Rozdział I Podstawowe pojęcia z zakresu rozwoju międzynarodowego podziału pracy i funkcjonowania gospodarki światowej

Gospodarka światowa - historycznie ukształtowany system zmieniających się w czasie różnorodnych form powiązań gospodarczych między określonymi podmiotami międzynarodowego podziały pracy.

Podmioty:

1.Od najniższego szczebla do międzynarodowego (gosp dom-> krajowe organizacje gospod-> zrzeszenia producentów i konsumentów-> krajowe władze gospod-> wielkie korporacje transnarodowe(WKT)-> organy i instytucje regionalnych ugrupowań integracyjnych-> międzynarodowe instytucje i organizacje gospodarcze)

2.a)kraje zamknięte granicami politycznymi i ekonomicznymi zbiory ludności, zasobów naturalnych, składników majątku narodowego oraz narodowego systemu gospodarczego i politycznego

b)międzynarodowe instytucje i organizacje gospodarcze

Przedmioty:

1.bezpośrednia wymiana różnego typu produktów w postaci towarów i usług

2.międzynarodowe obroty różnorodnymi czynnikami wytwórczymi: siła robocza, kapitał, wiedza techniczna

Handel międzynarodowy to wymiana towarów między różnymi podmiotami gospodarczymi poprzez granice narodowe, której towarzyszy zazwyczaj świadczenie różnego typu usług.

Podstawową przesłanką rozwoju handlu międzynarodowego jest pogłębiający się międzynarodowy podział pracy, a ściślej- pogłębiająca się w sumie specjalizacja różnorodnych podmiotów gospodarczych funkcjonujących w poszczególnych krajach w zakresie określonych dóbr.

Typy specjalizacji:

-specjalizacja i handel typu komplementarnego - mamy do czynienia wtedy gdy określone towary względnie też ich zespoły, podzespoły i części składowe stają się przedmiotem handlu międzynarodowego dlatego że są one produkowane w jednym lub kilku krajach natomiast w innych nie, choć występuje tam odpowiedni popyt na nie.

-specjalizacja i handel typu substytucyjnego - ma miejsce gdy określone towary są przedmiotami obrotów międzynarodowych, mimo że produkuje się je w krajach będących partnerami wymiany zagranicznej, i co więcej - towary te mniej lub bardziej konkurują ze sobą na rynku światowym i na rynkach narodowych.

*kryterium gałęziowe:

-handel typu międzygałęziowego

-handel typu wewnątrzgałęziowego:

a) handel towarami, ich częściami, zespołami itd. Zróżnicowanymi poziomo - poszczególne dobra mają taką samą jakość lecz różnią się cechami

b) handel towarami, ich częściami, zespołami itd. Zróżnicowanymi pionowo - poszczególne dobra różnią się między sobą jakością a także ceną

3.usługi:

-czyste:

a) transportowe (transport morski, kolejowy, samochodowy, żeglugi śródlądowej, przemysłowy, rurociągowy i sieciowy)

b)turystyczne, ubezpieczeniowe, brokerskie i bankowe

c)handlowe, reklamowe i techniczne, w tym telekomunikacyjne, informatyczne i konsultingowe

-czynników produkcji:

a)siła robocza

b)kapitał

c)wiedza techniczna

Formy przepływów międzynarodowych

1.kryterium ze względu na formę:

-przepływy pieniężne- realizowane przy użyciu pieniądza

-przepływy niepieniężne- wymiana towaru za towar zwana barterem

2.kryterium ze względu na formę przepływów międzynarodowych

-przepływy ludzi

-rzeczy

-informacji

3.biorąc pod uwagę o jest wyłącznym lub dominującym elementem przepływu

-czysty przepływ tzn. bez przekazu informacyjnego o powszechnie znanej technologii wytwarzania np. ruch surowców włącznie z nośnikami energii oraz ruch produktów przetworzonych - także ich zespołów czy podzespołów.

-czysty przepływ ludzi tzn. przy słabym lub żadnym przekazie informacyjnym np. przepływ niewykwalifikowanych pracowników, turystyka zagraniczna.

-czysty przepływ informacji technicznej np. poprzez rozmaite wyspecjalizowane nośniki informacji

-czysty przepływ szeroko rozumianego pieniądza tzw. Przepływy pieniężne

-łączny przepływ ludzi, rzeczy i informacji

Bariery przepływów międzynarodowych

1.naturalne: immanentne cechy pewnych produktów, które powodują, że z natury rzeczy nie mogą być przedmiotem obrotu międzynarodowego (np. nieprzenośność dróg, mostów, duża waga pewnych dóbr przy niskim koszcie produkcji i wysokich kosztach przemieszczenia) lub są jedynie przedmiotem wymiany przygranicznej (np. piasek, woda)

2.utrudnienia natury cywilizacyjno-kulturowej, w tym zwłaszcza odrębności językowe oraz odmienne narodowe obyczaje , animozje i uprzedzenia

3.komplikacje o charakterze instytucjonalno-instrumentalnym, które są wprowadzone i nadzorowane przez ludzi np. oddzielne polityki gospodarcze

Bilans płatniczy - to syntetyczne zestawienie płatności dokonanych między rezydentami danego kraju a zagranicą w danym okresie, zazwyczaj w jednym roku. Pozwala określić sytuację gospodarczą kraju z otoczeniem zewnętrznym. Składa się z trzech części: balansu obrotów bieżących, bilansu obrotów kapitałowych oraz bilansu obrotów wyrównawczych.

1.Bilans obrotów bieżących (BOB) - obejmuj wszelkie płatności danego kraju związane z międzynarodową wymianą towarów i usług oraz tzw. Transfery jednostronne. Części składowe

a)bilans handlowy - zestawienie porównawcze wartości importu i eksportu dokonanych przez rezydentów danego kraju w stosunkach z zagranicznymi partnerami

b)bilans obrotów usługami - zestawienie płatności z tytułu obrotów usługami między danym krajem i zagranicą

c)bilans procentów i dywidend - zestawienie wpływów i wydatków z tytułu obsługi kapitału obcego; wpływy i wydatki z tytułu zagranicznych inwestycji zagranicznych bezpośrednich (dywidendy) a także z tytułu udzielonych lub uzyskanych pożyczek krótkoterminowych (procenty)

d)bilans transferów jednostronnych - chodzi gł. o tzw. Transfer y rządowe a także transfery nieodpłatne

2. Bilans obrotów kapitałowych (BOK) - zaliczane są przepływy kapitału we wszystkich formach tj. kredytów międzynarodowych, zagranicznych inwestycji bezpośrednich i kapitału portfelowego. Obejmuje:

a)bilans obrotów kapitałami krótkoterminowymi - obejmujący przepływ wszystkich pożyczek, kredytów i lokat kapitałowych o okresie amortyzacji nie dłuższym niż rok

b)bilans obrotów kapitałami długoterminowymi - obejmujący przepływy kapitałami średnio- i długoterminowego w formie zarówno zagranicznych inwestycji bezpośrednich jak i inwestycji pośrednich oraz kredytów prywatnych, rządowych, oraz kredytów organizacji i instytucji międzynarodowych

3.Bilans obrotów wyrównawczych (BOW) - bilans obrotów dewizowych banku centralnego danego kraju. Zawiera przede wszystkim zmiany stanu rezerw dewizowych tego kraju w tym rezerw w złocie i walutach wymienialnych

Rozdział II Tradycyjne i współczesne teorie handlu międzynarodowego

Funkcje teorii handlu międzynarodowego:

1.f. wyjaśniająca - polega na wyjaśnieniu skomplikowanej rzeczywistości

2.f. decyzyjna - ułatwienie procesu podejmowania decyzji i prognozowania rozwoju sytuacji w przyszłości

3.f. optymalizacji - polega na dostarczeniu wniosków dotyczących niezbędnych przemian w zakresie rożnego typu uwarunkowań ekonomicznych ekonomicznych pozaekonomicznych pozaekonomicznych celu uzyskania optymalnych rezultatów gospodarczych

TEORIE PRZEDKLASYCZNE

-koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów - gł. W starożytnej Grecji, Fenicji oraz w imperium rzymskim; dążenie do uzyskania możliwie jak największej ilości dóbr, starając się jednocześnie oferować w zamian możliwie jak najmniej.

-dogmat słusznej ceny - każdy towar ma swoja słuszna cenę powyżej lub poniżej której nie powinien być sprzedawany. Słuszna cena to taka cena, która pokrywa koszty produkcji.

-doktryna merkantylizmu - gł. Kraje Europy Zachodniej; twórcy dopatrywali się źródeł bogactwa narodu w korzystnym kształtowaniu się bilansu handlowego, dążenie przez każdy kraj do zwiększenia zasobów różnego typu kruszców szlachetnych oraz stosowanie polityki ekonomicznej ułatwiającej realizację tych celów, czyli ograniczenie importu za pomocą ceł, kontygentów importowych oraz promowanie eksportu przez udzielanie subsydiów.

TEORIE KLASYCZNE

-zasada kosztów absolutnych(A.Smith) - podstawowe założenia:

*dwa kraje wymieniające dwa towary

*brak kosztów transportu

*wolny rynek

*wolny handel

*koszty produkcji mierzy się nakładami pracy w ujęciu statystycznym

Podstawą rozwoju specjalizacji międzynarodowej jest występowanie między dwoma krajami bezwzględnych różnic w kosztach wytwarzania, które mierzymy nakładami pracy. Jeśli kraj A jest bardziej efektywny w produkcji dobra x, a zarazem jest mniej efektywny niż kraj B w produkcji dobra y, to oba te kraje mogą osiągnąć korzyści wskutek rozwoju międzynarodowego podziału pracy pod warunkiem, że kraj eksportuje do kraju B całość lub część produkcji towaru x, w zamian za import z kraju B całości lub części produkcji towaru y. Rozwój międzynarodowego podziału pracy zgodnie z zasada wg Smitha prowadzi do lepszego wykorzystania pracy ludzkiej i powoduje wzrost rozmiarów produkcji obu dóbr, co jest bezpośrednią przyczyna osiągania prze partnerów określonych korzyści. Zasada ta odnosi się do handlu surowcami i artykułami rolnymi oraz handlem między krajami UE. Wady: brak wskazówek dla krajów, które produkują wszystkie wyroby(lub większość) absolutnie drożej(absolutnie mniej efektywnie) niż ich partnerzy handlowi.

-zasada kosztów względnych(komparatywnych, porównawczych) (D.Ricardo, R.Torrens) - poglądy: teoria oparta na pracy, pogląd o ograniczonej mobilności czynników wytwórczych wytwórczych skali międzynarodowej, wolna konkurencja. Korzystna specjalizacja międzynarodowa istnieje w warunkach utrzymywania się między dwoma krajami absolutnych różnic w kosztach produkcji wyrażanych nakładami pracy, a także gdy jeden z nich wytwarza wszystkie towary taniej(drożej) niż drugi. Przesłanką rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego jest występowanie względnych różnic w kosztach wytwarzania mierzonych nakładami pracy. W warunkach dysponowania przez kraj A absolutną przewagą nad krajem B w produkcji obydwu dóbr, specjalizował się on w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo taniej niż kraj B tzn. tego towaru w przypadku którego jego przewaga nad krajem B mierzona nakładami pracy jest stosunkowo największa. Kraj B powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie , którego niekorzystna pozycja ujawnia się stosunkowo w najmniejszym stopniu. Zasadę tą można także rozpatrywać pod względem różnic w wydajności pracy. Wady: nie uwzględnienie terms of trade, brak czynników od których zależy podział korzyści z handlu.

-prawo wzajemnego popytu (J.S.Mill, A.Marshall) - dokończenie, doskonalenie teorii kosztów komparatywnych. Stosunek wymienny między dwoma krajami kształtuje się w granicach określonych przez koszty komparatywne w zależności od stosunku wzajemnego popytu. Kraj o relatywnie wysokim popycie na dobro importowane odnosi mniejsze korzyści z wymiany niż jego partner o stosunkowo mniejszym popycie na dobro importowane(prawo wzajemnego popytu). Początkowe założenia: brak kosztów transportu, dalsze założenia: uwzględnienie kosztów transportu, większa liczba towarów. Stosunek wymienny kształtuje się dla krajów dysponujących stosunkowo większym asortymentem towarów oferowanych na rynku międzynarodowym. Popyt na towary tych krajów jest większy niż popyt na towary krajów, które nie są w stanie oferować szerokiego asortymentu dóbr. Wymiana zagraniczna prowadzi do zmiany relacji wymiennej obu towarów w obu krajach i w konsekwencji zmienia się popyt na wzajemnie importowane towary(zmiany nie muszą być proporcjonalne). Zdaniem Milla jeśli popyt kraju A na importowany towar x wzrośnie silnej niż popyt kraju B na importowany towar y, to relacja wymienna będzie kształtowała się korzystniej dla kraju B, i na odwrót. Rozważania Milla kontynuował A. Marshall, który wprowadził pojęcie „reprezentacyjnych” kosztów towarowych, wykorzystał on tzw. zwrotne krzywe popytu i podaży. Przez zwrotną rozumiał on krzywą, która jest krzywą kraju A na reprezentacyjny koszyk towarowy kraju B, która jest krzywą podaży koszyka towarów tego kraju B. Za pomocą tych krzywych można wykazać istnienie równowagi w handlu międzynarodowym.

TEORIE NEOKLASYCZNE

-zasada kosztów realnych (J.Viner) - na koszty produkcji towarów (także ich ceny) składają się nie tylko koszty pracy ale także koszty wykorzystania innych czynników wytwórczych. Korzystna specjalizacja międzynarodowa istnieje gdy między współpracującymi ze sobą krajami występują względne różnice „realnie” ujmowanych i wyrażanych w pieniądzu kosztów zastosowania pracy i innych czynników wytwórczych. Zasada ta jest przeformułowaniem zasady kosztów względnych, która uwzględnia w rachunku nakładów i czynników wyników większej liczby czynników.

-zasada kosztów alternatywnych (G.Haberler) - opiera się na konieczności rezygnacji z produkcji określonej ilości dobra p na korzyść dobra s lub na odwrót. Ta rezygnacja i przesuwanie zasobów mają wpływ na korzystną specjalizację międzynarodową. Jednakże należy dokonywać tych przesunięć w sposób racjonalny. Potrzeba rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego istnieje w sytuacji zróżnicowania kosztów alternatywnych w różnych krajach. Każdy kraj powinien specjalizować się w tych dziedzinach produkcji w których ma względną przewagę tj. relatywnie niższe koszty alternatywne.

-zasada obfitości zasobów(proporcjonalności w zasobach) (E.Heckscher, B.Ohlin, P.A.Samuelson) - założenia wyjściowe: 1.dwa kraje, dwa towary, dwa czynniki wytwórcze (kapitał i praca), 2. Brak kosztów transportu, 3. Różne wyposażenie krajów w czynniki wytwórcze; założenia dotyczące technicznych warunków produkcji i warunków wyboru konsumenta: 1. Czynniki produkcji i wyboru są jednorodne, doskonale podzielne i porównywalne w skali międzynarodowej, 2. Relatywne wyposażenie w czynniki produkcji nie zmienia się, 3. Poziom i relacje kosztów oraz cen kształtują się wyłącznie pod wpływem relatywnego wyposażenia w czynniki wytwórcze, 4. Niezmienność zasobochłonności wytwarzanych produktów, 5.funkcje produkcji dla wszystkich wyrobów są jednorodne stopnia pierwszego, co ozn brak malejących lub rosnących przychodów, 6.preferencjwe konsumentów są takie same i nie zmieniają się w czasie; Założenia dotyczące systemu funkcjonowania gospodarki i handlu międzynarodowego : 1.pełne zatrudnienie czynników produkcji, 2. Istnienie doskonałej konkurencji w skali międzynarodowej; Podstawową przesłanką rozwoju specjalizacji międzynarodowej jest występowanie między dwoma krajami relatywnych różnic kosztów i cen. Występowanie międzynarodowych różnic kosztów i cen spowodowane jest odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki wytwórcze. Każdy kraj powinien eksportować towar, których wewnętrzna produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitszego i przez to tańszego czynnika produkcji a jednocześnie importować towary wymagające bardziej intensywnego zastosowania relatywnie mniej obfitego i w związku z tym droższego czynnika produkcji.

-dynamiczne twierdzenia oparte na teorii obfitości zasobów:

*A.P.Lerner,P,A.Samuelson -dotyczące wyrównywania się poprzez rozwój handlu międzynarodowego cen czynników wytwórczych

*M.F.Stolper, P.A.Samuelson - w określonych warunkach istnieje ścisły związek między cenami produktów a zmianami cen czynników wytwórczych

*T.M.Rybczyński - wzrost zasobu określonego czynnika wytwórczego powoduje - w warunkach stałych cen relatywnych - absolutny, zwielokrotniony przyrost rozmiarów produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego wykorzystania tego właśnie czynnika, a jednocześnie absolutny i zwielokrotniony spadek produkcji towaru wymagającego bardziej intensywnego użycia czynnika, którego zasoby się nie zmieniają

TEORIE WSPÓŁCZESNE

-teorie neoczynnikowe- rozwinięcie teorii obfitości zasobów; dodatkowe przesłanki rozwoju specjalizacji i handlu międzynarodowego tzn. uwzględnienie większej ilości czynników oraz zmiany ich zasobów w czasie. Każdy kraj powinien się specjalizować w wytwarzaniu i eksporcie tych towarów, których produkcja wymaga bardziej intensywnego zastosowania relatywnie obfitych czynników, a jednocześnie importować towary i usługi, których wytwarzanie wymaga zastosowania czynników względnie mało obfitych a zatem względnie tańszych. Trzy teorie neoczynnikowe: *zasoby naturalne traktowane są jako trzeci nie zależny czynnik wytwórczy; *pominięcie zasobów naturalnych, uwzględnienie wewnętrznej złożoności czynników pracy i kapitału oraz wyodrębnienie pracy prostej i złożonej oraz kapitału rzeczowego i ludzkiego, *zasoby naturalne traktowane są jako czynnik jednorodny i niezależny, uwzględnienie złożoności pozostałych czynników. Twórcy teorii neoczynnikowych nawiązują także do czynnika - środowisko naturalne.

TEORIE NEOTECHNOLOGICZNE

rozwinięcie teorii H-O-S, postęp techniczny jest istotnym czynnikiem determinującym kierunki specjalizacji w handlu, kierunki jego rozwoju, a także wielkość osiąganych korzyści.

-teoria luki technologicznej (M.V.Posner,G.C.Hufbauer,P.Krugman) - o kierunkach i strukturze handlu towarami przemysłowymi decydują opóźnienia poszczególnych krajów w opanowywaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów oraz wykorzystywaniu osiągnięć postępu technicznego. Kraje, które odznaczają się dużą innowacyjnością mają łatwiejszy dostęp do zagranicznych rynków zbytu. Natomiast kraje o mniejszej zdolności innowacyjnej muszą konkurować w eksporcie innych wyrobów i usług oraz dążyć do zdobycia rynków zbytu innymi sposobami. Kraje przodujące w innowacyjności eksportują przed wszystkim nowe rodzaje wiedzy technicznej oraz nowoczesne artykuły przemysłowe o wysokim stopniu przetworzenia, natomiast pozostałe wywożą artykuły o mniejszym wkładzie postępu technicznego oraz artykuły tradycyjne. W miarę opanowywania nowych technologii i zwiększania się stopnia konkurencyjności cenowej kraje do tej pory pozostające w cieniu mogą wzbogacić swoja ofertę o dobra eksportowane kiedyś wyłącznie przez kraje przodujące w innowacyjności. W swojej teorii Posner dokonał podziału okresu utrzymywania się przewagi technologicznej przedsiębiorstwa z kraju A nad innymi partnerami. Są to: 1. Wewnętrzna luka imitacyjna- okres utrzymywania się przewagi technologicznej przedsiębiorstwa - innowatora kraju A nad pozostałymi partnerami krajowymi. 2. Międzynarodowa luka popytu - kres, który upływa, zanim w krajach otoczenia pojawi się efektywny popyt na nowy produkt lub technologie. 3. Międzynarodowa luka imitacyjna - okres, który upływa od momentu wprowadzenia innowacji w kraju A do momentu pełnego dysponowania nowym produktem przez kraje otoczenia. Wyróżnia się tu dwa podokresy: okres uczenia się, okres zwiększenia rozmiarów produkcji wewnętrznej aż do momentu rozpoczęcia eksportu na rynek kraju przodującego w wyścigu technologicznym.

-teoria cyklu życia produktu(A.Schumpeter, R.Vernon, S.Hirsch, L.T.Wells, J.M.Finger, S.P.Magee) - jest teorią kompleksową, opiera się na założeniu, że wiedza techniczna nie jest dobrem wolnym i równomiernie rozprzestrzenionym w świecie, a przepływ informacji o technikach wytwarzania nowych produktów jest ograniczony przez stosowanie prawa patentowego i inne bariery. Powoduje to, że innowacje rozprzestrzeniają się stopniowo i nierównomiernie. Rozwojowi handlu towarzyszy przechodzenie danego produktu-innowacji przez 3 fazy: innowacyjna, dojrzewania, standaryzacji.

Faza innowacji - cechy produktu : Nowość technologiczna j funkcjonalna, brak homogeniczności, przedmiot procesu testowania; cechy procesu produkcyjnego: Ścisłe związki ze sferą B+R, duże znaczenie kadry o wysokich kwalifikacjach, krótkie serie, szybkie zmiany techniki produkcji; cechy popytu i rynku zbytu: Wysoka elastyczność dochodowa popytu, wąski rynek zbytu, intensywne komunikowanie się z rynkiem, niska cenowa elastyczność popytu; cechy podaży i polityki sprzedaży: Monopolizacja lub oligopolizacja, wysoki udział kosztów zbytu w kosztach ogółem, wykorzystywanie wniosków z analizy rynków zbytu, dążenie do unikania ryzyka, konkurencja o charakterze poza cenowym

Faza dojrzewania: cechy produktu: Stopniowe standaryzowanie nowości; cechy procesu produkcyjnego: Stopniowe stosowanie metod produkcji wielkoseryjnej opartej na ujednoliconej technologii, zatrudnianie kadry mniej kwalifikowanej; cechy popytu i rynku zbytu: Wzrost popytu, wzrost cenowej elastyczności popytu; cechy podaży i polityki sprzedaży: Postępujący proces oligopolizacji, stopniowa organizacja regularnej i wyspecjalizowanej sieci zbytu i usług posprzedażnych, zapoczątkowanie konkurencji cenowej

Faza standaryzacji: cechy produktu: Produkt standaryzowany, tendencje do dywersyfikacji faktycznej i fikcyjnej; Cechy procesu produkcyjnego: Ustabilizowanie metody produkcji długoseryjnej, internacjonalizacja procesu produkcyjnego, wysoka zasobochłonność produkcji; Cechy popytu i rynku zbytu: Stopniowe nasycanie się popytu, względne zmniejszanie się popytu i możliwości zbytu; Cechy podaży i polityki sprzedaży: Wycofywanie się liderów z procesu produkcyjnego, różnicowanie produktu, stosowanie różnorodnych technik marketingowych

-teoria korzyści ze skali produkcji i zbytu - rodzaje korzyści ze skali:

1. Stałe, malejące i rosnące;

Stałe- przypadek kiedy działa prawo stałych przychodów przy różnej skali produkcji(najrzadziej spotykany); Malejące - przypadek kiedy działa prawo rosnących kosztów krańcowych w miarę wzrostu produkcji i eksportu(typowy dla artykułów rolnych); Rosnące - przypadek kiedy działa prawo wzrastających przychodów w miarę wzrostu produkcji i eksportu; rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników wytwórczych

2. Statyczne i dynamiczne

Statyczne (krótkookresowe) - kiedy wskutek specjalizacji i rozwoju handlu zwiększają się serie produkcyjne i sprzedaży, które prowadzą do obniżenia jednostkowych kosztów wytwarzania, wzrostowi wydajności pracy zatrudnionych , rozłożeniu tzw. Stałych kosztów na większą liczbę jednostek, dokonywaniu drobnych, stopniowych usprawnień stosowanej techniki produkcji; Dynamiczne (średnio- długookresowe) - kiedy występują bardziej radykalne zmiany techniki produkcji, co powoduje poprawę technologii wytwarzania, zwiększenie zdolności produkcyjnej urządzeń wytwórczych, wzrost ich sprawności

3. Wewnętrzne i zewnętrzne

Wewnętrzne - w miarę wzrostu rozmiarów produkcji i eksportu przedsiębiorstw określonego kraju zmniejszają się koszty przeciętne tych przedsiębiorstw i uzyskują one przewagę kosztowo - cenową nad innymi przedsiębiorstwami z tego kraju lub zagranicy;

4.zewnętrzne sensu stricte oraz zewnętrzne typu pieniężno-dochodowego

Zewnętrzne sensu stricte - zwiększenie produkcji i eksportu przyczynia się do pojawienia się usprawnień typu technologicznego, powoduje to zmiany relacji między nakładami i wynikami; Zewnętrzne typu pieniężno - dochodowego - (warunki konkurencji doskonałej) odpowiednie władze przedsiębiorstw dokonują zmian struktury produkcji, ogólnie chodzi o określone działania dostosowawcze do szeroko rozumianych warunków rozwoju działalności gospodarczej.

Kraje o dużym oraz chłonnym rynku wew. (dysponujące możliwościami osiągania korzyści ze skali) są szczególnie uprzywilejowane. Kraje te wykazują tendencje do specjalizacji przed wszystkim w dziedzinach gwarantujących osiąganie odpowiednich korzyści.

TEORIE POPYTOWO - PODAŻOWE

-teoria podobieństwa i preferencji (S.Burenstam-Linder) - Każdy kraj eksportuje głównie takie artykuły na które istnieje reprezentatywny popyt na rynku zewnętrznym. Towary krajowe mogą być eksportowane przede wszystkim na rynki tych partnerów, u których również istnieje reprezentatywny popyt. Intensywność handlu międzynarodowego artykułami przemysłowymi jest tym większa im bardziej zbliżone są do siebie struktury popytu krajów-partnerów. Głównym czynnikiem wpływającym na kształtowanie struktury popytu jest poziom dochodu per capita. Handel międzynarodowy artykułami przemysłowymi jest tym bardziej intensywny, im mniejsze są różnice przeciętnych dochodów indywidualnych w krajach-partnerach.

Intensywność wymiany dóbr inwestycyjnych jest dodatnio skorelowana z poziomem przeciętnych dochodów indywidualnych w krajach, które biorą udział w wymianie. W obrocie dobrami inwestycyjnymi nie ujawniają się na większą skalę różnice jakościowe w popycie krajów o jednakowym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego i dochodu per capita.

-teoria zróżnicowania produktów (dynamiczna)(P.S.Armington, G.C. Hufbauer, H.Hesse) - uzupełnienie poprzedniej teorii; rozmiary i struktura międzynarodowych obrotów handlowych są pochodną postępującej dywersyfikacji produktów przemysłowych a także usług. Zróżnicowanie produktów dzieli się na: *zróżnicowanie ze względu na kraj pochodzenia(Armington) - inwestorzy i konsumenci traktują zazwyczaj identyczne produkty z różnych krajów jako odmienne(częściowo uzasadnione racjonalnymi przesłankami, głównie czyniki polityczne, psychologiczne, kulturowe).

