem hitlerowskiego oprawcy. Pochodził on z

rodziny katolickiej, urodził się w Detmoldzie, stolicy księstwa Lippe. Ojciec jego był policjantem. Młody Stroop wychowywany był w atmosferze niemieckiej dyscypliny,

rodzice byli wymagający, surowi. Ojciec zachęcał go by był twardym i bezlitosnym. Jego ideałem był Herman zur Cherusker legendarny przywódca plemienia cherusków. Józef był żołnierzem I wojny światowej. Opowiadał o uzbrojeniu wojsk, walkach i bitwach, paradach. Nie mówił o śmierci

żołnierzy, cierpieniu ludności cywilnej. Ta strona wojny była dla niego nieistotna. W czasie wojny przeżył jedyna prawdziwa miłość. Zakochał się z wzajemnością w Polce. Jednak ożenek z nią był w jego opinii nierealny, gdyż dziewczyna była innej rasy niegodnej Niemca. Jego żoną została córka zamożnego pastora. W 1932 wstąpił do NSDAP.

Przyczyniając się do zwycięstwa partii w Detmoldzie zyskał laski Himmlera. Zaczął awansować. Na kursach które ukończył zdarzył przeczytać tylko "Mein Kampf" Hitlera.

W czasie II wojny światowej był w rożnych miejscach Europy : w Grecji, Czechach, na Ukrainie, Zakalkaziu i w Polsce.

Wszędzie tam precyzyjnie wykonywał polecenia przełożonych, nie myśląc o stronie etycznej. Będąc generałem sam strzelał

, zabijał, miął ręce ubroczone krwią. Aresztowany po wojnie został skazany na śmierć i stracony 1952. Portret psychologiczny Stroopa jest nie tyle odrażający co interesujący. Umyśl Stroopa był produktem wychowania

domowego, niemieckiej obyczajowości, własnych ambicji i faszystowskiej propagandy. Był prymitywna umysłowością, ciągle powtarzał, ze rozkaz jest rozkazem, a porządek porządkiem. Wmówiono mu, ze jest ubermenschem i on w to głęboko uwierzył. filozofia ta pozwoliła mu zrobić karierę, żyć w luksusie w pięknym domu. Czul się spadkobierca starogermańskich tradycji. Nienawidził i gardził innymi nacjami. O Żydach mówił tak : "Żydzi nie maja, nie są w stanie mięć poczucie honoru i godności. Przecież Żyd nie jest pełnym człowiekiem. Żydzi to odludzie, maja inna krew inne tkanki inne kości inne myśli niż my Nordycy". Z zimna krwią obserwował dantejskie sceny rozgrywające się w getcie. Z rozbawieniem opowiadał o widoku ulic getta na których leżały tysiące trupów. Nie wstydził się opisać swojej reakcji wywołanej zachowaniem się młodego Żyda wziętego do niewoli, który z znienacka zaczął strzelać do Niemców. Stroop do posiekanego strzałami zmarłego chłopca oddal z wściekłości kilkanaście strzałów. Psychika Stroopa nie tworzy harmonijnej całości, jest poszufladkowana, Stroop zachowuje się jak automat nie mający żadnych uczuć. Nie ukrywa jednak wrażliwości na przyrodę, której widok budzi w nim prawdziwe ludzkie uczucia. Ma wtedy dusze wrażliwego artysty. Wielka uwagę poświęcał własnemu wyglądowi, zawsze pedantycznie ubrany, schludnie i świeżo. Wykonywał najbardziej zwariowane polecenia partii. Jest stałym bywalcem burdeli. Zmienił imię Józef na Jurgen by przypochlebić się przełożonym i zatrzeć ślady katolickości. Stroop do końca swoich dni pozostał hitlerowcem i zbrodniarzem, nie ukazywał skruch nie przyznawał się do zbrodni. Pobyt w wierzeniu traktował jako skutek przegranej wojny a nie jako karę za zbrodni. Na pytanie :dlaczego uczestniczył w zbrodni ? Odpowiadał ze był żołnierzem i musiał wypełniać rozkazy.

