P R A W O K O N S T Y T U C Y J N E

Pojecie i przedmiot prawa konstytucyjnego

W przeszłosci rozumiane było jako ogół prawa panstwowego, dopiero pod wpływem doktryny

zachodniej mówiło sie o prawie konstytucyjnym, poniewa_ prawo panstwowe nie było terminem

adekwatnym. Sam termin pojawi sie pod koniec XVIII wieku. O prawie konstytucyjnym

mo_emy mówic w nastepujacych znaczeniach:

1. Przedmiotowym - gałaz prawa regulujaca ustrój panstwa, jego strukture i mechanizmy

a. Sensu largo - ogół norm prawnych, które odnosza sie do podstawowych kwestii

ustroju panstwa, niezale_nie od tego, w jakich aktach te normy sa ujete.

b. Sensu stricte - normy prawne zawarte tylko w konstytucji

2. Naukowe - wyjasnianie i systematyzacja pojec. Metody badania prawa konstytucyjnego:

a. prawno - dogmatyczne skupiajace sie nad samym tekstem prawnym

b. prawno - porównawcze konfrontujace systemy prawne w czasie i przestrzeni

c. socjologiczne - kłada akcent na geneze prawa oraz jego wpływ na aktualny

system prawa

Zakres przedmiotu prawa konstytucyjnego uzależniony jest od istniejącej koncepcji państwa. W

realnym socjalizmie występowała tendencja do rozszerzania zadań państwa, a zatem równie_

ilość zapisów w konstytucji była większa. Natomiast w liberalizmie politycznym pojecie

ogranicza sie do aparatu władzy panstwowej. Inne tresci zostaja zdekonstytucjonalizowane.

Natomiast zawsze istnieje konstytucjonalizacja praw jednostki i obywatela. Bardzo adekwatny

okazuje sie w tym systemie podział wprowadzony przez Ulpiana na prawo publiczne i prywatne.

PK nale_y zaliczyc do prawa publicznego wewnetrznego. Po II Wojnie swiatowej mamy

podziały na prawo materialne (regulujace prawa i obowiazki poszczególnych podmiotów) oraz

procesowe -formalne (jaki u_ytek mamy uczynic z przysługujacych nam praw i obowiazków?).

Formalne prawo konstytucyjne rozwija sie w Polsce dzieki działalnosci Trybunału

Konstytucyjnego.

Na pojecie przedmiotu prawa konstytucyjnego składaja sie:

 funkcje panstwa - wg teorii:

o wewnetrzna - porzadek i bezpieczenstwo panstwowe

o zewnetrzne

o kulturalno - wychowawcze

o gospodarczo - organizacyjne

 formy sprawowania władzy panstwowej (artykuł 4)

 system organów panstwa - zasady, struktura i ich funkcjonowanie

 zasady okreslajace miejsce jednostki w panstwie

Specyfika prawa konstytucyjnego:

 interesuje sie instytucjami o zasadniczym znaczeniu

 jest fundamentem całego systemu norm i zródeł prawa

 formułuje podstawowe zasady obowiazujace w innych dziadzinach

 okresla sposób powstawania norm prawnych w panstwie

Źródła prawa konstytucyjnego

Sa to decyzje organów panstwowych polegajace na:

 stanowieniu prawa - w nich znajdziemy zródła prawa

 podejmowaniu decyzji o charakterze generalno-konkretnym - orzeczenia sadowe,

poszczególne akty administracyjne

Zródła poznania prawa - konkretne dzienniki urzedowe, publikatory: Dziennik Ustaw, Monitor

Polski.

2

Zródła prawa w sensie

 materialnym - wszystkie czynniki wpływajace na tresc prawa - kultura prawna, tradycja,

stosunki własnosciowe. Zajmuja sie nimi socjologowie prawa.

 Formalnym - normy prawne regulujace ustrój panstwa

Podział zródeł prawa konstytucyjnego:

 normatywne

o konstytucja

o ustawy konstytucyjne

_ epizodyczne, Np. zmiany konstytucji, lata 70-te, 80-te

_ samodzielne, Np. o trybie przygotowania konstytucji

_ jako reguły konstytucyjne

o umowy miedzynarodowe ratyfikowane za uprzednia zgoda wyra_ona w ustawie

o ustawy zwykłe - w pewnym sensie akty wykonawcze w stosunku do konstytucji

o ustawy miedzynarodowe ratyfikowane bez ustawy akceptujacej

o uchwały normatywne Sejmu, Regulamin Sejmu z 30.VII.1992

o akty normatywne prezydenta - zarzadzenia; rzadko rozwijane w aktach

wykonawczych

o akty prawne naczelnych organów

o rozporzadzenia

o uchwały URM oraz zarzadzenia poszczególnych ministrów

 nienormatywne

o prawo zwyczajowe - zwyczaj funkcjonujacy od niepamietnych czasów, dosc

ostry, uznany przez panstwo do poparcia przymusem panstwowym - Np.

powoływanie ministrów bez tek, uchwała rady panstwa z 1772 roku uznajaca

Mazurek Dabrowskiego za oficjalny hymn Polski. Czesciej jednak wystepuja w

common law.

o Precedens - jednorazowe rozstrzygniecie okreslonej kwestii. Mo_e on

zapoczatkowac kształtowanie sie zwyczaju i prawa zwyczajowego

 Orzecznictwo TK i SN odgrywaja du_a role, jednak nie bedac normami generalnoabstrakcyjnymi,

nie moga byc zaliczone do zródeł prawa

Stosunek norm prawa wewnetrznego / miedzynarodowego (Np. prawa WE):

 Zasada dualizmu - podmiot podporzadkowania prawa wewnetrznego nie mo_e podlegac

prawu zewnetrznemu. Wtedy czesto wystepuje dyrektywa nakazujaca tworzenie systemu

wewnetrznego spójnego z systemem zewnetrznym

 Zasada nomizmu - oba typy norm łacza sie ze soba i kształtuja sie ze soba na zasadzie

podległosci. Pojawia sie tutaj kwestia pierwszenstwa

 W Polsce umowa miedzynarodowa podpisana za zgoda ustawy posiada prymat nad

ustawa zwykła.

P A N S T W O

Podejscia do terminu PANSTWA:

- socjologiczne - panstwo jako grupa społeczna

- normatywistyczne - Hans Kelsen; akcent na system norm prawnych

- psychologiczno-prawne - łaczenie stanów emocjonalnych rzadzacych i rzadzonych

- marksistowskie - walka klas

Definicja Yeringa - aby zaistniało panstwo, musza wystapic: ludnosc, terytorium oraz władza

najwy_sza. Inni autorzy dodaja jeszcze organizacje przymusu - panstwo posiada monopol na

jego stosowanie; hierarchicznosc - wystepuja organy centralne i lokalne; wspólnotowosc - wiez

emocjonalna pomiedzy obywatelami Nale_y równie_ wspomniec o suwerennosci wewnetrznej i

zewnetrznej jako niezbednym elemencie panstwowosci.

Typ panstwa - z chwila upadku doktryny realnego socjalizmu sens takiego rozró_nienia upada -

zwiazane było z odpowiedzia na pytanie do kogo nale_y władza?). W ramach tego podziału

wyró_niano formacje: niewolnicza, feudalna, kapitalistyczna, socjalistyczna oraz komunistyczna.

Forma panstwa - w tym rozró_nieniu bierzemy pod uwage ogół metod i sposobów sprawowania

władzy w panstwie - jak sprawowana jest władza?, tj.:

- jakie istnieja naczelne organy?

- jak układaja sie stosunki miedzy nimi, na jakich zasadach?

- jaka jest struktura panstwa (federacja/unitarnosc)

Dzięki odpowiedzi na te pytania możemy klasyfikować

Panstwo unitarne a federalne

1 )Unitarne jednolite, poszczególne terytoria nie maja zbyt du_ej autonomii.

2) Federalne wyró_niaja sie autonomia jednostek terytorialnych. Mo_emy tutaj mówic o:

a. - federacji - na szczeblu ogólnozwiazkowym istnieja organy panstwowe

posiadajace swoje kompetencje

b. - konfederacjach - w przeszłosci etap wstepny do federacji, jako luzniejszy

zwiazek poszczególnych jednostek nawiazujacy do wspólnego celu, Np. obrony

przed wrogiem (por. Zwiazek Panstw Hanzeatyckich)

Re_imy polityczne: Re_im to ogół metod jakimi posługuje sie aparat panstwowy w stosunkach z

obywatelami. Jest odpowiedzia na pytanie: Jaki jest realny stopien udział społeczenstwa w

rzadzeniu? W demokratycznych wystepuje zale_nosc aparatu panstwowego od obywateli,

natomiast w niedemokratycznych panstwo wychodzi spod kontroli obywateli. Mo_emy wyró_nic

re_imy:

 demokratyczne - istnieje wspólny system wartosci, wspólne sfery postepowania,

konsensus w kwestiach podstawowych, istnieja metody wyra_ania interesów grup

społecznych i rozstrzygania sporów. Wyró_niamy nastepujace elementy tego re_imu:

o równosc obywateli wobec prawa

o system kontroli działania organów panstwowych - wszelkie naruszenia prawa

moga byc naprawione

o wszelkie ograniczenia praw i wolnosci obywatelskich beda miały podstawe

ustawowa, a nie w przepisach wykonawczych

 totalitarne - oznacza wchodzenie w ró_ne dziedziny _ycia

 autorytarne. - dominuje jednostka

Formy rzadów - strukture organizacyjna najwy_szych organów panstwowych oraz hierarchia

wa_nosci i zasady podporzadkowania miedzy nimi. Mo_emy mówic o monarchiach oraz

republikach. Inny podział wprowadza Monteskiusz:

1) system równowagi legislatywy i egzekutywy - system parlamentarno-gabinetowy. Po raz

pierwszy narodził sie w Wielkiej Brytanii

a. dualizm egzekutywy

b. rzad jest powoływany przez głowe panstwa za zgoda parlamentu wyra_ona w

formie wotum zaufania

c. funkcja rzadzenia w rekach gabinetu, a nie prezydenta

d. prezydent nie posiada realnej władzy. Nie ponosi równoczesnie

odpowiedzialnosci politycznej przed parlamentem.

e. Kontrasygnata premiera lub własciwego ministra w aktach urzedowych

f. Ministrowie ponosza odpowiedzialnosc polityczna przed parlamentem. Jest ona

zarówno solidarna jak i indywidualna

g. Egzekutywa posiada uprawnienia równowa_ace kompetencje parlamentu - Np.

_adanie rozwiazania parlamentu przed upływem jego kadencji

2) system rozdziału legislatywy i egzekutywy - system prezydencki jest charakterystyczny

dla Stanów Zjednoczonych

4

a. skupienie egzekutywy w rekach prezydenta łaczacego funkcje głowy panstwa i

premiera

b. Prezydent bezposrednio wykonuje funkcje rzadzenia - brak rzadu w sensie

konstytucyjnym

c. Prezydent nie ponosi odpowiedzialnosci politycznej przed parlamentem

d. Prezydent nie mo_e rozwiazac parlamentu przed upływem jego kadencji

e. Ministrowie ponosza odpowiedzialnosc polityczna wyłacznie przed rezydentem

f. Prezydent posiada silna legitymacje do sprawowania władzy - pochodzi w

wyborów powszechnych

3) system mieszany

4) system władzy jednolitej przy zachowaniu demokracji - Szwajcaria. Władza najwy_sza

nale_y do parlamentu, inne sa jej podporzadkowane. Taki system mo_emy ró_nie

nazywac: rzady zgromadzenia, system konwentu czy model władzy parlamentarno -

komitetowej. Taka forma posiada nastepujace cechy:

a. przewaga uprawnien parlamentu

b. rzad powoływany przez parlament, a głowa panstwa nie posiada tutaj _adnych

istotnych prerogatyw

c. wystepuje zale_nosc funkcjonalne rzadu od parlamentu. To parlament ustala linie

polityki panstwa, która rzad ma zrealizowac.

d. Rzad ma znikomy wpływ na funkcjonowanie parlamentu z wyłaczeniem

inicjatywy ustawodawczej

e. Skrócenie kadencji parlamentu mo_e nastapic jedynie w drodze jego

samorozwiazania.

f. Głowa panstwa ponosi polityczna odpowiedzialnosc przed parlamentem.

g. Model sprawowania władzy nie jest zale_ny od jakiegokolwiek konkretnego

systemu politycznego

W prawie konstytucyjnym mo_emy miec do czynienia z odpowiedzialnoscia polityczna, konstytucyjna, a

sporadycznie karna. Polityczna oznacza odpowiedzialnosc za kierunek prowadzonej polityki, trafnosc

podejmowanych decyzji; egzekucja nastepuje w drodze wotum nieufnosci lub odmowy udzielenia wotum

zaufania. Konstytucyjna za naruszenie przepisów konstytucji badz pogwałcenie ustaw. Za delikt

konstytucyjny - w Polsce realizowana przez Trybunał Stanu

W Polsce wystepuje zracjonalizowany parlamentaryzm. Wprowadzono rozwiazania majace na

celu zwiekszenie stabilnosci władzy panstwowej m.in. poprzez konstruktywne wotum

nieufnosci.

Organy panstwowe- jest nim osoba lub grupa osób, które według obowiazujacego prawa

podejmuja działania władcze uwa_ane za działania samego panstwa. Wsród takich działan

wyró_nimy: stanowienie prawa, wydawanie aktów indywidualnych i konkretnych, wykonywanie

przymusu panstwowego, wykonywanie kontroli panstwowej (Np. NIK).

K O N S T Y T U C J A

Konstytucja - w znaczeniu pierwotnym nadawac ustrój, termin wprowadzony przez Sulle w V

w. p.n.e. Na przestrzeni wieków rozumiana równie_ jako: reguły _ycia zakonnego

(sredniowiecze), ustawy szlacheckie (Polska szlachecka) czy zasady ustroju (Monteskiusz).

Współczesnie rozumiemy ten termin jako:

1) ustawa zasadnicza - znaczenie formalno-prawne

2) całokształt norm regulujacych ustrój panstwa, niezale_nie od tego, w

jakich aktach te normy sie znajduja (porównaj Wielka Brytania) -

znaczenie materialne

3) Lasalle „O istocie demokracji” - konstytucja pisana, a rzeczywisty układ

sił społeczno - politycznych w panstwie powodujacy, _e ustrój jest taki,

jaki jest. - znaczenie rzeczywiste

4) Doktryna marksistowska i komunistyczna

5

Geneza konstytucji pisanych:

 Konstytucje pisane pojawiaja sie dopiero pod koniec XVIII wieku - w USA, Polsce.

 Podstawy stwarza w XVI i XVII wieku racjonalizm (Kartezjusz, Bacon), gdzie rozum

był miara prawdy.

 Rewolucje z XVIII wieku oraz okres oswiecenia odrzuca teologie opowiadajac sie za

prawem.

 Doktryna J.J. Russoe - teoria umowy społecznej; panstwa powstały w wyniku umowy.

Jej warunki maja byc zapisane w konstytucji

 W dziele „O duchu praw” Monteskiusz zawarł akapit dotyczacy ustroju Anglii -

doktryna podziału i równowa_enia sie władz

 W XIX wieku istotny wpływ wywołał pozytywizm prawniczy - idea panstwa prawa

Funkcje konstytucji pisanej:

 prawna - jest to akt prawny o najwiekszej mocy, wszystkie inne winny byc jemu

podporzadkowane

 polityczna - najwa_niejsze idee i zasady ustroju panstwa

 organizacyjna - wyznaczenie form _ycia zbiorowego, zasad organizacji _ycia panstwa

 społeczna - okreslenie ustroju, efekt kompromisu miedzy ró_nymi grupami społecznymi

 programowa - okreslenie celów i etapów rozwoju panstwa

 integracyjna - konstytucja winna intensyfikowac wiez obywatelska z panstwem -

najczesciej w kontekscie USA

 wychowawcza - upowszechnianie pewnych wartosci; nie ma konstytucji obojetnych

aksjologicznie

Cechy konstytucji jako ustawy zasadniczej:

1. Szczególna tresc - polega na zakresie regulacji, to, które zagadnienia znajduja sie w

konstytucji zale_y od ustrojodawcy; sposób (głebokosc) regulacji. Zakres materii

regulowanej przez konstytucje ma charakter uniwersalny. Składaja sie na niego:

a. Zasady ustroju politycznego

b. Prawa i wolnosci jednostki

c. System organów panstwa, ich kompetencje

d. Zasady zmiany konstytucji

e. Reguluje całokształt zagadnien ustroju społeczno-politycznego i podstawowe

instytucje ustrojowe

f. Wszystkie postanowienia maja charakter normatywny (ale: preambuła)

g. Szczególny, momentami podniosły jezyk

h. Najwieksza abstrakcyjnosc i generalnosc norm konstytucyjnych

2. W konstytucji z 1997 roku znajdziemy kilka zapisów dodatkowych, charakterystycznych

dla III RP:

a. dokonano konstytucjonalizacji systemu zródeł prawa (rozdział III)

b. zasady przekazania czesci swej suwerennosci organizacji miedzynarodowej -

artykuł 90

c. zdekonstytucjonalizowano instytucje prokuratury

d. uprawnienia prezydium sejmu przekazano marszałkowi, a sama instytucja

podległa dekonstytucjonalizacji

3. Szczególna moc prawna: (A 87)

a. Zajmuje najwy_sze miejsce w systemie zródeł prawa

b. Przedmiot normowania o charakterze pierwotnym i nieograniczonym

c. Wszystkie akty musza byc zgodne z konstytucja - obowiazek negatywny

ustawodawcy uzupełniony równie_ obowiazkiem pozytywnym wedle którego ma

on wydac akty normatywne niezbedne dla realizacji konstytucji - Artykuł

105/106 - „okresla ustawa”

d. Ustawy zwykłe pełnia w pewnym sensie role przepisów wykonawczych

konstytucji

6

e. Wyjatki od zasad zawartych w konstytucji dopuszczalne tylko i wyłacznie w

drodze ustawy - artykuł 49 dotyczacy wolnosci korespondencji i komunikowania

sie

4. Szczególna forma

a. Nazwa aktu prawnego

b. Sposób uchwalenia oraz dokonywania zmian

Sposób zmiany konstytucji RP

Wyró_niamy 2 rodzaje konstytucji z uwagi na sposób jej zmiany: gietkie zmieniane w trybie

ustawy zwykłej oraz sztywne, z okreslona procedura zmian. Konstytucje z 1997 roku zaliczymy

do drugiej grupy.

Dla przypomnienia ustawy zwykłe w Polsce uchwala sie wiekszoscia bezwzgledna 50%+1

posłów / senatorów. Mamy równie_ inne rodzaje wiekszosci: kwalifikowana - ułamek wiekszy

od ½ , wzgledna gdy najwieksza liczba deputowanych bioracych udział w głosowaniu opowiada

sie za.

Przechodzac do meritum - Artykuł 235 Konstytucji (Rozdział XII) szczegółowo omawia kwestie

zwiazane ze zmiana ustawy zasadniczej. Musi do tego dojsc przy zgodzie 2/3 sejmu oraz 50%+1

Senatu. Inicjatywe zmiany zapisów konstytucji wniesc mo_e tylko: 1/5 wszystkich posłów,

prezydent lub Senat. (przy ustawie zwykłej - 15 posłów, URM, komisje sejmowe).