*zróżnicowanie w wyniku konkurencji monopolistycznej, dywersyfikacji popytu i polityki przedsiębiorstw - przedsiębiorstwa działające w warunkach konkurencji monopolistycznej i dążące do osiągnięcia swoich celów(max zysku) starają się oferować coraz szerszą gamę wyrobów. Wyroby są zróżnicowane rzeczywiście lub tylko pozornie. Ta odmienność może przejawiać się np. przez zastosowanie odmiennych technik marketingowych lub różne odczucia konsumentów co do wyrobów.

Stopień zróżnicowania rośnie w miarę wzrostu dochodów indywidualnych oraz dywersyfikacji preferencji konsumentów.

-teoria handlu wewnątrzgałęziowego (H.G.Grubel, P.J.Lloyd później Krugman) - zajmuje się ona analizą istoty i efektami ekonomicznymi zjawiska równoległego importu i eksportu produktów w ramach tych samych gałęzi przez poszczególne kraje. Przedmiotem rozważań są wyroby będąc bliskimi substytutami w sferze konsumpcji, produkcji lub w obydwu tych sferach. Handel wewnątrzgałęziowy można podzielić na: handel produktami jednorodnymi i handel produktami zróżnicowanymi. Handel produktami jednorodnymi możemy jeszcze podzielić na: handel przygraniczny, reeksport, cykliczny oraz towarami strategicznymi. Handel przygraniczny jest częstym zjawiskiem (woda, węgiel, piasek)spowodowany jest dążeniem do minimalizacji kosztów lub/i utrwalonymi przyzwyczajeniami. Handel na zasadzie reeksportu sprowadza się do przywozu określonych wyrobów i do ich szybkiego wywozu po przeprowadzeniu mniej lub bardziej widocznych zabiegów o charakterze produkcyjno-handlowym (uszlachetnienie, sortowanie i pakowanie). Handel cykliczny spowodowany jest cyklami w popycie i podaży. Chodzi o obroty wywołane odmienną koniunkturą lub zmiennością warunków atmosferycznych. Istotną część tego obrotu stanowi handel na zasadzie cyklu życia produktu i/lub luki technologicznej.

Przyczyny rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego towarami homogenicznymi:

-różnice kosztów transportu między producentem i nabywcą

-opóźnienia między momentem produkcji i konsumpcji

-zróżnicowanie produktów

-dążenie przedsiębiorstw do osiągania korzyści ze skali produktu i zbytu

-luka technologiczna i przechodzenie wyrobów przez poszczególne fazy

-podział pracy między poszczególnymi filiami wielkich przedsiębiorstw transportowych.

Grubel i Lloyd wyjaśnili trzy grupy towarów zróżnicowanych: towary będące bliskimi substytutami w produkcji(np. gazolina i parafina), towary będące bliskimi substytutami w konsumpcji(np. tłuszcze roślinne i zwierzęce),towary będące bliskimi substytutami zarówno w produkcji jak i konsumpcji(np. handel samochodami Volkswagen i Renault między Francją a Niemcami).

Krugman wyróżnia handel międzygałęziowy i wewnątrzgałęziowy. Handel międzygałęziowy rozwija się zgodnie z zasadą kosztów względnych natomiast handel wewnątrzgałęziowy przez dążenie firm do osiągania korzyści ze skali produkcji i zbytu. Każdy kraj jest „eksporterem netto w gałęziach, w których ma względną przewagę. Wskutek specjalizacji o charakterze wewnątrzgałęziowym każdy kraj importuje pewne produkty nawet w ramach tej gałęzi, w których jest eksporterem netto. Im bardziej podobne jest wyposażenie partnerów w czynniki wytwórcze tym mniej zróżnicowane są ich struktury produkcji, a w konsekwencji w tym większym stopniu ich wymiana wzajemna ma charakter handlu wewnątrzgałęziowego”.

B. Balassy dokonał podziału handlu wewnątrzgałęziowego na:

-poziomo(horyzontalny) zróżnicowanymi produktami(A.Dixit, J.Stiglitz, P.Krugman, H.Kierzkowski)

-pionowo(wertykalny) zróżnicowanymi produktami(R.Falvey, H.Kierzkowski,R.W.Jones)

Współcześnie możemy dokonać podzaiłu na modele wyjaśniające poziome zróżnicowanie produktów:

a)Modele nawiązujące do koncepcji konkurencji monopolistycznej E.H. Chamberlina - nabywcy nie zwracają uwagi na relacje nakładów czynników na produkcję określonych towarów lecz po prostu lubią różnorodność tych towarów i chcą nabywać nie jedną odmianę danego dobra lecz tak wiele, jak się tylko da. Poziome różnicowanie produktu występuje wtedy gdy:

-poszczególne odmiany mają taką samą jakość lecz różnią się innymi cechami

-produkty są identyczne lecz nabywcy uważają je za odmienne z innych im znanych względów

b)modele nawiązujące do koncepcji asymetryczności funkcji użyteczności konsumentów H.Hotellinga - autorzy J.K.Lancaster, E.Helgman,P.Krugman; nabywcy dążą do nabycia nie wielu odmian określonego produktu lecz jednej, ulubionej jego odmiany (hołdowanie cechom charakterystycznym lub inaczej cechom wyróżniającym). Konsumenci są coraz bardziej skłonni nabywać produkty podobne z tym, że im większe jest prawdopodobieństwo nabycia „identycznego produktu” tym większa jest skłonność do poniesienia większych kosztów(zapłacenie wyższej ceny) co uwzględniają uczestnicy gry rynkowej.

Zgodnie z interpretacją rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego przedstawionego przez Krugmana Przynami rozwoju tego handlu jest kształtowanie się różnorodnych relacji i powiązań związanych z przepływem produktów między producentami i konsumentami określonych krajów A i B. W warunkach autarkii w kraju A wytwarza się w warunkach konkurencji monopolistycznej i nawet rosnących korzyści skali Na odmian określonego produktu. Tak samo dzieje się w tychże warunkach w kraju B, Jeśli natomiast dochodzi do otwarcia granic i rozwoju handlu międzynarodowego to nabywcy w obu krajach dokonują zakupów odmian odpowiednich produktów zarówno pochodzących z produkcji krajowej jak i z importu. Czerpią z tego korzyści producenci i konsumenci.

Korzyści handlu wewnątrzgałęziowego produktami zróżnicowanymi poziomo(Ch. Van Marrewjk):

-lepsze zaspokojenie potrzeb nabywców we współpracujących krajach w tym sensie że - przy innych warunkach niezmienionych - dysponują oni większymi możliwościami zaspokojenia swoich specyficznych potrzeb, przy czym im większa jest paleta dóbr zaspokajających owe potrzeby, tym większy jest stopień ich satysfakcji

-zwiększenie się zazwyczaj zapotrzebowania nabywców na określone odmiany danego produktu, zwłaszcza wtedy gdy mamy do czynienia ze wzrostem poziomu rozwoju gospodarczego i dochodów indywidualnych oraz ze spadkiem cen określonych odmian danego produktu i równoległym wzrostem cen innych odmian

-zwiększenie się dochodów producentów w wyniku swoistego poszukiwania - przy danej skali produkcji - optymalnych cen w poszczególnych segmentach odpowiednich rynków

-występowanie dużych możliwości wychodzenia z określonych segmentów danego rynku przy jednoczesnym występowaniu dużych możliwości wchodzenia na nowe rynki i segmenty. Przy rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego typu poziomego nie chodzi tylko o korzyści skali i lepsze zaspokajanie potrzeb nabywców, chodzi dodatkowo o osłabienie trudności w realizowaniu procesów restrukturyzacyjnych.

Modele wyjaśniające pionowe(jakościowe) zróżnicowanie produktów:

-model bazujący na teorii obfitości zasobów i teoriach neoczynnikowych

-model bazujący na teorii podobieństwa preferencji i teoriach neotechnologicznych

-model bazujący na produkcji wieloetapowej(fragmentaryzacji produkcji)

Zgodnie z rozważaniami Burenstama-Lindera o rozmiarach i strukturze importu decydują rozmiary i struktura popytu wewnętrznego zależna od poziomu dochodu narodowego. Wyższy poziom dochodu narodowego per capita skłania konsumentów i inwestorów do nabywania dóbr o wyższej jakości, bardziej zróżnicowanymi i droższymi. Źródeł rozwoju handlu współcześni teoretycy dopatrują się w tzw. Produkcji wieloetapowej. Dokonuje się jej tak żeby optymalnie wykorzystać przewagi lokalizacyjne poszczególnych etapów produkcji tam gdzie intensywnie wykorzystywane czynniki wytwórcze są względnie tańsze lub względnie bardziej efektywne. Chodzi o obniżenie przeciętnego kosztu produkcji w skali międzynarodowej, zaś jednym z efektów jest pogłębianie się wewnątrzgałęziowego podziału pracy typu pionowego.

INNE WSPÓŁCZESNE TEORIE I MODELE HANDLU MIĘDZYNARODOWEGO

-teoria przewagi z tytułu dysponowania produktami i czynnikami wytwórczymi oraz jej rozwinięcie (I.B.Kravis) - o kształtowaniu się rozmiarów i struktury handlu międzynarodowego decyduje to że jedne posiadają określone czynniki wytwórcze i produkty inne zaś nie. Wymienia on przy tym trzy podstawowe grupy czynników wytwórczych i produktów, którymi dysponuje dany kraj, a nie dysponuje nimi określony partner gospodarczy lub ich grupa. Chodzi o surowce naturalne, wyroby o dużej zawartości postępu technicznego oraz wyroby różniące się od podobnych dodatkowymi, specyficznymi właściwościami. Przesłanką rozwoju i specjalizacji handlu międzynarodowego jest możliwość regulowania przez partnerów wzajemnych zobowiązań finansowych oraz nie występowanie przeszkód w rozwoju handlu i dysponowanie tymi wyrobami oraz surowcami naturalnymi przez określony kraj przy jednoczesnym niedysponowaniu nimi przez inne kraje. Przyczynami różnic w dysponowaniu produktami i czynnikami wytwórczymi mogą być przyczyny związane z oddziaływaniem czynników instytucjonalnych. Kravis wprowadził pojęcie absolutnego i względnego dysponowania oraz niedysponowania produktami i czynnikami wytwórczymi.

M.Lefeld dokonał uzupełnień w tej teorii uwzględniając przed wszystkim czynniki po stronie popytu. Określony kraj realizuje import w następujących sytuacjach:

a)deficyt określonych surowców naturalnych w sensie absolutnym(kompletny brak) lub względnym (nadwyżka popytu nad podażą krajową); realizacja importu niezbędnego lub uzupełniającego produkcję krajową;

b)deficyt różnego typu dóbr spowodowany oddziaływaniem czynników koniunkturalnych(nadwyżka popytu nad rozmiarami produkcji wewnętrznej w okresie przyspieszenia gospodarczego); realizacja importu niezbędnego

c)deficyt uzasadniony niższym poziomem rozwoju wiedzy technicznej, infrastruktury naukowo- badawczej itd.; realizacja importu zgodnie z teorią luki technologicznej i teorią cyklu życia produktu

d) deficyt wywołany zróżnicowaniem produktów i preferencji konsumentów; realizacja importu mającego na celu zaspokojenie tzw. subiektywnego niedysponowania dobrami o specyficznych właściwościach

-zasada przewag komparatywnych oraz model R.Dornbuscha, S.Fischera, P.A.Samuelsona - stanowi rozszerzenie klasycznej zasady kosztów względnych na większą ilość dóbr wymienianych w skali międzynarodowej. Zgodnie z nimi w dwóch krajach jest możliwe uporządkowanie towarów będących przedmiotem handlu według rosnącej lub malejącej relatywnej wydajności pracy przy ich wytwarzaniu. Czynnikiem decydującym o tym jaki kraj ma produkować poszczególne towary jest relacja płac w rozpatrywanych krajach tj. relacja stawki płacy kraj A do stawki płacy kraju B oraz poziom kursu walutowego. Warunkiem rozwoju handlu jest to, żeby międzynarodowe relacje płac nie były większe niż najwyższe relacje szeroko rozumianej wydajności pracy, a zarazem nie niższe niż najmniejsze relacje tej wydajności. W takiej sytuacji jest możliwa wymiana handlowa która gwarantuje zapewnienie równowagi bilansu handlowego i bilansu płatniczego. Zaletą tego modelu jest konieczność przestrzegania współzależności między szeroko rozumianą wydajnością pracy a poziomem płac, od czego zależy z kolei m.in. struktura międzynarodowych obrotów handlowych.

-model R.Ruffina łączący teorię przewag komparatywnych z teorią obfitości zasobów - kluczowe znaczenie ma charakterystyczne podejście do wyposażenia w siłę roboczą. Przyjmuje on, że korzystanie przez współpracujące kraje z odmiennych technik produkcji można utożsamiać z dysponowaniem przez siłę roboczą o specyficznych umiejętnościach. W każdym z krajów istnieją zatem różne możliwości kombinacji zróżnicowanych jakościowo typów siły roboczej przy wytwarzaniu różnych dóbr. W warunkach różnych proporcji specyficznych typów siły roboczej w każdym z analizowanych krajów są one w odmienny sposób kombinowane przy produkcji różnych dóbr. Różnice we względnym wyposażeniu w podstawowe czynniki można tłumaczyć różnicami nachyleń powierzchni transformacji analizowanych krajów. W modelu brakującego ogniwa musi dochodzić do ujednolicania płac uzyskiwanych przez dany rodzaj czynnika bez względu na to gdzie się on znajduje. W warunkach wolnego rynku i handlu wszędzie i zawsze musi dochodzić do wyrównywania się cen czynników wytwórczych.

Rozdział III Tradycyjne i współczesne teorie międzynarodowej migracji czynników wytwórczych

1.Teoria migracji siły roboczej - rozwija się w skutek zróżnicowanego wyposażenia krajów w ten czynnik wytwórczy. Przykład: kraj I dysponuje znacznie większymi zasobami siły roboczej niż kraj II, w obu krajach również odmiennie kształtują się krzywe produktywności siły roboczej. Są to istotne różnice między tymi krajami, jeśli chodzi o krańcową stopę zysku mierzoną stawką płacy. W kraju I dysponującym większym zasobem siły roboczej stopa zysku jest niższa niż w kraju II mniej zasobnym w siłę roboczą. Jest to zachęta do tego, aby siła robocza kraju I przenosiła się do kraju II, chodzi o możliwość uzyskania wyższych stawek płacy i tym samym większych dochodów. Proces przemieszczania się siły roboczej z kraju I do II będzie trwał dopóki wzrost jej podaży w kraju II nie doprowadzi do zrównania się w tych krajach krańcowej produktywności pracy.

Na migrację siły roboczej można spojrzeć szerzej, uwzględniając podstawowe kanony rozwoju i efektywności obrotu międzynarodowego. Czynniki wytwórcze przepływają z krajów gdzie ich relatywna cena (relacja stawka płacy/stopa procentowa) jest niższa niż w innych krajach. W warunkach swobodnego międzynarodowego wyrównywania się krańcowych produkcyjności i cen zwiększa się poziom zamożności społeczeństw i tym samym wszystkich podmiotów gospodarki światowej. Uwzględniając tzw. efekty produkcyjne, międzynarodowa migracja siły roboczej może być korzystna dla wszystkich krajów. W skali całego świata emigracja siły roboczej z kraju I do kraju II powoduje wzrost łącznej wielkości produkcji obu rozpatrywanych krajów. Redukcja zatrudnienia w kraju I związane z tym zwiększenie krańcowej wydajności siły roboczej są równoznaczne ze wzrostem stawek płacy. Zatem jest to korzystne dla tego kraju. Natomiast w kraju II dopływ siły roboczej powoduje obniżenie poziomu jej wydajności a zatem powadzi do obniżenia płac. Międzynarodowe różnice poziomów rozwoju gospodarczego i stawek płac nie są jedynymi przyczynami emigracji i migracji siły roboczej między różnymi krajami. Międzynarodowa migracja jest związana z występowaniem szeroko rozumianych kosztów i korzyści. Do kosztów zalicza się: wydatki na transport, związaną z realokacją utratę dotychczasowych dochodów, wydatki związane z poszukiwaniem nowych miejsc pracy i szkoleniem, koszty ryzyka podejmowanych decyzji oraz koszty rozłąki z rodziną i dotychczasowym otoczeniem. Do korzyści zaliczamy: wyższe stawki płac i dochody nominalne osiągane w kraju emigracji, lepsze możliwości kształcenia oraz poprawy sytuacji materialnej dzieci.

2.Teoria migracji kapitału:

-teoria ortodoksyjna - skutki zaangażowania kapitału poza granicami kraju mają charakter ilościowy i jakościowy. Owe skutki trzeba rozpatrywać z trzech ujęć:

a) z punktu widzenia kraju wywożącego kapitał

b) z punktu wiedzenia kraju goszczącego zagraniczny kapitał

c)z punktu widzenia całej gospodarki światowej

Przykład: Kapitał migruje z kraju wyróżniającego się niską stopą rentowności(kraj I) do kraju, w którym ta stopa jest wyższa(kraj II). W związku z realokacją części własnego kapitału za granicę, wartość dochodu narodowego kraju I jest wyższa niż w warunkach autarkii. Rosną wtedy dochody właścicieli kapitału w kraju I, natomiast zmniejszają się dochody właścicieli pozostałych czynników wytwórczych. W warunkach nieskrępowanego przepływu kapitału zmieniają się również warunki i efekty gospodarowania w kraju II. Napływ kapitału do tego kraju powoduje obniżenie się stopy rentowności jednocześnie zmniejszają się rozmiary dochodów właścicieli kapitału w tym kraju, a zarazem wzrastają dochody właścicieli innych czynników wytwórczych. Międzynarodowy przepływ kapitału może prowadzić do powiększania rozmiarów dochodu narodowego całego świata. Korzyści z tytułu międzynarodowej migracji kapitału mogą być tym większe, im bardziej zróżnicowane są stopy rentowności zastosowania tego czynnika wytwórczego w różnych krajach. Ważny jest ponadto tzw. Efekt redystrybucyjny związany ze zmianami globalnych przychodów z tytułu wykorzystywania czynników wytwórczych w krajach inwestujących i w krajach lokaty kapitału. W kraju inwestującym poza granicami zwiększają się wprawdzie rozmiary produkcji i dochodu narodowego, ale jednocześnie ma miejsce przesuwania się dochodów na niekorzyść pracy. Równocześnie zwiększają się rozmiary produkcji i dochodu narodowego w krajach przyjmujących zagraniczny kapitał, przy czym jednak dochodzi tam do redystrybucji na korzyść właścicieli kapitału. Oprócz wzrostu łącznej wielkości produkcji i dochodu dla gospodarki światowej ponadto:

a)w krajach eksportujących kapitał następuje:

-zmniejszenie ilości kapitału i produkcji

-zwiększenie krańcowej i średniej produktywności kapitału

-zwiększenie poziomu stopy procentowej

b)w krajach importujących kapitał następuje:

-zwiększenie ilości kapitału i produkcji

-zmniejszenie krańcowej i średniej produktywności kapitału

-zmniejszenie poziomu stopy procentowej

Rozpatrując na razie zagadnienia wyłącznie w ujęciu ilościowym trzeba do tego dodać:

a)zwiększenie się poziomu dochodów we współpracujących krajach wskutek rekompensowania efektów redystrybucyjnych migracji pracy i kapitału poprzez pozytywne efekty zmian relatywnych cen czynników wytwórczych i bardziej racjonalnego ich wykorzystywania w procesach produkcyjnych

b)bezpośredni wzrost dochodów krajów - eksporterów kapitału w związku z uzyskiwaniem wyższych odsetek i/lub dywidend oraz zysków

c)bezpośredni wzrost dochodów krajów importujących kapitał związany z tym, że uzyskane przyrosty produkcji są z reguły większe niż wydatki z tytułu obsługi zagranicznego kapitału

d)pozytywny zazwyczaj wpływ międzynarodowej migracji kapitału na efektywność funkcjonowania rynków finansowych oraz towarzyszącą temu z reguły poprawę efektywności gospodarowania.

- teorie makroekonomiczne

a)teoria rentowności lokaty kapitału - przedłużenie rozważań dotyczących różnorodnych efektów związanych z międzynarodową migracją kapitału w ujęciu makroekonomicznym. Teoria stopy procentowej bazuje na założeniach obfitości zasobów. W hipotezie efektywnościowej chodzi o uzasadnienie i wyjaśnienie zjawiska zagranicznych inwestycji bezpośrednich. Zarządzający Wielkimi Korporacjami Transnarodowymi dążą do max zysku i dlatego rozwijają działalność inwestycyjną aż do momentu kiedy oczekiwana rentowność dodatkowej inwestycji równa się krańcowym kosztom określonego projektu inwestycyjnego lub określona zagraniczna inwestycja bezpośrednia jest funkcją występowania międzynarodowych różnic rentowności lokaty kapitału. Wew. Stopę rentowności kapitału traktuje się jako koszt alternatywny rentowności ZIB oraz zakłada się, że kapitał przepływa z krajów o absolutnie niższej rentowności do krajów, w których ta rentowność jest wyższa. Dodatkowe inwestycje są podejmowane przy uwzględnieniu tzw. Rentowności relatywnej - wzrost zagranicznej stopy rentowności w porównaniu ze stopą krajową jest równoznaczny z wystąpieniem zarówno tzw. Efektu zmiany absolutnych rozmiarów ZIB jak i efektu rozmiarów globalnych inwestycji z kraju do otoczenia lub odwrotnie, zarazem ze swego rodzaju mnożnikowym wzrostem rozmiarów w kraju lub zagranicą

b)teoria wolumenu produkcji zagranicznej i chłonności rynków zagranicznych - polega na dopatrywaniu się występowania ścisłego związku między wolumenem ZIB a wolumenem produkcji oraz konsumpcji w krajach goszczących zagraniczny kapitał. Istnieje ścisła, dodatnia korelacja między rozmiarami chłonności rynku wew. danego kraju goszczącego ZIB z rozmiarami ZIB w tymże kraju. W hipotezie wolumenu produkcji występuje ścisły, mikroekonomiczny związek między kształtowaniem się rozmiarów ZIB danej firmy a rozmiarami bądź tempem zwrotu produkcji i obrotów w filiach danej WKT.

c)teoria obszarów walutowych - (R.Z.Aliber) realistyczne założenie o podziale gospodarki światowej na różne strefy walutowe. Każde przedsiębiorstwo utrzymuje swoje aktywa w określonej walucie, która może być walutą mocniejszą lub słabszą. Inwestorzy obserwując te różnice podejmują decyzje inwestycyjne biorąc pod uwagę stopień ryzyka dokonania ZIB czy też inwestycji portfelowych. Strumienie ZIB płyną głównie z krajów o silnej walucie do krajów o słabej walucie. Silna waluta sprawia, że ich aktywa są na rynku lokaty kapitalizowane według wyższej stopy niż aktywa przedsiębiorstw miejscowych.

d)teoria względnych przesunięć kosztów siły roboczej i kapitału - (K.Kojima) rzeczywiste ZIB można podzielić na dwa typy: pierwszy to rezultat mikroekonomicznych kalkulacji na szczeblu przedsiębiorstw, które starają się wykorzystywać pewne przewagi typu monopolistycznego lub oligopolistycznego, drugi to ZIB nastawione na wykorzystywanie zachodzących w czasie zmian pozycji poszczególnych krajów, spowodowanych kształtowaniem się w nich kosztów zastosowania siły roboczej i kapitału. Wskutek zmian kosztów wykorzystywania pracy i kapitału zachodzą systematyczne przemieszczenia produkcji tego typu wyrobów z krajów z gospodarką typu rynkowego oraz wyposażonego w względnie drogą siłę roboczą do innych krajów, gdzie czynnik ten jest tani.

e)teoria kształtowania się pozycji inwestycyjnej na rynkach zagranicznych (teoria poziomu rozwoju gospodarczego -(J.H.Dunning) uogólnienie mikro- i makroekonomicznych czynników determinujących rozwój ZIB, dąży do wyjaśnienia ZIB za pomocą zróżnicowania poziomu rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów. Przyjmuje on miernik ich pozycji inwestycyjnej: wielkość inwestycji na 1 mieszkańca i rozważa współzależność między tym miernikiem a poziomem rozwoju gospodarczego, mierzonym wielkością dochodu narodowego per capita. Kraje o niskim poziomie dochodu per capita wyróżniają się zerową wręcz ujemną wielkością netto ZIB, co wynika z tego, że nie dokonują tych inwestycji ani też nie są dostateczne atrakcyjnym terenem lokat obcych. Bardziej atrakcyjne są kraje w którym dochód per capita kształtuje się na średnim poziomie. Rosną w nich obce inwestycje a same inwestują za granica w ograniczonym zakresie.

-teorie mikroekonomiczne

a)teoria inwestycji port folio - (H.P.Gray, G.C.Hufbauer) podstawową przesłanką podejmowania takich inwestycji jest chęć osiągnięcia przez właścicieli kapitału i przedsiębiorstwa wyższej stopy zwrotu. Dokonują oni zakupów różnego typu papierów wartościowych emitowanych w tych krajach wyróżniających się wyższą przeciętną stopą zysku i w rezultacie kapitał przepływa do tychże krajów. Przedsiębiorstwa dążące do zrównania krańcowej produkcyjności kapitału z jego kosztem krańcowym kierują się często nie tyle bieżącym, co przeszłościowym układem stóp zysku w skali międzynarodowej.

b)teoria dywersyfikacji portfela inwestycyjnego - (J.Tobin,H.W.Markowitz,F.Heidhues) indywidualni przedsiębiorcy dążą do max stopy zysku przy danym stopniu ryzyka i są skłonni do większego ryzyka jeśli takie postępowanie przynosi im wyższe zyski. Za miarę ryzyka przyjmuje się skalę odchyleń stopy zysku od jej średniego poziomu. Optymalną strukturę portfela uzyskuje się wówczas gdy przy danym odchyleniu stopy zysku od średniej osiąga się max stopę zysku lub przy danej stopie zysku min się odchylenia stopy zysku od średniej.

c)teoria zachowywania się przedsiębiorstw - (Y.Aharony) punktem wyjścia decyzji o ZIB jest występowaniu pewnych uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Przedsiębiorstwo jest z reguły skłonne przeceniać niż doceniać ryzyko związane z tworzeniem filii poza granicami. Podejmuje decyzje o ich tworzeniu, kiedy występują dodatkowo dostatecznie silne bodźce zewnętrzne.

d)teoria reakcji przedsiębiorstwa na warunki konkurencji typu oligopolistycznego - (F.T.Knickerbocker) z optymalną strategią danego przedsiębiorstwa mamy do czynienia wtedy gdy to przedsiębiorstwo w celu przeciwdziałania możliwej utracie udziałów w rynkach zagranicznych niejako podąża za tymi, które dokonują ZIB na tych rynkach. ZIB dawniejszych przedsiębiorstw narodowych są dokonywane w miarę upływu czasu niejako mnożnikowo, przy czym ich intensywność jest tym większa im bardziej intensywniejsza jest konkurencyjność typu oligopolistycznego na ich rynkach krajowych.

e)teoria płynności finansowej filii zagranicznych - uzupełnienie poprzedniej teorii; występuje pozytywny związek korelacyjny między stanem płynności finansowej przedsiębiorstw a rozmiarami ich inwestycji na rynku wewnętrznym. Przedsiębiorstwa dokonujące inwestycji na rynku wewnętrznym również dokonują ich na rynkach zagranicznych poprzez filie zagraniczne.

f)teoria przewagi własnościowej przedsiębiorstwa - (S.Hymer, R.Caves, F.T.Knickerbrocker) przesłanką podejmowania przez nie ekspansji zagranicznej jest dysponowanie określoną przewagą oraz możliwościami trwałego wykorzystywania tej przewagi.

g)teoria transakcji wewnętrznych (teoria internalizacji) - (R.Coase) przedsiębiorstwo może omijać rynek ,który w przypadku wielu transakcji nie jest najefektywniejszym mechanizmem ich realizacji. Dokonywanie transakcji przy wykorzystaniu rynku powoduje określone koszty zatem w niektórych przypadkach korzystniejsze jest zinternalizowanie działalności gospodarczej tj. dokonywanie transakcji wew. w ramach tego samego przedsiębiorstwa. Autorami teorii transakcji wewnętrznych są P.J.Buckley, M.Casson, S.P.Magee, A.M.Rugman - przy wyjaśnianiu ZIB niezbędne jest uwzględnienie wielu czynników pominiętych przez H-O-S oraz dokonanie oceny ich wpływu na wymianę międzynarodową. Podstawową zmianą wyjaśniającą motywy zagranicznej ekspansji przedsiębiorstw jest ich przewaga własnościowa, technologiczna, oraz przewaga wynikająca ze znajomości rynku zbytu, ustabilizowanych źródeł zaopatrzenia, rozwiniętych kanałów dystrybucji .h)hipoteza zawłaszczalności - (S.P.Magee) istotnym problemem dla przedsiębiorstw wyróżniających się w zakresie innowacyjności jest możliwie najskuteczniejsze przeciwdziałanie utracie innowacji na rzecz konsumentów i naśladowców. Z jednej strony poświęcają one poważne zasoby na wytworzenie nowych technologii i spodziewają się określonych korzyści z tytułu ich wykorzystywania, z drugiej zaś wiedza techniczna jest w dużej mierze dobrem publicznym. Z punktu widzenia inwestorów przedsiębiorstwa bardziej opłacalna jest internalizacja wiedzy technicznej niż jej wykorzystywanie poprzez rynek, które grozi utratą przewagi technologicznej. Zawłaszczalność każdej innowacji jest tym wyższa im większe zyski może czerpać innowator.