94. Marek Edelman bohater reportażu Hanny Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”

Hanna Krall- jest współczesną polską reportażystką. Krytyka ocenia jej twórczość bardzo wysoko jest laureatką wielu nagród zarówno polskich jak i zagranicznych. Jest z pochodzenia Żydówką. Jej reportaż „Zdążyć..” opisuje wydarzenia rozgrywające się na dwóch płaszczyznach czasowych. Bohaterem utworu jest Marek Edelman uczestnik powstania w getcie a po wojnie wybitny kardiochirurg pracujący w zespole prof. Molla. W reportażu przeplatają się wydarzenia z przeszłości będące opisem przeżyć Edelmana w czasie walk powstańczych w getcie i informacje o dokonaniach polskich kardiochirurgów pracujących w klinice w Łodzi. Technika przekazywania przeżyć bohatera w utworze ma charakter fotograficznych migawek. Wydarzenia nie są usystematyzowane w porządku chronologicznym ani logicznym. Pisarka zastosowała tzw. strumień świadomości Edelman mówi o tym co najbardziej nim wstrząsnęło co najgłębiej zapadło w pamięci. Ta technika zagwarantowała prawdziwy realizm narracja dzięki niej jest wstrząsająca podkreśla dramat tysięcy Żydów którzy postanowili walczyć o swoją wolność._ H.Krall ukazuje różne aspekty życia w getcie niewolniczą pracę Żydów głód strach przed śmiercią akty bohaterstwa i tchórzostwa ludzkiego. Ciągle przytacza liczby wywożonych do gazu są to liczby zatrważające wśród nich pojawia się jedna 400 tyś zagazowanych mieszkańców getta. Wiele miejsca poświęca Edelman opisowi powstania w getcie. Mówi o bohaterstwie młodych Żydów którzy pragnęli przypomnieć światu o istnieniu gett obozów koncentracyjnych którzy organizując powstanie chcieli wstrząsnąć sumieniami Europejczyków. Opisuje śmierć Michała Klepfisza wybitnie uzdolnionego inż. i konstruktora który padając na niemiecki karabin uratował życie swoim przyjaciołom. Mówi o postawie Mordechaja Anielewicza przywódcy ŻOB i dowódcy powstania mówi o jego wątpliwościach moralnych o walce wewnętrznej o cierpieniu wreszcie o samobójczej śmierci. Opisuje sceny związane z likwidacją getta. O podpalaniu przez Niemców domów z ludźmi. O wyskakiwaniu przez okna mieszkańców tych domów i o ich okrutnej śmierci. Dla Edelmana powstanie miało wyjątkowy podtekst. Żydzi nie wierzyli w swoje zwycięstwo nie zorganizowali powstania żeby zniszczyć wroga. Mieli świadomość bliskiej nieuchronnej śmierci. W powstaniu zademonstrowali własną wolność i godność. To oni wybrali sposób śmierci ich zdaniem znacznie godniejszy bo z karabinem w ręku. Śmierć w walce miała zupełnie inny wymiar niż śmierć w komorze gazowej. Reportaż H.Krall nie jest tylko o umieraniu i bohaterstwie. Jest utworem o życiu i jego sensie. Edelman przeplata swoje wspomnienia opowiadaniami o dokonaniach prof. Molla który pierwszy w świecie przeprowadził operację na otwartym sercu. Edelman nie tylko opisuje rewolucyjne zabiegi chirurgiczne mówi o dyskusjach w zespole kardiochirurgów o ich zmaganiu się z niewiedzą o poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie jak uratować pacjenta gdy serce przestaje bić. Przy opisach prac zespołu również pojawia się owa cyfra 400tyś. zagazowanych. Występuje ona jednak w proporcji do 1 pacjenta. Pisarka pyta się Edelmana czy warto jest ratować jedno życie kiedy w świadomości tkwi śmierć niewinnych zdrowych zamordowanych. _Edelman odpowiada jej że każde ludzkie życie podobne jest do płonącej świeczki. Bóg te świeczkę zapala i gasi. On jako lekarz stara się ubiec Pana Boga i przedłużyć palenie się świeczki. Jego praca jest miła Bogu Bóg nie sprzeciwia tym którzy w imię dobra człowieka nie zgadzają się na jego wyroki. Powstanie w getcie było również próbą zdążenia przed Panem Bogiem. Bóg gasił świeczkę życia tysiąca Żydów oni swoim aktem bohaterstwa sprawili by gaśnięcie tej świeczki było po ludzku efektowne. Utwór H.Krall jest głęboką refleksją nad kondycją współczesnego człowieka. Nawet koszmarne wydarzenia losowe nie zwalniają człowieka od jego obowiązków moralnych.