Szczególnemu trybowi podlega zmiana rozdziałów I (Rzeczpospolita), II (Wolnosci, prawa i

obowiazki człowieka i obywatela) oraz XII (Zmiana konstytucji) - wszystkie zmiany w tym

zakresie moga na wniosek w/w podmiotów podlegac referendum.

Przy zmianie zapisów konstytucji Prezydentowi nie przysługuje prawo weta. Konstytucji nie

mo_na równie_ zmieniac w okresie stanów nadzwyczajnych.

Sposób wprowadzenia konstytucji z 1997 na podstawie ustawy konstytucyjnej z 23.IV.1992

roku oraz wiedzy historycznej

Rodzaje wprowadzania konstytucji oraz jej stosowania - geneza:

1. Oktrojowanie - nadanie przez monarche, Np. w Ksiestwie Warszawskim w 1808 roku

2. Konstytuanta

3. poprzez konwencje - Np. USA; odrebne ciało powołane celem jednego zadania -

uchwalenia konstytucji

4. Prusy 1850 - konstytucja uchwalona w drodze współpracy monarchy i parlamentu

5. Referendum - w ten sposób wprowadzono konstytucje w Polsce. Cały tryb

wprowadzenia był taki, jak poni_ej pokazano

Główne zagadnienie:

1. Konstytucje uchwalac bedzie Zgromadzenie Narodowe pod przewodnictwem obojga

marszałków, a przyjmowac naród w drodze referendum.

2. Została powołana komisja konstytucyjna z 10% posłów i senatorów (56 członków).

3. Prawo inicjatywy konstytucyjnej / wniesienia projektu konstytucyjnego nale_ało do: samej

komisji, grupy 56 członków ZN, prezydenta, od 1994 roku równie_ grupie 500 tysiecy

obywateli.

4. Dopuszczano mo_liwosc organizacji referendum czastkowego dla kwestii spornych

5. Komisja konstytucyjna ma sformułowac jednolity projekt na podstawie zgłoszonych

projektów. Wpłyneło 7 takich projektów (wymienione w układzie chronologicznym):

a. Senat I kadencji

b. sojusz Lewicy Demokratycznej

7

c. Unia Demokratyczna

d. Polskie Stronnictwo Ludowe i Unia Pracy

e. Prezydent Lech Wałesa

f. KPN z Moczulskim na czele

g. Partia Centrum (w 1994 roku jednak sama wycofała swój projekt)

h. Solidarnosc (pod postacia inicjatywy obywatelskiej)

6. Prace z zało_enia miały przebiegac w 2 lub 3 czytaniach (rozpatrzeniach).

a. Debata w Zgromadzeniu Narodowym. Mo_liwosc odrzucenia lub odesłania do

komisji konstytucyjnej

b. Komisja konstytucyjna przedstawia tekst jednolity. Nastepuje debata, wprowadzane

sa poprawki, odbywa sie głosowanie oraz ponowne odesłanie do komisji

konstytucyjnej

c. Powtórzenie II czytania: głosowanie nad poprawkami oraz całoscia projektu. W tym

momencie prezydent mo_e zgłosic poprawki (było ok. 40 poprawek stylistycznych

zgłoszonych ju_ przez Aleksandra Kwasniewskiego).

d. Odbywa sie IV czytanie (zwiazane z poprawkami prezydenckimi). Ponowne

głosowanie.

7. Prezydent zarzadza referendum - konstytucja mogła byc przyjeta mimo nie osiagniecia

kworum. W rzeczywistosci frekwencja wyniosła 42,8%, w tym 52,7% obywateli

opowiedziało sie za konstytucja. Było to niewielkie poparcie.

8. Cały proces uchwalenia nowej konstytucji trwał dosc długo - najpierw sejm kontraktowy

nie posiadał pełnej legitymacji do rozpoczecia prac, II kadencja Sejmu to okres ogromnego

rozbicia politycznego, mimo to zaczeto czynic pierwsze kroki. Najwiecej pracy przypada na

okres III kadencji - lata 1993 - 1997. Przewodniczacymi komisji konstytucyjnych byli

kolejno: Aleksander Kwasniewski, Włodzimierz Cimoszewicz oraz Marek Markiewicz.

9. Istnieja ró_ne okresy wejscia w _ycie konstytucji - Np. ustawa z IV'1997 roku miała wejsc

po 3 miesiacach od dnia ogłoszenia. Stosowanie konstytucji bezposrednio we wszelkich

mo_liwych kwestiach.

10. Kwestie sporne

a. pozycja i uprawnienia prezydenta

b. stosunki panstwo - kosciół

c. regulacja praw socjalnych (SdRP za regulacjami z 1952 roku)

d. zakres demokracji bezposredniej (ustalono szeroki zakres)

e. zapis o ochronie _ycia

f. preambuła (posiada ja wiekszosc konstytucji; wyjatki to m.in. Belgia, Grecja, Łotwa,

Dania)

g. inwokacja (porównaj konstytucja marcowa; rozwiazanie rzadko spotykane, Np.

Szwajcaria, Grecja, Kraje islamskie)

Zakonczenie - Konstytucja z 1997 jest 10 z kolei:

1. Konstytucja 3 maja (1791)

2. Konstytucja Ksiestwa Warszawskiego (1807)

3. Konstytucja Królestwa Polskiego (1815)

4. Mała Konstytucja (1919)

5. Konstytucja marcowa (1921) + nowela sierpniowa (1926)

6. Konstytucja kwietniowa (1935)

7. Mała konstytucja (1947)

8. Konstytucja lipcowa (1952)

9. Mała konstytucja (1992)

10. Konstytucja III RP (1997)

Systematyka konstytucji

Mo_emy mówic o dwóch rodzajach systematyki: ogólnej (intytulacja, preambuła, czesc

artykułowana - 13 rozdziałów). Oraz szczegółowej (rozdziały, tytuły-działy, podtytuły, artykuły,

ustepy, punkty)

8

Gwarancje zgodnosci prawa z konstytucja - z zało_enia sama deklaracja nadrzednosci

konstytucji nie wystarczy:

 bezposrednie - instytucje stworzone dla zapewnienia przestrzegania konstytucji -

powstaje sadownictwo konstytucyjne, charakteryzowane sa formy odpowiedzialnosci

konstytucyjnej

 posrednie - pełnia role raczej uboczna; maja słu_yc innym zadaniom. Zalicza sie do nich:

o zasade trójpodziału władzy (lepsze funkcjonowanie konstytucji)

o zasade jawnosci działania organów panstwowych

Rodzaje kontroli konstytucyjnej

1. Parlamentarna - doktryna francuska oparta wokół dwóch kwestii - trójpodziału i roli

konstytucji w systemie. Sam parlament działajac im pleno. Ustalajac ustawy ma

pilnowac ich zgodnosci z konstytucja. Powoływane sa równie_ organy wewnetrzne

parlamentu, Np. komisje ds. prac ustawodawczych w polskim sejmie.

2. Pozaparlamentarna - wyró_niamy 2 modele:

a. Amerykanski

i. Sady powszechne na czele z Sadem Najwy_szym USA

ii. Kontrola o charakterze uniwersalnym w sensie przedmiotowym -

odniesienie do wszystkich aktów normatywnych

iii. Charakter zdekoncentrowany i wielopłaszczyznowy

iv. Kontrola konkretna - uruchamiana przy okazji rozpatrywania przez sady

konkretno-indywidualnych spraw poszczególnych obywateli

v. Charakter wzgledny - rozstrzygniecia sadowe obowiazuja tylko miedzy

stronami (Inter partes, a nie erga omnes) - pozbawione sa mocy ogólnej

b. Europejski

i. Obowiazuja ró_ne nazwy: Trybunały, Sady Konstytucyjne, Francuska

Rada Konstytucyjna - charakter skoncentrowany

ii. Sady nie posiadaja kompetencji samodzielnego rozstrzygania

iii. Kontrola mo_e byc wszczynana tak_e na podstawie abstrakcyjnych

inicjatyw uprawnionych podmiotów

iv. Charakter bezwzgledny - orzeczenie mo_e eliminowac ustawe z

powszechnego systemu prawnego

v. Charakter kompleksowy - trybunały zajmuja sie wszelkimi sprawami

zwiazanymi ze stosowaniem konstytucji

T R Y B U N A Ł K O N S T Y T U C Y J N Y

Rys historyczny

1982 - po raz pierwszy pojawia sie w polskim ustroju prawnym; 26.III.1982 - w

znowelizowanej konstytucji TK wpisany do rozdziału IV dotyczacego NIK - 2 nowe artykuły

(jeden o TK, jeden o TS). Umieszczenie TK razem z NIK spowodowane było wzgledami natury

redakcyjnej.

1985 - pojawiaja sie regulacje ustawowe. Rola TK jest dosc istotna - Sejm nie byłby w stanie

sam kontrolowac swoich działan. Ustawa z 29.IV.1985 reguluje kwestie doktrynalne: panstwo

realnego socjalizmu - ustawy uchwalone przez Sejm mogły byc uchylone - sprzecznosc wobec

zasady jednolitosci władzy panstwowej - orzeczenia TK nie beda miały charakteru ostatecznego

w odniesieniu do ustaw (Sejm 2/3 głosów mógł odrzucic orzeczenie TK).

1989- TK orzymuje prawo dokonywania powszechnie obowiazujacych wykładni ustaw na

wniosek prezydenta, prezesa Sadu Najwy_szego i innych podmiotów.

1990 - Sad Wojewódzki w Warszawie badz Minister Sprawiedliwosci mo_e kierowac wniosek o

zbadanie konstytucjonalnosci funkcjonowania partii politycznych. Podstawa prawna: Ustawa o

PP z 27.06.1997 roku - artykuły 14,21,42-44

1997 - powstała nowa ustawa. - TK składa sie z 12 sedziów, w tym przewodniczacy i

wiceprzewodniczacy, wybieranych na kadencje 8 letnia przy zmianie składu orzekajacego co 4

lata. Podstawowe funkcje to: 1/kontrola konstytucyjnosci prawa w formie kontroli konkretnej i

9

abstrakcyjnej (pytania prawne dotyczace ró_nego rodzaju postepowan m.in. za posrednictwem

prezesa Sadu Najwy_szego; inne podmioty upowa_nione do kierowania wniosków do TK, Np.

Prezydent, Marszałek Sejmu). 2/sygnalizacyjna - przewodniczacy TK przedstawia sejmowi

uwagi o uchyleniach i lukach w prawie.

1997 - TK został pozbawiony mo_liwosci dokonywania wykładni ustaw. Kompetencja ta została

przejeta przez Sad Najwy_szy

Podobienstwa Trybunałów Stanu i konstytucyjnego z sadami powszechnymi:

Mo_emy dokonac definicji organów wymiaru sprawiedliwosci od dwóch stron:

 Podmiotowej - w sposób wyczerpujacy wymienia sie wszystkie organy sprawujace

wymiar sprawiedliwosci - a. 56 konstytucji z 1952 / a. 175 konstytucji z 1997 roku. W

tym znaczeniu Trybunał Konstytucyjny nie jest organem tego typu.

 Przedmiotowej - opisujemy cechy działalnosci w ramach wymiaru sprawiedliwosci.

Podstawowym celem wymiaru sprawiedliwosci jest rozstrzyganie konfliktów co do

prawa srodkami przymusu panstwowego. W zwiazku z tym TK/TS oraz sady

powszechne charakteryzuja sie nastepujacymi cechami:

o Charakter panstwowy

o Działalnosc urzekajaco-rozstrzygajaca

o Funkcjonalna niezale_nosc sadów

o Specyficzne zasady postepowania oraz organizacji, tj. niezawisłosc sedziowska,

kontradyktoryjnosc oraz jawnosc postepowania.

Opierajac sie na takim ujeciu, mo_na dostrzec podobienstwa sadów i trybunałów.

Wystepuja równie_ ró_nice, tj. m.in. :

o sady działaja w sprawach indywidualno-konkretnych

o TK mo_e stosowac kontrole abstrakcyjna

o TK jest organem quasi - sadowym o statusie konstytucyjnym i niezawisłym

funkcjonowaniu sedziów

Delegerate o TK

1. A 188 - 197m tj. Rozdział VIII konstytucji

2. A. 79 konstytucji dotyczacy skargi konstytucyjnej

3. A 122 - wstepna kontrola zgodnosci ustaw z konstytucja

4. A 131 - stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzedu przez prezydenta RP

5. A 133/U 2 - zgodnosc umowy miedzynarodowej z konstytucja

6. A 175 - organy wymiaru sprawiedliwosci

7. Ustawa o Trybunale Konstytucyjnym z 1.VIII.1997 roku

8. A 144 u.3 p.9 - wniosek prezydenta do TK nie wymaga kontrasygnaty

9. A 186 u 2 - KRS mo_e wystapic do TK o stwierdzenie zgodnosci aktów prawnych z

konstytucja, które dotycza niezale_nosci i niezawisłosci sedziowskiej

10. A 224 - Wniosek Prezydenta do TK o zbadanie zgodnosci ustawy bud_etowej z

konstytucja

Funkcja Trybunału konstytucyjnego

Orzekanie o konstytucyjnosci i legalnosci aktów prawnych

Podział 1

1. KONTROLA ABSTRAKCYJNA - Okreslone podmioty wystepuja o stwierdzenie

niezgodnosci z konstytucja aktów prawnych - w ten sposób inicjuja ten rodzaj kontroli w

oderwaniu od konkretnych zastosowan kwestionowanych norm prawnych. Mo_emy

wyró_nic nastepujace rodzaje podmiotów kompetentnych w tym zakresie:

a. Legitymowane generalnie, bez _adnych ograniczen (konkretnego odniesienia do

aktu prawnego): Prezydent, Premier, Marszałkowie, Prezes Sadu Najwy_szego,

Rzecznik Praw Obywatelskich, Prezes NIK i inni

b. Legitymowane szczegółowo - podmioty posiadaja mo_liwosc wniesienia

wniosku, gdy kwestionowany akt prawny dotyczy ich kompetencji: organy

10

stanowiace samorzadu terytorialnego, ogólnokrajowe organy zwiazków

zawodowych, koscioły, zwiazki wyznaniowe.

c. Legitymowane indywidualnie - KRS w zakresie aktów prawnych dotyczacych

niezale_nosci i niezawisłosci sedziowskiej (A. 186 u.2)

2. KONTROLA KONKRETNA - polega na udzielaniu odpowiedzi na pytanie prawne co

do zgodnosci prawa z konstytucja je_eli od odpowiedzi na to pytanie prawne zale_ały

rozstrzygniecia sprawy toczacej sie przed sadem - Artykuł 193. Nale_y zaznaczyc, i_

procedura sadowa jest jedyna mo_liwa, w ramach której mo_na zadac pytanie

konstytucyjne.

Podział II

1. KONTROLA O CHARAKTERZE NASTEPCZYM jest czestszym rozwiazaniem

2. KONTROLA O CHARAKTERZE PREWENCYJNYM wystepuje przy wniosku

prezydenta o stwierdzenie zgodnosci z konstytucja ustawy zwykłej, bud_etowej lub

umowy miedzynarodowej (ratyfikowanej przez ustawe upowa_niajaca).

Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych - artykuł 79, artykuł 46 - 52 ustawy o TK

1. Przestrzeganie prawa konstytucyjnego posiada status prawa człowieka, a nie obywatela -

wskazuje na to słowo „Ka_dy” w tym przepisie prawnym. Wyłaczenie dotyczy prawa do

azylu (artykuł 56)

2. Procedura orzekania w tej sprawie jest podobna do abstrakcyjnej kontroli zgodnosci

prawa z konstytucja

3. Osoba wystepujaca do TK musi to uczynic przy pomocy co najmniej radcy prawnego -

tzw. Przymus adwokacki. Wyznaczony w artykule 48 ustawy o TK.

4. Skarga musi posiadac forme pisma procesowego, tj. posiadac nastepujace cechy:

a. Okreslenie aktu normatywnego, na podstawie którego wydana została decyzja

b. Wskazanie praw i wolnosci oraz sposoby, w jaki zostały one naruszone

c. Uzasadnienie - dokładny opis stanu faktycznego

5. Wnioskodawcami moga byc zarówno osoby fizyczne i prawne

6. Przesłanki

a. skarga słu_y wyłacznie ochronie praw lub wolnosci ustanowionych w konstytucji

b. prawo do wniesienia skargi przysługuje wyłacznie podmiotowi, którego prawa i

wolnosci zostały naruszone. Skarga nie posiada actio popularis, tj. charakteru

skargi powszechnej - w ten sposób funkcjonuje waski model tej regulacji

c. wyczerpanie toku instancyjnego (artykuł 46 ustawy o TK). Uzasadnia sie takie

rozwiazanie obawami przed uznaniem Trybunału Konstytucyjnego za supersad.

TK jest sadem nad prawem, a nie sadem stosowania prawa.

7. Etapy postepowania:

a. Wstepne rozpoznanie sprawy przez 1 sedziego. W przypadku braku zgody na

wszczecie postepowania zało_ono mo_liwosc odwołania do składu 3-osobowego

b. Prezes TK informuje rzecznika praw obywatelskich, który mo_e zgłosic swój

udział w rozprawie przed TK. Nale_y podkreslic, i_ skarga przysługuje w

przypadku niekonstytucyjnosci podstawy prawnej orzeczenia sadowego, a nie

procedury sadowej.

c. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowosci wystepuje podstawa prawna do

wznowienia postepowania przed sadem

Rozstrzyganie sporów konstytucyjnych miedzy centralnymi organami panstwa - artykuł 189

konstytucji; Artykuł 53 ustawy

* Jest to nowa instytucja prawa polskiego. Jej podstawe mo_emy zauwa_yc w definicji sporu

kompetencyjnego:

- pozytywnej: wtedy, gdy 2 lub wiecej podmiotów panstwowych uznały sie za własciwe do

podjecia danej decyzji

11

- negatywnej: wtedy, gdy _aden podmiot panstwowy nie uznaje sie za własciwy do podjecia

danej decyzji

W tym przypadku postepowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym zawiesza postepowanie

przed organami panstwowymi. Wniosek o zbadanie tego typu sprawy mo_e wypłynac od:

Prezydenta, marszałków, prezesa RM, prezesa SN, prezesa NSA, prezesa NIK

Orzekanie w sprawach zgodnosci z konstytucja celów lub działalnosci partii politycznych

 Tego typu regulacja pojawia sie po raz pierwszy w ustawie o partiach politycznych z

1990 roku. Obecnie jest ona wpisana równie_ w konstytucje oraz ustawe o Trybunale

Konstytucyjnym.

 Głównym zapisem, na którego stra_y ma stac TK jest artykuł 13 konstytucji opisujacy,

jakie rodzaje działalnosci partii politycznych sa zakazane - dot. faszyzmu, nazizmu,

komunizmu

 Aby zarejestrowac partie polityczna nale_y posiadac adherentów politycznych

 Partie sa rejestrowane w sadzie okregowym w Warszawie - dokonuje sie wtedy

sprawdzenia czy program i statut partii nie jest sprzeczny z obowiazujacymi regulacjami

prawnymi. Mo_e te_ wystapic sytuacja, i_ watpliwosci pojawiaja sie dopiero w okresie

działalnosci partii politycznej.