-teorie mieszane

a)teoria lokalizacji zagranicznych inwestycji zagranicznych - (J.H.Dunning, A.M.Rugman, P.Tesch) przyczynami lokalizacji ZIB są wspólne czynniki kształtujące przewagę kraju(rynku) docelowego, do których zalicza się:

-przestrzenna struktura rozmieszczenia czynników wytwórczych, produkcji i rynków zbytu

-jakość i wydajność pracy

-koszty transportu i komunikacji

-zakres i charakter interwencji państw

-tzw. Klimat dla ZIB

-stan infrastruktury gospodarczej, transportowej, instytucjonalnej w kraju lokaty kapitału

-dystans psychologiczny w postaci barier kulturowych, językowych

-korzyści ze skali w dziedzinie B+R oraz sferze produkcji i zbytu

Przesłanką rozwoju procesu umiędzynarodowienia przedsiębiorstw jest optymalne połączenie posiadanej przez nie przewagi własnościowej z przewagą lokalizacyjną kraju ekspansji

b)eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej - (J.H.Dunning) o podejmowaniu inwestycji zagranicznych przesądza występowanie trzech współzależnych rodzajów przewag przedsiębiorstw. Są to:

1.przewagi wynikające z ich specyfiki:

*niewynikająca z multinarodowości:

-posiadana dzięki wielkości i pozycji przedsiębiorstwa, dywersyfikacji produktu bądź procesu produkcji, podziałowi pracy i specyfiki, pozycji monopolistycznej, lepszemu wyposażeniu w zasoby i ich wykorzystywaniu

-prawnie strzeżona technologia i marka handlowa

-zarządzanie produkcją, systemem organizacji i marketingu, potencjał B+R

-zasób kapitału ludzkiego i doświadczenia

-wyłączność lub uprzywilejowanie w dostępie do zasobów

-możliwość uzyskiwania zasobów na uprzywilejowanych warunkach

-wyłączny lub uprzywilejowany dostęp do rynku zbytu produktów

-protekcjonizm państwa

*przewaga filii korporacji transnarodowych w stosunku do nowo powstałych przedsiębiorstw:

-dostęp na korzystnych warunkach do potencjału administracyjnego, menadżerskiego, B+R, marketingowego

-korzyści ze scentralizowanej podaży produktów oraz scentralizowanego popytu przy zakupach

*przewaga wynikająca z wielonarodowości działania:

-szersza skala korzyści typu A i B wynikająca z wielonarodowego zasięgu działalności przedsiębiorstwa

-lepszy dostęp do rynku zbytu albo lepsza jego znajomość

-większa możliwość wykorzystywania międzynarodowych różnic w wyposażeniu gospodarek w czynniki produkcji oraz charakterystyk rynków

-możliwość dywersyfikacji ryzyka oraz wykorzystanie tego do poprawy rentowności

2.przewaga wynikająca z internalizacji działalności gospodarczej:

-obniżka kosztów związanych z obsługą transakcji rynkowych

-uniknięcie kosztów prawnej ochrony własności

-zmniejszenie niepewności po stronie popytu

-większa swoboda w polityce cenowej

-możliwość sprawowania przez sprzedawcę kontroli nad jakością produktu

-pełniejsze wykorzystanie przewagi będącej udziałem filii WKT w stosunku do nowo powstających przedsiębiorstw

-uniknięcie niekorzyści wynikających z braku przyszłych rynków

-uniknięcie bądź wykorzystanie interwencyjnej regulacji państwa

-kontrola źródeł podaży oraz warunków sprzedaży zasobów

-możliwość realizacji praktyk z zakresu strategii konkurencyjnej

3.przewaga lokalizacyjna:

-przestrzenne rozmieszczenie produkcji i rynków

-ceny czynników produkcji, ich jakość i wydajność

-koszty transportu i komunikacji

-interwencja państwa

-rządowa kontrola importu

-infrastruktura transportu, handlowa i prawna kraju lokaty kapitału

-dystans psychiczny(bariery językowe, kulturowe)

-korzyści ze skali w zakresie B+R, produkcji i marketingu

3.Teoria migracji wiedzy technicznej - teoretyczne podstawy międzynarodowej migracji ucieleśnionej wiedzy technicznej należy się dopatrywać w neotechnologicznych teoriach handlu, przede wszystkim w teorii luki technologicznej i cyklu życia produktu. Bezpośrednie przepływy wiedzy technologicznej są powiązane z przepływami kapitału typu produkcyjnego. Międzynarodowe przepływy wiedzy technicznej warto rozpatrywać w kontekście strategii działalności ponadnarodowych korporacji. Model cyklu doganiania życia produktu - (K.Akamatsu) kraje pozostające w tyle poza czołówką pod względem stopnia zaawansowania techniczno-technologicznego zaspokoją swoje potrzeby na dobra technologiczne przez intensywny import. Gdy uzyskają oni wiedzę techniczną potrzebną do wytwarzania takich dóbr, uruchamiają własną, często udoskonaloną produkcję, która stopniowo zaspokaja popyt krajowy a nawet staje się przedmiotem eksportu. Wiedza techniczna jako niezależny czynnik wytwórczy traktowana jest w teorii zawłaszczalności i w eklektycznej teorii produkcji - zakładają one, że dopóki przedsiębiorstwa - innowatorzy utrzymują przodownictwo techniczno-technologiczne w danej gałęzi lub produkcji określonego dobra, dopóty ta gałąź to dobro są ciągle „młode”.

Kapitał ludzki tworzący nieucieleśnioną wiedzę techniczną można interpretować jako skapitalizowaną różnicę między wynagrodzeniem za pracę wykwalifikowaną i niewykwalifikowaną. Wiedza techniczna wpływa na kształtowani się struktury przewag komparatywnych poszczególnych krajów, regionów. Zasoby wiedzy zmieniają się w czasie poprzez czynniki zewnętrzne (napływ zagranicznej wiedzy technicznej) lub wewnętrzne (innowacje produktowe).

4.Teoria gospodarowania środowiskiem naturalnym w skali międzynarodowej - międzynarodowa, pośrednia wymiana środowiskiem naturalnym dokonuje się głównie poprzez handel towarami mniej lub bardziej środowiskochłonnymi oraz poprzez handel wieloma usługami samoistnymi, zwłaszcza transportowymi i budowlanymi. Kraj A jest importerem dóbr i usług środowisko chłonnych jeśli jego wyposażenie w ten czynnik wytwórczy jest względnie duże a zatem jego relatywna cna jest względnie niska. Syucja ta ulega zmianom w czasie, może dochodzić do wyrównywania się relatywnych cen nie tylko pracy, kapitału ale także cen środowiska naturalnego. Typowymi dobrami powodującymi zmiany w środowisku naturalnym są surowce naturalne w większości nieodnawialne lub też mniej lub bardziej odnawialne.

-Hipoteza ekologicznego życia produktu - wytwarzanie każdego dobra przyczynia się do zanieczyszczania środowiska naturalnego, jednakże proces ten jest bardzo intensywny przy eksploatacji surowców, zasobów naturalnych a mniej przy produkcji dóbr finalnych.

-Hipoteza ekonomicznego cyklu życia zużywanych substancji - chodzi o substancje zużywane w procesie wytwarzania i wymieniane w skali międzynarodowej. Wyczerpywanie się zasobów surowców nieodnawialnych, koszty odnowy lub zanieczyszczenia środowiska zmuszają do poszukiwania odpowiednich rozwiązań. Chodzi o poprawę poziomu konkurencyjności i uwzględnienie korzyści społecznych w postaci poprawy stanu środowiska naturalnego. Cykl życia surowców naturalnych można podzielić na trzy fazy: 1.faza boomu po stronie popytu - wzrost popytu na produkty, przy którym wykorzystuje się dany surowiec naturalny, wzrost cen tych produktów;2.faza substytucji zasobów po stronie popytu i po stronie podaży - ceny rosną wolniej lub ulegają obniżeniu w wyniku wprowadzenia alternatywnych źródeł surowców; 3.faza wykorzystywania syntetyków i ich systematycznego doskonalenia wskutek prowadzenia prac naukowo-badawczych - bardziej oszczędne wykorzystywanie surowców naturalnych.

Rozdział IV Teoretyczne podstawy międzynarodowej wymiany usług

Usługa (T.P.Hill) - zmiana warunków funkcjonowania osoby lub dobra będącego własnością określonego podmiotu gospodarczego, która ma miejsce wskutek działania innego podmiotu pod warunkiem udzielenia na to pozwolenia w postaci odpowiedniego porozumienia drugiego podmiotu.

Podział usług ze względu na miejsce świadczenia usług:

a)usługi bez migracji usługodawcy i usługobiorcy oraz bez migracji czynników wytwórczych np. świadczenie na podstawie aktów kupna - sprzedaż usług ubezpieczeniowych czy reasekuracyjnych

b) usługi wymagające migracji czynników wytwórczych, bez migracji usługobiorcy np. sprzedaż usług budowlanych czy zdrowotnych

c)usługi wymagające migracji usługobiorcy do usługodawcy np. świadczenie usług hotelarskich, gastronomicznych

d)usługi wymagające migracji czynników wytwórczych i usługobiorców np. usługi turystyczne

Rodzaje międzynarodowych transakcji dotyczących wymiany usług:

a)odseparowane, czyli dokonywane między podmiotami gospodarczymi z różnych krajów prowadzących niezależną politykę ekonomiczną sensu stricte

b)zawierane w warunkach stosowania przez poszczególne kraje protekcjonistycznych instrumentów polityki ekonomicznej względem międzynarodowej migracji usługodawców i/lub usługobiorców

c)zawierane w warunkach stosowania przez poszczególne kraje protekcjonistycznych instrumentów w odniesieniu do międzynarodowej migracji innych niż siła robocza czynników wytwórczych, zwłaszcza w odniesieniu do kapitału i wiedzy technicznej oraz pośrednio - środowiska naturalnego

Inny podział usług to (A.McCullock):

a)wymieniane w skali międzynarodowej jako komplementarne w stosunku do handlu określonymi i niejako związanymi z nimi dobrami (transportowe, ubezpieczeniowe)

b)wymieniane w skali międzynarodowej jako alternatywne rozwiązanie w stosunku do międzynarodowego handlu towarami (konsultingowe, rachunko-obliczeniowe)

c)wymieniane w skali międzynarodowej bez większego związku z rozwojem handlu międzynarodowego (zdrowotne, edukacyjne)

Podział usług ze względu na kryterium związków między ich wymianą a międzynarodową migracją czynników wytwórczych:

a)będące bezpośrednio przedmiotem obrotu międzynarodowego (telekomunikacyjne, bankowe)

b)świadczone przy międzynarodowych przepływach usługodawców, zwane często usługami zorientowanymi popytowo (konsultingowe)

c)świadczone przy międzynarodowych przepływach usługobiorców (usługi determinowane przez podaż) (turystyczne)

d)świadczone przy międzynarodowych przepływach usługodawców i usługobiorców (usługi transportu lotniczego w postaci lotów czarterowych)

Modele rozwoju międzynarodowej wymiany usług

a)model M.F. Deardorffa - punktem wyjścia jest statycznie ujmowana zasada obfitości zasobów, N krajów wymieniających M towarów i T usług przy dysponowaniu określoną ilością czynników wytwórczych. Zakłada warunki autarkii (brak handlu) zaś z drugiej strony prowadzenie polityki wolnego rynku i handlu. Liberalizacja wymiany gospodarczej sprzyja intensyfikacji międzynarodowej wymiany usług.

b)model J.R.Melvina - punkt wyjścia zasada obfitości zasobów, dodatkowo wprowadzenie kształtowania się preferencji konsumentów. Wyróżnia trzy rodzaje usług: 1.kontaktowe (fryzjerski, medyczne); 2.substytucyjne (transportowe czy składowanie lub magazynowanie towarów); 3.intermediacyjne (pośredniczące) (usługi przy organizowaniu międzynarodowych imprez sportowych). Kształtowanie się relatywnych przewag w międzynarodowym handlu usługami nazywa mianem przewag efemeralistycznych, takich których rzeczywiste przewagi pod względem kształtowania się kosztów wyraźnie są korygowane i przekształcane wskutek specjalizacji i różnicowania się preferencji usługobiorców. Nośnikami większości usług są ludzie z ich zdolnościami i umiejętnościami oraz rozmiary, struktura i efektywność inwestycji w człowieka, a także klimat tworzony dla zagranicznych, mobilnych czynników wytwórczych

c)model F. Breussa - model rozważań H-O-S typu 2x2x2, zakłada istnienie wolnej konkurencji, występowanie identycznych struktur preferencji konsumentów, występowanie identycznych technologii i struktur produkcji. Po otwarciu granic działanie mechanizmu konkurencji prowadzi do osiągnięcia równowagi.

d)model J.J. Stribory I A. de Vaala - punkt wyjścia - definicja usługi T.P. Hilla, modelując obroty usługami trzeba dostrzec następujące fakty:

a)brak większej przydatności teoretycznych koncepcji zakładających funkcjonowanie wolnego rynku i handlu

b)heterogeniczność wymienianych usług na bardzo specyficznych rynkach branżowych

c)wysoką elastyczność świadczenia usług

d)brak możliwości składowania usług przy ich świadczeniu

Istota sprowadza się do obserwacji wpływu usług na rozwój tego handlu i ekonomiczne konsekwencje kolejnych cech usług. Uwzględniają skutki braku możliwości magazynowania usług. Przy utrzymywaniu identycznych uwarunkowań rynkowych mamy do czynienia z większą dywersyfikacją oferowanych usług i z wyższymi ich cenami niż ma to miejsce w przypadku towarów wymienianych w skali międzynarodowej. Rozpatrują następnie wpływ na rozwój handlu usługami wysokiej elastyczności ich świadczenia. Elastyczność ta powoduje zmniejszenie liczby form funkcjonujących na rynku a z drugiej strony rozszerzenie palety oferowanych usług. Uwzględniają również heterogeniczność usług, dzielą je dodatkowo na usługi dla konsumentów oraz dla producentów. Struktura przewag komparatywnych i rozmiary dobrobytu są determinowane przez zakres rozwoju rynku usług. Jeśli dostępna ilość usług dla producentów przekracza odpowiedni próg krytyczny to otwieranie na świat w międzynarodowym obrocie towarowym powoduje w danym kraju wzrost eksportu przetworzonych dóbr przemysłowych oraz wzrost importu żywności z zagranicy i oba kraje osiągają korzyści.

Jeżeli chodzi o związki między usługami a rozwijaniem ZIB autorzy wyróżniają trzy scenariusze: scenariusz eksportu wiedzy technicznej, scenariusz utworzenia filii oraz scenariusz emigracji siły roboczej.

VI Funkcjonowanie międzynarodowych rynków towarów i usług.

1.pojęcie i funkcje międzynarodowych cen towarów i usług.

- Międzynarodowa cena produktu- to wyrażona w pieniądzu wartość określonego towaru i/lub usługi wymienianych w skali międzynarodowej. Powstaje w wyniku zderzenia się na określonym rynku odpowiedniego popytu z odpowiednia podażą. Mimo ciągłych zmian popytu i podaży cena ewoluuje zawsze wokół odpowiedniej wartości.

- Międzynarodowe ceny towarów i usług są to normy oceniające ich szeroko rozumianą ograniczoność. Wyróżniamy absolutne ceny (cena za np. 1 kg cukru) i względne ceny produktów (towarów i usług) - 1 kg cukru wyrażony w 1 baryłce ropy naftowej). To ceny produktów wymienialnych w skali międzynarodowej tzn. trablables.

Ceny te pełnią 3 podstawowe funkcje:

- informacyjną- informują producenta czy dostawce o sile zapotrzebowania odbiorcy na określony towar czy tez określona usługę.

- dystrybucyjna- przez ceny towarów i usług dokonuje się w skali narodowej i międzynarodowej podział wytworzonego dochodu

- agregacyjna- cena narodowa bądź międzynarodowa pełni ją tylko wtedy gdy jest ukształtowana w warunkach funkcjonujących zgodnie z prawem popytu i podaży rynków towarów, usług, czynników produkcji, również pieniądza międzynarodowego.

2.Zagadnienia teoretycznej równowagi na międzynarodowych rynkach towarów i usług.

W warunkach wolnego rynku i handlu możemy mówić o występowaniu globalnej równowagi na międzynarodowym rynku produktów rozumianej w ten sposób, że wskutek odpowiednich procesów dostosowawczych dochodzi do wyrównania się absolutnych i relatywnych cen wymienianych produktów.

Osiągnięcie równowagi na światowych rynkach produktów jest w świetle teorii absolutnie możliwe. Teoretycznie można przyjąć, że w wyniku określonych procesów dostosowawczych dochodzi do ukształtowania się ceny światowej określonego produktu. Jest to możliwe gdy teoretycznie przedsiębiorstwa osiągają ze swojej działalności maksymalne zyski, zaś konsumenci zaspokajają w pełni swoje potrzeby. Mikroekonomicznie możemy to ująć- wtedy gdy relatywny poziom cen wymienianych produktów odpowiada relacji marginalnych kosztów ich wytworzenia.

•Światowa krzywa możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji)- powinna występować w każdym planie rozwoju produkcji. To miejsca geometryczne wszystkich wariantów produkcji określonych dóbr (usług) oznaczonych jako x y przy pełnym wykorzystaniu najbardziej ograniczonego czynnika wytwórczego np. pracy w warunkach pełnej równowagi gospodarki światowej.

•Krzywe popytu i podaży (tzw. Krzywe zaoferowania) A. Marshalla. W warunkach wolnego rynku i handlu stosunek wymiennych (terms of trade) dóbr eksportowych przez kraj A i importowych przez kraj B oraz dóbr eksportowych przez kraj B i importowych przez kraj A musi się mieścić w granicach wyznaczonych przez komparatywne koszty wytworzenia tych dóbr w rozpatrywanych krajach, zaś punkt wymiany (W) można przyjąć za rozwiązanie idealne.

Z międzynarodową równowagą na rynku wymienianych produktów możemy mieć do czynienia nie tylko w przypadku zwiększenia bądź ich zmniejszenia ale również wtedy gdy w warunkach wolnego rynku i handlu mają miejsce zmiany relacji cenowych między wytwarzanymi i wymienianymi dobrami, które są wywołane zmianami cen wykorzystywanych czynników wytwórczych. Rozwój handlu międzynarodowego powoduje relatywne i absolutne wyrównywanie się cen czynników wytwórczych.

Zmiany cen produktów wywierają określony i jednoznaczny wpływ na kształtowanie się cen czynników wytwórczych, a zatem na kształtowanie się dochodów ich właścicieli. M.F.W. Stoper i P.A. Samuelson uważali iż spowodowany jakimikolwiek przyczynami wzrost relatywnej ceny dobra x prowadzi nieuchronnie do wzrostu relatywne ceny czynnika używanego przy produkcji tegoż dobra czy grup dóbr, a zatem do spadku relatywnej ceny czynnika wykorzystywanego mniej intensywnie co oddziałuje na kształtowanie się dochodów właścicieli tychże czynników.

Jeśli z jakichś względów (np. w skutek wprowadzenia ceł importowych czy też podwyżek płac) w kraju relatywnie bardziej obficie wyposażonym w kapitał rośnie cena towaru będącego w tymże kraju bardziej pracochłonnym, to w ostatecznym efekcie rosną również- i to z odpowiednim „przestrzeleniem” nazywanym efektem zwielokrotnienia- dochody z tytułu wykorzystywania pracy.

Efekt zwielokrotnienia to swego rodzaju mnożnikowy wpływ na kształtowanie się wynagrodzeń czynników wytwórczych pod wpływem określonego pierwotnego impulsu powodującego zmianę ceny danego dobra, którego produkcja wyróżnia się określoną pracochłonnością. Jeśli o 75% rośnie cena dobra pracochłonnego np. sukna wtedy to wzrost wynagrodzenia czynnika pracy będzie większy niż 75% (załóżmy 90%) ponieważ zwiększenie produkcji dobra pracochłonnego powoduje konieczność zaangażowania dodatkowej ilości pracy i to proporcjonalnie więcej niż gdyby o 75% wzrosła cena dobra kapitałochłonnego np. węgla.

Do kształtowania się międzynarodowych cen produktów można podejść jeszcze inaczej. Zgodnie z twierdzeniem (teorematem) T.M. Rybczyńskiego wzrost zasobów jednego tylko czynnika wytwórczego powoduje w warunkach stałych cen relatywnych, absolutnych i zarazem zwielokrotniony przyrost rozmiarów produkcji towaru (sektora) wymagającego bardziej intensywnego nakładu tego czynnika, którego zasoby ni ulegają zmianie. Jeśli relacja między cena dobra będącego w danym kraju bardziej pracochłonnym a ceną towaru będącego, w tym samym kraju bardziej kapitałochłonnym nie ulega zmianie, wtedy nie ulegają także zmianie relatywne ceny czynników wytwórczych. W warunkach absolutnego przyrostu jedynie zasobów pracy i przy niezmienności relacji K/L w procesie produkcji dwu towarów, konsekwencja jest absolutny i w sumie zwielokrotniony spadek rozmiarów produkcji bardziej kapitałochłonnego dobra x. Kiedy wzrastają tylko i wyłącznie zasoby kapitału rosną absolutne rozmiary produkcji dobra pracochłonnego.

Jeśli mamy do czynienia z nagłym przyrostem zasobów siły roboczej przy równoczesnym utrzymywaniu się na niezmiennym poziome terms of trade między dobrami x oraz y mamy do czynienia z przesunięciem się optymalnego punktu produkcji światowej; rozwija się produkcja tego dobra które jest pracochłonne.

Mechanizmy wyrównywania się cen na międzynarodowych rynkach wymienialnych dóbr i usług składają się w sumie na tzw. Prawo jednej ceny. H. Siebers- „ Jeśli nie mamy do czynienia z występowaniem barier rozwoju handlu, zaś koszty transportu są równe zeru, zatem kiedy funkcjonują nieposegmentowane rynki, to wtedy w przypadku każdego homogenicznego dobra wszędzie musi obowiązywać ta sama cena. Oczywiście, jest to znaczne uproszczenie rzeczywistości. To uproszczenie ułatwia jednak pełne wyjaśnienie pewnych istotnych aspektów, w szczególności zaś przestrzennego arbitrażu. Otóż, dopóki ujawnia się przestrzenne zróżnicowanie cen, dopóty opłaca się usunięcie owego zróżnicowania poprzez arbitraż w postaci przesunięcia dóbr z jednego miejsca ich lokalizacji do innego”

Istotnym elementem twierdzenia Rybczyńskiego jest założenie o utrzymywaniu się stałej relacji między ceną pracy (stawką pracy w) i ceną kapitału (stopą procentową r), co jest równoznaczne z założeniem, że kapitałochłonność jest taka sama przy wytwarzaniu dobra x oraz dobra y lub ogólniej w sektorach X i Y. Przyrost zasobów pracy powoduje wzrost rozmiarów produkcji (także eksportu) dobra pracochłonnego i w efekcie obniżeniu ulega jego relatywna cena, ale równocześnie rośnie relatywna cena kapitału.

3.Rodzaje międzynarodowych rynków towarów i usług oraz ich charakterystyka.

Najczęściej międzynarodowe rynki wymienialnych w skali światowej towarów i usług dzielimy według kryterium:

a) przedmiotowego. Zgodnie z tym kryterium międzynarodowe rynki towarów i usług dzielimy na rynki wymienialnych w skali międzynarodowej różnorodnych towarów np. surowców, gotowych artykułów przemysłowych oraz na rynki wymienialnych w skali międzynarodowej różnego rodzaju usług( głównie usługi odseparowane ściśle związane z międzynarodowym obrotem towarowym np. usługi transportowe, ubezpieczeniowe

b) podmiotowego. Według kryterium podmiotowego dzielimy na towary i/ lub usługi wymienione między poszczególnymi krajami czy też grupami krajów. Chodzi także o towary/ usługi wymienione między różnorodnymi podmiotami gospodarczymi działającymi na terenie określonych krajów i/lub ugrupowań integracyjnych.

c) geograficznego. Wyróżniamy tutaj rynek europejski; północnoamerykański. Możliwa jest dalsza segmentacja tych rynków np. europejski rynek samochodowy, japoński rynek usług ubezpieczeniowych.

d) stopnia zaawansowania. Współcześnie podział według tego kryterium ma największe znaczenie. Stopień zaawansowania tj stopień ujawnienia się konkurencji cenowej, pozacenowej, odpowiedniego podziału dochodów z rozwoju określonych form rozwoju wymiany międzynarodowej. Najważniejszy podział według cech rynku i liczby jego uczestników- podział od rynków w pełni cenowo konkurencyjnych (tzw polipom) przez rynki mniej lub bardziej kontrolowane przez dostawców czy odbiorców (tzw. Rynki oligopolistyczne) do rynku typowo monopolistycznego, na którym warunki konkurencji cenowej i jakościowej dyktuje tylko jeden dostawca i/lub tylko jeden odbiorca. Rynki całkowicie doskonałe (z pełną konkurencyjnością) rynki całkowicie niedoskonałe ( z całkowitym brakiem konkurencji)- jest to oczywiście skrajna sytuacja.

Możemy także tutaj dokonać podziału na na tzw. Formalne rynki zorganizowane (formalne rynki regulowane)- transakcje dokonywane są w określonym miejscu, czasie i w określonej formie, chodzi tu głownie o giełdy i aukcje, targi i przetargi międzynarodowe oraz nieformalne rynki zorganizowane ( regulowane rynki nieformalne). Istnieją także rynki mniej lub bardziej ułomne, z których część ma pewne cechy formalnego rynku zorganizowanego (np. przetargi międzynarodowe) część zaś nie (np. tzw. obrót międzyfilialny).