95. Współczesne społeczeństwo w ocenie S. Mrożka jako autora „Tanga”

S.Mrożek-1930 debiutował w prasie jako dziennikarz jest satyrykiem i filozofem mieszka w Meksyku. Napisał ”Emigranci” „Policja” „Rzeźnia” „Tango”-1964.

Wydarzenia w dramacie. Akcja dramatu rozgrywa się w salonie awangardowych artystów Stomila i Eleonory obok nich występują babcia Eugenia jej brat Eugeniusz i syn Stomila i Eleonory Artur. Na scenie pojawia się również Edek młody prymitywny człowiek z poza rodziny i Ala narzeczona i kuzynka Artura. Stomil i Eleonora są fanatycznymi wyznawcami postępu. Porzucili wszelkie konwenanse czują się ludźmi absolutnie wolnymi. Stomil pracuje nad eksperymentami w dziedzinie teatru. Życie w rodzinie toczy się leniwie bohaterowie zapełniają nudę grając w karty. Artur student filozofii i medycyny buntuje się przeciwko stylowi życia rodziny. Postanawia wprowadzić ład i porządek stara się zmusić wszystkich do szanowania odrzuconych norm. Pomaga mu w tym wuj Eugeniusz. W dokonaniu rewolucji w domu rodzinnym ma mu pomóc ślub z Alą-ślub tradycyjny z zaręczynami panną młodą w welonie z przysięgą przy ołtarzu. Rzeczywiście udaje mu się wprowadzić ład w życie rodziny. W salonie zapanował porządek rodzina ubrała się tak jak powinni ubrać się uczestnicy wesela. W pewnym momencie Artur zrozumiał że jego rewolucja jest bezsensowna jest bowiem narzuceniem form a nie treści potrzebne są mu ideały a ideały są potrzebne również jego rodzinie. Nie może ich odnaleźć bo wszystkie włącznie z Bogiem zostały odrzucone przez współczesny świat. Sięga więc po władze wuj Eugeniusz przy pomocy pistoletu terroryzuje wszystkich. W tym czasie umiera babcia Eugenia śmierć jej nie czyni na nikim wrażeniu. Ala przyznaje się że zdradził Artura z Edkiem. Artur jest zrozpaczony tym popada we wściekłość grożąc że zamorduje wuja Eugeniusz. Edek zabija Artura i ogłasza że w domu wprowadza swoje porządki. Zdziera ze zmarłego Artura żakiet i ubiera się w niego. Wuj Eugeniusz w poddańczym geście zdejmuje mu buty i idzie je wyczyścić. Edek włącza adapter i zaprasza Eugeniusza do tańca. Dramat kończy się tangiem.