 Wniosek do trybunału w tej sprawie kieruje sad

 Trybunał konstytucyjny w swojej procedurze stosuje zapisy kodeksu karnego i mo_e

zwrócic sie do prokuratora generalnego o przeprowadzenie postepowania.

Rozstrzyganie o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzedu prezydenta w sytuacji, gdy nie

jest on w stanie powiadomic marszałka sejmu o przejsciowej niemo_nosci sprawowania władzy

- artykuł 131 konstytucji

Trybunał konstytucyjny wydaje orzeczenie o czesciowym przejeciu obowiazku prezydenta przez

jego zastepce, tj. któregos z marszałków. Nie jest tutaj jednak okreslony okres sprawowania

urzedu (mo_e nim byc okres choroby do wyleczenia lub stwierdzenia trwałej niezdolnosci do

sprawowania urzedu). Jesli dojdzie do uznania trwałej niezdolnosci, to wyboru nowego

prezydenta dokonuje Zgromadzenie Narodowe.

Funkcja sygnalizacyjna - artykuł 4 ustawy

Trybunał Konstytucyjny informuje Sejm i Senat o istotnych problemach wynikajacych z

orzecznictwa trybunału. Polega to na dorocznym sprawozdaniu składanym przez Prezesa

Trybunału Konstytucyjnego, w którym sygnalizuje najczestsze luki i uchylenia w procesie

stosowania prawa. Nad tym wystapieniem nie przeprowadza sie debaty.

Powołanie, skład i statut prawny sedziów trybunału

 w porównaniu do lat 1985 - 1997 skład został powiekszony z 12 do 15 sedziów

wybieranych na 9 lat. Ponowny wybór jest niedopuszczalny. Wniosek o powołanie

sedziego w jego skład mo_e zło_yc 50 posłów lub prezydium Sejmu. Sejm dokonuje

wyboru bezwzgledna wiekszoscia przy obecnosci ½ składu.

 Wyboru przewodniczacego i wiceprzewodniczacego dokonuje zgromadzenie ogólne

sedziów trybunału konstytucyjnego w głosowaniu tajnym. Przedstawia po 2 kandydatów

na wy_ej wymienione stanowiska Prezydentowi.

 Sedziowie w sprawowaniu urzedu sa niezawisli, odpowiadaja tylko przed konstytucja;

wystepuje zasada incompabilitas oraz immunitet sedziowski. Bez zgody Trybunału

Konstytucyjnego nie moga ponosic odpowiedzialnosci sadowej oraz nie moga byc

zatrzymani z wyjatkiem zatrzymania na goracym uczynku.

12

 Bycie sedzia trybunału konstytucyjnego jest zwienczeniem kariery prawnika. Pensja

odpowiada wynagrodzeniu wicemarszałków Sejmu. Przysługuje im ochrona miejsca

pracy. Moga w trakcie kadencji jedynie prowadzic działalnosc naukowa.

 Do spraw nieuregulowanych w ustawie o trybunale konstytucyjnym stosuje sie przepisy

dotyczace sedziów sadu najwy_szego (rozdziały 3,4,5 ustawy o sadzie najwy_szym)

 Mandat sedziego wygasa w momencie zrzeczenia sie stanowiska, orzeczenia

niezdolnosci do wykonywania zawodu, odpowiedzialnosci karnej, dyscyplinarnej lub

smierci.

Struktura wewnetrzna

Zgromadzenie ogólne - zwoływane co najmniej raz w roku. Wszyscy sedziowie oraz

przedstawiciele innych organów panstwowych wchodza w jego skład. Celem jest uchwalenie

regulaminu, wybór przewodniczacego i wiceprzewodniczacego, zatwierdzenie sprawozdan

Prezes Trybunału Konstytucyjnego kieruje pracami i reprezentuje trybunał konstytucyjny na

zewnatrz

Składy orzekajace:

 pełny, tj. co najmniej 9 sedziów rozstrzygaja spory kompetencyjne, orzekaja o urzedzie

prezydenta, partiach politycznych albo stwierdzeniu zgodnosci ustaw z konstytucja

(kontrola prewencyjna), sprawach o szczególnej zawiłosci prawnej (w tym odnosnie

znacznych spraw finansowych)

 5-osobowy: zgodnosc ustaw oraz ratyfikowanych umów miedzynarodowych z

konstytucja lub ustaw z umowami miedzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała

uprzedniej zgody parlamentu w formie ustawy

 3-osobowy: stwierdzenie zgodnosci z konstytucja aktów podstawowych oraz za_alen

 Jesli jakies kwestie nie sa okreslone, stosuje sie odpowiednio przepisy kodeksu

cywilnego. Rozprawy przez TK sa jawne, uczestnicy postepowania sa scisle okresleni

Schemat postepowania:

1. Wokanda, wywołanie sprawy

2. Wypowiedzenie swoich stanowisk przez wnioskodawców i uczestników

3. Trybunał bada nastepujace kwestie:

a. Aspekt merytoryczny - tresc, znaczenie poszczególnych przepisów

b. Aspekt kompetencyjny - uprawnienia organu do wydania aktu

c. Aspekt proceduralny - czy dochowano trybu wymaganego przy wydawaniu

danego typu aktu

4. Orzeczenia trybunału maja obecnie moc powszechnie obowiazujaca i sa ostateczne (od

1999 roku). Wszystkie podlegaja ogłoszeniu w publikatorze, w którym zostały

umieszczone akty odpowiednich organów. Orzeczenia wchodza z dniem ich ogłoszenia

lub w terminie wyznaczonym przez trybunał, jednak nie dłu_szym ni_ 18 miesiecy

(uchylenie ustawy) oraz 12 miesiecy (inny akt normatywny).

5. Skutki orzeczen:

a. Wznowienie postepowania

b. Uchylenie decyzji administracyjnej

c. Inne działania

6. Orzeczenia, zgodnie z artykułem 70 ustawy dzielimy na postanowienia i wyroku. Nie

mo_emy jednak porównywac ich konsekwencji do tych zwiazanych z kodeksem

cywilnym.

13

Z A S A D Y

Uwagi wstepne

Hierarchizacja znaczenia norm prawnych i konstytucyjnych - cała konstytucja ma charakter

normatywny, posiada szczególna tresc, forme, moc prawna. Np. z zapisu „władza nale_y do

narodu” wysuwamy zasade naczelna suwerennosci narodu. Bezposrednio natomiast wpisana jest

do konstytucji zasada niezawisłosci sedziowskiej. Katalog zasad, który zostanie przedstawiony

w niniejszym rozdziale jest umownym. Szczególna rola zasad naczelnych przejawia sie:

 wyznaczenie kierunków stanowienia prawa

 wywieraja istotny wpływ na proces interpretacji przepisów - ukierunkowuja wykładnie

 wyznaczaja kierunki stosowania prawa, czynienia u_ytków w ramach luzów

interpretacyjnych

 w jaki sposób nale_y czynic u_ytek z przysługujacych poszczególnym podmiotom praw

 wyra_aja podstawowe wartosci konstytucyjne, tj. jej aksjologie

 trwałosc zasad naczelnych gwarantuja szczególne zapisy dotyczace ich zmian - w

artykule 235 konstytucji wpisano szczególna forme referendum dla zmiany zapisów

rozdziałów 2,4,12.

Zapis zasad naczelnych - normy prawne maja charakter generalno-abstrakcyjny, co gwarantuje

im walor powtarzalnosci. Czesto tresc tych zasad odczytujemy dopiero w procesie wykładni.

Mo_emy w tym miejscu wspomniec o 3 rodzajach wynikania:

1) expresis werbis - dosłownie, wyraznie

2) explicite - jasno, wyraznie, ale mniej ni_ 1

3) implicite - w sposób domyslny, dorozumiany

Np. dualizm polityczny zapisany w artykule 11 dotyczacym działalnosci partii - mimo, _e nie

posiada bezposrednio okreslonej zasady, z opisu mo_emy ja wyinterpretowac.

Zasada suwerennosci narodu

 mo_emy wyró_nic suwerennosc wewnetrzna i zewnetrzna

 atrybuty władzy suwerennej to:

o władza decydowania, rozkazywania

o władza najwy_sza - na danym terytorium rozstrzyga ona pewne kwestie w sposób

ostateczny

o władza przedmiotowa nieograniczona

 monarcha, naród, lud - naród w znaczeniu polityczno - prawnym, a nie etnicznym -

wszyscy posiadajacy uprawnienia wyborcze

 zasada ulokowana na czele zapisów konstytucyjnych

 legitymizacja prawowitej władzy, która jest zobowiazana do wywodzenia swoich praw z

woli suwerena (w tym wypadku narodu)

 teorie legitymacji

o patrymonialna - władza pochodzi od Boga, najwy_szym podmiotem w tym

wypadku jest monarcha. Jean Bodin był pierwszym myslicielem opowiadajacym

sie za zeswiecczeniem władzy

o suwerennosci ludu - powstała za sprawa Marsyliusza z Padwy na poczatku XIX

wieku - lud ma posiadac kompetencje tworzenia prawa i powołania rzadu. Jan

Jakub Russoe był ojcem nowo_ytnej teorii suwerennosci ludu. Cechy tej idei to:

_ lud winien stanowic prawo

_ w normach prawnych znajduje odzwierciedlenie wola powszechna

podmiotu suwerennosci

_ wola ludu nadrzednym motywem działania władzy wykonawczej -

prymat społeczenstwa w stosunku do panstwa

_ zwierzchnictwo ludu jest niezbywalne

14

_ zwierzchnictwo ludu jest niepodzielne, w tym sensie, _e lud nie mo_e

dzielic władzy z innym organem, ale z drugiej strony jest podzielna, gdy_

ka_demu obywatelowi przysługuje czastka suwerennosci

_ władza ludu winna byc realizowana w sposób bezposredni - najbli_sza

temu ideałowi jest obecnie Szwajcaria

_ władza panstwowa winna byc ograniczona prawami naturalnymi. Ich

naruszenie uzasadnia prawo oporu wobec niej

o W XIX-wiecznych Włoszech narodzi sie koncepcja suwerennosci narodu w

znaczeniu polityczno-prawnym za sprawa Mazziniego

o Teoria suwerennosci panstwa jako odpowiedz na rewolucje francuska stworzona

przez Hegla i Jelinka

o Teorie suwerennosci prawa - uto_samianie panstwa z prawem - panstwo nie

istnieje bez prawa według Hansa Kelzena

o Teorie marksistowskie - klasy panujace (władztwo nad srodkami produkcji)

 Geneza

o walka o prymat władzy królewskiej z cesarzem i papie_em

o suwerennosc po raz pierwszy wykształcona w odniesieniu do władzy absolutnej

o kolejne modyfikacje władzy monarszej:

_ koncepcje suwerennosci króla w parlamencie (Wielka Brytania)

_ koniec XVIII wieku - rewolucja francuska; podmiot zbiorowy podmiotem

władzy najwy_szej. Po zwycieskie rewolucji suwerennosc ludu rozumiana

jako norma prawna

_ XIX wiek - w II połowie pod wpływem walki o powszechnosc prawa

wyborczego zakres podmiotu suwerennego wzrósł - pojawiaja sie formy

demokracji bezposredniej

 Tresc i kryteria realizacji - wyjasnienie zapisu artykułu 4.

o Profesor Sobolewski uznaje, _e na tresc pojecia składaja sie:

_ Prawo wybierania przez obywateli najwa_niejszych organów panstwa

_ Prawo wyra_ania przez obywateli opinii na temat zarzadzania panstwem

_ Prawo do współdecydowania przez obywateli z organami panstwowymi w

procesie rzadzenia panstwem - instytucja referendum

o Zaczeto akcentowac fakt, i_ naród ma władze najwy_sza, rozstrzygajaca

o Współczesnie zasada ta oznacza 2 uprawnienia:

_ Do wybierania najwa_niejszych organów przedstawicielskich

_ Do decydowania przez obywateli w najwa_niejszych sprawach

dotyczacych panstwa w ramach referendum i innych formach demokracji

bezposredniej

 Według profesora Sobolewskiego wystepuja nastepujace kryteria realizacji zasady

suwerennosci narodu:

o Sprawujacy władze kieruja sie realizacja dobra powszechnego, ogólnego,

narodowego

_ Władza panstwa winna byc srodkiem do realizacji pewnych celów

_ Subiektywizm dotyczacy dobra powszechnego ze wzgledu na ideologie

partii rzadzacych

_ Kto okresla dobro powszechne? - Np. w konstytucji kwietniowej - ludzie

szczególnie zasłu_eni dla panstwa

_ Aksjologiczna podstawa mierzenia dobra powszechnego

o W panstwie obywatele moga w sposób demokratyczny wybierac przedstawicieli

do najwa_niejszych organów - zasada reprezentacji politycznej

o Istnieja konstytucyjnie zagwarantowane formy demokracji bezposredniej -

zasada demokracji bezposredniej

15

Zasada suwerennosci i niepodległosci panstwa

Suwerennosc tego rodzaju dotyczy pewnego stanu panstwa oznaczajacego samodzielne i

nieskrepowane decydowanie panstwa o sobie. Odnosi sie ona do stosunków zewnetrznych.

Obecnie nastepuje zawe_enie pojecia suwerennosci - superpanstwa i inne panstwa starajace sie

integrowac.

Podejscia do tej zasady sa ró_ne. Po jednej stronie stoja zwolennicy tezy, i_ nie oba pojecia nie

sa to_same, ale bardzo scisle powiazane (Z. Witkowski). Pozostali nie rozgraniczaja obydwu

pojec (Garlicki). Musimy jednak zało_yc, i_ ustrojodawca miał cos na mysli u_ywajac obu

stwierdzen. Zatem:

 niepodległosc rozumiemy jako nienaruszalnosc, niepodległosc terytorialna

 suwerennosc rozumiemy jako niezale_nosc panstwa od innych panstw w sprawach

wewnetrznych i zewnetrznych

Konstytucja z 1997 roku jako jedna z nielicznych współczesnych konstytucji tak mocno naciska

na niepodległosc (poło_enie geopolityczne, historia, przywiazanie do obecnych granic).

Krytycy zasady podnosza, i_ konstytucja bli_ej nie okresla tych zasad - musza one byc

wyinterpretowane z innych zasad konstytucyjnych - brak odniesienia wprost. Odniesienia do tej

zasady znajdziemy jednak w:

 preambuła - walka o niepodległosc

 artykuł 5 - okreslenie zadan panstwa; jest to przykład normy programowej jako przepisie

o odroczonym zachowaniu, bez mo_liwosci przytoczenia jej jako podstawa roszczen (nie

wynikaja z tego przepisu _adne prawa podmiotowe); inne przykłady norm

programowych znajdziemy w prawach socjalnych

 artykuł 26 / ustep 1 - dotyczy roli sił zbrojnych

 artykuł 85 / ustep 1 - dotyczy obowiazku obrony ojczyzny (implicite)

 artykuł 126 / ustep 2 - dotyczy obowiazków i zadan prezydenta - tresc przysiegi

Istotne sa tak_e konstytucyjne uwarunkowania ograniczenia suwerennosci, szczególnie w

kontekscie integracji miedzynarodowej. Artykuł 90 / ustep 1 podejmuje to zagadnienie w

nastepujacym znaczeniu:

 klauzula europejska dopuszczajaca poddanie panstwa ograniczeniom jego suwerennosci

 mo_liwosc oddania kompetencji w niektórych sprawach

 specjalne wymagania proceduralne

o ustawa wyra_ajaca zgode parlamentu na ratyfikacje takiej umowy

miedzynarodowej uchwalona wiekszoscia 2/3 zarówno w Sejmie, jak i w Senacie

o Sejm mo_e postanowic bezwzgledna wiekszoscia o wyra_eniu zgody na

przeprowadzenie referendum ogólnokrajowego w w/w kwestii (artykuł 125).

Takie referendum zostało przeprowadzone w 2003 roku. Musiało w nim wziac

udział 50% + 1 obywateli oraz wiekszosc z nich opowiedziec sie za akcesja do

UE.

Zasada reprezentacji politycznej

Geneza reprezentacji politycznej

 najlepiej oddaje sens relacji pomiedzy deputowanymi oraz wyborcami

 Staro_ytnosc - dominacja demokracji bezposredniej, ale wystepowała rada 500 - organ

wykonawczy zgromadzenia ludowego

 XI wiek - rada królewska stopniowo przeradza sie w brytyjski parlament

 Burke i Bernstein (liberałowie polityczni z Anglii) tworza klasyczna teorie reprezentacji

politycznej

o Przedstawiciele narodu maja tylko posredniczyc w urzeczywistnianiu roli narodu.

16

o Istotna jest prawna identyfikacja narodu z jego przedstawicielami

o Mandat to_samy z mandatariuszem.

o Fikcja prawna przedstawicielstwa polega na tym, i_ wola tworzona przez

przedstawicieli jest wola narodu

Profesor Sobolewski w analizie tej zasady nawiazuje do szkoły socjologicznej:

 nacisk na cechy „reprezentowania” - od łacinskiego: powtórzenie na szczeblu organów

przedstawicielskich opinii ciała wyborczego (w tym wypadku narodu)

 reprezentacja oznacza zjawisko zgodnosci badz zbie_nosci pomiedzy trescia decyzji

panstwowych (linia polityczna panstwa), a opinia publiczna

o stosunek miedzy trescia decyzji panstwowych a opinia publiczna

o proces reprezentacji polega na korelacji obu elementów, która zachodzi w dwie

strony. W ten sposób mo_emy analizowac wybory jako wskazanie kierunków

polityki panstwa przez wyborców.

W Polsce po roku 1989 obowiazuje koncepcja oparta o fikcje przedstawicielstwa - rola posła /

senatora przypisywana woli narodu (suwerena). Wola narodu jest zatem wola tych, którzy

posiadaja legitymacje do wypowiadania sie w imieniu narodu. Reprezentant z chwila wyboru

jest przedstawicielem całego narodu. Nie mo_e zatem byc przez wyborców krepowany

instrukcjami, nie mo_e byc przez nich odwołany przed upływem kadencji organu, do którego

został wybrany.

Historycznie jednak mandat imperatywny był na poczatku - od rewolucji francuskiej przez

konstytucje jakobinska, komune paryska a_ do teorii marksistowskiej (łacznie z socjalistycznym

mandatem przedstawicielskim). Deputowany miał reprezentowac swoich wyborców, a nie cały

naród. Jego obowiazkiem wedle tej koncepcji jest scisła wiez ze swymi wyborcami.

Najistotniejsza cecha jest mo_liwosc odwołania deputowanego, który nie spełnia oczekiwan

wyborców (konstytucja lipcowa z 1952 / brak przepisów wykonawczych a_ do 1985/1986)

Cechy mandatu wolnego:

 uniwersalnosc - deputowany reprezentuje cały naród

 niezale_nosc - wyborcy nie moga mu narzucic sposobów działania

 nieodwoływalnosc

Mandat zawodowy - pojecie profesora Garlickiego, jako wymieszanie typu wolnego oraz

imperatywnego wystepujace w rzeczywistosci polskiej:

- decydujacy wpływ na zachowania deputowanych maja partie polityczne

- ilosc kandydatów niezale_nych jest niewielka

- dyscyplina partyjna

- grupa polityków uzyskujaca mandat od kilkunastu lat - grupa zawodowych polityków. Musza

zatem dbac o opinie swoich wyborców.