Międzynarodowa wymiana towarów i usług odbywa się przede wszystkim na formalnych rynkach zorganizowanych.

Giełda towarowa - to rynek towarów masowych, zorganizowany w specjalny sposób oraz funkcjonujący tylko w określonym miejscu i czasie. Handel na giełdzie odbywa się w sposób regulowany, gwarantujący stronom transakcji równy dostęp do informacji, zapewniający bezpieczeństwo obrotu oraz odpowiednią płynność transakcji rozliczeń. Wyróżniamy także giełdy usług i giełdy ubezpieczeń np. korporacja Lloyda z siedzibą w Londynie; giełdy usług transakcyjnych .

Aukcja - to zorganizowany rynek formalny, gdzie przedmiotem handlu są towary, które mimo jednoznacznego i powszechnie przyjętego określenia np. herbata, diament nie są całkowicie standardowe; towar jest zawsze do wzglądu.

Targi i przetargi - organizowane w ważnych ośrodkach gospodarczych, przedmiotem handlu są różnorodne towary (najczęściej w dużych ilościach) np. książki, maszyny. W obrocie międzynarodowym przetargi są ogłaszane przez odpowiednie władze państwowe czy też krajowe organizacja gospodarcze, dotyczą z reguły obrotów towarowych, czynników wytwórczych o dużej wartości. Może tutaj chodzić o przetargi publiczne czy zamknięte.

Obroty międzyfilialne - specyficzna forma nieformalnych rynków zorganizowanych, to obroty między filiami wielkich korporacji transnadawczych (WKT) - przedsiębiorstw prowadzących działalność gospodarczą co najmniej na terenie dużych krajów. Stosuje się tutaj ceny transferowe (stosowane w obrotach towarami, usługami, czynnikami produkcji gdzie celem jest maksymalizacja stopy. i/lub masy zysku , najczęściej są stosowane w celu przemieszczania kapitału oraz w…. technicznej między różnymi krajami, pośredniego finansowania działalności filii WKT w jednym kraju lub w większej ich liczbie, unikania płacenia różnego rodzaju podatków oraz redukowania ujemnych skutków stosowania różnych instrumentów zagranicznej polityki ekonomicznej. W związku z tym trudno jest dokonać wpływu WKT na kształtowanie się cen w handlu międzynarodowym.

4.Mechanizm kształtowania się międzynarodowych cen towarów w krótkim okresie

Krótki okres - to okres w którym w danym kraju i w całej gospodarce światowej nie zachodzą zasadnicze zmiany o charakterze strukturalnym czy techniczno-technologicznym. Odróżnia się obroty tzw. dobrami wystandaryzowanymi (towary, usługi których walory użytkowe są identyczne i łatwe do jednoznacznej kwalifikacji bez względu na miejsce ich wytworzenia, są one zastępowane, mogą być przedmiotem obrotu na giełdach międzynarodowych, jeśli producent towaru standaryzowanego podniesie cenę na rynku międzynarodowym, można znaleźć szybko innego dostawcę). Dobra zindywidualizowane - to towary, część usług wyróżniające się specyficznymi walorami użytkowymi określanymi przez potrzeby indywidualnych odbiorców lub poszczególnych segmentów rynku; różnice między towarami tej grupy są niejednokrotnie trudne do ustalenia i często mają charakter pozorny. Możemy tu wyróżnić towary przemysłowe, np. usługi transportowe, pozornie standaryzowane artykuły żywnościowe np. wyborne gatunki win.

Cenowa elastyczność popytu typu punktowego (w danym momencie) to współczynnik wskazujący na reakcje popytu na zmianę ceny, gdy zmiana ceny jest bardzo mała.

Cenowa elastyczność popytu typu łukowego wskazuje na siłę reakcji popytu przy dużych zmianach cen.

Reakcje popytu i podaży na zmiany cen mogą być rozmaite. W krótkim okresie ceny towarów wystandaryzowanych są znacznie mniej stabilne niż ceny dóbr zindywidualizowanych. W dłuższym okresie rosną ceny wszystkich dóbr, w tym dóbr wymienialnych w skali międzynarodowej. W krótkim okresie szybciej zmieniają się jednak ceny dóbr standaryzowanych (surowców, żywności) niż ceny dóbr zindywidualizowanych . Wyjaśnienie : w przypadku towarów i sług standaryzowanych można mówić o występowaniu ich cen światowych oscylujących wokół odpowiedniej wartości międzynarodowej, z tym , że ceny te wyróżniają się znaczną zmiennością. Doskonała substytucyjność towarów standaryzowanych sprawia, że w ramach tego samego standardu ceny na międzynarodowych rynkach nie mogą się różnić od siebie.

W zasadzie jedynym czynnikiem mogącym wpływać na zróżnicowanie cen realizowanych przez eksporterów standaryzowanych są koszty transportu i ubezpieczenia. Przyczyny krótkookresowej niestabilności cen towarów standaryzowanych są różne w zależności od ich rodzajów. Chodzi głównie o określone kształtowanie się cenowych elastyczności podaży: popytu na te towary, które dzielimy umownie na artykuły rolno-spożywcze i surowcowe. Cenowa elastyczność popytu na te artykuły jest wyższa niż cenowa elastyczność ich podaży. W przypadku dóbr zindywidualizowanych mamy okresowo do czynienia z sytuacjami wręcz kuriozalnymi , chodzi tu o tzw. regułę pajęczyny, która może być „zbieżna” lub „rozbieżna”.

Reguła pajęczyny ilustruje możliwe reakcje wyspecjalizowanego producenta i eksportera artykułów rolno-spożywczych (np.kakao). Przy początkowej podaży kakao wynoszącej a₁ istniejący popyt prowadzi do ustalenia ceny p_1. Cena ta wywołuje jednak w następnym roku podaż a₂ , która prowadzi do nowej ceny p₂ .

Z kolei p₂ wywołuje nowe a₃ która prowadzi do kolejnej ceny p₃ . Z „pajęczyną zbieżną” mamy do czynienia wtedy , gdy krzywa podaży i popytu są nachylone pod kątem mniejszym niż 45 st. Wtedy też mniejsze są odpowiednie ceny. Większe są one wtedy gdy krzywa popytu i krzywa podaży przecinają się pod kątem 45 st. W sytuacji pośredniej „pajęczyna” składa się z pojedynczego pasma wokół którego układają się prostokąty cen i ilości jak wokół pewnej ścieżki.

•Reakcje producentów artykułów rolno-spożywczych i surowców w okresach zmian sytuacji rynkowej może dodatkowo usztywniać polityka rządów krajów eksporterów, zazwyczaj sterujących w sposób utrudniający stabilizacje cen. Zamiast ograniczać podaż w okresie spadku popytu, najczęściej ją utrzymują lub wręcz zwiększają. Krótkookresowe skutki prowadzenia takiej polityki są jednoznaczne - obniżenie cenowej elastyczności podaży plus koszty subsydiowania.

•Główne kształtowanie się krótkookresowych wielkości popytu na artykuły rolno-spożywcze i surowce na rynku międzynarodowym, przy bardzo niskiej cenowej elastyczności podaży decyduje o kształtowaniu się poziomu cen.

Zupełnie inaczej kształtują się krótkookresowe zmiany cen tzw. dóbr zindywidualizowanych.

Wyjaśnienie : Trudno mówić o jakiejś ich jednolitej cenie międzynarodowej . Bardzo szeroki asortyment tych towarów, istotne różnice konstrukcyjne, technologiczne, materiałowe decydują o tym, że w różnym stopniu zaspokajają one określone potrzeby. Również wzajemna substytucyjność tej kategorii towarów jest z przyczyn obiektywnych i subiektywnych ograniczona. ( W związku z szybkim tempem postępu technicznego, ze zwiększeniem międzynarodowej specjalizacji produkcji) w krótkim okresie ceny towarów zindywidualizowanych są bardziej stabilne niż ceny towarów standaryzowanych . Decydujące znaczenie ma kształtowanie się na relatywnie wysokim poziomie cenowej elastyczności podaży. Również elastyczność popytu, choć niezbyt wysoka i znacznie niższa od cenowej elastyczności podaży jest w przypadku towarów zindywidualizowanych na ogół nieco wyższa niż w przypadku towarów standaryzowanych.

•W krótkim okresie o poziomie międzynarodowych cen dóbr zindywidualizowanych decydują bardziej czynniki po stronie podaży niż po stronie popytu. Ceny tych dóbr w krótkim okresie zależą w relatywnie niewielkim stopniu od wysokości kosztów produkcji, stanu koniunktury, sytuacji politycznej itd.

5.Mechanizm kształtowania się międzynarodowych cen towarów i usług w długim okresie.

W długim okresie, w którym zmieniają się strukturalne i technologiczno-techniczne uwarunkowania rozwoju poszczególnych krajów i gospodarki światowej jako całości, mechanizmy kształtowania się międzynarodowych cen wymienialnych towarów i części usług kształtują się zupełnie inaczej niż w krótkim okresie .

W ujęciu długookresowym zmienia się poziom rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów, poziom dochodów indywidualnych ludności co wpływa na kształtowanie się popytu i podaży. Jednym z mierników jest tutaj dochodowa elastyczność popytu . Zmiany dochodu wpływają także na kształtowanie się odpowiednich podaży. Teoretycznie wraz ze wzrostem dochodu podaż może wzrastać i wzrasta zazwyczaj. Odpowiednią współzależność obrazują tzw. dochodowe elastyczności podaży - współczynniki wskazujące na relatywną zmianę podaży jako reakcję na relatywną zmianę dochodu.

Dochodowe elastyczności popytu i podaży kształtują się w sposób specyficzny. Można mówić o pewnej specyfice kształtowania się tych wskaźników w odniesieniu do grup wyrobów wymienianych w skali międzynarodowej tj. artykułów wystandaryzowanych i dóbr zindywidualizowanych.

Długookresowe zmiany cen dóbr wymienianych w skali międzynarodowej można ująć w pewien schemat. Wskutek występowania we współczesnym świecie trudnych do opanowania tendencji inflacyjnych mamy także do czynienia ze wzrostem cen dóbr wymienionych w skali międzynarodowej. Tempo wzrostu cen dóbr zindywidualizowanych jest wyższa niż tempo wzrostu cen dóbr wystandaryzowanych , głównie surowców naturalnych oraz artykułów rolno-spożywczych. W efekcie mamy do czynienia z tzw. rozwieraniem się nożyc cen na niekorzyść producentów i eksporterów artykułów surowcowo-rolnych. Stanowi to bezpośrednio konsekwencje relatywnie niskiego kształtowania się dochodowych elastyczności popytu na te artykuły.

W ujęciu długookresowym inaczej kształtują się ceny dóbr zindywidualizowanych , a tym znacznej części usług. Chodzi głównie o skutki określonego kształtowania się dochodowych elastyczności popytu na te dobra i dochodowych elastyczności ich podaży.

Wysoka dochodowa elastyczność popytu na towary zindywidualizowane i jej przyczyny:

- działanie prawa Engla, zgodnie z którym w miarę wzrostu dochodów szybciej wzrasta popyt na towary przemysłowe i usługi

- zmiany w strukturze konsumpcji towarów przemysłowych sprowadzające się m.in. do relatywnego wzrostu zapotrzebowania na bardziej skomplikowane : droższe towary przemysłowe (także usługi) typu konsumpcyjnego, co prowadzi do wzrostu ich wartości międzynarodowej oraz cen relatywnych

- postępujący proces internacjonalizacji : liberalizacji życia gospodarczego prowadzi m.in. do poprawy warunków życia ludności świata.

6.Problem term sof trade i próby jego rozwiązania w skali międzynarodowej.

Narzędziem umożliwiającym syntetyczną ocenę zmian cen są wskaźniki term sof trade - w j.pol. oznacza to „warunki wymiany handlowej”. Terms of trade - to relacje zmian cen względnie ilości dóbr wymienianych w skali międzynarodowej. Relacje te można ujmować na różne sposoby, dlatego mamy do czynienia z różnymi rodzajami terms of trade :

a)cenowe (normalne) terms of trade

b)towarowe terms of trade

c)realne (ilościowe) terms of trade

d)dochodowe terms of trade

e)wynikowe terms of trade ( jedno - i wieloczynnikowe)

ad. a) to relacje zmian cen dóbr eksportowych do zmian cen dóbr importowanych przez dany kraj

ad. b) specyficzną odmianą cenowych terms of trade są towarowe terms of trade - rozumiane jako relacje zmian cen dóbr surowcowo-rolnych do zmian cen dóbr zindywidualizowanych.

Podstawową funkcję cenowych terms of trade oraz ich odmiany w postaci towarowych terms of trade jest informowanie o zmianach siły nabywczej eksportu w stosunku do importu w analizowanym okresie to - tu. Odpowiednie wskaźniki większe od jedności oznaczają pozytywne zmiany cen uzyskiwanych przez dany kraj lub ich grupę w handlu międzynarodowym i świadczą o pozytywnym wpływie rodzaju tego handlu na dochód narodowy danego kraju.

ad. d) analiza dochodowych terms of trade powinna dostarczać takich samych informacji jak analiza towarowych terms of trade

ad. e) wynikowe terms of trade mają wskazywać na wpływ zmian wydajności pracy na kształtowanie się korzyści z rozwoju zagranicznych obrotów towarami i usługami

- cel ich obliczania jest taki sam jak czynnikowy. Realne terms of trade rozumiane jako zmiany ilości dóbr eksportowych w porównaniu z ilościami dóbr importowych w okresie badanym w porównaniu z okresem podstawowym.

Mankamenty

Zaczynając od cenowych oraz towarowych terms of trade warto zauważyć, że ich poprawa (wskaźniki powyżej 1 lub 100) względne pogorszenie się (wskaźniki poniżej 1 lub 100) nie mówią nic o bezwzględnych kierunkach ruchu odpowiednich cen. Uważa się powszechnie, że cenowe (także towarowe) terms of trade poprawiają się jeśli ceny dóbr eksportowanych w danym okresie rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych przez dany kraj, wzrasta siła nabywcza eksportu tego kraju. O korzyściach odnoszonych z handlu międzynarodowego decydują nie tylko odpowiednie relacje cen i ich zmiany, ale także relacje kosztów i ich zmiany, będące z kolei pochodną efektywności wykorzystywania czynników wytwórczych przy wytwarzaniu odpowiednich dóbr.

Problemy przy obliczaniu realnych (ilościowych) terms of trade:

a)zmiany ilości i jakości produktów wymienionych w skali międzynarodowej, co jest głównie efektem szybkiego tempa postępu technicznego

b)zmiany poziomu cen wymienionych produktów, ich zespołów, podzespołów itd.

c)zmiany wewnątrzkrajowej oraz zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej

d)zmiany poziomu kursów walutowych i kursów dewiz

Problemy te dotyczą długiego i krótkiego okresu czasu. Podejmowane są próby krótko- i długookresowego stabilizowania cen wymienianych dóbr, zwłaszcza cen surowców, artykułów rolno-spożywczych. Rozwiązaniami są m.in. międzynarodowe umowy kartelowe (np.OPEC) to organizacja przedsiębiorstw i/lub krajów dostarczających na odpowiedni rynek światowy dobro identyczne lub tego samego asortymentu albo w celu ograniczenia różnorodnych form konkurencji i/lub regulowania wspólnej ceny dla wszystkich zainteresowanych.

Innym wykorzystywanym współcześnie sposobem krótko- i długoczasowej stabilizacji cen na rynkach międzynarodowych są tzw. międzynarodowe umowy surowcowe - uzgodnienie w skali międzynarodowej nadzorowania kształtowania się na danym rynku rozmiarów tzw. zapasów buforowych - dokonuje się zakupów i sprzedaży odpowiedniego surowca lub jakiego artykułu żywnościowego. Chodzi też o regulowanie przez określoną grupę krajów podaży danego dobra, ale zarazem o regulowanie podziału wpływów pieniężnych będących konsekwencją tego typu podejścia.

Rozdział VII Funkcjonowanie międzynarodowych rynków czynników wytwórczych

1.Międzynarodowe rynki siły roboczej

Międzynarodowy rynek siły roboczej wyróżnia się znacznym stopniem segmentacji i to w wielu różnych przekrojach. Obywateli można podzielić z punktu widzenia poziomu wykształcenia czy też ze względu na osiągane zarobki itp. Współcześnie można jedynie mówić o posegmentowanych międzynarodowych, lokalnych i/lub regionalnych tynkach siły roboczej, stopień tej segmentacji jakby się zmniejsza.

2.Międzynarodowy rynek kapitału

Współczesny międzynarodowy rynek kapitału jest też nieco posegmentowany. Bardzo wysokie jest tempo procesu scalania tego rynku w jeden rynek światowy. W przypadku kapitału- teoretycznie- można mówić o występowaniu międzynarodowej równowagi (pomiędzy oszczędnościami ludności i realizowanymi szerokorozumianymi inwestycjami, zaś oszczędności to powstrzymywanie się od bieżącej konsumpcji na rzecz przyszłej, inwestycje to po prostu proces akumulacji kapitału. Na międzynarodowym rynku kapitału mamy do czynienia z zetknięciem się podaży jakby nowego dodatkowego kapitału z popytem na tenże kapitał.

Powstrzymywanie się od bieżącej konsumpcji jest równoznaczne z szanasami na przyszłość w sensie zwiększenia rozmiarów tej konsumpcji już w nowych uwarunkowaniach techniczno-organizacyjnych- przy większej sprawności wykorzystywanych czynników, w przyszłości dysponujemy większą ilością danego dobra lub też większej ich ilości.

Równanie J. Tobina: q= rynkowa wartość zainwestowanego kapitału/ koszty wycofania zainwestowanego kapitału

- gdy q=1, jeśli q<1, to wtedy wartość rynkowa zaangażowanych zasobów kapitałowych jest mało opłacalna w porównaniu z szeroko rozumianymi kosztami ich wycofania, a zatem mało racjonalne może być zaciąganie nowych środków na międzynarodowy rynek pracy

- gdy q>1 zwiększenie rozmiarów wykorzystywanego kapitału rokuje duże nadzieje na przyszłość.

3.Międzynarodowy rynek wiedzy technicznej i zagadnienia granic relatywnych cen wykorzystywanych czynników wytwórczych

Szeroko rozumiana wiedza techniczna to istotny element składowych funkcjonowania międzynarodowych rynków pracy i kapitału. Istnieje ścisły związek między kształtowaniem się cen pracy i kapitału a kształtowaniem się funkcji transformacji i produkcji.

We współczesnej gospodarce światowej istnieją zawsze pewne możliwości kombinowania w procesie produkcji i podziału określonych zasobów siły roboczej i kapitału, co można wyrazić w postaci krzywej współzależności między realną stawką płacy i realną stopą procentową.

Ważnym wyzwaniem rozwojowym jest kształtowanie się w krajach i regionach integrujących się szeroko rozumianych uwarunkowań, aby czynić je możliwie najbardziej atrakcyjnymi dla własnych i zewnętrznych czynników wytwórczych.

4.Międzynarodowy rynek zasobów naturalnych

Pojęcie międzynarodowego rynku zasobów naturalnych jest z założenia abstrakcyjne (nie mammy międzynarodowego rynku ziemi, wody). Jednak funkcjonują mniej lub bardziej sformalizowane międzynarodowe rynki wielu surowców zawartych w tejże ziemi oraz międzynarodowe rynki wielu artykułów żywnościowych.

Jednym z dodatkowych czynników wytwórczych (oprócz siły roboczej, kapitału, wiedzy technicznej) są zasoby naturalne. Możemy je ująć w odpowiedniej funkcji produkcji Q= f (gdzie f to siła robocza, kapitał, wiedza techniczna i zasoby naturalne)

Dwa skrajne warianty niewłaściwego gospodarowania zasobami naturalnymi w skali światowej:

- swoiste blokowanie dostępu do nich (np. do ropy naftowej) co powodowało przesunięcie się punktów równowagi gospodarki światowej. Nie można było wtedy wykorzystywać dostępnych zasobów siły roboczej i kapitału, ich relatywne realne ceny uległy obniżeniu, więc zmniejszyły się dochody ich właścicieli. Jednak w skute działania praw rynku funkcjonowanie gospodarki światowej mogło wrócić do swoistej równowagi.

- nadmierne i bezkarne wykorzystywanie zasobów naturalnych matki Ziemi” to istotny problem współczesnej gospodarki, zwłaszcza w przypadku zasobów nieodnawialnych. Trzeba wierzyć, że ludzie ze swoimi umiejętnościami dadzą sobie z tym problemem rade.

5.Funkcjonowanie rynków czynników wytwórczych oraz produktów i granic wzrostu gospodarczego.

Odpowiednie zasoby są względnie ograniczone, zaś ich wykorzystywanie jest niezbędne do rozwoju poszczególnych krajów i świata jako całości.

Kluczem do rozwiązania wielu problemów jest spójność i sprawność systemów funkcjonowania gospodarek narodowych poszczególnych krajów oraz ich grup. Coraz większa rolę odgrywają uzgodnione uwarunkowania instytucjonalno- instrumentalne funkcjonowania międzynarodowych rynków produktów i rynków wytwórczych np. sprawne funkcjonowania pieniądza i polityki pieniężnej w poszczególnych krajach oraz system rozliczeń międzynarodowych.

Rozdział VIII Pieniądz i rozliczenia międzyokresowe

1.pojęcie i funkcje pieniądza.

Pieniądz rozumiany jako towar i/lub informacja jest bądź towarem, bądź to towarem, bądź tez informacją o wyjątkowym charakterze. Ów towar i/lub informacja mają swoją wartość i wartość użytkową, z tym że owa wartość użytkowa tak czy inaczej rozumianego pieniądza jest specyficzna - pełni pewne funkcje których nie pełni żaden inny towar nie uwzględnia żadna inna informacja. Funkcje pieniądza:

a)miernik wartości

b) środek płatniczy

c) środek cyrkulacji

d) środek tezauryzacji (gromadzenia skarbu)

e) pieniądz światowy

Właśnie w pieniądzu wyraża się wartość różnego rodzaju produktów i czynników wytwórczych, a w tym wartość produktów

I czynników wytwórczych wymienianych w skali międzynarodowej.

To środek cyrkulacji i to również między różnymi krajami i ich grupami. Przy wykorzystaniu pieniądza możliwe oraz najbardziej skuteczne jest realizowanie wszelkiego typu transakcji dotyczących wymiany towarowej, wymiany usług, a nawet wymiany pewnych czynników wytwórczych.

To najlepszy środek tezauryzacji, czyli gromadzenia wartości, może on najlepiej przekształcić się w skarb i to również w wymiarze ogólnoświatowym.

Pieniądzem światowym było jedynie złoto w czasach funkcjonowania systemu waluty złotej oraz w czasach funkcjonowania systemu sztabowo- złotego i sytemu dewizowo- złotego. Tej funkcji złoto już nie pełni.

Mamy do czynienia z różnego rodzaju surogatami pieniądza np. weksel czy czek, pieniądz międzynarodowy utożsamiany np. z dolarem USA czy ze wspólną waluta krajów członkowskich UE nabiera nowych form.

2.Dewizy i ich rodzaje

Dewizy to krótkookresowe zagraniczne należności pieniężne, które ze względy na swoją formę i płynność mogą występować jako międzynarodowe środki płatnicze. Te należności wyrażone są w walucie obcej bądź krajowej, jeśli tak umówił się wierzyciel z zagranicznym dłużnikiem. Przy zagranicznych obrotach dewizami ważne są następujące fakty:

- do uregulowania należności zobowiązana jest dana zagraniczna osoba prawna lub fizyczna

- dana osoba zobowiązuje się do uregulowania odpowiedniej należności w walucie w pełni wymienialnej lub w jej ekwiwalentach, lub w walutach zupełnie niewymienialnych, względnie też wymienialnych wewnętrznie na waluty zagraniczne jak PLN

- osoba- wierzyciel zna nie tylko terminu uregulowania należności, ale także jej zasady

W rozliczeniach międzynarodowych wyróżnia się wiele rodzajów dewiz. Współcześnie podstawowymi dewizami ( substytutami pieniądza międzynarodowego) są weksle, czeki oraz przelewy bankowe. Te rodzaje dewiz należy odróżniać od pieniędzy zagranicznych, tj. swego rodzaju biletów (banknotów) oraz monet emitowanych prze odpowiednie władze różnych krajów, które to pieniądze mają we współczesnych rozliczeniach międzynarodowych zdecydowanie ograniczone zastosowanie.

3.Rozliczenia dewizowe

Współcześnie dominuje zdecydowanie dewizowa forma rozliczeń międzynarodowych dokonywanych w związku z rozwojem różnego typu transakcji kupna i sprzedaży. Wiele jest możliwości realizowania tego typu rozliczeń, włącznie z transakcjami dokonywanymi przy użyciu swego rodzaju „pieniądza komputerowego”.

Rozliczenia dewizowe można niewątpliwie traktować jako nadzwyczaj pomocne przy rozwijaniu międzynarodowych powiązań gospodarczych. Mimo konieczności ponoszenia pewnych kosztów ( np. znaczne niekiedy prowizje pośredniczących banków czy wręcz ich konsorcjów), umożliwiają one uwielostronnienie owych powiązań, oczywiście pod warunkiem zachowywania wzajemnej wymienialności walut współpracujących krajów. Jeśli tak nie jest trzeba sięgać do innych rozwiązań, zazwyczaj droższych i mniej efektywnych.

4.Rozliczenia bezdewizowe

Rozliczenia bezdewizowe- w odpowiednich transakcjach międzynarodowych, najczęściej w międzynarodowym obrocie towarami i usługami, wyklucza się pieniądz. Ma to miejsce gdy waluty narodowe dwóch czy też większej ilości krajów nie są walutami wymienialnymi, zatem brakuje możliwości porównywania wartości narodowych dewiz, których emitowanie nie ma zresztą wtedy większego znaczenia. Najważniejsze formy międzynarodowych rozliczeń bezdewizowych:

a)transakcje barterowe

b)transakcje kompensacyjne

c)clearing dwustronny (bilateralny)

d)clearing wielostronny (multilateralny)

ad a) to najbardziej prymitywna forma rozwoju handlu, następuje bezpośrednia wymiana jednego towaru na drugi. Każda z dwu stron w umowie barterowej jest uważana za sprzedającego towar , który daje w zamian i kupującego towar, który otrzymuje od drugiej strony.

ad b) forma bardziej rozwinięta choć także prymitywna, dotyczy rozliczeń w handlu towarami, dokonywanie wymiany do określonej wartości importu i eksportu, które powinny się równoważyć.

ad c) clearing dwustronny można określić jako próbę uelastycznienia transakcji kompensacyjnych między określonymi partnerami z dwóch krajów i/lub jako wiele rozłożonych w czasie transakcji barterowych między tymi partnerami. Istota jest potrącanie przez dwa kraje wzajemnych wymagalnych w tym samym czasie należności oraz zobowiązań pieniężnych, wskutek czego ich wierzytelności umarzają się do wierzytelności niższej. Umorzenie wierzytelności- podmioty gospodarcze danego kraju mające zobowiązania finansowe w stosunku do zagranicy wpłacają w walucie krajowej odpowiednie kwoty do specjalnej instytucji rozrachunkowej, która z kolei z tych środków dokonuje wypłat na rzecz podmiotów posiadających należności od partnerów z drugiego kraju. Stosuje się tu czasami kredyt techniczny- przesunięcie niektórych płatności na kolejny okres.

ad d) wzajemne obroty mogą się bilansować nie w stosunkach dwustronnych, ale w ujęciu wielostronnym. Dany kraj- sygnatariusz umowy powinien zachować w odpowiednim okresie równowagę nie z każdym z umawiających się krajów z osobna, lecz ze wszystkimi łącznie. Rozliczenia te są korzystniejsze od clearingu dwustronnego, pozwalają na rozszerzenie wymiany między umawiającymi się krajami, przyczyniają się do wzrostu racjonalności gospodarowania w skali międzynarodowej.