Ośmieszenie awangardystów. „Tango” jest utworem wieloznacznym mówiącym o niepokojach moralnych filozoficznych człowieka z połowy XX wieku. Jednym z problemów jest ukazanie skutków awangardyzmu. Rodzina Stomila i Eleonory przypomina rodzinę Młodziaków z „Ferdydurke”. Eleonora i Stomil odrzucili wszystkie konwenanse i formy jako krępujące ich wolność jako ograniczające ich rozwój artystyczny. Eleonora przypomina Stomilowi i matce jak to bywała bohaterką skandali. Jak to oddała się Stomilowi w pierwszym rzędzie na oczach rodziców i całej widowni w antrakcie między aktami niemieckiej opery. Stomil daje jej do zrozumienia że niejednokrotnie był uczestnikiem takich scen z innymi kobietami w innych miejscach. Te stwierdzenia nie budzą niczyjego oburzenia są dowodem prostolinijności nowoczesności bohaterów którzy nie są zakłamani moralnie którzy zachowują się zgodnie z naturalnymi odruchami. Awangardyzm prowadzi jednak do degradacji moralnej do życiowej bierności. Stomil i Eleonora zbierają plony swojej nowoczesności ich salon jest odrażający jest w nim wózek z dziecięcych lat Artura katafalk który stoi od10 lat od śmierci dziadka. Na stole leżą naczynia każde z innego kompletu resztki jedzenia. Wszyscy zachowują się bardzo swobodnie babcia kreuje się na nastolatkę używa języka ulicy. Ubrana jest w kolorową sukienkę dżokejkę a na nogach ma trampki. Wuj Eugeniusz chodzi w żakiecie od fraka w krótkich wojskowych spodenkach koloru khaki szkockich skarpetkach i czarnych lakierkach. Stomil natomiast nie rozbiera się z piżamy w której brakuje guzików. Członkowie rodziny reprezentują w ten sposób swoją niezależność są ponad wszelkie mody ponad ludzkie opinie ubierają się dla siebie i dla własnej wygody. Awangardyzm Stomila i Eleonory został posunięty do granic absurdu. Usunęli wszystkie reguły i byli już niezdolni do jakiegokolwiek postępu. Zabrakło im przeszkód z którymi mogli by walczyć. Stali się bierni apatyczni odrażający. Mrożek ukazuje inne niebezpieczeństwa awangardyzmu które reprezentował Stomil. Jest on przeintelektualizowany posługuje się żargonem naukowym. Jest niezdolny do ludzkich reakcji do przeżywania zazdrości namiętności. Na zarzut Artura że jest tchórzliwym rogaczem odpowiada: ”rogi to są banalne porównania a nie solidne narzędzia analizy intelektualnej”. Awangardyzm niesie niebezpieczeństwo fascynacji prymitywizmem i tężyzną fizyczną. Stomil Eleonora zachwycają się Edkiem który jest wulgarny prymitywny odrażający. Na przykładzie zależności między Edkiem a Stomilem Mrożek ostrzega że następstwem intelektualnej awangardy jest epoka prymitywnej siły to Edek zwycięża subtelnego Artura i tańcząc tango decyduje jako prowadzący decyduje o sposobie tańczenia. Następny problem w „Tangu” to walka pokory. Ukazany jest w dramacie w sposób absurdalny. Artur dokonuje rewolucji w imię tego z czym walczyły wszystkie pokolenia młodych. Pragnie powrotu starego solidnego porządku czytelnych reguł postępowania czystości w stosunkach erotycznych postawienia kobiety na piedestał. W rozmowie z Alą mówi o świecie mężczyzn i świecie kobiet dzieci i artystów. Staje w obronie tego drugiego świata w którym dzieci czuć się będą swobodne i kochane kobiety będą na powrót łamać serca mężczyznom i będą przedmiotem westchnień a artyści będą służyć ideałom. Zwycięstwo Artura okazuje się niemożliwe świat z którym przyszło mu walczyć zniszczył wszelkie idee. Nie można ich już zaleźć. Artur odkrył że przed światem zniszczonym awangardyzmem stoi droga pełna trudu i wyrzeczeń. Na początku niej będzie prymitywizm a później powolne uszlachetnianie go i poszukiwanie form i ideałów. Trzecim problemem w utworze jest problem władzy. Artur nie mogąc znaleźć idei ucieka się do władzy nie ma jednak środków ani możliwości jej sprawowania jest zbyt prawy i autentyczny. Informacja o zdradzie Ali poraża go. Odkrywa sam przed sobą że ją naprawdę kocha że ślub nie miał być formą prowokacji buntem przeciwko rodzicom. Zostaje ofiarą Edka. Prawdziwym zwycięstwem jest cham który narzuca wszystkim swoją wolę. „Tango” jest aluzją do czasów współczesnych jest krytyką postaw polskiej inteligencji która udając fascynację awangardą zaakceptowała prymitywizm rządów komunistycznych. Jest również aluzją historyczną literacko nawiązuje do Dziadów II i Wesela. Końcowe wnioski Mrożka są zbieżne z wnioskami Mickiewicza i Wyspiańskiego. Polska inteligencja nie jest klasą twórczą jest ciągle zniewolona w marazmie oddaje władzę chamom.