Funkcje reprezentacji politycznej:

 legitymacja rzadzacych

 wyra_anie woli narodu

 uzyskiwanie obrazu opinii publicznej poprzez konkretny skład parlamentu po wyborach

 wyłonienie wiekszosci dla sprawowania władzy, rzadu

Normatywny zapis tej zasady znajdujemy w artykule 4 / ustepie 2 - naród sprawuje władze

poprzez swoich przedstawicieli Wzbudza on jednak kontrowersje, jesli porównamy go do

artykułu 20 - naród za posrednictwem organów przedstawicielskich, do których mo_emy

zaliczyc Sejm, Senat oraz Prezydenta. Rozpoznajemy je po: okresleniu w tekscie

konstytucyjnym, i_ dany organ jest powołany z wyboru dla sprawowania władzy panstwowej.

17

Zasada pluralizmu politycznego

Artykuł 11 konstytucji jest przykładem naczelnej zasady zapisanej implicite, kiedy mo_emy

zastosowac analize dosłowna oraz interpretacje.

Partia polityczna posiada nastepujace cechy konstytutywne:

 dobrowolne zrzeszenie ludzi

 jednolity, wspólny program

 da_enie do zdobycia lub utrzymania władzy (PZPR / stronnictwa)

 rekrutacja elit

 da_y do kształtowania opinii publicznej - dostep do mediów

 istotna rola w systemie reprezentacji politycznej.

 Wspólnie tworza system partyjny - ogół partii politycznych, zasady interakcji miedzy

nimi. Mo_emy wyró_nic wiele rodzajów takiego systemu (ile partii liczy sie w walce o

zdobycie władzy)

Funkcje partii politycznych:

 kształtowanie opinii publicznej

 wyborcza - reprezentacja obywateli

 rzadzenie lub pozostawanie w opozycji

Klasyfikacje partii politycznych:

 kryterium organizacyjne: wewnetrznej demokracji oraz scentralizowane (dotyczy władzy

w strukturze organizacyjnej)

 zasieg bazy członkowskiej: kadrowe i masowe

 charakter i tresc programu: patronatu (KPN), interesu (PSL), swiatopogladowe (LPR)

 radykalizm tresci programowej: rewolucyjna, reformistyczna, konserwatywna

 mo_liwosc zdobywania przez partie władzy (system partyjny): monopartyjny,

dwupartyjny, wielopartyjny ustabilizowany, nieustabilizowany i partii dominujacej)

Wystepuja 2 modele prawnej regulacji partii politycznych - w jednym partia jest podobna do

innych stowarzyszen przy braku potrzeby specjalnych aktów prawnych dotyczacych partii. Inny

zakłada, _e niezbedna jest instytucjonalizacja na poziomie konstytucyjnymi i ustawowym - jest

to model obecnie dominujacy

Mo_emy wyró_nic 3 systemy powstawania partii politycznej: koncesyjny (wydzielanie, zgoda

władzy), administracyjny (nadzór panstwa) oraz rejestracyjny (pełna swoboda).

Pluralizm rozumiemy jako:

 logiczna konsekwencja wolnosci i równosci

 respektowanie podmiotowosci i ró_norodnosci wszystkich ludzi

 respektowanie autonomii ka_dego człowieka

 w aspekcie politycznym - aprobata faktu, i_ władza funkcjonuje w społeczenstwie

zró_nicowanym, w warunkach konkurencyjnosci.

 W aspekcie partii politycznych:

o Uznanie za po_arny fakt istnienia wielosci partii politycznych

o Uznanie ró_nosci i równosci wobec prawa

o Uznanie roli partii politycznych w procesie reprezentacji politycznej

Według Santoriego pluralizm wiazany jest z konkurencja, jest reguła gry w demokracji. Z

konkurencji wyłaczone sa jednoczesnie partie nieuznajace reguł gry. Potwierdzenie takiego stanu

rzeczy odnajdujemy w artykule 13 konstytucji. Cały system winien równie_ da_yc do

konsensusu w obrebie wspólnych celów, wartosci oraz wykluczenia negatywnych zjawisk.

18

Ustawa z 27 czerwca 1997 roku o partiach politycznych:

 Członkiem mo_e byc osoba powy_ej 18 roku _ycia - 1000 osób mo_e zało_yc tego

rodzaju organizacje

 Wszystkie partie sa równe wobec prawa

 Zakaz działania w obrebie zakładów pracy

 Ewidencja prowadzona przez sad okregowy w Warszawie

 O odmowie rejestracji, zakazie działalnosci rozstrzyga ostatecznie Trybunał

Konstytucyjny

 Zakaz finansowania partii politycznych z zagranicy

 Wystepuje algorytm przyznawania dotacji z bud_etu panstwa

o Dotacja celowa na działalnosc statutowa - 3% poparcia dla partii, 5% poparcia

dla koalicji

o Dotacja podmiotowa - zwiazana z pokryciem kosztów wyborczych według

wzorca (srodki / 560) * ilosc zdobytych mandatów przedstawicielskich

 Jawnosc zródeł finansowania

Zasada społeczenstwa obywatelskiego - ujmowana razem z pluralizmem politycznym, posiada

szerszy zakres zagadnien. Ma wyznaczyc cele dla struktury społeczenstwa. Opiera sie na

nastepujacych zasadach:

 Przyjecia indywidualistycznej koncepcji społeczenstwa

 przyznanie ka_demu obywatelowi wielosci ról społecznych

 zakłada, _e interesy i da_enia obywateli maja charakter zró_nicowany, a nawet

przeciwstawny

 obywatele maja prawo dowolnego zrzeszania w stowarzyszeniach, zwiazkach

zawodowych i samorzadzie

 wolnosc słowa, wyznania, sumienia - artykuły 53 i 25 dotyczace zwiazków

wyznaniowych i samych obywateli:

o równouprawnienie kosciołów i zwiazków wyznaniowych

o neutralnosc panstwa w sprawach przekonan religijnych, swiatopogladowych i

politycznych

o stosunki panstwa z kosciołem oparte o poszanowanie ich autonomii i wzajemnej

niezale_nosci ka_dego w swoim zakresie - w PRL istniał scisły rozdział

o stosunki miedzy panstwem a kosciołem maja byc oparte na ustawach

uchwalonych na podstawie umów zawartych przez rzad z przedstawicielami tych

kosciołów, a z kosciołem katolickim na konkordacie ze Stolica Apostolska

_ Konkordat ratyfikowany na podstawie artykułu 89 konstytucji posiada

pierwszenstwo przed ustawami. Nie mo_e zostac w sposób jednostronny

uchylony przez panstwo

Zasada trójpodziału władzy

Teorie poznalismy dzieki:

 John Locke - wolnosc jednostki oraz obrona przed absolutyzmem poprzez zakaz łaczenia

władzy wykonawczej i prawodawczej

 Monteskiusz - typowy trójpodział, rozdział władz i wzajemna kontrola, równowa_enie

Zasady teorii Monteskiusza:

1) społecznego podziału władzy

a. władza ma uwzgledniac interesy ró_nych grup społecznych

b. nawiazanie do koncepcji rzadu mieszanego Arystotelesa i Polibiusza

uwzgledniajacej interesy ró_nych grup

2) funkcjonalno - organizacyjnego podziału władzy:

a. wyszczególnienie trzech władz

19

b. zapewnienie ka_dej z nich aktywnosci innych, wyodrebnionych organów

panstwowych

c. obowiazek niepołaczalnosci władz i niedopuszczalnosc łaczenia stanowisk

panstwowych

3) równowagi i wzajemnego hamowania - jedna władza mo_e oddziaływac na druga

wiecej o tym w: Garlicki, strona 71

Zasada demokracji bezposredniej

Jest ona w pewnym sensie forma realizacji zwierzchnictwa narodu. Najczesciej zadawalano sie

intuicyjnym rozumieniem tej zasady. Ogólnie funkcjonuja dwa rodzaje pojec: waskie

(charakterystyczne dla nowoczesnych demokracji) oraz szerokie (okres socjalizmu z wszelkimi

formami demokracji poza przedstawicielskiej).

Geneza i rozwój historyczny: do przełomu XVIII/XIX wieku demokracja wyłacznie w formie

bezposredniej

 Ateny - zgromadzenia ludowe obywateli powy_ej 20 roku _ycia odbywane co najmniej

raz w tygodniu zajmowały sie ustawodawstwem, kontrola administracji, sadownictwem,

decyzjami w sprawie wojny i pokoju. Obywatele mogli głosowac i uczestniczyc w

dyskusji. Urzedy były równie_ obsadzane przez obywateli, z reguły na krótki okres, m.in.

poprzez losowanie

 Sredniowiecze - podział na rzadzacych i poddanych. Brak wiekszych przejawów

demokracji bezposredniej (komuny ludowe we Włoszech, wiece w panstwach

słowianskich)

 Epoka nowo_ytna - Szwajcaria w istotny sposób przyczyni sie do rozwoju koncepcji

demokracji bezposredniej. Powstało tzw. Landsgemaine - zgromadzenie me_czyzn

zdolnych do noszenia broni zajmujace sie ustawodawstwem, wyborem na najwy_sze

stanowiska panstwowe. Ponadto ka_dy kanton jako oddzielna republika wysyła

zwiazkowego po 2 przedstawicieli dajac im odpowiednie instrukcje. W przypadku, gdy

pojawiły sie kwestie dodatkowe, odwoływano sie do instytucji referendum (ad

referendare).

o Konstytucja z 1874 roku- obligatoryjne referendum konstytucyjne, fakultatywne

referendum ustawodawcze i dotyczace umów miedzynarodowych, instytucja

inicjatywy ludowej, weto ludowe.

o Konstytucja z 1999 roku utrwala powy_szy model

 Konstytucja USA z 1787 roku nie mówi nic o demokracji bezposredniej. Jednak w

konstytucjach poszczególnych stanów ustanowiono wiele form demokracji bezposredniej

- w tym referendum, inicjatywa ludowa, prawo odwołania urzedników, którzy utracili

zaufanie obywateli

 Koncepcje Jana Jakuba Russoe dotyczace równie_ teorii zwierzchnictwa ludu

Pojecie demokracji bezposredniej mo_emy przedstawic dzieki nastepujacym cechom:

1) jest ona jedna z 2 rodzajowych form demokracji, poprzez które urzeczywistniane jest

zwierzchnictwo narodu obok demokracji posredniej

2) polega na bezposrednim sprawowaniu władzy przez suwerena w drodze władczego (a nie

konsultatywnego) wyra_ania woli

3) istota bezposredniego sprawowania władzy panstwowej stanowi wybór przez obywateli

organów panstwowych oraz podejmowania decyzji w najistotniejszych sprawach

dotyczacych panstwa

4) uprawnionymi do bezposredniego sprawowania władzy sa wszyscy obywatele

posiadajacy czynne prawo wyborcze

5) wykonanie decyzji suwerena (grupy wyborców w przypadku spraw lokalnych) mo_e byc

zagro_one sankcja odpowiedzialnosci politycznej badz sankcja prawna

20

Klasyfikacja form demokracji bezposredniej

1) referendum przeprowadzone na szczeblu ogólnopanstwowym i lokalnym. Skutki winny

byc zawsze wia_ace dla organów stanowiacych i obywateli.

a. Zasieg: ogólnokrajowe, lokalne

b. Tematyka: konstytucyjne, ustawodawcze, administracyjne, w sprawach

miedzynarodowych

c. Koniecznosc jego przeprowadzenia: obligatoryjne w sprawie samoopodatkowania

czy recall'a, fakultatywne (A 90, A235)

d. Stadium decyzyjne rozstrzyganej sprawy: poprzedzane wykonaniem inicjatywy

ludowej, w sprawie decyzji przedstawionej przez organ panstwowy

(ratyfikacyjne), referendum-weto

2) Plebiscyt - głosowanie w celu wyra_enia zaufania dla okreslonej osoby - Np. w okresie

rzadów de Galla we Francji - rozstrzygał wiele spraw poza parlamentem Historycznie

biorac w Polsce znamy te_ plebiscyty w kwestii przynale_nosci danego terytorium do

granic panstwa - plebiscyt na Slasku, Warmii i Mazurach

3) Ogólne zebranie mieszkanców - na terenie osiedla czy wsi - zgromadzenie wiejskie jest

Np. uznane za organ uchwałodawczy w sołectwie

4) Inicjatywa ludowa - prawo pewnej liczby obywateli do _adania załatwienia pewnej

sprawy.

a. Ustawodawcza - najczesciej stosowana. Mo_e posiadac dwie formy:

i. Sformułowana - inicjatorzy przedstawiaja gotowy ju_ projekt

ustawodawczy

ii. Niesfromułowana - projekt ma dopiero zostac opracowany

b. Dotyczaca innych rozstrzygniec

5) Wybory do organów panstwowych lub lokalnych

6) Odwołanie przedstawiciela przed upływem kadencji organu, do którego został wybrany -

przy koncepcji mandatu imperatywnego

Historyczne regulacje prawne dotyczace demokracji bezposredniej:

1) II RP - konstytucja marcowa i kwietniowa oparta na demokracji posredniej. Mimo to

niektóre ugrupowania, m.in. socjalisci opowiadali sie za instytucjami bezposrednimi.

2) Poczatki PRL - okres referendum 3 x TAK; 30 czerwca 1946 roku; przeprowadzono je

na podstawie ustawy o głosowaniu ludowym oraz o przeprowadzeniu głosowania

ludowego (ustaw jednorazowych). Pytania dotyczyły: zniesienia senatu, reformy rolnej z

nacjonalizacja przemysłu oraz potwierdzenia granic Polski. Wyniki tego referendum

zostały sfałszowane. Referendum miało odwlec wybory do Sejmu ustawodawczego,

które odbyły sie dopiero w styczniu 1947. Wymienione ustawy milczały na temat

skutków formalno-prawnych tego referendum (nie miało zatem charakteru

rozstrzygajacego)

3) W latach 1952 - 1987 nie ma _adnych klasycznych form demokracji bezposredniej.

Mimo, i_ tworzono pozory takich rozwiazan.

4) 1987 - zmiana konstytucji wprowadzajaca formy demokracji bezposredniej:

a. Artykuł 2 ustep 3 - „sprawowanie władzy przez lud pracujacy nastepuje tak_e

przez wyra_enie woli w formie referendum”. Wprowadzono koncesje na rzecz

referendum.

b. Ustawa o konsultacjach społecznych i referendum z 6 maja 1987 roku

i. konsultacje społeczne nie sa forma rozstrzygajaca;

ii. do zarzadzenia referendum uprawnione były 2 instytucje

1. Sejm 2/3 przy kworum ½

2. Rady narodowe 2/3 przy kworum ½

iii. Referendum o charakterze fakultatywnym - _adna kwestia nie obligowała

władzy do odwołania sie do ludu

21

iv. Artykuł 19 ustawy - wynik jest rozstrzygajacy, je_eli za jednym z

rozstrzygniec opowie sie wiecej ni_ ½ uprawnionych do wziecia udziału w

referendum

5) Referendum ogólnokrajowe z 29 listopada 1987 roku - 2 pytania dotyczace zmian w

ramach ustroju - frekwencja wyniosła 65%, za opowiedziało sie 44% (reformy) oraz

46% (demokratyzacja). Wyniki nie były wia_ace. Ludzie nie mieli ju_ zaufania do tej

ekipy.

6) Po zmianach 1989 roku zmianie uległy przepisy dotyczace referendum lokalnego.

Wia_emy to z szybka reforma samorzadowa - usunieto rady narodowe, 8 marca 1990

roku weszła w _ycie nowa ustawa o samorzadzie terytorialnym, 11 pazdziernika 1991

roku wydano ustawe o referendum gminnym, Wprowadzaja one nastepujace zmiany:

a. Obligatoryjne referendum w kwestii odwołania rady gminy przed upływem jej

kadencji

b. Obligatoryjne referendum w kwestii samoopodatkowania sie mieszkanców na

cele publiczne (wyjatkowo w tym przypadku za musiało sie opowiedziec 2/3

głosujacych)

c. Fakultatywne referendum w ka_dej innej, wa_nej dla gminy sprawie

d. Referendum nastepowało z inicjatywy rady gminy lub 1/10 obywateli

e. Referendum miało byc wia_ace, gdy wzieło w nim udział o najmniej 30%

uprawnionych do głosowania

7) Mała konstytucja z 17 pazdziernika 1992 roku - nie wprowadza istotnych zmian, ale

artykuł 19 stanowił, i_ referendum zarzadza Sejm bezwzgledna wiekszoscia głosów lub

prezydent za zgoda Senatu. Referendum miało byc wia_ace przy udziale 50% +1

uprawnionych

8) Ustawa o trybie przygotowania i uchwalenia nowej konstytucji z 23 kwietnia 1992 roku

regulowała kwestie dotyczace referendum konstytucyjnego

9) Nowa ustawa o referendum ogólnokrajowym z 29 czerwca 1995 roku - na jej podstawie

18 lutego 1996 roku zostało przeprowadzone III referendum ogólnokrajowe z bardzo

skomplikowanymi kwestiami (4 pytania od Sejmu, jedno od prezydenta). Frekwencja

wyniosła 32%. Nie miało ono charakteru wia_acego.