Mankamenty rozliczeń clearingowych, zwłaszcza clearingu dwustronnego:

- zaniżanie wartości obrotów do możliwości najsłabszego partnera- sygnatariusza odpowiedniej umowy

- wywoływanie zniekształceń struktury obrotów międzynarodowych chociażby dlatego, że analiza przewag komparatywnych może dotyczyć tylko ograniczonej liczby partnerów

- wywoływanie szkodliwych tendencji inflacyjnych

- wywoływanie z związku z tym zjawisk rozrywania się związków między cenami produktów i czynników wytwórczych w skali gospodarki światowej, co jest równoważne z względnym obniżaniem się poziomu dobrobytu ludzkości.

5.Rozliczenia w ramach regionalnych unii płatniczych

Podejmowano badania teoretyczne nad możliwościami dochodzenia do bardziej efektywnych rozliczeń, przyniosło to obfity plon, który można ująć jako teorię:

a)systemu rozliczeń w ramach regionalnych unii płatniczych

b)funkcjonowania regionalnych unii walutowych i monetarnych

ad. a) Istota i mechanizm funkcjonowania tego systemu są w zasadzie czymś pośrednim między istotą i mechanizmem rozliczeń bezdewizowych oraz dewizowych.

ad. b) Istota regionalnej unii płatniczej sprowadza się do powołania odpowiedniej instytucji międzynarodowej do której wszystkie zainteresowane kraje zgłaszają periodyczne salda należności i zobowiązań z partnerami osiągnięte w poprzednim okresie. Chodzi o salda z tytułu rozwoju obrotów produktami oraz obrotów kapitałowych.

Głównym celem międzynarodowego porozumienia clearingowego jest jedynie możliwie najgłębsza redukcja rozmiarów wzajemnych płatności. W przypadku regionalnej unii płatniczej chodzi o wiele więcej, trzeba okresowo regulować odpowiednie zobowiązania w stosunku do odpowiedniej instytucji owej unii, regulować zobowiązania wobec niej z tytułu zaciągniętych kredytów i/lub domagania się odpowiednich odsetek. Rozsądne realizowanie polityki karcenia dłużników i swoistego premiowania krajów nadwyżkowych może być skutecznym sposobem przywrócenia pełnej wymienialności walut krajów członkowskich.

Rozdział IX Kursy walut i dewiz oraz teoretyczne podstawy funkcjonowania międzynarodowego runku walutowego

1.Pojęcie kursu walutowego i kursu dewiz

Kurs walutowy to specyficzna cena, która powinna spełniać funkcję informacyjną, dystrybucyjną i agregacyjną, tyle że w skali międzynarodowej.

Kurs dewiz jest pojęciem szerszym, chodzi o cenę dewiz kraju A lub grupy krajów A wyrażoną w pieniądzu kraju B lub grupy krajów B i odwrotnie. Kurs dewiz jest zawsze wyrażony jako relacja określonej waluty na którą opiewa dana dewiza, do innej waluty. Kurs dewiz powinien również spełnić trzy podstawowe funkcje cen.

Kursy walutowe kształtują się zawsze w określonym miejscu spotkania podaży i popytu na zagraniczne środki płatnicze.

Podaż wymienialnych zagranicznych środków płatniczych na rynku danego kraju A lub ich grupy reprezentują eksporterzy dóbr i usług oraz ci wszyscy, którzy mają odpowiednio zabezpieczone należności zagraniczne i mogą je wymienić szybko na waluty krajowe lub zagraniczne. Popyt na dewizy reprezentują głównie importerzy dóbr i usług oraz ci, którzy mają zobowiązania wobec zagranicy lub z innych względów muszą dokonać płatności zagranicznych.

Miejsce spotkania popytu i podaży na zagraniczne środki płatnicze to tzw. rynek walutowy.

2.Systemu kursów walutowych i rodzaje kursów

Z teoretycznego punktu widzenia istnieje kilka systemów kształtowania kursów. Wstępne dokonanie podziału kursów:

a) arbitralne (sztywne)

b) stałe

c) zmienne

ad. a) Jest to cena pieniądza danego kraju i/lub ich grupy ustalona przez odpowiednie władze wobec pieniędzy innych krajów

ad. b) To cena pieniądza danego kraju i/lub ich grupy wyrażona w pieniądzu innego kraju względnie ich grupy, przy czym odpowiednia władza monetarna jest zobowiązana utrzymywać wahania kursu w pewnych granicach.

ad. c) Chodzi również o cenę pieniądza danego kraju i/lub ich grupy wyrażoną w pieniądzu innego kraju i/lub ich grupy, przy czym odpowiednia władza monetarna kontroluje wahania tego kursu lub też pozostawia mu pełną swobodę. Z tzw. kursem zmiennym kontrolowanym mamy do czynienia wtedy, kiedy przy określonych wahnięciach zmieniającego się kursu walutowego są podejmowane przedsięwzięcia mające na celu stabilizację kursu. Jest to tzw. sytuacja brudnego kursu zmiennego, przeciwieństwem jest czysty kurs zmienny, kiedy to odpowiednia władza monetarna zupełnie nie interweniuje na runku walutowym.

Kursy sztywne ale sporadycznie zmieniane to już też właściwie przeszłość, współcześnie stosuje się kursy zmienne, w szczególności kursy swobodnie zmienne.

3.Wymienialność walut i podział kursów walut wymienialnych

Waluta danego kraju A i/lub grupy krajów A jest w pełni wymienialna tylko wtedy gdy istnieje oficjalnie zagwarantowana i nieograniczona swoboda jej wymiany na dowolną walutę zewnętrzną, tzn. gdy nie mamy do czynienia z ograniczeniami dewizowymi.

Możemy dokonać dodatkowego podziału kursów, z punktu widzenia kształtowania się wymienialności walut :

a)kursy walut w pełni wymienialnych

b)kursy walut częściowo wymienialnych (stosowanie przez władze monetarne ograniczeń wymienialności w odniesieniu do określonych transakcji

Można dalej mówić o :

a)urzędowych kursach walut tzn. wyznaczanych przez odpowiednie władze monetarne

b)prywatnych kursach walut określanych przez warunki rynkowe

Można wyróżnić kursy jednolite i zróżnicowane. Kurs jednolity to kurs o określonym poziomie, stosowany przy zwieraniu wszystkich transakcji znajdujących później swoje odzwierciedlenie w bilansie płatniczym. Kurs zróżnicowany można przedstawiać w różnych przekrojach:

- podmiotowym - stosowanie zróżnicowanych poziomów kursu

- przedmiotowym - stosowanie zróżnicowanych poziomów kursu przy różnego rodzaju transakcjach

- geograficznym - stosowanie zróżnicowanych poziomów kursu w stosunkach z różnymi krajami czy grupami krajów

Kursy walutowe dzieli się też przyjmując za punkt wyjścia ich stosunek do kursu równowagi. Wyróżnia się wtedy kursy podwartościowe, inaczej nieoszacowane (kurs rynkowy niższy od kursu równowagi długookresowej) i kursy nadwartościowe, inaczej przeszacowane (to kurs wyższy od kursu równowagi długookresowej).

Innym podział to : kurs efektywny (kurs średni ważony obliczany w stosunku do walut głównych partnerów handlowych danego kraju, to sumaryczny miernik wartości danej waluty wobec walut tych partnerów), efektywny realny kurs walutowy wskazuje ile więcej lub mniej produktów zagranicznych można uzyskać za pewien wolumen dóbr krajowych, reprezentowany przez jednostkę waluty krajowej w stosunku do okresu bazowego przyjętego za 100.

Jeszcze innym podziałem jest stosunek do inflacji:

- kursy nominalne- uwzględnienie stopy inflacji

- kursy realne- skorygowane o stopę inflacji

Następnie:

- kursy bezpośrednie np. kurs franka szwajcarskiego wyrażony w dolarach

- kurs krzyżowy uzyskany przez podzielenie kursu dwóch walut notowanych w stosunku do trzeciej waluty

4.podstawowe teorie kształtowania się kursu walutowego

Kurs walutowy decyduje o kształtowaniu się sytuacji płatniczej każdego z krajów, decyduje o sytuacji w bilansie obrotów bieżących, kapitałowych i wyrównawczych

teoria parytetu siły nabywczej - (G. Cassell 1932) przyczyną zakupienia określonej waluty zagranicznej jest to, że ma ona za granicą określoną siłę nabywczą, której miarą jest ilość towarów i usług, jakie można nabyć za pewna liczbę jednostek tej waluty. Uważał, ze przed zawarciem transakcji kupna- sprzedaży waluty zagranicznej dokonuje się porównania siły nabywczej w kraju tej ilości waluty narodowej, która jest żądana przez sprzedawców za określona ilość waluty zagranicznej, z siła n nabywczą waluty zagranicznej właśnie za granicą. W efekcie kurs walutowy zmierza do ustalenia się na poziomie określonym przez wzajemny stosunek siły nabywczej obu walut. Teoria ta bazuje zatem wyraźnie na prawie jednej ceny Jevonsa- identyczne produkty muszą być sprzedawane na różnych rynkach po tej samej cenie, jeśli ceny te wyraża się w tej samej walucie. Cassell uwzględnia wyraźnie możliwość zmian cen, tendencji inflacyjnych, jeśli w jednym kraju ujawniają się tendencje inflacyjne to spada siła nabywcza jego waluty. Według Cassella o poziomie kursu i jego zmianach decydują jedynie poziom i zmiany cen towarów i usług będących przedmiotem wymiany międzynarodowej.

Istota absolutnej wersji teorii parytetu siły nabywczej sprowadza się do porównania relacji cen krajowych i cen zagranicznych w danym momencie t. W przypadku relatywnej wersji teorii parytetu siły nabywczej przyjmuje się, ze mamy do czynienia ze zmianami poziomu kursu walutowego, poziom zaś tego kursu w momencie t jest pochodną zmian poziomu cen krajowych i cen zagranicznych. W obu przypadkach można dodatkowo uwzględnić różne ceny i zmiany poziomu cen towarów będących przedmiotem wymiany międzynarodowej albo też bieżący poziom i/lub zmiany poziomu wszystkich cen towarów krajowych i zagranicznych.

Teoria elastycznościowa - To uzupełnienie teorii parytetu siły nabywczej, zwolennikami jej było wielu neoklasistów m.in. Keynes. Odnosi się ona również do zagadnień z zakresu bilansu obrotów bieżących. Prze pojęcie cen relatywnych rozumie się tutaj relacje cen krajowych i zagranicznych towarów i usług wymienianych w skali międzynarodowej, ceny te wiąże oczywiście kurs walutowy. Zdaniem zwolenników tej teorii, przy założeniu stałości cen wyrażonych w walucie krajowej i zagranicznej, właściwe zmiany kursu wywołują zmiany relacji cen a więc determinują m.in. rozmiary importy i eksportu. Zmiany te mogą zakłócać bilans handlowy. Wpływ zmian kursów walut na bilans obrotów handlowych zależy od: elastyczności popytu zagranicy na towary i usługi eksportowane przez dany kraj, elastyczności podaży towarów i usług na eksport, elastyczności popytu krajowego na import, elastyczności krajowej podaży towarów i usług importowanych. Autorzy twierdzą, ze jeśli tempo wzrostu światowych cen towarów i usług importowanych oraz towarów i usług eksportowanych jest równe to aby utrzymać określone saldo bilansu handlowego, muszą następować płynne zmiany poziomu kursu walutowego.

Teoria nominalnej i realnej stopy procentowej - Sformułowana w latach 20-tych XX wieku koncepcja autorstwa S. Fischera. Zgodnie z nią wysteruje dodatki związek korelacyjny pomiędzy poziomem oczekiwanej stopy inflacji i poziomem nominalnej stopy procentowej, Twierdzenie wyjściowe:

Krajowa nominalna stopa procentowa= realna stopa procentowa+ oczekiwana stopa inflacji

Wzrost w danym kraju nominalnej stopy procentowej wywołany w wyniku wzrostu oczekiwanej inflacji powoduje deprecjację waluty krajowej, zaś wzrost nominalnej stopy procentowej powiązany ze spadkiem inflacji powoduje aprecjację waluty krajowej. Zdaniem Fischera realne stopy procentowe wyrównują się w skali międzynarodowej za pomocą odpowiedniego arbitrażu dokonywanego przez banki, którego istota polega na wykorzystywaniu przez nie różnic w oprocentowaniu porównywalnych lokat w kraju i za granicą, w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów bądź uniknięcia dodatkowych wydatków. Twierdził dalej, że w ujęciu długookresowym stopa procentowa kształtuje się na stałym poziomie i w konsekwencji w odpowiedni sposób kształtuj się również poziom kursu walutowego.

W swojej pracy Fischer rozszerzył rozważania na skalę międzynarodową, wyróżnia się tzw. Międzynarodowy efekt S. Fischera- w kraju o relatywnie wyższej stopie procentowej należy spodziewać się spadku wartości waluty krajowej i na odwrót, w kraju o relatywnie niższej stopie procentowej należy spodziewać się wzrostu wartości jego waluty. Warunkiem podstawowym do spełnienia podstawowych oczekiwań co do przyszłego kształtowania się kursu walutowego jest możliwość dokonywania swobodnego arbitrażu na rynkach finansowych poszczególnych krajów.

Teoria parytetu stóp procentowych - Założenie- w skali międzynarodowej realna stopa procentowa nie ulega zmianie, co oznacza, ze wielkość dochodu uzyskanego z jednostki zainwestowanego pieniądza jest taka sama bez względu na miejsce i formę lokaty. Zakłada się występowanie proporcjonalnej zależności między realnym kursem waluty danego kraju a poziomem stopy procentowej. Zgodnie z tą teorią przepływ towarów, usług i kapitału muszą się nawzajem równoważyć. Eksport netto danego kraju musi być równy ilości kapitału wypływającego minus ilość kapitału napływającego.

Istota teorii tej sprowadza się do występowania związku pomiędzy różnicą stóp procentowych w danym kraju i za granicą a oczekiwaną zmianą kursu waluty danego kraj. Jeśli w dany kraju istnieją wysokie stopy procentowe, to muszą być one wyrównywane w przyszłości prze deprecjację waluty tego kraju, co jest jednoznaczne z dyskontem kursu kasowego. Jeśli dany kraj wyróżnia się niskimi stopami procentowymi, to muszą być one wyrównane przez aprecjację danej waluty.

Teoria racjonalnych oczekiwań - To teoria współczesnej ekonomii, podstawowe podmioty gospodarcze starła się przy podejmowaniu odpowiednich decyzji w jak największym stopniu wykorzystywać wszelkie dostępne informacje. Uwzględniają m.in. przewidywane kształtowanie się stopy inflacji i poziomu kursu walutowego przy czym jak twierdzą autorzy A. Lucas i S. Fischer przewidując na podstawie dostępnych danych i innego rodzaju informacji, raczej nie popełniają błędów o charakterze systematycznym. Teoria ta jest jakby zwieńczeniem poprzednich teorii kształtowania się kursu walutowego.

Teorie zasobowe - Autorzy uwzględniają przede wszystkim kształtowanie się zasobów, a nie strumieni międzynarodowych przepływów produktów i czynników wytwórczych. Ich zdaniem parytet siły nabywczej tworzy warunki równowagi długookresowej bilansu obrotów bieżących, zaś zgodnie z parytetem stóp procentowych kształtuje się równowaga rachunku kapitałowego bilansu płatniczego. Wyróżniamy tu teorię:

- portfolio kursu walutowego (rynków finansowych) kurs walutowy jest zmieniającą się relatywnie ceną zasobów krajowych i zagranicznych, zaś zmiany kursu są skutkiem w strukturze popytu lub podaży na korzyść któregoś ze składników tegoż portfela. Poziom kursu walutowego jest podstawową determinantą kształtowania się sytuacji na rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego.

- teoria monetarna kursu walutowego- to zbiór różnorodnych i systematycznie rozwijanych koncepcji, których autorzy koncentrują uwagę przede wszystkim na roli pieniądza w strukturze majątku podmiotów gospodarczych. Zakłada się, ze pieniądz jest także głównym czynnikiem determinującym poziom kursu walutowego. Przyjmowanie nierealistycznego założenia, ze podmioty gospodarcze zachowują się neutralnie wobec problemu ryzyka kursowego oraz ze różnice wynikające z oprocentowania zasobów w kraju i za granicą są absorbowane prze oczekiwania dotyczące zmian kursu walutowego.

Podsumowanie

Bilans płatniczy to swego rodzaju „dowód osobisty” każdego z krajów wystawiany okresowo bądź to w walucie krajowej, bądź obcej, co wymaga oczywiście znajomości zasad dokonywania odpowiednich przeliczeń.

Rozdział X Wymiana gospodarcza a wzrost i rozwój gospodarczy

1. Rola handlu zagranicznego w gospodarce narodowej i światowej

„Handlowe” otwarcie się poszczególnych krajów na świat jest bardziej korzystniejsze niż rozwój autarkiczny, tzn rozwój gospodarczy bez realizacji zewnętrznych powiązań ekonomicznych lub też rozwój gospodarczy przy mniej lub bardziej światowym ograniczaniu tych powiązań.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość i strukturę dochodu oraz poziom dobrobytu

Za import niezbędny oraz import substytucyjny trzeba było czymś płacić stopniowo rozwijano produkcję na eksport i w ten sposób dochodziło do specyficznej transformacji dochodu tworzonego w danym kraju i/lub regionie. To stało się przyczyną osiągania istotnych korzyści, które udowodnili jako pierwsi A. Smith oraz R. Torres i D. Ricardo.

W teorii i praktyce zwracana w coraz większym stopniu uwagę na możliwość bardziej optymalnej alokacji zasobów w skali międzynarodowej i międzyregionalnej właśnie poprzez rozwój odpowiedniej wymiany. Dokończeniem tych rozważań stała się teoria obfitości zasobów Hecksera, Ohlina, Samuelsona oraz teorie neoczynnikowe

Wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania w skali narodowej i międzynarodowej

Głównym źródłem zwiększenia efektywności gospodarowania w skali narodowej i międzynarodowej jest bardziej racjonalne wykorzystanie w ten sposób dostępnych zasobów czynników wytwórczych. Wiele jest realnych przyczyn rozwijania importu towarów i usług, wyróżnia się 3 następujące grupy przyczyn:

- koszty produkcji zastępującej import są bezwzględnie wyższe stosunku do zagranicy

- koszty produkcji zastępujące import SA relatywnie wyższe w stosunku do zagranicy

- istnieje potrzeba zaspokojenia zróżnicowanego popytu na różnorodne towary i uługi, co też sprzyja poprawie efektywności gospodarowania.

Z teoretycznego punktu widzenia w przypadku racjonalnie rozwijającego importu chodzi w sumie o podwyższanie średniej efektywności szeroko rozumianych nakładów inwestycyjnych w danym kraju oraz w całej gospodarce światowej Wiele jest również realnych przyczyn rozwijania eksportu towarów i usług. W gruncie rzeczy chodzi również głównie o podwyższenie efektywności gospodarowania w skali narodowej i międzynarodowej.

Główne realne przyczyny rozwoju eksportu towarów i usług:

-dysponowanie określonymi towarami usługami przy ich całkowitym lub przejściowym braku w innych krajach

- występowania komparatywnych różnic kosztów i cen towarów oraz usług

- zróżnicowanie towarów i usług oraz preferencji konsumentów oraz jako efekt strategii przedsiębiorstw

W świetle teorii średnia efektywność inwestycji dokonywanych przy produkcji dóbr przeznaczonych na eksport oraz średnia efektywność inwestycji dokonywanych w celu świadczenia usług poza granicami analizowanego kraju powinna być wyższa od efektywności odpowiednich inwestycji dokonywanych wyłącznie na potrzeby rynku wewnętrznego. Zatem rozwój racjonalnych inwestycji i racjonalnego eksportu danego kraju może przyczynić się do poprawy efektywności gospodarowania w tymże kraju i w gospodarce światowej.

Zgodnie z teorią, zwłaszcza w warunkach wolnego rynki i handlu, rozwój powiązań handlowych w skali regionalnej i międzynarodowej wpływa na zwiększenie efektywności gospodarowania i wzrost dobrobytu w świecie również dlatego, ze możliwe jest w ten sposób pełniejsze wykorzystanie czynników wytwórczych.

Handel międzynarodowy sprzyja intensyfikacji przepływów wiedzy technicznej, nowoczesnych metod zarządzania czy tez postępowych idei oraz wzorców produkcyjnych i konsumpcyjnych. Możliwe jest obniżenie kosztów produkcji poprzez międzynarodowe przepływy szeroko rozumianego postępu technicznego.

Wpływ handlu zagranicznego na dynamikę dochodu narodowego

W gospodarce zamkniętej dochód narodowy wytworzony w danym kraju A i stanowiący część dochodu narodowego świata jako całości jest równy dochodowi do podziału na konsumpcję K, inwestycje I i wydatki rządowe R.

Jeśli konsumpcję indywidualną K oraz tzw. konsumpcję społeczną ująć jako całość, to wtedy w gospodarce zamkniętej musi występować równość: Yw= I= O, zatem inwestycje musza równać się oszczędnościom.

W gospodarce otwartej w skutek rozwoju handlu mamy do czynienia z możliwościami zmian, jeśli w przypadku danej mniej lub bardziej otwartej gospodarki mamy do czynienia z importem Im oraz z eksportem Ex, to wtedy można napisać Yw= I+ K+ R+ Ex-Im

W przypadku gospodarki otwartej na handel zagraniczny możliwa jest nie tylko zmiana wielkości dochodu narodowego i możliwości poprawy efektywności gospodarowania, ale zarazem szersze włączenie się w międzynarodowy podział pracy, ściślej do międzynarodowych obrotów kapitałowych.

Handel zagraniczny danego kraju odgrywa istotną rolę w procesie jego wzrostu gospodarczego, a zatem także jako całości w określonych warunkach może ten rozwój ułatwić i przyśpieszyć, w innych zaś utrudniać i zwalniać.

Kształtowanie się dynami dochodu narodowego każdego z krajów zależy od wielu różnych czynników, w tym m.in. od ekonomicznej wielkości danego kraju i jego stopnia zaangażowania w międzynarodowym podziale pracy.

2.Handel zagraniczny jako czynnik wzrostu i rozwoju gospodarczego os strony popytu.

gospodarki „ograniczone przez podaż” i gospodarki ograniczone przez popyt”

Gospodarki „ograniczone przez podaż” wyróżniają się niedoborem mocy wytwórczych względem stale rosnącego popytu. Można ją utożsamiać z gospodarką typu nakazowo- rozdzielczego, a więc wyróżniającą się utrzymywaniem się mniejszej lubwiększej nadwyżki wewnętrznego popytu nad rozmiarami wewnętrznej podaży.

W gospodarce ograniczonej prze podaż handel zagraniczny pełni funkcje pasywną, wymiana handlowa z zagranicą ułatwia jedynie dostosowywanie rzeczowej struktury wytworzonego dochodu narodowego do struktury produkcyjnych i konsumpcyjnych potrzeb społeczeństwa danego kraju. Eksport służy natomiast wyprzedaży odpowiednich nadwyżek i traktuje się go wyłącznie jako źródło uzyskiwania dewiz potrzebnych na opłacenie niezbędnego importu.

Inne jest Funkcjonowanie gospodarek w warunkach niedoboru efektywnego popytu i niemal strukturalnego niewykorzystywania zainstalowanych zdolności wytwórczych, a zatem gospodarek typu rynkowego określanych mianem gospodarek „ograniczonych prze popyt”

W gospodarkach „ograniczonych przez popyt” handel zagraniczny pełni funkcje aktywne. Dotyczy to zwłaszcza eksportu który może być istotnym źródłem pobudzenia wzrostu gospodarczego, wzrostu zatrudnienia.

Mnożnik eksportowy

Przyrost eksportu może być istotnym impulsem wzrostu gospodarczego. Mamy wtedy do czynienia z uruchomieniem mechanizmu mnożnika eksportowego o charakterze pozytywnym lub inaczej „działającego w górę” tzn. Przyśpieszającego wzrost gospodarczy. W warunkach gospodarki rynkowej z niewykorzystanymi zasobami jest to sytuacja na wskroś pożądana. Mechanizm mnożnika eksportowego może również „działać w dół” tzn., że osłabienie tempa wzrostu eksportu wywołuje spadek wzrostu gospodarczego ze wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami. Przy występowaniu wolnych zasobów pracy i rezerw aparatu produkcyjnego oraz przy braku inflacji pożądane jest działanie mechanizmu każdego mnożnika o charakterze dodatnim tzn „działającego w górę”

Mnożnik eksportowy to liczba wskazująca ile razy zwiększ (zmniejsza) się wartość nominalnego dochodu narodowego wskutek pierwotnego impulsu w postaci zwiększenia się (zmniejszenia) wartości eksportu. T liczba jest mniej lub bardziej większa od jedności wtedy kiedy mamy do czynienia z przyrostem wartości eksportu, co w warunkach gospodarki „ograniczonej prze popyt” może być istotnym źródłem wzrostu zatrudnienia, wzrostu wykorzystywania zasobów majątku rzeczowego i w efekcie także wzrostu gospodarczego w danym kraju oraz- w mniejszym lub większym stopniu- w krajach z nim współpracujących.

Wielkość mnożnika eksportowego jest odwrotnie proporcjonalna do stopy oszczędności i stopy importu, jako że oszczędności i import są równoznaczne z tzw. wyciekiem efektywnego popytu, wielkość mnożnika eksportowego jest tym większa, im większa jest w danym okresie stopa konsumpcji.

Supermnożnik

Pod tym pojęciem rozumie się liczbę, która wskazuje ile razy wzrośnie dochód narodowy w efekcie wystąpienia dodatkowego impulsu, tj. inwestycji pobudzonych, w tym inwestycji proeksportowych. Tego typu inwestycje pojawiają się:

- gdy ma miejsce stopniowe wyczerpywanie się rezerw zasobów siły roboczej i majątku produkcyjnego i równolegle przewiduje się, że będący ich przyczyną wzrost popytu ma charakter długookresowy

- gdy popyt nie rośnie, lecz można oczekiwać pojawienia się tendencji do szybkiego i trwałego jego wzrostu

- gdy gospodarka jest w pewnych dziedzinach niedoinwestowania, tzn. gdy występują „wąskie gardła” utrudniające jej normalne funkcjonowanie.

Super mnożnik jest szczególnym przypadkiem każdego mnożnika, mamy dodatkowo do czynienia z inwestycjami indukowanymi bądź to wymuszanymi przez wymogi rozwoju gospodarki wewnętrznej, bądź też/lub prze potrzeby rozwoju eksportu. Wartość supermnożnika jest tym większa im mniejsza jest suma krańcowych stóp oszczędności i importu oraz im większa jest krańcowa stopa inwestycji pobudzonych.

Działanie mechanizmów mnożnikowych można wykorzystywać do pobudzenia wzrostu gospodarczego jedynie w określonych warunkach i tylko w krótkim bądź średnim okresie.

Handel zagraniczny a przenoszenie się koniunktury w skali międzynarodowej od strony popytu.