96. Dżuma Alberta Camusa parabola o współczesnym człowieku i jego problemach egzystencjalnych

Akcja "Dżumy " rozgrywa się w roku 194X w Oranie w Algierze. W mieście tym zaczynają pojawiać się zdechłe szczury. Pojawiają się przypadki gorączki, wzrasta liczba zmarłych. Doktor Rieux wie, ze w Oranie wybuchła epidemia dżumy. Zwołuje naradę komisji sanitarnej i stara się uświadomić wszystkim skale niebezpieczeństwa. Spotyka się jednak z niedowierzaniem. Nawet koledzy lekarze starają się zbagatelizować zjawisko. Występuje gwałtowny wybuch epidemii. Miasto zostaje zamknięte, nikt nie może go opuścić, ani nikt do niego przybyć. Mieszkańcy żyją osamotnieni w strachu przed śmiercią. Dziennikarz Rambert prosi doktora Rieux by ten umożliwił mu wyjazd do Paryża do swojej ukochanej, jest przekonany ze najwyższa wartością jego życia jest miłość i nie chce w ramach podejrzanej solidarności z niej rezygnować. Rieux nie może i nie chce mu pomoc. Dżuma dotknęła wszystkich mieszkańców, nawet tych zgromadzonych na kwarantannie na stadionie miejskim. Jezuita ojciec Peneloaux wygłasza do wiernych kazanie w którym wyjaśnia ze dżuma jest kara boska za grzechy. Nad wytworzeniem serum pracuje przyjaciel doktora stary dr Caster. Rambert mając możliwość wyjazdu rezygnuje,

czuje obowiązek solidaryzowania się z mieszkańcami Oranu, nie chce być tchórzem. Dr. Caster przygotował serum, a Peneloaux wygłasza długie kazanie w którym opowiada o przeżyciach których doznał gdy opiekował się umierającym dzieckiem. To kazanie jest o bardzo trudnej miłości do Pana Boga. Miłość ta zakłada całkowite zapomnienie samego siebie i pogardę do wlanej osoby. Po zastosowaniu serum następuje przesilenie epidemii, ostatnia ofiara dżumy jest Tarrou, w Oranie pojawiają się żywe szczury, miasto zostaje otwarte, w sanatorium umiera żoną doktora. Dżuma odeszła "ale bakcyl

nigdy nie umiera i nie znika". Powieść jest parabola czyli moralizatorska przypowieścią. Dżuma ma przenośne znaczenie,

jest w utworze nie tylko choroba, ale wojna i wszelkim złem. Jeden z bohaterów mówi o duszach zadżumionych czyli o ludziach pozornie uczciwych i czystych którzy jednak spija wokół siebie zło. Dżuma w utworze Camusea jest sytuacja ekstremalna, zagrożeniem, tragedia która wymaga zademonstrowania określonych postaw. Jest sprawdzianem ludzkich charakterów, zmusza do ofiarności lub tchórzostwa. Dr. Rieux tak mówi o postawie wobec dżumy :"kiedy jednak widzi się biedę i cierpienie, jakie przynosi dżuma, trzeba być szaleńcem, ślepcem lub łajdakiem żeby się na nią zgodzić ". Człowiek nie może aprobować otaczającego go zła. Jego obowiązkiem jest walka z nim.

---