Aktualne regulacje dotyczace demokracji bezposredniej, a w tym referendum

Nowa konstytucja z 1997 roku - szeroka regulacja dotyczaca form demokracji bezposredniej

uznajac, i_ podstawowa zaleta form demokracji bezposredniej jest rzeczywiste odzwierciedlenie

nastrojów społecznych

1) Artykuł 4, ustep 1 i 2 - naród sprawuje władze przez przedstawicieli lub bezposrednio

2) Artykuł 62 - czynne prawo wyborcze i do udziału w referendum

3) Artykuł 90 - referendum w sprawie ratyfikacji umowy miedzynarodowej

4) Artykuł 118, ustep 2 - inicjatywa ludowa

5) Artykuł 125 - referendum ogólnokrajowe w istotnych sprawach dla panstwa - zarzadza

je Sejm w drodze uchwały lub prezydent za zgoda senatu

6) Artykuł 170 - referendum lokalne

7) Artykuł 235 ustep 6 - referendum w sprawie zmiany konstytucji - rozdziałów I, II i XII

8) Artykuł 228 ustep 7 - nie mo_na przeprowadzac referendum ogólnokrajowego w okresie

stanu nadzwyczajnego oraz 90 dni po jego zakonczeniu

Ustawa o referendum ogólnokrajowym z 14 marca 2003 roku

1) Mo_e byc przeprowadzone w jeden lub 2 dni

2) Głosowac mo_na tylko osobiscie w godzinach od 6:00 do 20:00 (pojawiały sie pomysły

głosowania droga elektroniczna)

3) Przeprowadzane przez komisje na ró_nych szczeblach - Panstwowa Komisja Wyborcza,

komisarze wyborczy (mianowani sedziowie sadów powszechnych na okres 4 lat),

obwodowe komisje do spraw referendum (4 do 8 osób)

22

4) Głos niewa_ny - brak odpowiedzi lub przy obu odpowiedział krzy_yk; dopiski lub

przerwanie karty

5) Mo_liwosc zło_enia protestu do sadu najwy_szego, w którym rozstrzygniecie nastepuje w

ciagu 7 dni od ogłoszenia wyniku przez PKW

6) Finansowanie ze zródeł własnych organizacji społecznych. Koszty organizacyjne ponosi

bud_et panstwa

7) Rodzaje referendum

a. w sprawach o szczególnym znaczeniu panstwowym (na podstawie delegacji

artykułu 125 konstytucji):

i. decyzje o referendum mo_e podjac: prezydent za zgoda senatu, sejm,

grupa 500 tysiecy obywateli (w tym jednak wypadku nie mo_e ono

dotyczyc dochodów, wydatków, obronnosci oraz amnestii).

ii. Referendum jest wia_ace, gdy zagłosuje 50% + 1 uprawnionych do

głosowania

b. W sprawie wyra_enia zgody na ratyfikacje umowy miedzynarodowej

(rozwiniecie artykułu 90 konstytucji):

i. Decyzje podejmuje Sejm bezwzgledna wiekszoscia głosów

ii. Marszałek Sejmu zawiadamia o tym prezydenta, Marszałka Senatu,

Prezesa URM oraz zarzadza przeprowadzenie referendum

iii. Referendum jest wia_ace gdy wezmie w nim udział 50% + 1

uprawnionych

iv. Prezydent ma zgode na ratyfikacje umowy, jesli opowie sie za tym

wiekszosc głosujacych. Je_eli wynik nie jest wia_acy, sejm mo_e

ponownie podjac uchwałe o ratyfikacji umowy poprzez specjalna ustawe

wyra_ajaca zgode na ratyfikacje podjeta w szczególnym trybie

wiekszoscia 2/3 składu obu izb

c. Zatwierdzajace zmiany w rozdziałach I, II i XII konstytucji - w tym wypadku

decyduje wiekszosc bioracych udział w głosowaniu bez wymogu frekwencji

Zasada demokratycznego panstwa prawnego

Zagadnienia wstepne

Jest to okreslenie pewnej formuły panstwa. W Polsce przyjeto model niemiecki,

hiszpanski. W konstytucji z 1997 roku znajdujemy bezposrednie odwołanie do tej zasady:

„Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym panstwem prawnym, urzeczywistniajacym zasady

sprawiedliwosci społecznej.” - artykuł 2 konstytucji. Inaczej mielismy w PRL - „Polska

Rzeczpospolita Ludowa jest panstwem socjalistycznym” - artykuł 1 konstytucji PRL. Omawiane

pojecie łaczy w sobie panstwo prawa oraz demokratyczne.

Koncepcja panstwa prawnego powstała za sprawa pozytywizmu prawniczego i Roberta

von Mohla. Panstwo ma byc rzadzone przez prawo, a nie przez siłe i samowole monarchy, jak to

miało miejsce w absolutyzmie. Wszelkie wolnosci maja posiadac mocne gwarancje prawne.

Celem takiego panstwa jest zwiazanie organów panstwowych prawem. Rzadza nie ludzie, a

prawo. Organy panstwa maja robic to, na co im prawo pozwala, a obywatele maja robic to,

czego im prawo nie zabrania. Mo_emy mówic o dwóch modelach panstwa prawnego -

formalnym i demokratycznym.

Model formalny zakłada ograniczenie zainteresowania panstwa do instytucji formalnoprawnych.

Nie ma sie ono anga_owac w geneze, aksjologie prawa. Wedle tego modelu:

 organy panstwowe maja działac w granicach swych kompetencji, na podstawie prawa

 organy podejmuja decyzje w sposób okreslony w ramach proceduralnych

 system prawny ma zawierac normy pozwalajace doprowadzic do stanu zgodnosci z

prawem - zawierac normy 2. stopnia

 musza istniec normy okreslajace odpowiedzialnosc funkcjonariuszy panstwowych za

podejmowane decyzje.

 Istnieja normy wymuszajace zgodnosc norm ni_szego rzedu z normami rzedu wy_szego

23

Model demokratyczny zakłada, i_ pozostaja w mocy w/w postulaty, a ponadto:

 prawo ma byc tworzone w sposób demokratyczny

 wystepuje demokratyczna legitymacja władzy

 uwzglednia sie podstawowa aksjologie prawa

Taka koncepcja daje najwieksze mo_liwosci na wyra_enie ró_nych wartosci akceptowanych

społecznie. Demokratyczne ustawodawstwo pozwala na kompromis pomiedzy ró_nymi

srodowiskami społecznymi.

Aspekt strukturalny - uwzglednienie pewnych podstawowych zasad i wartosci:

1) konstytucjonalizm - konstytucja posiada szczególna forme, tresc i moc

2) suwerennosc narodu z demokracja bezposrednia i posrednia, wolnymi wyborami

3) zasada podziału władzy

4) ranga ustawy w systemie zródeł prawa - kierownicza rola tych aktów prawnych

5) zasada niezawisłosci sedziowskiej

6) samorzad terytorialny

7) szeroki katalog praw i wolnosci obywatelskich - sa to materie ustawowe

Aspekt formalny - istnienie instytucji powalajacych na realizacje zasad i wartosci w/w. Instytucje

te maja stanowic i stosowac prawo. W Polsce zaliczymy do nich m.in.: trybunał konstytucyjny,

sady, rzecznik praw obywatelskich, Najwy_sza Izba Kontroli.

Biorac pod uwage aspekt formalny nale_y podkreslic szczególna role trybunału konstytucyjnego,

który z zasady demokratycznego panstwa prawa wyinterpretowuje zasady podrzedne, które

wynikaja z jego orzecznictwa:

 zasada demokratycznego panstwa prawa oznacza sume cech ustrojowych współczesnego

panstwa demokratycznego oraz poza ideologiczne okreslenie formy panstwa.

 Lex retro non agit - jedynie ustawy polepszajace sytuacje obywatela moga działac z

moca wsteczna

 Vacatio legis wynoszacy z reguły 14 dni, dzieki któremu adresaci maja mo_liwosc

dostosowania do nowej sytuacji

 Ochrona praw nabytych - ingerencja jest dopuszczalna jedynie w przypadku wymogu

gospodarczego

 Okreslonosc prawa - normy formułowane w sposób jasny, jednoznaczny

 Zasada proporcjonalnosci - ograniczenie praw i wolnosci według srodków adekwatnych,

nie nadmiernych (regulacje dotyczace stanów nadzwyczajnych)

 Przestrzeganie trybu ustawodawczego

 Zakaz stanowienia prawa niezgodnego z aktami wy_szego rzedu

Wiecej o tym w podreczniku Garlickiego na stronie 63

W Y B O R Y I P R A W O W Y B O R C Z E

Prawo wyborcze mo_emy rozpatrywac w:

- aspekcie podmiotowym - czynne i bierne prawo wyborcze

- aspekcie przedmiotowym jako całokształt norm prawnych regulujacych sposób obsady

organów przedstawicielskich

Funkcje wyborów:

- kreacyjna - obsada organów przedstawicielskich zdolnych do powołania rzadu

- polityczno-programowa - rozło_enie akcentów

- legitymizacyjna - utrwalenie systemu politycznego

24

Zródła prawa wyborczego:

 konstytucja

o rozdział IV, tytuł: Wybory i kadencja

o rozdział II artykuł 62 - czynne prawo wyborcze

o ordynacje wyborcze:

_ z 12 kwietnia 2001 roku - do sejmu i senatu

_ z 27 wrzesnia 1990 roku - prezydenta; pózniejsze zmiany; tekst jednolity

z 9 czerwca 2000 roku - D.U. nr 47, poz. 544

Zasada powszechnosci - krag wyborców; zasieg prawa wyborczego w aspekcie podmiotowym:

 prawo czynne od lat 18

 prawo bierne zró_nicowane: Sejm 21 lat, Senat 30 lat, Prezydent 35 lat, jednostki

samorzadu terytorialnego 18 lat;

Ograniczenia

 Cenzusy:

o majatkowe, płci (kraje islamskie), wieku, rasowe (w RPA najdłu_ej), religijne,

o ustawowe wiazane z decyzjami sadów o pozbawieniu praw publicznych (rodzaj

infamii) oraz o ubezwłasnowolnieniu czesciowym lub całkowitym

 W okresie PRL w Polsce wystepowała grupa osób nie bioracych udziału w głosowaniu,

poniewa_ były tymczasowo aresztowane, przebywali zakładach psychiatrycznych. Nie

tworzono tam obwodowych komisji wyborczych.

Gwarancje:

 Zasady tworzenia obwodów głosowania

 wybory przeprowadzane sa w dzien wolny od pracy

 rejestr wyborców sporzadzany z urzedu - wpisuje sie wszystkie osoby posiadajace prawa

wyborcze. Na jego podstawie sporzadzane sa spisy - zaktualizowane rejestry

 prawo reklamacji w przypadku nieuwzglednienia czyjegos nazwiska w spisie składane do

wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Kolejnym srodkiem jest skarga do sadu na

nieuwzglednienie reklamacji

 mo_liwosc uczestniczenia w wyborach na podstawie zaswiadczenia o prawie do

głosowania lub paszportu - Np. marynarze (głosu oddawane w okregu, gdzie miesci sie

siedziba armatora), polonia (głosuja w okregu warszawskim), _ołnierze na swój wniosek

moga byc dopisani do spisu

Zasada równosci - mo_emy o niej mówic w aspektach:

 formalnym - ka_dy wyborca posiada jeden głos

o Wielka Brytania XIX wiek - wybory pluralne, tj. wyborca mógł głosowac 3 razy

- w miejscu zamieszkania, ukonczenia uczelni, prowadzenia przedsiebiorstwa

 materialnym - siła głosu jest taka sama

o Prusy, Austria - wybory kurialne; poszczególne kurie wybieraja ró_ne ilosci

przedstawicieli

o Wybory kumulatywne - m.in. w Belgii, ka_dy wyborca miał tyle głosów, ile

mandatów do obsadzenia w okregu i mógł wszystkie oddac na jednego

kandydata.

o Geometria wyborcza - m.in. XIX-wieczna Wielka Brytania; pojecie

d_erymanderingu

o Norma przedstawicielska

Jesli chodzi o rozwiazania prawne w tej mierze w Polsce - z reguły sa równe, ale na przykład w

wyborach do senatu przy starym podziale na województwa mielismy do wyboru po 2

przedstawicieli we wszystkich jednostkach, a przy porównaniu zaludnienia województwa

25

gdanskiego i suwalskiego stosunek wyniósł 3:1. W ordynacji z 2001 w ka_dym okregu mo_na

wybrac od 2 do 4 senatorów, a okregu sa w zasadzie równe pod wzgledem zaludnienia

Zniesiono jednak liste krajowa, która stała w silnej sprzecznosci z zasada równosci. W mysl jej

zasad w okregach wybierano 391 posłów, a 69 pochodziło z listy ogólnopolskiej, co stanowiło

wiecej ni_ 7% składu izby

Zasada bezposredniosci - w zarysie polega na wyborach jednostopniowych. Posrednie wybory

znamy z: konstytucji kwietniowej (wybory do senatu), konstytucji marcowej (wybory

prezydenta) oraz ustroju Stanów Zjednoczonych (wybory prezydenta).

 głosowanie na kandydatów zgłoszonych w okregach

 głosujemy na kandydatów imiennie

 głosowanie osobiste, a nie poprzez pełnomocnictwa (Np. Hiszpania - ojciec rodziny

mo_e oddac głosy za wszystkich uprawnionych w rodzinie) W Polsce pojawiaja sie

pomysły stworzenia mo_liwosci głosowania przez Internet.

Wybory wielostopniowe - wybór przedstawicieli tylko do najni_szego szczebla (Np do rady

gminy). Na kolejne szczeble samorzadowe i panstwowe przedstawiciele wybierali sposród

siebie. Taka sytuacja panowała w ZSRR oraz komunistycznych Wegrzech.

Zasada proporcjonalnosci - dotyczy Sejmu, gdzie mandaty dzielone sa proporcjonalnie do

liczby uzyskanych głosów. Generalnie nie ma idealnego systemu wyborczego - dochodzi do

zniekształcenia woli suwerena. Wyró_niamy deformacje o charakterze:

 pierwotnym, Np. cenzusy wyborcze, przestepstwa (dosypywanie głosów do urn),

dysproporcje społeczne (Ameryka Południowa - du_o osób niepismiennych, bez

swiadomosci).

 Wtórne

o Terytorialne - podział na okregi nie jest adekwatny do liczby wyborców - Np.

zgniłe okregi wyborcze w XIX wieku WB

o Proceduralne - zniekształcenie woli suwerena poprzez tworzenie rozdzwieku

miedzy wynikami głosowania a mandatami

Podział mandatów według wyborców:

Wiekszosciowe Proporcjonalne

+

- Wieksza stabilnosc rzadzenia

- Eliminacja ugrupowac skrajnych

- Obrany rzad ma bardziej jednorodny

charakter. Nie jest konieczne tworzenie

koalicji

- Stworzone okregi 1-mandatowe powoduja

lepsza identyfikacje z wyborcami

- w składzie organu przedstawicielskiego nie

zachodza takie deformacje, jak w systemie

wiekszosciowym

- lepsze zabezpieczenie interesów

mniejszosci

- bardziej adekwatny model dla systemu

nieustabilizowanego

- wieksza sprawiedliwosc demokratyczna

-

- Silna deformacja układu politycznego w

społeczenstwie

- Mniejszosc pozbawiona reprezentacji

politycznej

- Mniejsza sprawiedliwosc z punktu

widzenia współczesnej demokracji

- Nie jest to model własciwy dla

nieustabilizowanego systemu partyjnego,

poniewa_ petryfikuje silne ugrupowania

- Utrudnia sformułowanie rzadu majacego

poparcie parlamentu - koalicje. Czasami

kłopot z samym funkcjonowaniem sejmu -

Np. 25 partii po wyborach z 1991 roku

- Łaczy sie z listami, wielopartyjnoscia,

wielomandatowoscia systemu

26

Systemy liczenia głosów:

 wiekszosciowy - ten kandydat, który ma najwieksza liczbe głosów; bezwzgledna -

50%+1 (wybory prezydenckie); w II turze mo_e startowac tylko dwóch kandydatów z

najwiekszymi wynikami lub wszyscy z tury pierwszej, a wygrywa osoba, która otrzyma

wiekszosc wzgledna (wybory kantonalne we Francji)

 proporcjonalny - zaczynano od nastepujacych rozwiazan:

o iloraz wyborczy

o system liczby jednolitej

o iloraz parlamentarny - Np. 18 400 000 / 460 = 40 000;

Podstawowe metody liczenia głosów - opracowanie w repetytorium

Przepisy dotyczace liczenia głosów

Artykuł 162 - 167 ordynacji z 12 kwietnia 2001 roku

1) wyniki przesyłane z obwodowych do okregowych komisji wyborczych

2) Okregowe komisje ustalaja wyniki głosowania na listy w okregu i przekazuje te dane do

Panstwowej Komisji

3) Panstwowa Komisja ustala wstepna liczbe głosów wa_nych oraz wa_nie oddanych na

poszczególne listy w skali całego kraju - ustala sie, które listy przekroczyły próg wyborczy 5/8

%

- je_eli _adna lista nie uzyskała tych progów, to sa obni_one do 3/5 %

- przepis nie dotyczy mniejszosci narodowych

4) Panstwowa Komisja przekazuje te dane do Okregowych Komisji

5) Okregowe komisje dokonuja podziału mandatów stosujac odpowiednia metode liczenia

głosów

Zgłaszanie kandydatów na posłów i senatorów EWG. Artykułu 100 konstytucji:

 posłowie

o wyborcy i partie polityczne poprzez komitety wyborcze

o lista wyborcza z poparciem 500 wyborców, aby została zarejestrowana w

okregowej komisji wyborczej. Jesli komitet jest zarejestrowany w co najmniej ½

okregów, to mo_e zaprzestac zbierania podpisów

_ wyborcy moga sie podpisac pod kilkoma listami kandydatów, gdy_

oznacza on, _e uwa_aja dana liste za powa_na

o liczba kandydatów na liscie nie mniejsza ni_ ilosc mandatów, a nie wiecej ni_

dwukrotnosc (pomorskie - od 7 do 14)

o idea miejsc mandatowych - komitety ustalaja, którzy kandydaci sa na kolejnych

miejscach na liscie

o do PKW nale_y zło_yc:

_ liste z nazwiskami, imionami, zawodami, miejscami zamieszkania oraz

nazwami komitetów wyborczych kandydatów

_ oswiadczenia o zgodzie na kandydowanie

_ oswiadczenia lustracyjne zgodnie z ustawa z 11 kwietnia 1997 roku

_ zaswiadczenia o ilosci zebranych podpisów

o numery list wyborczych ustalane w drodze losowania. Okregowa komisja

wyborcza ustala numer listy, jesli lista zarejestrowana

 Senatorowie

o Ka_dy kandydat musi miec swój komitet wyborczy

o Podpisy 3000 osób pod nazwiskiem

o Liste kandydatów z danego okregu formułuje sie według alfabetu

27

Głosowanie i ustalenie wyniku wyborów

Głosowanie w godzinach od 6 do 20 według scisle okreslonych reguł. Ka_dy wyborca mo_e

zgłosic protest przeciw wa_nosci wyborów do Sadu Najwy_szego w ciagu siedmiu dni od

ogłoszenia wyników przez PKW. Sad Najwy_szy stwierdza wa_nosc wyborów w składzie całej

izby pracy, ubezpieczen społecznych i spraw publicznych. Jesli stwierdzi niewa_nosc, to nale_y

ponownie przeprowadzic wybory. Nale_y odró_nic je od wyborów uzupełniajacych w przypadku

wygasniecia mandatu posła lub senatora

Mandat posła lub senatora mo_e wygasnac na skutek:

 smierci

 utraty prawa wybieralnosci

 oskar_enie przed trybunałem stanu w zwiazku z naruszeniem ustawy z 5 kwietnia 1992

roku o ograniczeniu prowadzenia działalnosci przez osoby pełniace funkcje publiczne

 naruszenia zasady incomtabilitas - artykuły 103 i 107 konstytucji

o podmiotowa - łaczenie funkcji deputowanego z okreslonymi funkcjami

panstwowymi

o przedmiotowa - prowadzenie działalnosci gospodarczej z korzysciami

czerpanymi z mienia panstwa i komunalnego

 zło_enia fałszywego oswiadczenia lustracyjnego

W w/w przypadkach odnosnie do posła - propozycja marszałka sejmu dla kolejnego z listy, a

senatora - przeprowadzenie wyborów, jesli jest dłu_ej ni_ 6 miesiecy do ukonczenia kadencji

senatu.