Gospodarki wszystkich krajów świat są mniej lub bardziej powiązane ze sobą. Poprzez handel zmiany w gospodarce jednego kraju, zwłaszcza dużego i „otwartego na świat” muszą wpływać na stan aktywności gospodarczej w innych krajach i na świecie jako całości. Aby ten wpływ był zauważalny muszą być spełnione pewne warunki:

- dany kraj lub grupa krajów musi odgrywać odpowiednio duża rolę w światowej wymianie, a więc mieć duży udział w handlu międzynarodowym

- handel zagraniczny musi odgrywać dużą rolę w rozwoju gospodarczym danego kraju i/lub ich grupy, czyli udział importu i eksportu w odpowiednim dochodzie narodowym musi być znaczny

- zmiany w stanie aktywności gospodarczej w poszczególnych krajach i regionach oraz w ich zagranicznej i międzynarodowej polityce ekonomicznej nie mogą wpływać determinująco na wielkość i kierunki handlu oraz szerzej rozumianej wymiany międzynarodowej.

3. Handel zagraniczny jako czynnik wzrostu i rozwoju gospodarczego od strony podaży

Wzrost i rozwój antyimportowy oraz wzrost i rozwój proeksportowy

Wzrost i rozwój antyimportowy gwarantują jedynie to, że mając możliwość zmiany relacji między strukturą dochodu narodowego wytworzonego i podzielonego- dany kraj utrzymuje równowagę bilansu handlowego oraz- bilansu płatniczego, i to raczej w krótkim okresie. Przy hamowaniu importu dany kraj rozwija się ekstensywnie w tym sensie, że nie jest w stanie lub tylko w ograniczonym zakresie może powiększyć swoje zasoby właśnie poprzez rozwój odpowiedniego importu.

Stopa wzrostu i w ostatecznym efekcie rozwoju gospodarczego kraju jest iloczynem stopy szeroko rozumianych inwestycji i średniej ich efektywności.

W warunkach przyjęcia antyimportowego modelu wzrostu i rozwoju gospodarczego są zatem możliwe zwiększenia zarówno stopy inwestycji, jak i średniej ich efektywności. Są one jednak zdecydowanie ograniczone w porównaniu z możliwościami gospodarki w pełni otwartej na import.

Import wpływa istotnie na modyfikacje stopy inwestycji oraz na kształtowanie się średniej ich efektywności w większym stopniu niż w warunkach realizacji autarkicznego czy też antyimportowego modelu rozwoju i wzrostu gospodarczego. Dochodzenie do autarkicznego czy też antyimportowego modelu rozwoju jest opłacalne dla danego kraju, ale także dla dobrobytu świata jako całości. Na dłuższa metę rozwój produkcji antyimportowej jest zawsze droższy i mniej efektywny niż rozwój odpowiedniego importu. Rozwój antyimportowy powoduje w dłuższym okresie występowanie trudności z utrzymywaniem równowagi bilansu płatniczego.

Przenoszenie się koniunktury w skali międzynarodowej poprzez wzrost eksportu.

W gospodarkach „ograniczonych przez popyt” wzrost eksportu, zatem proeksportowy wzrost i rozwój gospodarczy zasługują na uwagę szczególnie w ujęciu długookresowym. Wtedy łatwiej jest przede wszystkim kształtować relacje między wielkością i strukturą dochodu narodowego wytworzonego i podzielonego, a także wpływać na kształtowanie się efektywności gospodarowania.

Realizacja proeksportowego wzrostu i rozwoju gospodarczego nie jest łatwa, zmusza do mobilizacji krajowych zasobów czynników wytwórczych tj do pomnażania poziomu szeroko rozumianych inwestycji i do podwyższania przeciętnej ich efektywności. Jest to opłacalne chociażby dlatego ze rozwój racjonalnego eksportu towarów i usług wymaga rozwoju odpowiedniego, racjonalnego importu; rozwój racjonalnego importu towarów i usług stanowi dodatkowo swego rodzaju efekt bodźcowy dla konsumentów w tym sensie, że są oni zazwyczaj bardziej skłonni przyczyniać się do wzrostu poziomu wydajności pracy w celu dysponowania większymi możliwościami dostępu do towarów i oferowanych przez partnerów zagranicznych.

Z czysto teoretycznego punktu widzenia nic nie stoi na przeszkodzie swobodnemu funkcjonowaniu propodażowej i prowymiennej „lokomotywy rozwoju i wzrostu gospodarczego” i to również między gospodarkami „ograniczonymi przez popyt”.

4.Wpływ międzynarodowej wymiany czynników wytwórczych na wzrost i rozwój gospodarczy

Wymiana siły roboczej

W świetle teorii optymalnym rozwiązaniem dla całej gospodarki światowej jest w pełni swobodny przepływ siły roboczej między wszystkimi krajami.

W procesie wzrostu i rozwoju istotne znaczenie ma właściwe gospodarowanie zasobami pracy. Możliwe są następujące sytuacje: L=constans, deltaL= przyrost lub spadek zasobów ludności.

Jeśli przyrosty zasobów ludności są proporcjonalne do tempa wzrostu gospodarczego, wówczas można mówić o wzroście ekspansywnym.

Można rozpatrywać dwie inne sytuacje:

- nadwyżkę imigracji siły roboczej nad jej emigracją- ekstensywny wzrost i rozwój gospodarczy mają charakter zubożający w tym sensie, że przyrosty dochodu narodowego danego kraju są dzielone na coraz większą ilość obywateli.

- nadwyżkę emigracji siły roboczej nad jej imigracją - wytwarzany dochód narodowy danego kraju jest dzielony między mniejszą ilość jego obywateli. W przypadku większości krajów chodzi o wzrost rozwój gospodarczy typu intensywnego, o wzrost ilości zasobów a także o wzrost średniej efektywności ich wykorzystywania. W przypadku międzynarodowej migracji ludności w procesie wzrostu i rozwoju gospodarczego (przy innych warunkach nie zmienionych) podstawowe znaczenie ma kształtowanie się iloczynu stopy wzrostu liczby ludności (dodatniej lub ujemnej) i przeciętnej stopy wydajności pracy. Jeśli suma tego iloczynu jest dodatnia wówczas mamy do czynienia ze wzrostem i rozwojem gospodarczym.

Wymiana kapitału

Dochód narodowy wytworzony każdego z krajów składa się z wartości wytworzonych w tym kraju dóbr inwestycyjnych oraz konsumpcyjnych. Część z tych produktów przeznaczona jest na inwestycje i szeroko rozumianą konsumpcję krajową, zaś pozostałą część wywożona jest za granicę w zamian za przywożone stamtąd dobra inwestycyjne i konsumpcyjne.

W ujęciu długookresowym dochód narodowy wytworzony danego kraju jest większy im większa jest wartość wytworzonych w tym kraju dóbr inwestycyjnych, konsumpcyjnych i wydatków rządowych. W ujęciu dynamicznym jest możliwe stosowanie alternatywnych scenariuszy wpływu rozwoju handlu zagranicznego na wzrost i rozwój gospodarczy.

Kapitał oraz możliwości jego wywozu powstają wskutek oszczędności krajowych i zagranicznych. Istnieje przez pewien czas możliwość utrzymywania nadwyżki importu nad eksportem, co jest równoznaczne z importem zagranicznego kapitału.

Okresowe utrzymywanie się nadwyżki importu nad eksportem i korzystanie z oszczędności zagranicznych jest często uzasadnione. Zwłaszcza gdy te oszczędności są wykorzystywane do zakupu nowoczesnej wiedzy technicznej i dóbr inwestycyjnych.

Wymiana wiedzy technicznej

Wiedza techniczna to czynnik bardzo przydatny w procesie wzrostu i rozwoju gospodarczego, czynnik rzadki i drogi.

Obecnie samodzielne dysponowanie całością najnowszej wiedzy technicznej jest niemożliwe, dlatego że rozwój postępu technicznego wymaga ogromnych i rosnących nakładów. Obecnie, aby uzyskać pożądane efekty sprowadzenia odpowiednich prac trzeba wyasygnować odpowiednie duże i rosnące w sumie kwoty. Istotne znaczenie ma coraz bardziej intensywna międzynarodowa współpraca w procesie kreacji technicznej oraz międzynarodowa wymiana tejże wiedzy.

Każdy kraj dysponuje mniejszymi lub większymi możliwościami importu wiedzy technicznej. Jeśli jest to import racjonalny można liczyć na poprawę efektywności gospodarowania i podwyższenie poziomu międzynarodowej zdolności konkurencyjnej i pozycji konkurencyjnej na świecie. W świetle teorii korzystniejsza jest sytuacja kraju dysponującego możliwościami eksportu wiedzy technicznej. Owa wiedza jest dobrem na które cenowa elastyczność popytu jest niska, zaś dochodowa bardzo wysoka.

Jest to dobro, którego wytwarzanie jest relatywnie mało szkodliwe z ekologicznego punktu widzenia.

Rozdział XI Wzrost i rozwój gospodarczy, a wymiana międzynarodowa

1.Wzrost i rozwój gospodarczy oraz ich wpływ na handel międzynarodowy w świetle teorii trzech sektorów i jej rozwinięć.

Na szczególną uwagę zasługuje tutaj tzw. teoria trzech sektorów I. Fishera (1953) która rozwinęli później m.in. Clark, Kuznets

Zgodnie ze stopniowo rozwijana teorią gospodarka narodowa każdego kraju przechodzi od tzw, sektora pierwotnego (rolnictwo) do sektora drugiego (przemysłu) a później do sektora trzeciego (szeroko rozumianego sektora usługowego). Towarzyszą temu zmiany w handlu zagranicznym poszczególnych krajów, a w ostatecznym efekcie w całym handlu międzynarodowym, a główna przyczyną tych zmian jest kształtowanie się w różny sposób dochodowych elastyczności popytu na dobra wytwarzane w ramach ww. trzech sektorów.

Mamy tutaj do czynienia z zmianami strukturalnymi w ramach owych sektorów, wyróżniamy podział na tzw. dynamiczne działy i gałęzie (produkcja zwierzęca, przemysły wzrostowe- samochodowy, elektroniczny itd., usługi rozwojowe- informatyczne, finansowe, ubezpieczeniowe itd) oraz działy i gałęzie tracące na znaczeniu ( produkcja roślinna, przemysły schyłkowe- wydobywczy, hutniczy, tekstylny itd., usługi schyłkowe- fryzjerskie, krawiecki, tkackie).

W ślad za zmianami strukturalnymi w gospodarkach poszczególnych rajów mamy do czynienia z ewolucją struktury handlu międzynarodowego, zwiększają się obroty wyrobami tzw. dynamicznych gałęzi przemysłu także obrotu usługami.

Zgodnie z ta teorią w ujęciu długookresowym rozwój handlu zagranicznego i międzynarodowego może być korzystny dla wszystkich krajów świata, choć te korzyści nie są równomierne, w świetle teorii korzyści te są większe w przypadku państw wysoko rozwiniętych gospodarczo.

2. Wzrost gospodarczy oraz jego związki z handlem zagranicznym i międzynarodowym

Podstawowe teorie wzrostu gospodarczego

Wzrost gospodarczy to zwiększenie się realnej wartości produkcji i dochodu w gospodarce danego kraju. Tempo tego wzrostu zazwyczaj jest nazywane stopą wzrostu gospodarczego. Temu procesowi towarzyszą zmiany o charakterze jakościowym (tzw. rozwój gospodarczy).

Wyróżnia się wiele teorii wzrostu gospodarczego. Teorie wzrostu gospodarczego można podzielić na klasyczne, neoklasyczne i współczesne (teoria wzrostu egzogenicznego, teoria wzrostu endogenicznego).

Znaczenie handlu zagranicznego i międzynarodowego w teorii klasycznej

Klasycy ekonomii politycznej m.in. Smith, Ricardo odrzucili poglądy merkantylistów (źródłem bogactwa było złoto i inne kruszce) Twierdzili oni, że źródłem wzrostu jest praca oraz ze pożądane jest racjonalne gospodarowanie tym zasobem i to w skali międzynarodowej. Powstałą teoria kosztów absolutnych oraz teoria kosztów względnych. Do dzisiaj model klasyków jest krytykowany z wielu względów, główne zarzuty: bazowanie na tylko jednym czynniku wytwórczym oraz statyczny charakter rozważań. Klasycy dostrzegali także znaczenie innych czynników wytwórczych, jednak za główny przyjęli tylko pracę. Obecnie dysponujemy także dynamiczną interpretacją zasady kosztów względnych (komparatywnych)

Neoklasyczne modele wzrostu gospodarczego a rozwój handlu zagranicznego i międzynarodowego

W grupie neoklasycznych modeli wzrostu gospodarczego szczególne znaczenie mają tzw. model Solowa oraz tzw. model R. Harroda i E. Domara. W obu modelach chodzi w gruncie rzeczy o ten sam proces wzrostu gospodarczego. W obu modelach punktem wyjścia jest tzw. makroekonomiczna funkcja produkcji danego kraju tj. funkcja obrazująca maksymalne rozmiary produkcji tego kraju, jakie można osiągnąć dzięki wykorzystaniu dostępnych zasobów pracy L oraz kapitału K, przy danym poziomie wiedzy technicznej oraz stałej dostępnej ilości zasobów ziemi i zasobów naturalnych. Jednak autorzy przypisują zróżnicowaną uwagę różnym aspektom.

W modelu wzrostu gospodarczego R. Slowa mamy do czynienia z rozwojem zrównoważonym (stanem stacjonarnym)- produkcja oraz zasoby siły roboczej i kapitału wrastają w jednakowym tempie, zakłada się tutaj funkcjonowanie gospodarki zamkniętej

3. Znaczenie bezpośrednich międzynarodowych przepływów siły roboczej i kapitału w świetle teorii neoklasycznej

Zgodnie z równaniem Slowa I= O, w ramach równowagi długookresowej nazywanej stanem stacjonarnym każdy przyrost (spadek) liczby ludności wymaga takiego samego przyrostu (spadku) wewnętrznych oszczędności i inwestycji.

W normalnych warunkach liczba ludności poszczególnych krajów zwiększa się. Może też się zwiększyć w warunkach nadwyżki imigracji nad emigracją. Wówczas zwiększeniu ulega stopa wzrostu gospodarczego , zwiększa się zasób oszczędności, co umożliwia intensywną rozbudowę aparatu wytwórczego. W stanie stacjonarnym potrzeba jest wyposażenia nowo zatrudnionych w taka samą ilość kapitału jaka dysponuje ludność analizowanego raju. Ostatecznym efektem jest spadek wielkości krajowego dochodu na jednego zatrudnionego.

W warunkach gospodarki zamkniętej mamy do czynienia ze stopą wzrostu gospodarczego n, zaś w warunkach gospodarki z nadwyżką imigracji nad emigracją ze stopą wzrostu n'.

W gospodarce otwartej istnieją możliwości powiększania oszczędności wewnętrznych o oszczędności zagraniczne lub inwestowania własnych oszczędności poza jej granicami co nazywa się eksportem kapitału. Jeśli przy tym w danym kraju A stopa oszczędności jest niższa niż w jego otoczeniu gospodarczym B, to wtedy do tego kraju napływa zagraniczny kapitał, i odwrotnie. Jeśli w danym kraju A mamy do czynienia z wyższą stopą oszczędności niż w jego otoczeniu gospodarczym B to wtedy w warunkach równowagi długookresowej w owym otoczeniu wyższa jest zarówno relacja kapitał/praca, jak i poziom produkcji (także dochodu) per capita. Oznacza to, że krańcowa sprawność kapitału oraz jego cena jest niższa w owym otoczeniu niż w kraju A. Właśnie przy elastycznym funkcjonowaniu międzynarodowych rynków finansowych w ty uwarunkowaniach mamy do czynienia z napływem szeroko rozumianego kapitału do danego kraju A. W okresie przejściowym do nowej równowagi typu stacjonarnego kraj A początkowo słabo wyposażony w kapitał wyróżnia się wyższym tempem wzrostu produkcji i dochodu narodowego niż tempo wzrostu produkcji i dochodu narodowego w otoczeniu B.

Krajowa i zagraniczna wiedza techniczna jako czynnik wzrostu gospodarczego

Wyróżnia się różne rodzaje postępu technicznego, istotny jest podział na dwa rodzaje: tzw. postęp egzogeniczny i tzw. postęp endogeniczny. Egzogeniczny (zewnętrzny) postęp techniczny jest równoznaczny z pojawieniem się w danym kraju różnego rodzaju usprawnień organizacyjno- techniczny, które nie wymagają powstania nowych zasobów produkcji i dochodu narodowego. Wskutek rozwoju zewnętrznych powiązań gospodarczych (wymiany handlowej, migracji ludności i migracji kapitału) w warunkach egzogenicznego postępu technicznego mamy do czynienia ze zwiększeniem rozmiarów produkcji i dochodu narodowego na jednego zatrudnionego.

Inaczej jest w postępie technicznym endogenicznym (ucieleśnionym)- wskutek jego występowania (m.in. poprzez rozwój międzynarodowych przepływów gospodarczych) ma miejsce dodatkowe tworzenie czynników wytwórczych, zwłaszcza pracy i kapitału.

Najważniejszym zasobem każdego z krajów świata jest jego ludność wraz z jej określonymi zdolnościami i umiejętnościami, gdzie najważniejszymi są zdolności i skłonności do oszczędzania, inwestycji i innowacji oraz do samoorganizowania się.

Z endogenicznym postępem technicznym ucieleśnionym w pracy wiąże się ściśle endogeniczny postęp techniczny ucieleśniony w kapitale. Warunkiem koniecznym endogenicznego postępu technicznego ucieleśnionego w kapitale są oszczędności i inwestycje oraz w ostatecznym efekcie zwiększenie intensywności kapitałowej bądź kapitałochłonności.

W warunkach wewnętrznego rozwoju wiedzy technicznej i/lub jej napływu z zewnątrz wielkość produkcji na jednego zatrudnionego oraz wielkość dochodu per capita zwiększa się jednocześnie pod wpływem zwiększania się porcji kapitału przypadającego na jednego zatrudnionego oraz na skutek wzrostu produkcyjności tegoż kapitału. Indukowany endogenicznie postęp techniczny oraz jego efekty w postaci uczenia się dla działania oraz uczenia się przez działanie może być istotną przyczyną przyśpieszenia tempa wzrostu gospodarczego danego kraju i jego wymiany zagranicznej oraz wzrostu gospodarczego i wymiany międzynarodowej.

Wiedza techniczna może być istotnym czynnikiem wzrostu gospodarczego danego kraju, a także współpracujących z nim. W teorii można wyróżnić trzy inne rodzaje postępu technicznego :

- neutralny- samoistne oddziaływanie postępu tech. na kształtowanie się przewag komparatywnych danego kraju. Wzrostowi gospodarczemu towarzyszy proporcjonalne „oszczędzanie” pracy i kapitału.

- sprzyjający oszczędności pracy- mamy do czynienia z relatywnie większym przyrostem produkcyjności kapitału niż pracy. W warunkach pracooszczędnego typu postępu technicznego zwiększają się rozmiary globalnej produkcji w danym kraju rozmiary produkcji na jednego zatrudnionego przy użyciu mniejszych nakładów pracy L oraz kapitału K

- sprzyjający oszczędności kapitału- przy kapitałoszczędnym typie postępu technicznego mamy do czynienia z przyrostem produkcyjności pracy L i kapitału K, z tym, że przyrosty produkcyjności kapitału są większe niż przyrosty produkcyjności pracy.

Owe typy postępu technicznego wpływają na wzrost gospodarczy podobnie jak przyrosty zasobów, oddziałują na zwiększenie efektywności podaży pracy oraz kapitału i w ostatecznym efekcie powodują przesunięcie w górę krzywej produkcji. Najczęściej przy tym mamy do czynienia z neutralnym typem postępu technicznego.

Postęp techniczny jest efektem stosowania krajowej i zagranicznej i zagranicznej wiedzy technicznej, której zasoby ulegają zmianom w czasie.

Import wiedzy technicznej przyczynia się nie tylko do zwiększenia rozmiarów produkcji i poprawy efektywności gospodarowania we współpracujących krajach i gospodarce światowej jako całości. Towarzyszy temu dystrybucja dochodów między współpracującymi krajami przy czym do pewnego momentu mamy zazwyczaj do czynienia z redystrybucją odpowiednich dochodów na niekorzyść krajów dokonujących eksportu wiedzy technicznej. Import tej wiedzy do krajów mniej zaawansowanych technologicznie przyczynia się do zwiększenia produkcji nowszych dóbr NP podczas gdy ilość dóbr tradycyjnych TP nie ulega zmianie.

Zgodnie z neoklasyczną teorią wzrostu gospodarczego mamy zawsze do czynienia ze wzrostem zrównoważonym. Ma on miejsce m.in. gdy w danym okresie stosowane technologie przemieszczają się swobodnie w skali międzynarodowej i nie istnieją korzyści ze skali produkcji i zbytu oraz nie stosuje się żadnych instrumentów zagranicznej i międzynarodowej polityki ekonomicznej, jest to sytuacja idealna z którą nie mamy do czynienia w rzeczywistości.

Własna (krajowa) wiedza techniczna to zasób cenny, dobro o niewielkim ciężarze i małej szkodliwości dla środowiska oraz niskiej cenowej elastyczności popytu może się stać przedmiotem eksportu. Tymczasem dysponowanie własna wiedzą techniczną wymaga nakładów pracy i kapitału. Dysponowanie to może być efektem celowo prowadzonych prac naukowo-badawczych i wdrożeniowych prowadzących do pojawienia różnego typu innowacji w postaci nowych produktów i/lub nowych procesów produkcyjnych. Nie bez znaczenia są warunki wyjściowe danego kraju w postaci historycznie zakumulowanych zasobów wiedzy, zdolności do inwestycji innowacji, czy zdolności i skłonności do samoorganizowania się.

4.Współczesna teoria wzrostu gospodarczego i wymiana międzynarodowa

Istota współczesnej teorii wzrostu gospodarczego

Z neoklasycznej teorii wzrostu gospodarczego Solowa i jej rozwinięciach z uwzględnieniem wymiany międzynarodowej zakłada się że w procesie produkcji wraz ze wzrostem ilości wykorzystywanych czynników mamy czynienia z obniżaniem się ich krańcowych produkcyjności. Zgodnie z tą teorią tempo wzrostu gospodarczego danego kraju zależy ostatecznie od tempa przyrostu czynników produkcji oraz tempa postępu technicznego, którego wpływ na wzrost gospodarczy określono mianem tzw. reszty R.Solowa. Współczesna teoria wzrostu gospodarczego znajduję się w ciągłym rozwoju, powstają coraz nowsze, wzajemnie uzupełniające się modele. Cechy wspólne tych modeli :

- kluczową rolę we wzroście gospodarczym odgrywają oszczędności, akumulacja czynników wytwórczych oraz uczenie się racjonalnego gospodarowania tymi czynnikami

- zasoby wszystkich czynników produkcji rozwijają się dzięki procesom szeroko rozumianego inwestowania (zwłaszcza w kapitał ludzi)

- postęp techniczny i organizacyjny nie jest czynnikiem egzogenicznym (wewnętrznym) dla danej gospodarki, zależy od polityki gospodarcze tj. nakładów na naukę, oświatę

- ważne jest umiejętne gospodarowanie wszystkimi czynnikami wytwórczymi

Wzrost endogeniczny a handel zagraniczny i międzynarodowy

Rozwój handlu zagranicznego i międzynarodowego wpływa na wzrost endogeniczny.

W teorii wzrostu endogenicznego przyjmuje się różnorodne założenia wyjściowe :

a) kształtowanie się indeksów wyrażających zasób wiedzy technicznej jest zróżnicowane w ujęciu przestrzennym

b) zmianą ulegają relacje między ilościami wykorzystywanych czynników wytwórczych, czemu towarzyszy zmiana cen

c) zmieniają się dodatkowe wskaźniki efektywności wykorzystywania czynników wytwórczych

d) możliwości uczenia się przez działanie są zróżnicowane w ujęciu np. sektorowym, działowym, gałęziowym

e) zróżnicowany jest poziom inwencji i inwencyjności krajów i ich grup , co za tym idzie, zróżnicowane są możliwości wykorzystania spillovers przy różnych kombinacjach struktur produkcji w ujęciu przestrzennym

Oprócz szeroko rozumianego uczenia się przez działanie istotne jest też podejmowanie indywidualnych oraz odgórnych działań na rzecz uczenia się. Podejmowanie tego typu działań powoduje pojawienie się coraz nowszych innowacji produktowych i/lub procesowych.

Grossman i Helpman uwzględniają dwa czynniki wytwórcze kapitał ludzki i niewykwalifikowaną siłę roboczą (pomijając kapitał i zasoby naturalne) które mogą być wykorzystane z różną intensywnością w trzech sferach tj. w sferze B+R , w produkcji dóbr technologiczno intensywnych oraz w produkcji tradycyjnych artykułów przemysłowych.

Sfera B+R jest zarówno importerem jak i eksporterem czystej wiedzy technicznej. Pełni funkcje usługową w stosunku do produkcji dóbr technologicznie intensywnych.

Oprócz międzynarodowych przepływów wiedzy technicznej chodzi o wymianę efektów rozwoju między - i wewnątrzgałęziowego podziału pracy w ramach przemysłu, które to strumienie obrotów można przy braku korzyści skali wyjaśnić zasadą obfitości zasobów.

Z punktu widzenia krajów współpracujących w ramach zintegrowanej gospodarki światowej istotne znaczenie mają skutki wprowadzania różnego rodzaju innowacji. Wprowadzenie innowacji powoduje rozszerzenie palety oferowanych dóbr w sensie wprowadzenia nowych w ramach tzw. specjalizacji poziomej, co odpowiada preferencjom zarówno producentów jak i konsumentów. Następuje rozwój specjalizacji i handlu i typu pionowego tzn. wprowadza się na rynek podobne produkty, ale różniące się między sobą pod względem jakościowym.

W modelu Grossmana i Helpmana wprowadzenie innowacji przyczynia się do akumulacji zasobu nazywanego przez nich kapitałem wiedzy, który jest wysadem sfery B+R w sferę produkcyjną i owocuje pojawieniem się nowych produktów zróżnicowanych z czego może korzystać cała zintegrowana gospodarka światowa. Zdaniem tych autorów kraj relatywnie obficie wyposażony w tzw. kapitał wiedzy i pomnażający jego zasoby specjalizuje się w produkcji i eksporcie dóbr wymagających nakładów tego czynnika co jest zgodne z dynamicznie ujmowaną zasadą obfitości zasobów.

Wzrost endogeniczny a międzynarodowa wymiana czynników wytwórczych

Zgodnie z autorami teorii wzrostu endogenicznego nadzwyczaj istotne znaczenie ma wiedza techniczna. Tymczasem podstawowym źródłem i najlepszym nośnikiem wiedzy technicznej w skali międzynarodowej są ludzie z odpowiednimi zdolnościami. Istotne znaczenie ma napływ zagranicznego kapitału i wiedzy technicznej do danego kraju. Ich zdaniem w warunkach wolnego rynku i handlu, im niższy jest poziom stopy procentowej w skali całego świata, tym wyższe może być tempo wzrostu gospodarczego poszczególnych krajów. Możemy także mówić, iż w warunkach zintegrowanej gospodarki poprzez rozwój wymiany międzynarodowej może dochodzić do wyrównywania się poziomów rozwoju gospodarczego wszystkich krajów świata oraz wzrostu poziomu dobrobytu w gospodarce światowej jako całości.

Zdaniem H.Sieberta (1997) w warunkach w pełni zintegrowanej gospodarki światowej mamy do czynienia ze swobodnymi przepływami kapitału i wiedzy technicznej, zatem światowe przepływy tych czynników wytwórczych mają wpływ na kształtowanie się produkcji w analizowanym kraju A co jest równoznaczne z pozytywnym bodźcem dla gospodarki światowej.

W systematycznie rozwijanej teorii endogenicznego wzrostu gospodarczego i jego wpływu na rozwój wymiany międzynarodowej mamy ciągle do czynienia z wieloma tzw. problemami otwartymi. Najważniejszym problemem może być tu zanieczyszczenie środowiska naturalnego, dochodzenie do występowania pewnych dysproporcji.

Rozdział XII Międzynarodowa konkurencyjność i pozycja konkurencyjna krajów oraz przedsiębiorstw

Istota międzynarodowej konkurencyjności i czynniki determinujące

Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki narodowej/ międzynarodowa zdolność konkurencyjna/ międzynarodowa przewaga konkurencyjna- zdolność gospodarki do osiągnięcia z uczestnictwa w międzynarodowym podziale pracy możliwie największych korzyści, najlepiej większych niż partnerzy.

Międzynarodowa pozycja konkurencyjna lub konkurencyjność typu wynikowego- to pojęcie węższe, odnosi się głównie do udziału gospodarki danego kraju w szeroko rozumianej międzynarodowej wymianie gospodarczej.

Zgodnie z prawem wzajemnego popytu Milla gospodarka powinna dysponować takimi produktami oraz czynnikami wytwórczymi na które popyt zagraniczny jest większy niż popyt wszystkich podmiotów działających na terenie tego kraju na produkty i czynniki wytwórcze otoczenia tj. n produkty i czynniki wytwórcze pozostałych krajów ujmowanych jako całość.

Palety produktów i czynników wytwórczych oferowanych przez kraj A oraz przez otoczenie W powinny mieć jak najlepszą jakość, bowiem wszystko ulega ciągłym zmianom wraz z postępem technicznym.

Prawda jest iż to nie kraje, a działające na ich terenie przedsiębiorstwa uczestniczą w walce konkurencyjnej o zyski, udziały w rynkach, jednak możliwość osiągania sukcesów gospodarczych jest współwyznaczana w dużym stopniu prze krajowe otoczenie gospodarcze w którym działają przedsiębiorstwa. To właśnie władze narodowe określają system gospodarczy.

W ujęciu makroekonomicznym o międzynarodowej zdolności konkurencyjnej decydują następujące czynniki:

-zasoby i wydajność podstawowego czynnika wytwórczego, jakimi są ludzie wraz z ich umiejętnościami i zdolnościami

-zasoby i efektywność wykorzystania surowców naturalnych

-zasoby, poziom rozwoju i efektywność wykorzystania wiedzy technicznej

- sprawność sytemu społeczno- ekonomicznego, polityki ekonomicznej

Zdaniem Portera i Dunninga na rynku międzynarodowym konkurują między sobą określone przedsiębiorstwa które wykorzystują sprzyjające warunki współtworzone w ich krajach macierzystych, chodzi o:

- wyposażenie w czynniki wytwórcze

- kształtowanie się rozmiarów i struktury popytu

- politykę gospodarczą państw, która może mniej lub bardziej sprzyjać podnoszeniu poziomu konkurencyjności

-mniej lub bardziej sprzyjający zbieg okoliczności wewnętrznych i zewnętrznych

- powiązania między różnymi gałęziami przemysłu

- transnarodową działalność gospodarczą

Wymienione determinanty kształtowania się konkurencyjności międzynarodowej są określane mianem „diamentu Portera” (wyposażenie w czynniki wytwórcze, czynniki popytowe, kształtowanie się odpowiedniego układu branżowego oraz warunki tworzenia, organizacji i zarządzania przedsiębiorstwami - to tzw „właściwy diament Portera)

Mamy wyraźnie do czynienia ze swoistym przesuwaniem się przewag komparatywnych między poszczególnymi krajami oraz ich grupami i to właśnie w skutek coraz bardziej intensywnego rozwoju różnorodnych form międzynarodowych powiązań gospodarczych.

Porter (1990) w rozwoju gospodarczym poszczególnych krajów wyodrębnił cztery podstawowe etapy na których kształt wpływają podstawowe czynniki wytwórcze, inwestycje, innowacje i poziom dobrobytu. Pierwsze dwa etapy wyróżniają się specjalizacją w eksporcie dóbr surowco-i pracochłonnych a następnie kapitałochłonnych. W czasie trzeciego specjalizacja i przewaga komparatywna przesuwają się w kierunku dóbr technologicznie intensywnych, wymagających dużych nakładów kapitału ludzkiego.

Wyróżniamy także koncepcje ewolucji przewag komparatywnych i międzynarodowej konkurencyjności T.Ozawy - określana mianem paradygmatu rozwoju wspomaganego przez działalność wielkich korporacji transnarodowych . Zgodnie z tym paradygmatem rozwój handlu międzynarodowego i międzynarodowych przepływów czynników wytwórczych są siłami napędowymi wzrostu gospodarczego, implikując i przyspieszając procesy restrukturyzacji i modernizacji gospodarek, czego efektem są zmiany stopnia i struktury zaangażowania w międzynarodowym podziale pracy. Zdaniem autora istnieje szansa uruchomienia przemian w krajach mniej rozwiniętych pod warunkiem że realizują one politykę liberalizmu gospodarczego i otwierania się na zewnątrz.

Podział i ogólna ocena mierników międzynarodowej konkurencyjności

Kryteria stosowane przy podziale :

a)kryterium sposobu mierzenia - wyróżnia się mierniki typu ex ante oraz mierniki typu ex post , te pierwsze stanowią efekt analizy związków między spodziewanym poziomem międzynarodowej konkurencyjności a czynnikami mogącymi ją determinować w przyszłości. Drugie zaś są efektem analiz między poziomem konkurencyjności oraz czynnikami, które ją determinowały w przeszłości.

b)kryterium sposobu konkurowania - mierniki statystyczne i dynamiczne, podział ten traci na znaczeniu, bowiem stosuje się tzw. metodę statystyki porównawczej. Możemy mówić o miernikach konkurencyjności cenowej i pozacenowej, z drugiej zaś strony o miernikach uwzględniających łącznie efekty konkurencyjności cenowej i pozacenowej poprzez pryzmat kształtowania się bilansu obrotów bieżących oraz o miernikach uwzględniających efekty zlokalizowanego konkurowania krajów bądź regionów.

c)stopnia i zakresu agregacji danych statystycznych - wyróżniamy mierniki syntetyczne i zdezagregowane, a ściślej cząstkowe, na których podstawie próbuje się konstruować mierniki syntetyczne.

O sprawności działania gospodarki narodowej każdego z krajów decydują nie tylko instytucjonalno-instrumentalne ramy realizacji podstawowych założeń polityki makroekonomicznej, ale także podnoszenia jakości i sprawności zasobów. Zwraca się w analizach konkurencyjności uwagę na zdolność akumulacyjną i inwestycyjno-innowacyjną poszczególnych społeczeństw krajów i regionów. Kraje wyposażone w wymienione zdolności przodują w wyścigu gospodarczym. W krajach takich efektywność gospodarowania jest wysoka, wyższa niż w tych, które nie wykazują takich zdolności. Więc wysokie są technika wytwarzania i tempo wzrostu gospodarczego oraz spożycie liczone na jednego mieszkańca.

Podział i ogólna ocena mierników międzynarodowej pozycji konkurencyjnej

Mierniki międzynarodowej pozycji konkurencyjnej stanowiące część składową mierników międzynarodowej zdolności konkurencyjnej i międzynarodowej konkurencyjności można podzielić według tych samych kryteriów. W przypadku międzynarodowej pozycji konkurencyjnej można dodatkowo mówić o cechach specyficznych m.in. możliwość wyraźnego wyodrębnienia mierników typu ilościowego i mierników typu kosztowo-cenowego. Do najważniejszych mierników cenowo-kosztowych należą:

a)terms of trade zwłaszcza cenowe

b)ceny i koszty jednostkowe w najrozmaitszych ujęciach i przekrojach

c)ceny relatywne

d)kursy walutowe

Istotną cechą mierników międzynarodowej pozycji konkurencyjnej jest możliwość ich wstępnego uporządkowania przy uwzględnianiu kryterium sposobu konkurowania oraz towarzyszącej temu polityki kształtowania poziomu konkurencyjności gospodarki narodowej danego kraju lub regionu.

Do wad mierników międzynarodowej pozycji konkurencyjności i międzynarodowej pozycji konkurencyjnej zalicza się ich dość luźne związki z teorią międzynarodowej wymiany gospodarczej, swoistą wycinkowość i arbitralność dokonywanych ocen, ograniczoną przydatność przy konstruowaniu przyszłościowej polityki gospodarczej.

Istota i podstawowe czynniki determinujące poziom międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstw

Międzynarodową konkurencyjność przedsiębiorstw można ogólnie określić jako długookresową ich zdolność do działania i przetrwania w konkurencyjnym otoczeniu, czego warunkiem jest osiąganie odpowiednich zysków, najlepiej większych niż konkurenci. W ujęciu krótkookresowym dopuszcza się nawet możliwość występowania określonych strat. Poziom międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie danego kraju ma istotny wpływ na kształtowanie się poziomu międzynarodowej konkurencyjności gospodarki tego kraju.

Czynniki twarde: a) czynniki makroekonomiczne- rządowa polityka fiskalna i monetarna (opodatkowanie, rynki kapitałowe, oszczędności) b)czynniki mikroekonomiczne- możliwości produkcyjne (maszyny, urządzenia)

Czynniki miękkie a)otoczenie społeczno- ekonomiczne (nauka, edukacja) b)zarządzanie przedsiębiorstwem (administrowanie, system produkcji)

Podstawowe mierniki międzynarodowej konkurencyjności i międzynarodowej pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw

Istnieją różnorodne metody oceny kondycji przedsiębiorstw według standardów światowych przy wykorzystaniu różnorodnych wskaźników, ale dokonywanie odpowiednich porównań międzynarodowych w takich ujęciach jest niezbędne.

Przy dokonywaniu analiz międzynarodowej konkurencyjności określonych przedsiębiorstw czy też branż bardziej użyteczne wydaje się być stosowanie międzynarodowych porównań kształtowania się w czasie rozmiarów szeroko rozumianych zasobów, a także efektywności gospodarowania tymi zasobami. Można np. porównywać kształtowanie się rentowności dokonywanych nakładów inwestycyjnych, a także kształtowanie się wydajności pracy czy kosztów jednostronnych oraz cen uzyskiwanych na odpowiednich rynkach międzynarodowych.

Rozdział XIII Międzynarodowa równowaga i nierównowaga płatnicza

1. Istota oraz rodzaje międzynarodowej równowagi i nierównowagi płatniczej

Przez pojęcie międzynarodowej równowagi płatniczej rozumie się najczęściej taki układ międzynarodowych przepływów produktów i czynników wytwórczych, przy którym bilanse płatnicze różnych krajów i ich grup są wzajemnie zrównoważone. Nie

oznacza to, że muszą być idealnie wyrównane odpowiednie obroty między każdą parą krajów lub każdą parą grup krajów uczestniczących w wymianie międzynarodowej. Chodzi jedynie o to, żeby układ obrotów i bilansów płatniczych wszystkich krajów rozumianych jako całość równoważył się w sposób wielostronny, tzn żeby deficyt danego kraju (grupy krajów) z innym krajem (inną grupą krajów) byt niejako w sposób naturalny w stosunkowo krótkim okresie równoważony nadwyżką osiąganą w obrotach z trzecim krajem (trzecią grupą krajów). W przeciwnym wypadku można mówić o międzynarodowej nierównowadze płatniczej.

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje międzynarodowej równowagi (nierównowagi) płatniczej:

a) międzynarodową równowagę (nierównowagę) o charakterze krótkookresowym (gdy zasadniczym zmianom nie ulegają czynniki strukturalne i techniczno-technologiczne);

b) międzynarodową równowagę (nierównowagę) o charakterze długookresowym (gdy wspomniane czynniki zasadniczo się zmieniają).

2. Krótkookresowe przyczyny nierównowagi bilansu płatniczego

Zgodnie z wcześniejszymi rozważaniami, odpowiednie władze gospodarcze danego kraju (parlament, bank centralny, rząd itd.) są odpowiedzialne za rozwiązywanie problemów tzw. magicznego kwadratu (a ściślej tzw. magicznego pięcioboku), w tym m.in. za równowagę zewnętrzną (płatniczą). Nie jest to łatwe zadanie chociażby z tego względu, że nawet w krótkim okresie w każdym z krajów mogą się ujawniać istotne zagrożenia również dla interesującej nas teraz w szczególności równowagi zewnętrznej. Chodzi o przyczyny krótkookresowej nierównowagi bilansu płatniczego. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć zmiany:

a) wielkości produktu krajowego brutto (PKB);

b) terms of trade;

c) kursu walutowego;

d) stopy procentowej.

Zmiany produktu krajowego brutto (PKB) oddziałują przede wszystkim na kształtowanie się salda bilansu handlowego oraz najczęściej na kształtowanie się salda bilansu obrotów bieżących, zwłaszcza salda obrotów usługami. Wzrost PKB powoduje z reguły pogorszenie się tych sald, a jego obniżka poprawę. W krótkim okresie ów wzrost oznacza bowiem głównie zwiększenie popytu na zagraniczne towary i usługi, spadek zaś — sytuację odwrotną. Pogorszenie się tych sald ma miejsce zwłaszcza wtedy, gdy u źródeł wzrostu produktu krajowego brutto znajduje się przyrost inwestycji i wydatków rządowych. Jeśli natomiast mamy do czynienia ze spadkiem rozmiarów tych źródeł wzrostu, można się liczyć z poprawą odpowiednich sald. Jest to tym bardziej prawdopodobne, że odpowiednio (w górę lub w dół) działają dodatkowo mnożnik inwestycyjny i mnożnik wydatków budżetowych. Ale przecież nie można zapominać o tym, że źródłem wzrostu (spadku) produktu krajowego brutto mogą dodatkowo być (zazwyczaj są) wzrosty (spadki) eksportu z odpowiednimi efektami mnożnikowymi. W każdym razie wzrost eksportu (trzecia możliwa przyczyna zwiększenia PKB) rodzi tendencje do poprawy salda bilansu handlowego oraz bilansu obrotów bieżących (w tym poprzez mechanizm mnożnika eksportowego), i odwrotnie.

Krótkookresowe zmiany cenowych terms of trade mogą również prowadzić do poprawy lub pogorszenia salda bilansu handlowego oraz bilansu obrotów bieżących. Poprawa cenowych terms of trade sprzyja poprawie tych sald, zaś ich pogorszenie rodzi tendencje przeciwne. Jednocześnie poprawa ilościowych terms of trade oddziałuje na ogół pozytywnie na kształtowanie się bilansu handlowego i bilansu obrotów bieżących, zaś ich pogorszenie się prowadzi do pogorszenia się tych bilansów.

W krótkim okresie na kształtowanie się równowagi płatniczej danego kraju istotny wpływ ma również poziom kursu walutowego. Ogólnie biorąc, ale tylko w pewnych warunkach, obniżanie się kursu waluty narodowej danego kraju (deprecjacja) i/lub też jego jednorazowe obniżenie (dewaluacja) względem walut zagranicznych sprzyjają wzrostowi eksportu towarów i usług (poprzez ich potanienie) i zmniejszeniu odpowiedniego importu poprzez jego podrożenie. Aprecjacja i/lub rewaluacja kursu waluty krajowej — ale też tylko w określonych uwarunkowaniach — rodzą konsekwencje odwrotne.

Jeśli idzie o wpływ poziomu stopy procentowej na kształtowanie się równowagi względnie nierównowagi bilansu płatniczego, to jak wynika z dotychczasowych rozważań, poziom owej stopy jest szczególnie istotny z punktu widzenia kształtowania się zagranicznych i międzynarodowych obrotów kapitałowych (inwestycji bezpośrednich i inwestycji typu portfelowego, włącznie z inwestycjami spekulacyjnymi). Ogólnie biorąc, kapitał napływa do kraju o wyższej stopie zysku (wyższej stopie procentowej), i odwrotnie. Ale nie zawsze tak musi być.

3. Automatyczne mechanizmy przywracania

równowagi bilansu płatniczego w krótkim okresie

W gospodarce otwartej, zwłaszcza małej i średniej, w warunkach wolnego rynku i handlu mogą działać w krótkim okresie tzw. automatyczne mechanizmy przywracania równowagi bilansu płatniczego. Chodzi o cztery następujące:

a) mechanizm cenowy;

b) mechanizm dochodowy;

c) mechanizm kursu walutowego;

d) mechanizm stopy procentowej.

3.1. Mechanizm cenowy

Istota mechanizmu cenowego sprowadza się do zmian cen wymienianych produktów pod wpływem zmian w bilansie handlowym oraz w bilansie obrotów bieżących i w bilansie płatniczym. Zakłada się oprócz warunków wolnego rynku i handlu — że nie ma różnic w elastyczności cenowej popytu i podaży oraz że zgodnie z prawem J.B. Saya — „niewidzialna ręka rynku” samoczynnie umożliwia osiągnięcie pełnej równowagi wewnętrznej i zewnętrznej. Zwolennicy automatycznego mechanizmu cenowego (w tym min. wspomniany J.B. Say, ale także D. Hume autor ilościowej teorii pieniądza) zakładają wyraźnie tzw. prymat równowagi zewnętrznej nad równowagą wewnętrzną. To samo zakładają zwolennicy automatycznego mechanizmu dochodowego.

3.2. Mechanizm dochodowy

Przy przyjęciu powyższych, rygorystycznych założeń mechanizm dochodowy jest równie prosty jak mechanizm cenowy. Zgodnie z mechanizmem dochodowym, w warunkach deficytu bilansu handlowego oraz bilansu obrotów bieżących i bilansu płatniczego następuje zmniejszenie wydatków globalnych w danym kraju (rządowych i prywatnych), działa w dół mnożnik tych wydatków i w efekcie ma miejsce spadek wartości PKB, czemu towarzyszy zwiększenie eksportu oraz zmniejszenie importu. Odwrotnie kształtuje się sekwencja wydarzeń -. przy założeniu dodatkowo niezmiennych dochodowych elastyczności popytu i podaży — w przypadku nadwyżki bilansu handlowego i płatniczego. Do tego trzeba dodać, że w omawianym mechanizmie zwraca się uwagę jedynie na zmiany dochodów i wydatków społeczeństwa oraz obrotów handlowych z zagranicą. Pomija się w nim zatem zmiany cen i kształtowanie się cenowych elastyczności podaży i popytu (także —jak wspomniano — kształtowanie się elastyczności dochodowych), obroty kapitałowe z za granicą, zmiany stóp procentowych oraz zmiany kursu walutowego i możliwości jego kształtowania.

3.3. Mechanizm kursu walutowego

Ponieważ kurs walutowy jest niczym innym jak tylko specyficzną ceną (ceną pieniądza i dominowanych w nim dewiz), automatyczny mechanizm kursu walutowego można połączyć z mechanizmem cenowym. Otóż — przy spełnieniu pewnych, istotnych warunków, o czym dalej — zmiany poziomu kursu nawet bez interwencji władz gospodarczych (czyli proces deprecjacji lub aprecjacji waluty danego kraju) mogą wpływać na kształtowanie się konkurencyjności cenowej importu i eksportu, a zatem także na kształtowanie się sytuacji w bilansie obrotów bieżących oraz w bilansie płatniczym.

Dla kształtowania się bilansu obrotów bieżących i bilansu płatniczego istotne znaczenie ma niewątpliwie poziom kursu. Na poziom kursu wpływa jednak wiele innych czynników, a zarazem poziom kursu wywiera m.in. istotny wpływ na międzynarodowe obroty kapitałowe, Dlatego też mechanizm kursu walutowego można uznać tylko za jeden z wielu w sumie prostych mechanizmów kształtowania się sytuacji w bilansie płatniczym. Można bowiem mówić dodatkowo o kolejnym z nich.

3.4. Mechanizm stopy procentowej

Klasyczny mechanizm stopy procentowej wiąże się z poprzednio omówionym, tyle tylko, że dotyczy on bezpośrednio przede wszystkim międzynarodowych przepływów kapitału. Dotyczy on jednak zarazem pewnych elementów bilansu obrotów bieżących, ściślej kształtowania się sytuacji w bilansie obrotów majątkowych i transferów. Przy utrzymywaniu dalej wielu wspomnianych wcześniej rygorystycznych założeń, zwłaszcza prymatu równowagi zewnętrznej nad wewnętrzną, zmiany sytuacji w bilansie płatniczym wpływają na kształtowanie się poziomu krajowej stopy procentowej, ta zaś na zagraniczne obroty kapitałowe. W warunkach deficytu bilansu płatniczego bank centralny podwyższa zazwyczaj poziom stopu dyskontowej, co — w tzw. normalnych warunkach — powinno powodować podniesienie stopy procentowej przez banki komercyjne, zwiększony napływ zagranicznego kapitału i w ostatecznym efekcie poprawę sytuacji w bilansie płatniczym, Z czysto teoretycznego punktu widzenia odwrotnie powinna kształtować się sytuacja w przypadku nadwyżki bilansu płatniczego. Wtedy to zgodnie z ortodoksyjną teorią bank centralny obniża poziom stopy dyskontowej, czemu powinno towarzyszyć obniżenie stopy procentowej (ceny udzielanych kredytów) przez banki komercyjne. Ale w związku z tym — w świetle teorii ortodoksyjnej musi temu towarzyszyć odpływ zagranicznego kapitału, co z kolei prowadzi do pogłębiania się deficytu bilansu płatniczego. Takiej sytuacji — w ujęciu ściśle teoretycznym — powinno znowu towarzyszyć zmniejszenie krajowej podaży pieniądza ze wszystkimi tego skutkami. W ten sposób — w świetle czystej teorii krąg powinien się zamykać. Ale znowu nie zawsze tak jest, bo nie musi być.

3.5. Ogólna ocena

W świetle teorii nie ulega wątpliwości, że z punktu widzenia kształtowania się międzynarodowej równowagi płatniczej byłoby dobrze, aby w krótkim okresie funkcjonowały w sposób idealny ww. mechanizmy, tyle tylko, że zakłada się w nich ewidentnie prymat równowagi zewnętrznej nad równowagą wewnętrzną. Można dalej wskazać na kilka innych mankamentów rozumowania zwolenników wolnego rynku i handlu, a zarazem zwolenników tezy o możliwościach automatycznego przywracania równowagi bilansu płatniczego w krótkim okresie.

Po pierwsze, zwolennicy mechanizmu cenowego zakładają ewidentnie, że zmiany wielkości podaży pieniądza na rynku krajowym następują automatycznie w ślad za zmianami w bilansie płatniczym, zaś kształtowanie się cenowych elastyczności popytu importowego i podaży eksportowej nie mają żadnego znaczenia.

Po drugie, zwolennicy mechanizmu dochodowego zakładają, że zmiany sytuacji

w bilansie płatniczym są jednoznacznie powiązane ze zmianami poziomu dochodu

narodowego (nawet przy uwzględnieniu odpowiednich efektów mnożnikowych), zaś

większego znaczenia nie ma kształtowanie się dochodowych elastyczności popytu

i podaży, w tym odpowiednio dochodowych elastyczności popytu importowego i dochodowych elastyczności podaży eksportowej.

Po trzecie, zwolennicy mechanizmu kursu walutowego zakładają automatyczne związki między deprecjacją i aprecjacją waluty narodowej danego kraju, pomijając znowu istotne zagadnienia kształtowania się cenowych i dochodowych elastyczności ogółem, w tym cenowych i dochodowych elastyczności importu oraz eksportu.

Po czwarte, mechanizm stopy procentowej łączony jest przez jego zwolenników wyłącznie z międzynarodowymi przepływami kapitału, podczas gdy związki między kształtowaniem się owej stopy (w tym stopy dyskontowej każdego banku centralnego) a szeroko rozumianą międzynarodową wymianą gospodarczą są znacznie szersze, i to również w krótkim okrasie.

W sumie zatem potrzebne jest głębsze spojrzenie, i to nawet w ujęciu krótkookresowym. Warto zacząć od odrzucenia idei wyłącznego prymatu równowagi zewnętrznej nad wewnętrzną.

4. Krótkookresowe konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego

Zgodnie z dotychczasowymi rozważaniami nawet w warunkach wolnego rynku i handlu trudno się liczyć w ujęciu krótkookresowym z występowaniem pełnej równowagi płatniczej w poszczególnych krajach i w skali całej gospodarki światowej. Do tego trzeba koniecznie dodać to, że — co zwolennicy automatycznych mechanizmów wyrównywania się bilansu płatniczego prawie zupełnie pomijają — w warunkach gospodarki otwartej stan obrotów płatniczych z zagranicą wywiera istotny wpływ na kształtowanie się sytuacji gospodarczej w danym, analizowanym kraju. Innymi słowy, przy odrzuceniu prymatu równowagi zewnętrznej nad wewnętrzną musi dojść do uwzględnienia kolejnych istotnych zagadnień. Chodzi o związki między tzw. równowagą zewnętrzną i wewnętrzną, z którymi w warunkach gospodarki otwartej mamy do czynienia również w tzw. krótkim okresie. Co więcej, związki te są tym silniejsze, im bardziej otwarta jest gospodarka danego kraju. Wynika to przede wszystkim z równania:

Y= I + K + G + (Ex - Im)/kurs

gdzie:

Y — dochód narodowy,

I — inwestycje,

K —konsumpcja,

G — wydatki budżetu państwa,

Ex — eksport.

Im — import.

Jak wiadomo, w danym okresie t otwartość gospodarki danego kraju oznacza nie tylko występowanie zagranicznej wymiany towarów i usług, mniej lub bardziej intensywnej. Chodzi dodatkowo o mniej lub bardziej intensywne zewnętrzne powiązania kapitałowe. Jeśli kapitał długo- i krótkoterminowy ujmie się jako środki pieniężne pochodzące z oszczędności, których wykorzystanie za granicą rodzi między eksporterami i importerami kapitału stosunek należności — zobowiązania, to można stwierdzić, że w danym okresie t:

Y = O + P + K + G - (Ex i Im)/kurs

O =Y -P -K -G-(Ex i Im)/kurs

i w związku z tym:

Ex - Im/kurs = (O —1) + (P - G) = obroty kapitałowe

gdzie dodatkowo:

O — oszczędności,

P —podatki.

Z podanych równań wynika, że w danym okresie t (a zatem w ujęciu statycznym) deficyt obrotów handlowych i szerzej rozumianych obrotów bieżących powinien być finansowany przez nadwyżkę w obrotach kapitałowych i odwrotnie. Nie zawsze tak jest. A zatem, również w ujęciu krótkookresowym, występują określone współzależności między równowagą zewnętrzną i szeroko rozumianą równowagą wewnętrzną.

Istotne są dalej rodzaje i przyczyny tejże nierównowagi. Można przy tym wyróżnić kilka typowych przypadków. Chodzi o następujące:

a) „dodatni” bilans płatniczy danego kraju, będący jedynie efektem nadwyżki bilansu handlowego i bilansu obrotów bieżących:

b) „ujemny” bilans płatniczy danego kraju, będący jedynie efektem deficytu bilansu handlowego i bilansu obrotów bieżących:

c) „dodatni” bilans płatniczy danego kraju, będący jedynie efektem nadwyżki obrotów kapitałowych

d) „ujemny” bilans płatniczy danego kraju, będący jedynie efektem deficytu obrotów kapitałowych.