Organizacja wyborów

Komisja Skład Funkcje

Panstwowa

Komisja Wyborcza

Po trzech sedziów Trybunału

Konstytucyjnego, Trybunału Stanu i

Naczelnego Sadu Administracyjnego

Ogólny nadzór nad wyborami

Okregowa Komisja

Wyborcza

7 - 11 sedziów sadów powszechnych

na czele z wojewódzkim komisarzem

wyborczym powoływanym na 5 lat i

pełniacym role rzecznika PKW na

danym terenie

Rejestrowanie list kandydatów

Przydział mandatów w okregu

Obwodowa

Komisja Wyborcza

6 - 10 osób powoływanych przez

pełnomocników komitetów

wyborczych. Jedna osoba delegowana

przez wójta, burmistrza lub prezydenta

Bezposrednie przeprowadzenie

wyborów w terenie

Nale_y uzupełnic informacje na temat:

- finansowania wyborów

- prowadzenia kampanii wyborczej

- powołania i roli komitetów wyborczych

Garlicki punkt 163

28

Z G R O M A D Z E N I E N A R O D O W E

W ramach materiału dotyczacego Parlamentu RP w ogóle obowiazuja ustawy:

 Regulamin Sejmu - tekst jednolity z 31 sierpnia 2005 roku

 Ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora z 9 maja 1996 roku

 Regulamin Senatu

Geneza

Konstytucja marcowa przyznawała ZN kompetencje obejmujace wybory prezydenta na kadencje

siedmioletnia oraz odbiór przysiegi od obranego prezydenta. Na skutek obrad Okragłego Stołu 7

kwietnia 1989 roku nowela konstytucji z 1952 przywrócono w/w kompetencje oraz dodano:

 stwierdzanie trwałej niezdolnosci prezydenta do sprawowania urzedu ze wzgledu na stan

zdrowia wiekszoscia 3/5

 postawienie przed Trybunałem Stanu wiekszoscia 2/3

Ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 roku wprowadza zapis, i_ ZN ma uchwalic

konstytucje III RP wiekszoscia 2/3, a naród zatwierdzi w referendum. Mała konstytucja

utrzymuje w mocy wszystkie w/w kompetencje z ujednoliceniem wiekszosci 2/3 do

zatwierdzenia trwałej niezdolnosci oraz postawienia prezydenta przed Trybunałem Stanu.

Obowiazujacy stan prawny od 1997

 Artykuł 130 konstytucji - prezydent elekt składa przysiege przed ZN

 ZN stwierdza niezdolnosc do sprawowania urzedu wiekszoscia 2/3

 Artykuł 145 ustep 2 - ZN mo_e postawic prezydenta przed Trybunałem Stanu (2/3) na

wniosek co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

o 2/3 spełnia role kworum i wiekszosci

 Artykuł 140 i Artykuł 144 ustep 3 punkt 8 - prezydent mo_e zwrócic sie z oredziem do

Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego.

o Nie mamy w Polsce instytucji oredzia do narodu, jakie wystepuje Np. w USA

Charakter prawny

W XX - leciu miedzywojennym istniało domniemanie, i_ ZN jest jedynie przejawem wspólnego

działania Sejmu i Senatu. Obecnie istnieje spór miedzy dwoma stanowiskami. Pierwszy,

reprezentowany miedzy innymi z profesorem Sarneckim wyra_a w/w poglad (w mniejszosci). Po

drugiej stronie stoja zwolennicy pogladu, i_ jest to odrebny, samodzielny organ panstwowy.

Artykuł 144, ustep 1 zdaje sie potwierdzac poglad pierwszy. Jednak Zgromadzenie działa w

przypadkach enumeratywnie okreslonych w konstytucji, a wyraznie odró_niamy od tego

wspólne obrady Sejmu i Senatu z innych przyczyn (wa_ne momenty panstwowe - wizyta głowy

innego panstwa). Ponadto posiada własne regulaminy uchwalane ad hoc.

S E J M I S E N A T

Pozycja ustrojowa okreslona mo_e byc na dwa sposoby:

 w odniesieniu do zasad naczelnych konstytucji - najsilniej wia_e sie z tymi instytucjami:

o zasada suwerennosci narodu

o zasada reprezentacji politycznej

o zasada podziału władzy w ujeciu szerokim

 poprzez funkcje obu izb

Funkcje Sejmu:

 ustawodawcza (A 95 ustep 1) oraz ustrojodawcza (A 235)

o Ustrojodawcza polega na ustanowieniu konstytucji (wiecej w charakterystyce

konstytucji jako ustawy zasadniczej).

29

o Konstytucja jest zmieniana w szczególnym trybie

o W ramach funkcji ustawodawczej mamy szerszy katalog podmiotów

uprawnionych do inicjatywy: 15 posłów, rada ministrów, komisje sejmowe, kluby

parlamentarne, senat oraz prezydent. Wystepuje odrebny tryb ustawodawczy +

ustawa bud_etowa

 kontrolna (A. 95 ustep 2) jest realizacyjna na co najmniej 3 płaszczyznach:

o działajac In pleno - udzielanie absolutorium dotyczacego bud_etu oraz uchwała o

powołaniu komisji sledczej do zbadania okreslonej sprawy na podstawie artykułu

111

o działajac w komisjach sejmowych - ró_nego rodzaju uchwały przegłosowywane

zwykła wiekszoscia przy kworum 1/3:

_ uchwały - dezyderaty - postulaty w okreslonej sprawie. Adresat ma w

ciagu 30 dni ustosunkowac sie do tresci dezyderatu (nie musi go

wykonac). Wedle artykułu 159 regulaminu adresatami tych uchwał moga

byc przedstawiciele rzadu lub mini najwy_si urzednicy panstwowi.

_ Inne uchwały - opinie, których adresatami moga byc dodatkowo

kierownicy urzedów centralnych.

_ Sprawozdania komisji

_ Projekty rezolucji i deklaracji

o Działajac poprzez posłów

_ Interpelacje i pytania przede wszystkim do premiera i ministrów.

Odpowiedz udzielana w formie pisemnej do 21 dni. W sprawie

interpelacji i odpowiedzi na interpelacje mo_e byc zarzadzona debata.

_ Pytania w sprawach bie_acych wprowadzone przez konstytucje z 1997

roku - na koniec ka_dego posiedzenia sejmu „godzina pytan”. Odpowiedz

ma zostac udzielona w trakcie posiedzenia sejmu

_ Do godziny 21:00 dnia poprzedniego poseł informuje marszałka kogo, o

co bedzie pytał.

_ Delegerate: A. 115 U2 konstytucji oraz A 196 Regulaminu Sejmu

 kreacyjna repetytorium s.72

o Sejm w drodze ustawy reguluje tryb działania i kompetencje naczelnych organów

panstwa

o Sejm dokonuje obsady personalnej stanowisk na mocy uchwał podjetych

bezwzgledna wiekszoscia głosów przy kworum ½

_ Rada Ministrów A. 154 - 155

_ 15 Sedziów Trybunału Konstytucyjnego - cały skład A. 194

_ Członkowie Trybunału Stanu - 2 zastepców Przewodniczacego (przyp.

Przewodniczacym Prezes SN) i 16 członków A. 199

_ 4 członków KRRiTV A214/U1

_ 3 członków Rady Polityki Pienie_nej A 227/U5

_ 4 członków KRS A 187/U1/P3

_ Uczestniczy w wyborcze niektórych innych instytucji:

 Z prezydentem w odniesieniu do Prezesa NBP (A 227 U3)

 Z Senatem w odniesieniu do Rzecznika Praw Obywatelskich

(A209 U1) oraz prezesa NIK (A 205)

 podejmowania decyzji w niektórych sprawach polityki wewnetrznej i zewnetrznej

(inaczej ustalanie linii polityki panstwa - do 1989):

o uchwalanie bud_etu - ingerencja w sfery gospodarki, działalnosci panstwa

o decyzje w sprawach wojny i pokoju

o wygłoszenie expose w zwiazku z powołaniem rzadu - dyskusja na temat

niektórych spraw polityki wewnetrznej i zewnetrznej

o zarzadzanie referendum ogólnokrajowego

o uchwalanie ustawy upowa_niajacej prezydenta do ratyfikacji umów

miedzynarodowych

 wewnetrzne / wewnatrzorganizacyjne - A 112 konstytucji

30

o charakter prawny regulaminu sejmu - uchwała sejmu (ni_ej ni_ ustawa) - przejaw

zasady autonomii działan sejmu w zawiazku z trójpodziałem. Uchwała ma nadto

charakter samoistny - na podstawie przepisów bezposrednich.

o Ustawy nie moga wchodzic w materie regulaminu sejmu

o Znaczaca nowelizacja regulaminu odbyła sie jesienia 1997 roku

o Regulamin opisuje powoływanie organów wewnetrznych, mo_liwosc podjecia w

konstytucyjnie okreslonych przypadkach decyzji o samorozwiazaniu badz

skróceniu kadencji sejmu - 307 głosów

Funkcje Senatu:

 udział w ustawodawstwie

 opiniowanie / wyra_anie zgody na powołanie niektórych organów panstwowych

 za zgoda Senatu powoływani sa członkowie NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich

 powoływanie swoich przedstawicieli do organów panstwowych - KRRiTV (3

członków), RPP (3 członków), KRS (2 członków).

 Udział w zarzadzaniu referendum ogólnokrajowego wraz z prezydentem na podstawie

artykuł 125 ustep 2

Funkcje i uzasadnienia bikameralizmu

 federacyjna struktura panstwa

 reprezentacja polityczna

 przedstawiciele jednostek federacji (USA i Niemcy)

 tradycja i struktura społeczna, Np. Wielka Brytania - Izba Lordów

 najczesciej - doktryna Monteskiusza (tego typu uzasadnienie równie_ w Polsce) - władza

ustawodawcza podzielona, aby wolnosc jednostek nie była zagro_ona. Obie izby maja sie

hamowac

o udział w ustawodawstwie

o przedstawicielstwo regionów w niej zasiadaja (Hiszpania, Belgia, Jugosławia za

Tito)

 Istnienie drugiej izby nie jest jednak fundamentem demokracji - porównaj kraje

Skandynawskie, Grecja, Izrael

Status prawny posła i senatora

Koncepcja mandatu przedstawicielskiego - notatki w innym miejscu

Immunitet - immunitet parlamentarny oznacza przywilej przysługujacy przedstawicielowi ze

wzgledu na charakter pełnionej przez niego funkcji. Dzieki niemu zagwarantowana jest

niezale_nosc posła i senatora. Obejmuje on odpowiedzialnosc karna materialna oraz zgodnie z

ustawa z 1996 roku karno - administracyjna. Nie dotyczy odpowiedzialnosci cywilnej,

zawodowej, pracowniczej. Wyró_niamy immunitety:

Immunitet materialny - Artykuł 105 ustep 1 - charakter czesciowy, bezwzgledny oraz trwały.

Obejmuje tylko działalnosc wchodzaca w zakres sprawowania mandatu o ile nie narusza

interesów osób trzecich. Nie jest mo_liwe jego uchylenie obowiazuje wyłacznie

odpowiedzialnosc dyscyplinarna przed sejmem i senatem. Ten rodzaj mandatu działa tak_e po

wygasnieciu mandatu. W PRL nie wystepował, wprowadzony od 1992 roku.

Immunitet formalny - Artykuł 105 ustep 2 wyłacza odpowiedzialnosc karna-materialna oraz

karna-administracyjna wedle ustawy z 9 maja 1996 roku o wykonywaniu mandatu posła i

senatora. Posiada on

 charakter zupełny - wszelkie czyny karne popełnione przez posła niezale_nie od

zwiazków z wykonywanym mandatem wchodza w jego zakres;

 charakter wzgledny - mo_e byc uchylony za

31

o czyn popełniony przed objeciem mandatu - artykuł 8 ustawy z 1996 roku -

postepowanie karne podjete przed terminem podjecia mandatu ulega zawieszeniu

do uzyskana zgody sejmu na pociagniecie posła do odpowiedzialnosci

_ Orzeczenie TK z 2003 roku - postepowania powinny byc kontynuowane

o Czyn popełniony po objeciu mandatu - sam zainteresowany mo_e wyrazic zgode

na kontynuacje procesu lub poprzez uchwałe sejmu

_ Wniosek do prezydium sejmu zło_ony przez prokuratora generalnego

_ Wniosek rozpatrywany przez komisje regulaminowa i spraw poselskich

_ Poseł jest zobowiazany do zło_enia wyjasnien

_ Sprawozdanie komisji - przyjecie lub odrzucenie wniosków

 Po nowelizacji ustawy w przypadku czynu popełnionego przed

popełnieniem mandatu do przyjecia wniosku wiekszosc 3/5

 W przypadku przestepstwa popełnionego po objeciu mandatu -

bezwzgledna wiekszosc głosów

Zasada nietykalnosci poselskiej A 105 U 5 - Poseł nie mo_e byc zatrzymany, aresztowany,

pozbawiony wolnosci, chyba, ze wystapia szczególne okolicznosci - ujecie na goracym uczynku

je_eli zatrzymanie jest niezbedne dla prawidłowego przebiegu postepowania. O ka_dym

przypadku nale_y poinformowac marszałka odpowiedniej izby - ten mo_e zarzadzic uchylenie

aresztu.

Zasada niepołaczalnosci

 artykuł 103 - niepołaczalnosc podmiotowa (formalna) - mandatu nie wolno łaczyc z

okreslonymi funkcjami enumeratywnie wymienionymi w w/w artykule

 artykuł 107 - niepołaczalnosc przedmiotowa (materialna) - zakaz działalnosci

gospodarczej łaczonej z osiaganiem korzysci z majatku skarbu panstwa lub samorzadu

terytorialnego. W ustepie 2 regulowana jest ewentualna odpowiedzialnosc przed

Trybunałem Stanu - przed Trybunałem stawia sejm wiekszoscia bezwzgledna. Nale_y

podkreslic, i_ jest to jedyny przypadek, gdy odpowiedzialnosci podlega przedstawiciel

władzy ustawodawczej

o jest to zabezpieczenie antykorupcyjne

o rejestr korzysci - raz w roku oraz na poczatku i koncu kadencji. Składany jest do

marszałka, weryfikowany przez komisje etyki.

Obowiazki - artykuł 7 Regulaminu Sejmu

 obecnosc i czynny udział w posiedzeniach sejmu oraz organów sejmu, do których został

wybrany

 udział w głosowaniach podczas posiedzen sejmu i komisji

 stosowanie sie do polecen Marszałka Sejmu

W przypadku nieobecnosci wymagane jest usprawiedliwienie. W innym wypadku

uposa_enie i/lub dieta jest obni_ona. 1/30 - za ka_de posiedzenie plenarne lub 1/5 komisji

plenarnych lub wiecej ni_ 1/5 głosowan przewidzianych na dany dzien obrad.

Za ra_ace naruszenie innych postanowien regulaminu grozi wykluczenie z posiedzenia sejmu

co jest równoznaczne z obni_eniem uposa_enia i/lub diety nawet o ½ lub pozbawienie prawa

pełnej diety na okres go pół roku.

Prawa

 zewnatrz sejmowe dotyczace działalnosci poza parlamentem

o uzyskiwanie wszelkich koniecznych informacji

o prawo wgladu w dokumenty

o prawo interwencji w organach rzadowych i samorzadowych - maja one 14 dni na

podanie wiadomosci stanie rozpatrywanej sprawy

32

 wewnatrzsejmowe

o wyra_anie swojego stanowiska w ró_nych sprawach

o czynne i bierne prawo wyboru organów

o wniosek o rozpatrzenie sprawy przez sejm lub odpowiednia komisje

o uczestnictwa w prawach ustawodawczych

o interpelacje / zapytania / pytania w sprawach bie_acych - wiecej w czesci

dotyczacej przebiegu obrad

 materialne

o uposa_enie (ryczałt) - 5,6 srednich płacy w sferze bud_etowej

o diety - 0,25 uposa_enia na pokrycie kosztów zwiazanych z wykonywaniem

mandatu

o ryczałt na pokrycie kosztów zwiazanych z funkcjonowaniem biura poselskiego

o urlop bezpłatny w miejscu pracy

o pod koniec roku trzynastka - srednie roczne uposa_enie

o rozbudowane swiadczenia socjalne

o odprawa na koniec kadencji w wysokosci 3 srednich uposa_en jesli deputowany

nie zdobedzie mandatu na kolejna kadencje

o bezpłatne przejazdy, dzienniki urzedowe

o prawo zamieszkania w hotelu sejmowym lub wynajecia kwatery na miescie (dot.

Posłów zamiejscowych) - dopłata do zakwaterowania w wysokosci 2000

o dopłata do hoteli - rocznie 7600

o 1500 sztuk ofrankowanych kopert

o Dodatki za uczestnictwo w komisjach na stanowisku przewodniczacego/

wiceprzewodniczacego - łaczna kwota dodatków nie mo_e byc wieksza ni_ 25%

o Dodatkowe uposa_enia dla marszałka i wicemarszałka

Struktura wewnetrzna i funkcjonowanie sejmu

Skład Sejmu - 460 posłów wybieranych w równych okregach (stan od 1960). Wczesniej istniała

stała norma przedstawicielska - 1 poseł na 60.000 mieszkanców - skład miał rosnac a_ do 444,

wtedy wprowadzono stała liczbe posłów.

Obecnie reguła wyboru jest kryterium poparcia politycznego. W okresie PRL skład Sejmu miał

byc odzwierciedleniem grup społecznych.

Statystycznie rzecz ujmujac poza Ukraina mamy najwiecej posłów przypadajacych na 40

milionów mieszkanców.

Kadencja - w okresie 4 lat istnieja pełnomocnictwa dla Sejmu - organu kolegialnego.

Wyró_niamy nastepujace konstrukcje kadencji:

 zasada permanencji - kadencja o charakterze jednolitym; posiedzenie mo_e byc zwołane

w dowolnej chwili na podstawie zasady autonomii parlamentu. Zasada działa od 1989

roku, poniewa_ system sesyjny okazał sie wadliwy.

 Zasada sesyjnosci - kadencja o charakterze podzielonym na okresy, kiedy sejm mo_e byc

powołany (do 1.X i do 1.IV) i okresy miedzysesyjne, w trakcie których kompetencje

przechodziły na rade panstwa (alibi dla szerokich prerogatyw).

Liczenie kadencji od wyborów lub od dnia zwołania 1 posiedzenia. Obecnie panuje opcja druga,

ale Np. mała konstytucja okreslała dzien wyborów wyznaczał poczatek kadencji. Zmiana

nastapiła w zwiazku z wydarzeniami roku 1993, kiedy to Lech Wałesa rozwiazał sejm w maju, a

wybory zorganizował na jesieni. W tym okresie sejm miał ograniczone kompetencje.

 Kadencja mo_e zostac przedłu_ona w razie wprowadzenia stanu nadzwyczajnego na czas

jego trwania plus 90 dni po jego zakonczeniu (porównaj stan wojenny, kiedy została

przedłu_ona o 2,5 roku).

 Skrócenie kadencji (Mała Konstytucja wprost nazywa ten akt rozwiazaniem Sejmu i

Senatu, co nie miało charakteru politycznego)

o Samorozwiazanie

33

o prezydent rozwiazuje Parlament obligatoryjnie, gdy sejm nie jest zdolny powołac

rzadu

o w przeciagu 4 miesiecy od przekazania sejmowi projektu nie dochodzi do

uchwalenia bud_etu

 Zasada dyskontynuacji prac sejmu z wyłaczeniem dotyczacym inicjatywy obywatelskiej

Pierwsze posiedzenie Sejmu:

 zwoływane przez prezydenta w ciagu 30 dni po wyborach, lub w ciagu 15 dni, jesli

wybory były konsekwencja skrócenia kadencji

 Otwiera je Marszałek Senior powoływany przez prezydenta. Przeprowadza on

slubowanie

 Sejm okresla liczbe wicemarszałków

 Powoływani sa sekretarze sejmowi w liczbie 20 sposród najmłodszych posłów.

 Wybór marszałka

o Kandydata mo_e zgłosic 15 posłów

o Wybór bezwzgledna wiekszoscia w głosowaniu imiennym

o W kolejnych turach skresla sie osobe, która otrzymała najmniejszy wynik -

zasady tzw. Wyscigu australijskiego

Posiedzenia odbywane sa z reguły w formie jawnej, ale na posiedzeniu 30 posłów lub prezydium

mo_e utajnic obrady. Przedmiot obrad okreslony w artykule 169 regulaminu sejmu. (tu: siegnij

do zródła !).

Uczestnictwo w posiedzeniach - Marszałek zawiadamia o kolejnym posiedzeniu sejmu na 7 dni

przed nastepujace podmioty/osoby:

 Prezydent (uczestniczy, gdy uzna to za celowe)

 Podmioty, które moga uczestniczyc (równie_ przez swoich przedstawicieli):

o Marszałek Senatu

o I Prezes Sadu Najwy_szego

o Przewodniczacy Trybunału Konstytucyjnego

o Rzecznik Praw Obywatelskich

o Ministrowie kancelarii prezydenta

 Podmioty, które powinny / musza uczestniczyc:

o Członkowie rzadu

o Prezez NBP

o Prezes NIK

Z ka_dego posiedzenia Sejmu sporzadzany jest protokół oraz stenogram.

Obrady - Marszałek udziela głosu w sprawach objetych porzadkiem dziennym obrad według

kolejnosci zapisów Ustala sie przy tym szczegółowe limity czasowe dla wypowiedzi - w imieniu

klubu 20 min., indywidualnie 10 min. (replika w debacie do 5 minut). Inne wypadki to tzw.

Wnioski formalne, które moga dotyczyc wniosków: o wprowadzenie tajnosci obrad, o

stwierdzenie kworum, o zamkniecie dyskusji, o odesłanie projektu do komisji. Ponadto mo_liwe

jest wydanie oswiadczen poselskich w limicie do 2 minut.

Głosowania sa zawsze jawne i dokonywane poprzez: podniesienie reki z wykorzystaniem

urzadzenia do głosowania, poprzez samo podniesienie dłoni lub imiennie, gdy posłowie w

trakcie samego aktu głosowania mogliby byc poddani presji. Dopuszcza sie równie_ mo_liwosc

reasumpcji, czyli uniewa_nienia głosowania.

Organy wewnetrzne - Po nowelizacji regulaminu z 1997 roku pierwszoplanowym stał sie

marszałek sejmu na skutek dekonstytucjonalizacji prezydium sejmu.

Marszałek - jednoosobowy organ kierowniczy sejmu. Do jego kompetencji nale_y::

 reprezentowanie sejmu na zewnatrz,

34

 kierowanie pracami, zwoływanie posiedzen

 przewodniczenie posiedzeniom i konwentowi seniorów,

 *stanie na stra_y porzadku w izbie,

 mianowanie szefa kancelarii sejmu,

 mo_liwosc wydawania zarzadzen porzadkowych.

Jest powoływany przez sejm, przy czym nie ma regulacji dotyczacych odwołania marszałka

sejmu (w przypadku senatu grupa 34 senatorów mo_e zło_yc wniosek o odwołanie).

Istotne jest przygotowanie prawnicze marszałka sejmu, gdy_ wykonuje on wiele trudnych

merytorycznie czynnosci:

 przekazywanie spraw pod obrady sejmu

 dokonywanie podziału srodków bud_etowych miedzy komisje sejmowe

 mo_e zwrócic wnioskodawcy projekt ustawy, gdy_ uzasadnienie jest niewystarczajace

 nadaje bieg projektom ustaw

Prezydium sejmu - wewnetrzny, kierowniczy organ sejmu, pomocniczy oraz doradczy organ

marszałka sejmu. W jego składzie znajduje sie od 3 do 5 wicemarszałków według potrzeb

koalicyjnych. Do kompetencji nale_y:

 ustalanie planu prac, tygodni posiedzen

 wykładnia regulaminu przy mo_liwym korzystaniu z opinii komisji regulaminowej

 ustalanie zasad doradztwa naukowego na rzecz sejmu i ego organów

Konwent seniorów - organ doradczy wobec prezydium; zapewnia współprace miedzy klubami.

W jego skład wchodza członkowie prezydium, przedstawiciele porozumien klubów i kół

parlamentarnych, przewodniczacy lub wiceprzewodniczacy klubów parlamentarnych, od 1997

równie_ przedstawiciele kół parlamentarnych (pod warunkiem, _e kół i klubów nie utworzyli

tzw. secesjonisci - tylko kluby, które wstawiały swoje listy w wyborach). Role konwentu

mo_emy okreslic jako:

 opiniowanie planów prac, porzadków dziennych, wnioski dotyczace wyboru organów,

trybu dyskusji

 forum współpracy miedzy klubami parlamentarnymi

 posiedzenia zwołuje marszałek, prezydium lub parlamentarny na wniosek 15 posłów

Komisje sejmowe - A 110 status wewnetrznych, pomocniczych organów powołanych do:

 rozpatrywania i przygotowania spraw bedacych punktem prac sejmu

 wyra_ania opinii w sprawach przekazanych przez inne organy

 kontroli sejmowej

Ich ilosc zale_y od decyzji sejmu. Obecnie jest 27 komisji. Mo_emy je bardzo ró_nie

klasyfikowac. Konstytucja i regulamin sejmu wprowadzaja podział na komisje stałe i

nadzwyczajne

Komisje stałe pełnia ró_ne funkcje. Najczesciej były odpowiednikami poszczególnych resortów

(sytuacja w PRL) - obecnie pojecie nie funkcjonuje; oprócz komisji odpowiadajacych działom

administracji rzadowej powoływane sa komisje problemowe. Jeszcze inne sa komisje

funkcjonalne - maja obsługiwac inne komisje sejmowe, np. komisja finansów publicznych w

okresie prac nad bud_etem panstwa, komisja ustawodawcza w trakcie prac ustawodawczych.

35

Komisje nadzwyczajne - kandydatów do komisji zgłaszaja przewodniczacy klubów

parlamentarnych lub grupa 35 posłów. Uchwały komisji przyjmowane zwykła wiekszoscia przy

kworum 1/3 składu sejmu.

Rodzaj Opis

sensu stricte powołana dla opracowan kodeksowych, bardziej interdyscyplinarny charakter

sledcze  ustawa z 21 stycznia 1999 roku o komisjach sledczych - powołana dla badania

okreslonej sprawy, która interesuje opinie publiczna - sprawy publiczne; komisja

nie mo_e przy tym wykraczac poza uprawnienia konstytucyjne sejmu wg.

Trójpodziału. Powoływane sa ad hoc.

 Nie do konca jest ustalona praktyka konstytucyjna. Na poczatku uznano, i_ to

opozycja bedzie tropic nadu_ycia władzy - porównaj komisje bankowa. Równie_

w odniesieniu do zakresu merytorycznego - 17 lat istnienia nowoczesnego

systemu bankowego

 Zasada dyskontynuacji prac

 Powołuje ja sejm na wniosek prezydium lub 46 posłów za pomoca uchwały,

której pierwsze czytanie odbywa sie na posiedzeniu plenarnym, potem jest

opracowane w komisji ustawodawczej.

 Komisja mo_e zajac sie sprawa, która jest ju_ przedmiotem postepowania przed

sadem. Nie mo_e jednak recenzowac orzeczen i wyroków ju_ wydanych

 Jej skład ma byc reprezentatywny dla składu sejmu - maksymalnie 11 osób

Kompetencje:

1. mo_liwosc przesłuchania ka_dego obywatela. W razie niestawiennictwa sad

wojewódzki w Warszawie mo_e wymierzyc kare porzadkowa w wysokosci do 10000,-

2. dostep do dokumentów, pisemnych wyjasnien

3. mo_liwosc zlecenia prokuratorowi generalnemu pewnych zadan

4. uchwalenie sprawozdania, co konczy jej prace

5. uchwała 2/3 głosów mo_e postanowic o postawieniu danej osoby podlegajacej

jurysdykcji TS przed TS.

stałe - specjalne (tryb powołania, skład, przedmiot działania)

komisja ds. słu_b

specjalnych

W składzie maksymalnie 9 posłów (limitowany dostep do materiałów tajnych);

kandydatów zgłaszaja przewodniczacy klubów parlamentarnych lub grupa 25 posłów.

Posiedzenia komisji sa zamkniete. Z jej posiedzenia nie sporzadza sie biuletynu. Jedynie

członek komisji mo_e udzielic informacji o jej pracach mediom, jednak w ograniczonym

zakresie.

komisja ds. etyki

poselskiej

W jej składzie przedstawiciele ka_dego klubu parlamentarnego. Muza sie odznaczac

wysokim autorytetem moralnym. Dopuszcza sie nawet mo_liwosc wniesienia „donosu”

dotyczacego zachowac nieetycznych członków. Wtedy to klub musi to wyjasnic lub

przedstawic innego kandydata. Wybór członków dokonuje sie w głosowaniu łacznym.

Sama komisja zajmuje sie posłami naruszajacymi zasady „uchwały o zasadach etyki

poselskiej”. Ponadto odnosi sie do sprawozdan majatkowych posłów. Funkcje

przewodniczacego i wiceprzewodniczacego pełnia rotacyjnie wszyscy członkowie

komisji. W razie naruszenia zasad w/w uchwały komisja mo_e zwrócic uwage, upomniec

lub udzielic nagane okreslonemu posłowi. Sprawy, którym sie zajmuje podaje sie do

wiadomosci publicznej.

komisja ds. UE W jej skład wchodzi nie wiecej ni_ 46 posłów. Ma odzwierciedlac skład sejmu.

Rozpatruje ona prawo, dokumenty dot. UE oraz informacje RM dotyczace aktualnych

problemów współpracy z UE. Komisja opiniuje kandydatury na członków komisji

europejskiej, trybunału obrachunkowego. Mo_e uchwalic opinie, w której wyra_a

stanowisko.

komisja

odpowiedzialnosci

konstytucyjnej

Od wpływu wniosku do postawienia kogos przed TS sprawe na wniosek marszałka sejmu

rozpatruje ta komisja. W swoim sprawozdaniu wnosi ona o postawienie kogos przed TS

lub oddalenie wniosku w tej sprawie. Komisja pracuje na podstawie kodeksu karnego,

m.in. dlatego, i_ uchwała mo_e stac sie równoczesnie aktem oskar_enia. W trakcie

procesowania przeprowadzone jest postepowanie dowodowe.

Komisja

regulaminowa i

spraw poselskich

 Niedopełnienie obowiazków wynikajacych z ustawy o wykonywaniu mandatu

posła i senatora

 Imcompabilitas (A103,107 konstytucji)

 Odpowiedzialnosc sadowa, aresztowanie osłów

 Uchylenie immunitetu parlamentarnego w okreslonej sprawie

komisja

ustawodawcza

Istotna rola w okresie procedury ustawodawczej !!!

36

Organizacje grupujace posłów - kluby, koła, zespoły poselskie

Kluby oraz koła tworzone sa w oparciu o kryterium opcji politycznej. W skład klubu mo_e wejsc

najmniej 15/7 osób (Sejm/Senat), koła 3/3. Dopuszczalne sa ponadto porozumienia tworzace

wspólna reprezentacje w konwencie seniorów.

Zespoły poselskie maja inny ni_ polityczny charakter, Np. wspólne zainteresowania, interesy.

Korzysci wynikajace z przynale_nosci do organizacji:

- klub wyznacza swojego przewodniczacego i wiceprzewodniczacych, koło tylko

przewodniczacego - obydwie organizacje wchodza w skład konwentu seniorów

- wy_sze limity wystapien na posiedzeniach plenarnych

- prezydia komisji sejmowych biora pod uwage opinie klubów politycznych

- na funkcjonowanie klubów / kół przeznaczane sa srodki finansowe, pomieszczenia

Regulamin senatu ich nie przewiduja. Cecha sporna jest dyscyplina klubowa w kontekscie

przyjetego modelu mandatu przedstawicielskiego.

Odmiennosci, ró_nice dotyczace senatu

 uregulowano kwestie odwołania marszałka tej izby

 składy organów sa mniejsze, liczba komisji obecnie wynosi 19; 8 sekretarzy senackich

 A 13 ustep 3 i 4 regulaminu senatu ustanawia wspólne posiedzenia przewodniczacych

komisji senackich w odniesieniu do wykonywania inicjatywy ustawodawczej senatu;

koordynuje te prace

 Przedmioty posiedzen senackich:

o Sprawy zwiazane z uchwalanymi przez Sejm ustawami

o Dotyczace bud_etu

o Dotyczace inicjatywy ustawodawczej Senatu

o Dotyczace wyboru przedstawicieli senatu do organów senatu - udział w funkcji

kreacyjnej sejmu

Hierarchiczny system zródeł prawa

Jest on scisle zwiazany z zasada demokratycznego panstwa prawnego. Odpowiednia regulacja

konstytucyjna reguluje system zródeł prawa. Wyznacza on standardy:

- zasada konstytucjonalizmu - to konstytucja ma szczególna, naukowa pozycje w systemie

prawa

- zasada kierowniczej roli oraz prymatu ustawy w tym systemie zródeł prawa - zakłada sie

pierwszenstwo ustaw wzgledem rozporzadzen z moca ustawy.

- wyznaczone sa materie ustawowe, czyli kwestie, które wymagaja regulacji w ustawie:

normowanie sytuacji prawnej obywatela, elementów funkcjonowania organów władzy

panstwowej, bud_et,

- klasyfikacja aktów normatywnych w oparciu o podział na akty prawa powszechnie

obowiazujacego i akty prawa wewnetrznie obowiazujace. Te pierwsze wia_a wszystkich

obywateli i podmioty. Te drugie wia_a podmioty bedace w strukturze administracyjnej organu,

który wydał dany akt prawny. Akty normatywne powszechnie obowiazujace musza byc

ogłaszane, co jest warunkiem wejscia w _ycie tego aktu.

- uregulowanie stosunku prawa wewnetrznego do zewnetrznego - rola i miejsce umowy

miedzynarodowej wzgledem ustawy.

Zamkniety system zródeł prawa powszechnie obowiazujacego

podział na otwarty i zamkniety system zródeł prawa - w otwartym kompetencje władzy do

wydania aktów prawnych nie sa enumeratywnie, wyczerpujaco okreslone. W Polsce przyjeto

natomiast zamkniety system zródeł prawa. Regulacje zmienimy w rozdziale trzecim konstytucji:

 zamkniecie w aspekcie przedmiotowym - wyczerpujaco wymienia rodzaje aktów

prawnych, w których moga sie znajdowac normy powszechnie obowiazujace. Zgodnie z

artykułem 87 sa to konstytucja, ustawy, umowy miedzynarodowe ratyfikowane,

rozporzadzenia, akty prawa miejscowego. Ponadto zaliczamy do nich rozporzadzenia

37

prezydenckie z moca ustawy w okresie stanów nadzwyczajnych, przepisy stanowione

przez Unie Europejska, zbiorowe układy pracy.

 Zamkniecie w aspekcie podmiotowym - wyczerpujaco wymienia sie organy majace

kompetencje do wydawania norm powszechnie obowiazujacych

o W odniesieniu do władzy wykonawczej - moga byc wydawane tylko

rozporzadzenia (prezydent, rada ministrów, prezes RM, ministrowie,

przewodniczacy komitetów na podstawie artykułu 149 konstytucji (Np. KIE, a do

niedawna komitet badan naukowych, KRRiTV).

o Wsród zródeł prawa powszechnie obowiazujacego tylko konstytucja i ustawy

maja charakter aktów prawnych samoistnych (wydawanych bez szczególnego

uzasadnienia). Nie wymieniono aktów prawa miejscowego.

Otwarty system zródeł prawa wewnetrznie obowiazujacego

Akty prawa wewnetrznego musza spełniac nastepujace warunki:

- moga byc skierowane tylko do jednostek podległych organowi wydajacemu ten akt

- nie moga byc podstawa decyzji w stosunku do obywateli i osób prawnych

- musza byc wydawane tylko na podstawie ustawy i ogólnie byc zgodne z aktami prawa

powszechnie obowiazujacego

Teorie dotyczace specyfiki norm ustawowych wzgledem innych norm prawnych:

1) normy ustawowe dotyczace rozgraniczenia interesów

poszczególnych podmiotów - wytyczaja granice działalnosci

władzy panstwowej

2) szczególna cecha ustaw jest ochrona wolnosci i własnosci

obywateli - wytyczaja ich granice

3) istota ustaw jest ich ogólnosc i generalnosc. Normy ustawowe nie

powinny zawierac norm indywidualno-konkretnych. Z tego

wynika rozró_nienie ustawy w sensie:

a. materialnym - akt prawny zawierajacy normy abstrakcyjne

i generalne niezale_nie od trybu w jakim zostały one

wydane

b. formalnym - akt prawny wydany w szczególnym trybie,

ale niekoniecznie zawierajacy normy abstrakcyjno -

generalne - Np. ustawa bud_etowa., ustawa uprawniajaca

prezydenta do ratyfikacji wa_niejszych umów

miedzynarodowych

Ustawa jako akt prawny - regulowane w artykule 87 ustep 1, artykule 88, artykule 118-123

 akt prawny parlamentu (we Włoszech ustawy moga byc przyjmowane przez komisje

parlamentarne). W Polsce parlament posiada wyłacznosc ustawodawcza z pewnymi

wyjatkami ujetymi w artykułach 234,90 ustepie 3

 akt prawny o charakterze generalno - abstrakcyjnym

 akt prawny posiadajacy najwy_sza po konstytucji moc prawna

o ma samoistnie moc powszechnie obowiazujacy, jest wydawana wprost na

podstawie konstytucji

o moga zmieniac, uchylac, zawieszac ka_da inna norme prawna. Natomiast one

moga byc zmieniane, uchylane badz zawieszane przez inna norme ustawowa

o inne akty moga byc wydane na podstawie upowa_nienia ustawowego w celu jej

wykonania

 akt prawny o w zasadzie nieograniczonym zakresie przedmiotowym z wyjatkami, Np.

regulamin sejmu (artykuł 112 konstytucji)

 akt prawny uchwalony za pomoca specjalnej procedury ustawodawczej wia_acej samego

ustawodawce - dochodza do skutku w okreslonym trybie

38

Stadia trybu ustawodawczego

1.Inicjatywa ustawodawcza

W konstytucji znajdziemy enumeratywnie wymienione podmioty uprawnione do wniesienia

inicjatywy ustawodawczej: posłowie (Regulamin sejmu to precyzuje: 15 posłów lub komisja

sejmowa majaca w swoim składzie co najmniej 15 posłów), senat, prezydent, rada ministrów,

100 tysiecy obywateli.

 Na samo wykonanie inicjatywy składaja sie:

o zainicjowanie projektu

o opracowanie projektu ustawy przez legislatorów

o zgłoszenie inicjatywy ustawodawczej

 Do ka_dego projektu dołacza sie uzasadnienie zawierajace skutki finansowe, potrzebe i

cel wydania ustawy, przedstawienie rzeczywistego stanu rzeczy oraz ró_nic miedzy

stanem prawnym obecnym i postulowanym, zało_enia podstawowych aktów

wykonawczych

 Projekt jest kierowany do własciwej komisji

Ustawa z 24 czerwca 1999 roku o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli

stanowi nastepujaco:

 z inicjatywy wyłaczone sa kwestie dotyczace bud_etu, prowizorium bud_etowego,

ustawy o zaciaganiu długów publicznych - sa jednoczesnie zastrze_one dla rady

ministrów

 zakłada sie mo_liwosc składania konkurencyjnych projektów ustaw przez kolejna grupe

obywateli

 w odniesieniu do tego typu inicjatywy nie obowiazuje zasada dyskontynuacji prac sejmu

 nale_y powołac komitet inicjatywy ustawodawczej i zgłosic go do marszałka sejmu po

zebraniu pierwszego tysiaca podpisów pod inicjatywa.

 I czytanie projektu odbywa sie w 3 miesiace od wniesienia go do laski marszałkowskiej

 finansowanie zbierania podpisów zostało szczegółowo ustalone

 marszałek mo_e sie zwrócic do komisji ustawodawczej o zbadaniu zgodnosci projektu

ustawy z konstytucja.

2.Rozpatrzenie ustawy w sejmie i jej uchwalenie

Czytanie

Opis procedur - czytanie składa sie na 3 fazy: rozpatrzenie, debata i decyzja o

dalszym losie ustawy

I

 z reguły na posiedzeniu komisji. Wyjatkiem sa ustawy wa_niejsze

wymienione w artykule 37 regulaminu sejmu

 obejmuje ona uzasadnienie projektu przez wnioskodawce, pytania i

odpowiedzi, dyskusja nad ogólnymi zało_eniami projektu, uwagi oraz

propozycje poprawek

 projekty kieruje sie do komisji merytorycznych lub ustawodawczej.

Historia

- do 1997 roku obligatoryjnie projekt szedł do obydwu komisji

- w 1997 zniesiono komisje ustawodawcza wzmacniajac marszałka sejmu -

mógł on kierowac projekt do komisji sprawiedliwosci i praw człowieka, która

mogła je wiekszoscia 2/3 odrzucic

- w 2002 przywrócono komisje ustawodawcza. Je_eli projekt do niej nie trafia,

to ona deleguje do komisji ustawodawczej swojego przedstawiciela. Delegaci

mogli wprowadzic zmiany. Jesli komisja własciwa nie wprowadziła zmian, to

rozpatrzenie przez komisje ustawodawcza z przedstawicielami komisji

własciwej. Jesli ciagle nie ma konsensusu, to rozstrzygniecia na posiedzeniu

plenarnym sejmu.

 komisja uchwala sprawozdanie z rozpatrzenia projektu ustawy. Do

sprawozdania dodaje sie głosy mniejszosci. W jego ramach dochodzi do

wniosku o przyjecie projektu bez poprawek / z poprawkami, które maja

byc rozpatrzone lub odrzucenie projektu ustawy

39

II

 przedstawienie sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy

 debata, poprawki i wnioski

 Projekt ponownie wraca do komisji. Ona sporzadza dodatkowe

sprawozdanie. Taki tryb powtarza sie do momentu, gdy posłowie uznaja,

_e uwzgledniono ju_ wszystkie zmiany.

 Jesli poprawki maja tylko charakter stylistyczny, to mo_na od razu

przejsc do trzeciego czytania.

 WYJATEK: uchwały normatywne sa głosowane ju_ w trakcie tego

czytania !!!

III

 rozpatrzenie poprawek zgłoszonych w II czytaniu. Jesli projekt nie trafiał

do komisji, to poseł sprawozdawca zgłasza tylko poprawki i wnioski.

Jesli był w komisji, to jej przedstawiciel przedstawia dodatkowe

sprawozdanie.

 Głosowanie nad projektami ustawy zwykła wiekszoscia w obecnosci ½

ustawowej liczny posłów.

3.,4.Rozpatrzenie ustawy w senacie. Rozpatrzenie przez sejm uchwały senatu o wniesieniu

poprawek do ustawy albo o odrzuceniu ustawy

Marszałek sejm przekazuje gotowa ustawe do Senatu, który ma 30 dni na jej rozpatrzenie i

wybór jednego z 3 wariantów uchwały o:

- przyjeciu ustawy w całosci

- zgłoszeniu poprawek

- odrzuceniu ustawy

Jedna z komisji senackich w ciagu 14 dni przygotowuje sprawozdanie z rozpatrzenia ustawy

uchwalonej przez sejm. Jesli senat dokona wyboru drugiej lub trzeciej opcji, to w sejmie miejsce

ma IV czytanie - rozpatrzenie nastepuje najpierw na komisji sejmowej (w jej obradach

uczestniczy senator sprawozdawcy), a pózniej na posiedzeniu sejmu, przy czym nie okreslono

terminu tego rozpatrzenia

Pat legislacyjny i jego unikanie

Zgodnie z artykułem 121 ustep 3 Sejm mo_e taka uchwałe odrzucic - jest to specyficzny zapis

wprowadzony z przyczyn historycznych. W latach 1989 - 1992 głosowano dwukrotnie -

najpierw nad przyjeciem poprawek zwykła wiekszoscia. Potem głosowano nad odrzuceniem

wiekszoscia 2/3. Takie rozwiazanie czesto powodowało klasyczny pat ustawodawczy (kazus

ustawy o KRRiTV). Na mocy zmian wprowadzonych przez mała konstytucje udało sie

rozwiazac ten problem.

5.Podpisanie ustawy przez prezydenta

Prezydent ma obecnie 21 dni na podpisanie i zarzadzenie publikacji ustawy w dzienniku ustaw

(Mała konstytucja przewidywała okres 30 dni). Ten akt ma charakter promulgacji (w monarchii

konstytucyjnej oznaczała ona zgode monarchy na ustawe). Współczesnie promulgacja oznacza

urzedowe stwierdzenie uchwalenia ustawy przez sejm w odpowiednim trybie.

Prezydent posiada dwa srodki wyra_enia dezaprobaty do ustawy stosowane rozłacznie. (Mała

konstytucja dawała mu silniejsza pozycje - obydwie opcje łacznie) :

1) wniosek do trybunału konstytucyjnego o zbadanie zgodnosci ustawy z konstytucja

a. przejaw kontroli prewencyjnej przez TK, a jej okres wstrzymuje termin 21 dni na

podpisanie ustawy przez prezydenta w trybie normalnym

b. wniosek mo_e dotyczyc ka_dej ustawy

c. je_eli TK uzna ustawe za zgodna z konstytucja, prezydent podpisuje ja w terminie

7 dni.

40

i. Wg małej konstytucji - je_eli TK orzekł o niekonstytucyjnosci chocby

niektórych przepisów, to ustawa upadła. Obecnie dopuszcza sie

mo_liwosc podpisania ustawy z pominieciem przepisów niezgodnych lub

zwrot ustawy sejmowi celem usuniecia błedów

d. Prezydent mo_e równie_ zlecic kontrole nastepcza ustawy ju_ funkcjonujacej

2) weto ustawodawcze

a. weto mo_e byc spowodowane ró_nymi pobudkami - w ten sposób u_ywajac

swego uprawnienia przekazuje ustawe sejmowi do ponownego rozpatrzenia.

Wyłaczone z tej procedury sa: ustawa bud_etowa, ustawa o prowizorium

bud_etowym, ustawa o zmian konstytucji

b. ponowne rozpatrzenie w komisji sejmowej ze sprawozdaniem zawierajacym

sugestie przyjecia badz odrzucenia uwag prezydenckich

c. weto mo_na odrzucic wiekszoscia 3/5 (Mała konstytucja - 2/3) w obecnosci

połowy ustawowej liczby posłów

d. Jesli zostanie weto odrzucone, to prezydent podpisuje ustawe w terminie 7 dni

6.Ogłoszenie ustawy

Prezydent zarzadza ogłoszenie ustawy i nadzoruje Dzienniki Ustaw na mocy ustawy z 20 lipca

2000 roku o ogłaszaniu aktów normatywnych … (wczesniej nadzór nale_ał do rady ministrów).

Reguła jest wejscie w _ycie ustawy w ciagu 14 dni po jej ogłoszeniu. Sama ustawa mo_e przyjac

inne vacatio legis. Dopuszcza sie wejscie ustawy z moca wsteczna jesli wia_e sie z korzysciami

dla adresatów norm w niej zawartych (ustawy emerytalne). Ustawa równie_ czesto zawiera

przepisy przejsciowe dla ochrony interesów „w toku”.

Modyfikacje trybu ustawodawczego

 Ustawa bud_etowa jest ustanawiana w tym trybie na mocy postanowien rozdziału X

konstytucji oraz ustawy o finansach publicznych z 1998 roku. Wyłaczne prawo

inicjatywy w tej sprawie nale_y do rady ministrów. Projekt jest przedstawiany sejmowi

nie pózniej ni_ 3 miesiace przed rozpoczeciem roku bud_etowego, chyba, _e wystapi

sytuacja wyjatkowa, Np. wybory parlamentarne. Pierwsze czytanie odbywa sie na

posiedzeniu plenarnym sejmu. Projekt nastepnie trafia do komisji finansów publicznych,

która ma całosciowo opracowac projekt. Poszczególne czesci projektu sa przy tym

przesyłane do komisji własciwych. Senat rozpatruje ustawe w ciagu 20 dni i nie ma

prawa do odrzucenia jej. Podobnie prezydent nie mo_e ustawy zawetowac. Ogólnie

biorac, bud_et w sejmie winien byc uchwalony w ciagu 4 miesiecy od wniesienia

projektu. Jesli tego nie uczyni, to prezydent mo_e go rozwiazac (por: musi przy

nieudanych próbach utworzenia rzadu!!!)

 Ustawa uprawniajaca prezydenta do ratyfikowania umowy miedzynarodowej

(artykuł 90 ustep 2 konstytucji - cała formuła). Wiekszoscia 2/3 przy kworum ½ dla obu

izb. (mniej ni_ w przypadku zmiany konstytucji) - zbli_a to te ustawe do tych

organicznych znanych z ustawodawstwa francuskiego

 Projekty kodeksów - dla rozpatrzenia projektu powołuje sie komisje nadzwyczajna,

która mo_e tworzyc podkomisje, zespoły robocze. Ponadto powołuje ona zespół stałych

ekspertów (1/3 wskazuje wnioskodawca). W ramach drugiego czytania dla wniesienia

poprawek niezbedne jest zebranie podpisu 15 posłów

 Tryb pilny

o wniosek o przyznanie takiego trybu mo_e zgłosic wyłacznie Rada Ministrów,

przy czym wyłaczone z tego sa: ustawy podatkowe, ordynacje wyborcze, ustawy

dotyczac ustroju organów panstwowych, kodeksy.

o Komisje maja 30 dni na zło_enie sprawozdania z rozpatrzenia projektu ustawy (w

trybie zwykłym tego terminu w ogóle sie nie okresla)

o Niedopuszczalne jest głosowanie na poprawki, które nie zostały zło_one komisji

na pismie

41

o W senacie ustawa rozpatrywana w 14 dni, a prezydent ma 7 dni na wybór opcji

postepowania

o Mała konstytucja przewidywała, i_ rada ministrów miała uprawnienia do wydania

rozporzadzenia z moca ustawy w sprawach gospodarczych

 Tryb przyspieszony - Jest to szybka scie_ka legislacyjna z uproszczonymi procedurami i

rezygnacja z pewnych okresów. We wczesniejszych kadencjach rzadów była czesto

nadu_ywana, co utrudniało dyskurs publiczny na temat przeprowadzanych zmian.

o do I czytania mo_na przystapic niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów

projektów ustawy (w trybie normalnym 7 dni)

o do II czytania mo_na przejsc bezposrednio po I czytaniu bez odsyłania projektu

do komisji

o do III czytania mo_na przystapic niezwłocznie pod otrzymaniu przez posłów

druków sprawozdania komisji (normalnie po 7 dniach)

P R E Z Y D E N T

Geneza instytucji

 W 1989 przywrócono te instytucje na skutek obrad okragłego stołu. 7 kwietnia 1989

dokonano noweli konstytucyjnej, w której zamiast rady panstwa wprowadzono 1-

osobowa głowe panstwa wzorowana na konstytucji marcowej, co oznaczało m.in.

zastosowanie wyborów posrednich przy udziale zgromadzenia narodowego.

 Prezydent winien w aspekcie zewnetrznym czuwac nad sojuszami miedzypanstwowymi,

politycznymi, wojskowymi (przyp. Istniał jeszcze RWPG, układ Warszawski).

 W aspekcie wewnetrznym przyznano prezydentowi role stabilizatora stosunków

społecznych, czuwania nad przestrzeganiem konstytucji. Prezydent kontrolował równie_

resorty siłowe, posiada w nich realna władze (charakter antyparlamentarny).

 Kandydata na prezydenta zgłaszac mogła ¼ składu zgromadzenia narodowego; wybór

bezwzgledna wiekszoscia głosów w rundach typu wyscigu australijskiego. Bierne prawo

wyborcze tak jak do sejmu bez zasady domicylu (kazus Tyminskiego)

 Kompetencje:

o Najwa_niejszy przedstawiciel panstwa w znaczeniu wewnetrznym i zewnetrznym

o Czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji

o Stra_nik suwerennosci

o Zarzadzanie wyborów do parlamentu

o Przedstawiciel Polski za granica

o Zwierzchnik sił zbrojnych

o Mo_liwosc wnioskowania do Sejmu o powołanie i odwołanie prezesa RM

o Miał mo_liwosc rozwiazania parlamentu jesli sejm:

_ przez 3 miesiace nie powołał rzadu

_ przez 3 miesiace nie uchwalił bud_etu

_ ustanowił uchwałe uniemo_liwiajaca prezydentowi realizowanie

konstytucyjnych obowiazków zwiazanych z zapewnieniem

bezpieczenstwa i suwerennosci panstwa

o odpowiada konstytucyjnie przed trybunałem stanu, brak jest regulacji

dotyczacych odpowiedzialnosci politycznej

 Taki model ustanowiony był pod osobe Jaruzelskiego. Jaruzelski, na skutek głebokich

zmian ustrojowych tego modelu nie stosuje i ustepuje z urzedu po 1,5 roku..

Nastapiły pewne zmiany w ordynacji z 27 wrzesnia 1990 roku oraz Małej Konstytucji z 1992

roku. Istotnie ograniczono kompetencje, ale zarazem doszło do wzmocnienia urzedu dzieki

cechom charakterystycznym Lecha Wałesy

 posiadał mocna legitymacje z wyborów powszechnych

 kadencja 5 - letnia; bierne prawo dla osób powy_ej 35 roku _ycia + zasada domicylu

wprowadzona dopiero przez Mała Konstytucje

42

 wyniki II tury z: 1990 - 75/25 Wałesa/Tyminski; 1995 - 51,72/48,28

Kwasniewski/Wałesa;

 Zasada imcompabilitas

 Mała konstytucja

o wprowadziła wymóg zebrania 100 tysiecy podpisów pod wnioskiem o

kandydowanie w wyborach

o trójpodział; prezydent organem władzy wykonawczej

o nie ma mo_liwosci rozwiazania sejmu w 3 z w/w opcji

o wprowadzono instytucje oredzi do sejmu, senatu, zgromadzenia narodowego

o uscislono kompetencje dotyczace powołania rady ministrów

o artykuł 35 małej konstytucji - ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków

zagranicznych za posrednictwem MSZ (sprawa genewska; minister kancelarii

prezydenta przedstawiał sie jako przedstawiciel Polski; minister Skubiszewski

musiał sie tłumaczyc)

o konstytucja wymieniła 13 prerogatyw; wszystkie niewymienione wymagały

kontrasygnaty.

o w małej konstytucji istniały 4 kroki powołania rzadu oraz piaty krok

nadzwyczajny, w którym prezydent mógł na 6 miesiecy ustanowic rzad

prezydencki. Obecnie, w konstytucji z 1997 takich zapisów nie ma, a tryb

przewiduje 3 kroki. (wiecej Garlicki punkty 273 - 275)

o prezydent posiadał mo_liwosc wydania opinii, co do obsadzenia resortów MSZ,

MON i MSW. Prezydent Wałesa zrobił z w/w urzedy prezydencki.

o Prezes RM miał informowac prezydenta o bie_acych problemach pracy sejmu.

o nie mógł zwrócic sie z wnioskiem o odwołanie premiera przez sejm

Pozycja ustrojowa wedle obecnej konstytucji

Obecna konstytucja utrzymała wczesniejsze regulacje. Zmieniono jednak pewne szczegóły oraz

idee zmierzajaca do systemu parlamentarno - gabinetowego. Mo_emy powiedziec o

nastepujacych wyznacznikach jego pozycji:

 zasada podziału władzy z artykułu 10 konstytucji ustala, i_ prezydent jest czescia

egzekutywy i posiada okreslone kompetencje (artykuł 144 ustep 2). Tu nale_y podkreslic

o równoczesnym okresleniu zasady domniemania kompetencji rady ministrów. Rzad

odpowiada politycznie przed sejmem, jego podległosc wzgledem prezydenta jest

znikoma

 Funkcje

o Reprezentacyjno - symboliczna (a 126 / ustep 1 oraz 133) - w ramach artykułu

126 istnieje spór o charakter prawnym - kompetencje czy cele i wartosci?

Profesor Sarnecki okresla to jeszcze inaczej - sa to zadania, których definicje

mo_na zaciagnac z prawa administracyjnego. Wyznaczac maja kierunki, cele, do

których sie da_y. Kompetencje wskazywałyby na konkretne działania.

o Arbitra - wynika z rozdziału V konstytucji - prezydent ma byc czynnikiem

stabilizacyjnym systemu sprawowania władzy, rozwiazywac konflikty,

interweniowac w sytuacjach kryzysowych, stac na stra_y nadrzednych wartosci

panstwowych tj. ciagłosci władzy, konstytucjonalizmu, suwerennosci,

bezpieczenstwa, nienaruszalnosci terytorium. Z tresci przysiegi mo_emy

wyinterpretowac inne klauzule ogólne

o Wykonawcza - szczególny udział w polityce zagranicznej, obronnosci,

bezpieczenstwie panstwa, porzadku publicznym (porównaj 3 ministerstwa z małej

konstytucji)

 Wybór prezydenta przez naród w drodze wyborów bezposrednich, powszechnych. Dzieki

temu mo_e byc traktowany jako organ przedstawicielski reprezentujacy wole narodu.

 Zasada imcompabilitas - _adna inna funkcja, urzad poza tymi zwiazanymi z

wykonywaniem urzedu prezydenta (np. przewodniczacy kapituły orderu orła białego)

43

 Immunitet formalny całkowity nietrwały (wygasa po upływie kadencji) wzruszalny (ZN

mo_e postawic prezydenta przed TS) + szczególna ochrona prawna - odpowiedzialnosc

tylko przed trybunałem stanu w formie odpowiedzialnosci konstytucyjnej dotyczacej

deliktu konstytucyjnego oraz popełnienia przestepstwa. Przed odpowiedzialnoscia

polityczna chroni kontrasygnata.

o W Korei południowej dwaj kolejni prezydenci odpowiadali za korupcje

Klasyfikacja kompetencji 279 - 287 Garlicki:

 Relacje z pozostałymi władzami

 Sprawy stosunków miedzynarodowych

 Sprawy obronnosci i bezpieczenstwa panstwa

 Stanowienie prawa

 Tradycyjne kompetencje głowy panstwa

---