W przypadku „dodatniego” bilansu płatniczego danego kraju, będącego jedynie efektem nadwyżki bilansu handlu towarami i usługami, można się liczyć ze zmniejszeniem stopy bezrobocia i ze wzrostem wartości produktu krajowego brutto.. W takiej sytuacji — nawet jeśli się pominie efekty mnożnikowe dodatniego salda obrotów handlowych — w krótkim okresie mamy do czynienia z ubytkiem części towarów i usług przy nie zmniejszonych dochodach społeczeństwa. Bezpośrednim tego efektem jest impuls inflacyjny. W przeciwnym przypadku, tzn. w przypadku „ujemnego” bilansu płatniczego danego kraju, wywołanego jedynie deficytem obrotów towarami i usługami, można się liczyć z tzw. impulsem deflacyjnym, i to mnożnikowo. Wtedy to bowiem produkt krajowy brutto do podziału jest większy niż produkt wytworzony, tzn. że część tego dochodu jest konsumowana albo korzysta się z oszczędności zagranicznych. Wówczas odpowiednio zmienia się również poziom kursu pieniądza krajowego Krótkookresowe konsekwencje nierównowagi bilansu płatniczego spowodowane brakiem równowagi bilansu obrotów handlowych i — szerzej — bilansu obrotów bieżących są oczywiste. Otóż w warunkach ujemnego salda bilansu obrotów bieżących mamy zazwyczaj do czynienia ze spadkiem kursu pieniądza krajowego, co sprzyja wprawdzie poprawie konkurencyjności eksportu oraz poprzez mechanizm mnożnika eksportowego — przyspieszeniu tempa wzrostu gospodarczego ale zarazem na owo tempo wpływa negatywnie ubytek rezerw dewizowych i zmniejszenie się ilości pieniądza w obiegu. W sumie występuje zatem tzw. efekt deflacyjny równoznaczny ze wzrostem stopy bezrobocia. I na zasadzie symetrii, w warunkach wolnego rynku i handlu, saldo dodatnie bilansu handlowego i bilansu obrotów bieżących powoduje wzrost kursu pieniądza krajowego, czemu może towarzyszyć osłabienie tempa rozwoju eksportu, ale przede wszystkim wzrost rezerw dewizowych i wzrost ilości pieniądza w obiegu. Ostatecznym tego efektem jest impuls inflacyjny. Tymczasem inflacja, najgorsza chyba choroba gospodarki, wywołuje m.in. niepewność I w ten sposób wpływa na osłabienie stopy oszczędzania, stopy inwestycji, ale zarazem na wzrost stopy bezrobocia i obniżenie tempa wzrostu gospodarczego. W warunkach inflacji mamy także zazwyczaj do czynienia z obniżeniem się konkurencyjności typu cenowego, co z kolei poprzez mechanizm działającego w dół mnożnika eksportowego prowadzi z reguły do pogorszenia się sytuacji w bilansie handlowym i w bilansie płatniczym.

5. Równowaga i nierównowaga bilansu płatniczego w długim okresie

5.1. Czynniki determinujące

Na kształtowanie się sytuacji płatniczej danego kraju wpływa wiele różnorodnych czynników o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Można je podzielić na czynni po stronie popytu i czynniki po stronie podaży

Czynniki po stronie popytu

1. Stopa wzrostu gospodarczego określająca rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa

2. Stop oszczędzania wpływająca na kształtowanie się dynamiki zmian popytu globalnego i importowego oraz na stopę inwestycji

3. Stupa importu oraz stopa absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny

4, Źródła wzrostu gospodarczego (inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, eksport)

5. Sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych:

*oszczędności wewnętrzne

*kapitał zagraniczny

Czynniki po stronie podaży

1. Relacja między stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny

2. Relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny

3. Zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej

Podstawowymi wewnętrznymi czynnikami wpływającymi na długookresową sytuację w bilansie płatniczym od strony popytu są stopa wzrostu gospodarczego oraz stopa oszczędzania. Stopa wzrostu gospodarczego określa rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa, a pośrednio także zmiany struktury popytu globalnego (w tym popytu importowego). Z kolei stopa oszczędzania jest istotna, gdyż:

a) determinuje wielkość i dynamikę popytu (w tym popytu importowego) oraz stopień absorpcji podaży eksportowej przez popyt wewnętrzny;

b) od jej wielkości zależy wartość inwestycji oraz efektów mnożnikowych, w tym supermnożnika. Od strony podaży podstawowe znaczenie ma kształtowanie się podażowej strony inwestycji.

Bilans płatniczy w warunkach wzrostu zrównoważonego i niezrównoważonego

Wzrost zrównoważony-zasoby czynników wytwórczych wzrastają w jednakowym tempie. Wtedy wielkość produkcji na jednego zatrudnionego i kapitał przypadający na jednego zatrudnionego są stałymi wielkościami. Przy nieuwzględnianiu międzynarodowej wymiany czynników wytwórczych z czysto teoretycznego punktu widzenia zrównoważony wzrost gospodarczy małego i średniego kraju nie powinien prowadzić do występowania trudności z utrzymywaniem równowagi bilansu płatniczego. Teoretycznie rzecz biorąc, z taką sytuacją mamy dodatkowo do czynienia tylko w warunkach neutralnego typu postępu technicznego

i przy niezmienionych preferencjach konsumentów. W rzeczywistości tak nie jest chociażby dlatego, że pewne kraje duże, w sensie ekonomicznym mogą wywierać wpływ na kształtowanie się terms of trade.

W warunkach wzrostu niezrównoważonego możliwe są w przypadku małego kraju dwie sytuacje wywierające istotny wpływ na kształtowanie się sytuacji w bilansie handlowym oraz w bilansie płatniczym. Otóż, przy założeniu niezmiennych terms of trade:

a) bilans handlowy danego kraju może się poprawiać w wyniku rozwoju wymiany handlowej zgodnie z zasadą przewag komparatywnych oraz jej reinterpretacji w postaci zasady obfitości zasobów;

b) bilans handlowy danego kraju może się pogorszyć przy braku uwzględnienia tych zasad, ale także kilku istotnych aspektów rozwoju handlu międzynarodowego.

W przypadku kraju otwartego na wymianę międzynarodową możliwy jest przyrost produkcji i eksportu jeśli mamy do czynienia ze specjalizacją zgodnie z zasadą obfitości zasobów oraz zakładając dodatkowo niezmienność terms of trade , neutralny typ postępu technicznego i niezmienność preferencji konsumentów.

Rozdział XIV

Teoria zagranicznej polityki ekonomicznej

1. Istota zagranicznej polityki ekonomicznej oraz jej związki z ogólną i międzynarodową polityką ekonomiczną

Zagraniczna polityka ekonomiczna określonego kraju to świadome oddziaływanie państwa na wymianę gospodarczą z zagranicą sprowadzające się, z jednej strony, do wytyczenia określonych celów w tej dziedzinie, a z drugiejdo wyboru i zastosowania określonych narzędzi oraz niezbędnych środków (finansowych rzeczowych itd.), które przez swój wpływ na obroty gospodarcze z zagranicą mają przyczyniać się do osiągania tych celów. Głównym celem zagranicznej polityki ekonomicznej każdego kraju jest sprzyjanie osiąganiu możliwie najwyższego poziomu szeroko rozumianego dobrobytu społeczeństwa.

Instrumenty makroekonomiczne zagranicznej polityki ekonomicznej

Kurs walutowy i polityka kursowa

Okresowe obniżenie kursu- deprecjacja, podwyższenie- aprecjacja

W warunkach pełnej wymienialności walut może dochodzić do jednorazowych zmian kursu walutowego. Jednorazową zmianę kursu polegającą na jego obniżce określa się mianem dewaluacji, jednorazową zaś zmianę kursu polegającą na jego podwyżce — mianem rewaluacji lub też rewaloryzacji. Jednorazowych zmian kursu dokonuje się zazwyczaj w celu osiągnięcia określonych zamierzeń ekonomicznych, zwłaszcza zmiany sytuacji w bilansie handlowym oraz w bilansie płatniczym. Wtedy mamy już do czynienia z celową polityką kursową. Nie oznacza to wcale, że niczym niezakłócone procesy deprecjacji i aprecjacji kursu waluty narodowej danego kraju nie wywołują określonych implikacji ekonomicznych, W

warunkach pełnej wymienialności walut w miarę upływu czasu same te procesy, a także ich implikacje, niejako wzajemnie się znoszą Sytuacja ulega dość istotnej zmianie m.in. wtedy, gdy kurs walutowy zaczyna być wykorzystywany jako instrument polityki ekonomicznej, tzn. kiedy z jakichś względów podejmuje się decyzje o dewaluacji bądź rewaluacji waluty narodowej danego kraju.

Ekonomiczny mechanizm i skutki dewaluacji

Dewaluację waluty narodowej przeprowadza się najczęściej w celu poprawy sytuacji w bilansie obrotów bieżących oraz w bilansie płatniczym, a więc bardziej ogólnie w celu wzrostu zasobów zagranicznych dewiz. Przyczyną przeprowadzania dewaluacji jest też niekiedy dążenie do ożywienia koniunktury. Z tych punktów widzenia istotne znaczenie ma przede wszystkim wpływ dewaluacji na kształtowanie się wolumenu importu i eksportu, wartości importu i eksportu oraz na kształtowanie się cenowych terms of trade.

W wyniku dewaluacji ceny dóbr krajowych w przeliczeniu na określoną walutę zagraniczną ulegają obniżeniu, ceny zaś dóbr zagranicznych w przeliczeniu na walutę krajową ulegają podwyższeniu.

W wyniku dewaluacji wzrasta cenowa konkurencyjność dóbr danego kraju A dewaluującego swą walutę narodową, to zaś wpływa teoretycznie na zwiększenie wolumenu i wartości jego eksportu oraz na zmniejszenie wolumenu i wartości importu. Ale zarazem teoretycznie możliwa jest sytuncja, kiedy mimo dewaluacji zdolność konkurencyjna tego kraju w ogóle się nie zwiększy i w efekcie bilans obrotów bieżących nie ulegnie poprawie. Sytuacja w tym bilansie może się nawet pogorszyć. Owo pogorszenie może zwłaszcza wystąpić wtedy, gdy:

a) kraje otoczenia w obliczu wzrostu zdolności konkurencyjnej partnera dewaluującego swą walutę narodową decydują się na dewaluację swoich walut, a dewaluacje wtórne mogą czasami być głębsze niż dewaluacja pierwotna;

b) eksporterzy kraju dewaluującego walutę obniżą swoje ceny w mniejszym stopniu, niż wynika to z dewaluacji, lub też nie obniżą ich w ogóle;

c) eksporterzy z krajów otoczenia zdecydują się z różnych względów np. w celu poprawy swej pozycji konkurencyjnej na przejęcie przez siebie w części lub w całości skutków dewaluacji pierwotnej, tzn. odpowiednio obniżą ceny swoich dóbr

d) dewaluacja wywołuje, co jest bardzo prawdopodobne, efekt inflacyjny w kraju dewaluującym walutę narodową poprzez wzrost cen importowanych dóbr i ogólne

związku z tym podniesienie się cen dóbr krajowych;

e) kraj dewaluujący walutę i kraje otoczenia wykorzystują inne środki polityki i protekcj onizmu.

Pomijając ostatni argument, a zatem zakładając, że dewaluacji dokonuje się w warunkach wolnego rynku i handlu, w przypadkach wymienionych w punktach a)—d) dochodzi zazwyczaj do pogorszenia się cenowych terms of trade kraju dokonującego dewaluacji swej waluty narodowej i do pogorszenia się sytuacji w bilansie obrotów bieżących ze wszystkimi tego negatywnymi konsekwencjami w postaci zmian poziomu cen (inflacji), dochodu narodowego, popytu globalnego, w zatrudnieniu itd.

Jeśli chodzi o obroty kapitałem produkcyjnym, dewaluacja waluty danego kraju wpływa na ogół na poprawę bilansu obrotów kapitałowych i bilansu płatniczego. Z jednej bowiem strony dewaluacja stanowi zachętę dla zagranicznego kapitału produkcyjnego do lokowania go w kraju dewaluującym walutę narodową, bo lokaty są tańsze dla właścicieli kapitału zagranicznego w ich walutach, z drugiej zaś wskutek dewaluacji rosną koszty właścicieli kapitału pochodzących z tego kraju przy dokonywaniu lokat produkcyjnych w krajach otoczenia.

Sytuacja kształtuje się zupełnie odwrotnie w przypadku obrotów kapitałem pożyczkowym (kapitałem typu portfelowego). Dewaluacja waluty narodowej danego kraju powoduje zazwyczaj pogorszenie się bilansu obrotów tego typu kapitałem i pogorszenie się sytuacji w bilansie płatniczym. Jeśli bowiem dewaluuje swoją walutę kraj będący eksporterem netto kapitału pożyczkowego, to ten zabieg zachęca zagranicznych pożyczkodawców, aby udzielać większych pożyczek temu krajowi. Dla zagranicznych dłużników obniża się bowiem ich obciążenie wskutek dewaluacji waluty danego kraju, a ponadto — jeśli wzrost cen w tym kraju jest mniejszy od stopnia dewaluacji - dobra tego kraju, które można kupić za środki uzyskane z pożyczki, są po dewaluacji tańsze w przeliczeniu na waluty zagraniczne. Istotne jest również to, że dewaluacja utrudnia eksport kapitału pożyczkowego. Tenże eksport jest bowiem droższy w przeliczeniu na walutę krajową niż przed decyzją o dewaluacji waluty danego kraju.

Ekonomiczny mechanizm i skutki rewaluacji

Rewaluacja, określaną również niekiedy mianem rewaloryzacji, jest odwrotnością dewaluacji. Odwrotne, wręcz symetryczne są zatem m.in. przyczyny podejmowania decyzji o jednorazowym podwyższeniu kursu waluty narodowej danego kraju.Bezpośrednim celem rewaluacji jest wzrost importu zmniejszenie eksportu, a w związku z tym ograniczenie bądź tez likwidacja nadwyżki bilansu obrotów bieżących i bilansu płatniczego. Istotną przyczyną, dla której niekiedy przeprowadza się rewaluację waluty, jest dążenie odpowiednich władz danego kraju do osłabienia tendencji inflacyjnych, które mogą też być wywołane dewaluacją lub też deprecjacją waluty danego kraju. W przeciwieństwie do dewaluacji, rewaluacja jest posunięciem antyinflacyjnym określanym też niekiedy mianem posunięcia deflacyjnego, które powoduje w ostatecznym efekcie spadek koniunktury ze wszystkimi tego konsekwencjami dla bilansu płatniczego i dla rozwoju gospodarczego. Rewaluacja może się przede wszystkim przyczynić do zwiększenia rozmiarów podaży na rynku wewnętrznym jej efektem jest bowiem potanienie dóbr zagranicznych w przeliczeniu na walutę krajową i podrożenie dóbr krajowych w przeliczeniu na waluty zagraniczne.

Stopa procentowa i polityka stopy procentowej

Istotnym makroekonomicznym instrumentem zagranicznej polityki ekonomicznej jest stopa procentowa rozumiana jako stosunek ilościowy sumy za wypożyczenie kapitału do jego wielkości. Wysoka stopa procentowa zachęca do oszczędzania i zarazem zniechęca do zwiększania wydatków konsumpcyjnych, to zaś powoduje nie tylko określone zmiany w zasobach oszczędności i inwestycji, ale także wywiera wpływ na sytuację w bilansie płatniczym. Dla inwestorów krajowych poziom stopy procentowej jest ważny przede wszystkim z tego względu — choć nie tylko że chodzi przecież o cenę, jaką muszą płacić za swoje własne aktywa. Muszą bowiem osiągać nie mniejszą od niej stopę zysku. Poziom stopy procentowej w danym kraju interesuje również z natury rzeczy inwestorów zagranicznych Wysoka stopa procentowa w danym kraju niejako przyciąga oszczędności zagraniczne i inwestorów zagranicznych. Są oni mniej lub bardziej zainteresowani lokowaniem w danym kraju inwestycji typu portfelowego (w tym inwestycji spekulacyjnych) oraz mniej lub bardziej lokowaniem tam długoterminowych inwestycji bezpośrednich. W tych przypadkach mamy do czynienia z bezpośrednim wpływem poziomu stopy procentowej na kształtowanie się bilansu płatniczego, ściślej na sytuację w bilansie obrotów kapitałowych; import kapitału (zagranicznych oszczędności) może być mniejszy lub większy niż eksport oszczędności krajowych bez względu na to, czy chodzi o obroty kapitałem krótkoterminowym, czy też długoterminowym.

Podatki wewnętrzne i polityki fiskalna

W grupie makroekonomicznych instrumentów zagranicznej polityki ekonomicznej na uwagę zasługują podatki wewnętrzne ważna norma podziału dochodów w każdym z krajów, ale zarazem norma wpływająca na kształtowanie się salda bilansu płatniczego, czyli równowagi zewnętrznej. Chodzi przy tym o dwa rodzaje podatków wewnętrznych. Pierwszy z nich to podatki bezpośrednie, tzn. bezpośrednio pomniejszające dochody obywateli i producentów, drugi to podatki pośrednie np. akcyza.

Związki między polityką kursu walutowego, polityką stopy procentowej, polityką pieniężną i polityką fiskalną

Istota umiejętnie prowadzonej polityki kursu walutowego, polityki stopy procentowej, polityki pieniężnej i polityki fiskalnej w warunkach gospodarki otwartej sprowadza się do zapewnienia współdziałania trzech rynków, a mianowicie rynku pieniądza, rynku dóbr oraz rynku pracy.

Przebieg linii IS zależy od wrażliwości popytu i produkcji na zmiany stopy procentowej czyli od działania mechanizmu transmisyjnego, który może przyjąć postać efektu tłumienia bądź wypierania.

Efekt tłumienia- Wzrost podaży pieniądza-obniżenie stopy% -zwiększenie produkcji-wzrost popytu na pieniądz-wzrost stopy%- spadek produkcji.

Efekt wypierania- wzrost wyd. państwa-wzrost produkcji- wzrost popytu na pieniądz- wzrost stopy%- spadek wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych.

Przebieg LM zależy od wrażliwości stopy procentowej na zmiany zagregowanego popytu i zmiany rozmiaru produkcji.

Władze wpływają na położenie IS i LM poprzez:

a)ekspansywną politykę fiskalną (Wzrost wyd. państwa, obniż. podatków)

b)restrykcyjną politykę fiskalną (przeciwieństwo pkt. a)

c) ekspansywną politykę monetarną (zwiększenie podaży pieniądza)

d) restrykcyjną politykę monetarną

Instrumenty mikroekonomiczne zagranicznej polityki ekonomicznej

Mechanizm i efekty cła importowego

Nałożenie cła importowego na dobro powoduje podwyższenie jego ceny. W skutek nałożenia cła importowego na dobro występuje:

a) efekt zwiększenia produkcji

b) efekt zmniejszenia konsumpcji

c) efekt ograniczenia handlu (zmniejszenia importu),

d) efekt fiskalny (dochodowy) dla państwa, który pochodzi w całości od konsumentów krajowych.

Cło importowe a zmiany struktury produkcji, zatrudnienia i wymiany zagranicznej

Wprowadzenie cła importowego jest równoznaczne z autonomicznym i/lub uzgodnionym z partnerami wprowadzeniem zewnętrznego impulsu do całej gospodarki, który wywołuje dodatkowo określone efekty w strukturze produkcji, zatrudnienia i wymiany zagranicznej. Dla przykładu wprowadzenie cła importowego na dobro x1 o charakterze pracochłonnym powoduje w analizowanym kraju A (relatywnie obficie wyposażonym w kapitał i specjalizującym się w warunkach wolnego handlu w eksporcie kapitałochłonnego dobra x2) wyraźny wzrost wynagrodzenia relatywnie rzadkiego tam czynnika produkcji, tj. pracy, wzrost zatrudnienia i wzrost produkcji pracochłonnego dobra x1 i ponadto spadek eksportu kapitałochłonnego dobra x2.

Parataryfowe instrumenty ograniczania importu

Substytutem cła importowego i/lub jego uzupełnieniem mogą być innego typu obciążenia importu, które działają podobnie jak cła, a zatem wywołują podobne efekty. Te obciążenia mogą być nakładane podmiotowo lub przedmiotowo. Wśród obciążeń podmiotowych stosuje się najczęściej podatki importowe, natomiast wśród obciążeń przedmiotowych zmienne opłaty wyrównawcze, zwane też zróżnicowanymi. Stosuje się jednak wiele innych instrumentów parataryfowych, zwłaszcza depozyty importowe.

Podatki importowe i opłaty specjalne

Obciążenia importowe w postaci podatków to odpowiednie opłaty ściągane w formie kwotowej (ryczałtu), bądź też w formie stawek procentowych od wartości przywozu. Efekty są takie same, jak przy stosowaniu ceł importowych. Podobieństwo do skutków wykorzystywania cel wyraża się również w tym, że zagraniczny eksporter może mniej lub bardziej „obejść” bariery podatkowe stosowane przez partnerów, obniżając ceny. W tym przypadku manty do czynienia ze zjawiskiem incydencji podatkowej. Oczywiście mniejszy jest wtedy efekt fiskalny podatków importowych dla krajów, które je często stosują, zresztą głównie w celu zwiększenia dochodów budżetowych. Dotyczy to także tzw. opłat specjalnych (np. dopłat do ceł, opłat manipulacyjnych, czy konsularnych).

Zmienne opłaty wyrównawcze

Stanowią one różnicę między zmienną ceną rynku światowego na dany towar i stałą w danym czasie oraz gwarantowaną zazwyczaj przez rząd ceną rynku wewnętrznego. Oprócz zmienności, cechą charakterystyczną opłat wyrównawczych jest brak możliwości ich „obejścia” (osłabienia i/lub wyeliminowania ich skutków) poprzez obniżenie cen przez eksportujących do kraju stosującego te opłaty. Od ceł importowych różnią się one dodatkowo tym, że punktem wyjścia ich ustalania nie jest cena towaru importowanego do danego kraju, ale odgórnie regulowana i nadzorowana cena wewnętrzna tego towaru.

Zmienne opłaty wyrównawcze wywołują te same, choć zazwyczaj trwalsze efekty, co cła importowe. Te opłaty są bowiem bardziej skuteczne, a zarazem możliwość ich wprowadzania nie wymaga długotrwałych dyskusji, jak ma to zazwyczaj miejsce w przypadku ustalania nowego prawa celnego. Ich stosowanie wymaga jednak rozbudowanego aparatu biurokratycznego, niezbędnego do ustalania pożądanego poziomu cen gwarantowanych, wysokości obciążeń w przypadku poszczególnych towarów, a także przestrzeganie zasad całego, skomplikowanego systemu.

Depozyty importowe

Mianem depozytów importowych określa się sumy pieniężne wyznaczone przez odpowiednie władze państwowe, które importer danego towaru musi wpłacić przed dokonaniem przywozu na specjalny, nieoprocentowany rachunek, przy czym te sumy pozostają zazwyczaj w pewnej proporcji do wartości przewidywanego importu oraz juko depozyt — są zwracane importerowi po upływie odgórnie ustalonego czasu. Konieczność uiszczania depozytów jest dla importera równoznaczna z podniesieniem kosztów importu i podobnie jak cło oddziałuje bezpośrednio na jego rozmiary oraz no skalę i znaczenie wcześniej omówionych efektów w sferze produkcji, konsumpcji i obrotów zagranicznych. O większości owych dodatkowych kosztów, a zatem i znaczeniu odpowiednich efektów, decyduje sposób realizacji depozytów oraz okres ich trwania, jako że te dodatkowe koszty podobnie jak cła .- są wliczane w ceny importowanych towarów. Pomijając okres trwania depozytów, importer wlicza zazwyczaj do ceny oprocentowanie kredytu zaciągniętego na depozyty, bądź utracone zyski od kapitału zamrożonego w depozyt.

Kontygenty taryfowe

Kontyngenty taryfowe polegają na wprowadzeniu obniżki stawki celnej w kraju importującym, z tym, że ta obniżka ma zastosowanie tylko do pewnego poziomu. Po jego przekroczeniu obowiązuje już podwyższona stawka celna. W przypadku stosowania tych kontyngentów występują zatem zarówno dla importerów, jaki eksporterów niejako dwa submechanizmy działania tego instrumentu i ujawniania się różnych efektów. Pierwszy z nich to mechanizm funkcjonowania cła importowego o zaniżonym poziomie, tj. w ramach przyznanego kontyngentu taryfowego, który sam przez się jest barierą rozwoju handluj nie zawsze może być wykorzystany przez wszystkich eksportujących do danego kraju. Drugi natomiast to mechanizm funkcjonowania cła importowego o poziomie wyższym niż obowiązujący w ramach kontyngentu taryfowego.

Pozataryfowe instrumenty ograniczania importu

Kontygenty importowe

Najczęściej stosowanym instrument pozataryfowy - wszelkie posunięcia mające na celu ograniczenie wolumenu importu przez bezpośrednie ustalenie ilościowe bądź wartościowe limitu dopuszczalnego przywozu, niezależnie od cen towarów importowanych. Te kontyngenty mogą być ustalone na różnym poziomie w stosunku do sytuacji, w której ograniczeń ilościowych me wprowadzono. W skrajnym przypadku kontyngenty mogą być ustalone nawet na poziomie zerowym. Wtedy mamy do czynienia z całkowitym zakazem przywozu określonego dobra lub większej ilości dóbr, co określa się mianem embarga importu.

Licencjonowanie importu

Kontyngentowaniu importu towarzyszy zazwyczaj jego licencjonowanie, tzn. importerzy kontyngentowanych ilościowo dóbr importowanych do danego kraju muszą na to uzyskać dodatkowo zgodę od państwa, które w ten sposób nadzoruje podział odpowiednich kontyngentów. To państwo może przy tym w pewnych okolicznościach wydać więcej licencji i wtedy bezpośrednie regulowanie importu odbywa się w większym stopniu poprzez jego kontyngentowanie niż poprzez licencjonowanie. Ale może też wydać tych licencji mniej niż wynoszą odpowiednie kontyngenty. Mamy wtedy do czynienia z tzw. kontyngentowaniem dyskrecjonalnym, tj. kontyngentowaniem importu obejmuje się większą ilość dóbr niż to zadeklarowano w odpowiednich kontyngentach ustalonych autonomicznie, bądź też za pośrednictwem umów międzynarodowych.

Taryfowe i parataryfowe instrumenty regulowania eksportu

Cło eksportowe

Istota i mechanizm działania cła eksportowego są takie same jak cła importowego, tyle tylko, że przy cle w wywozie mamy do czynienia jakby ze zwierciadlanym odbiciem odpowiednich efektów i czynników je determinujących w postaci kształtowania się cenowych elastyczności podaży i popytu, chodzi niejako o zmianę ról między krajem stosującym cło eksportowe a krajem otoczenia. To samo dotyczy podatków eksportowych, które, podobnie jak cła eksportowe, stosuje się niezmiernie rzadko. Chodzi bowiem raczej o zwiększanie rozmiarów eksportu, a nie ich zmniejszanie, chociażby ze względu na chęć uruchomienia mechanizmu mnożnika eksportowego czy też chęć poprawy sytuacji w bilansie handlowym oraz

bilansie płatniczym.

Podatki eksportowe i zwolnienia podatkowe

Na zasadzie odbicia lustrzanego można również wyjaśnić efekty stosowania podatków eksportowych. Te efekty są symetryczne względem efektów cła importowego oraz parataryfowych instrumentów ograniczania importu.

Podobnie jak cła (importowe bądź eksportowe), wprowadzenie podatku eksportowego wywołuje nie tylko wystąpienie efektu produkcyjnego, efektu konsumpcyjnego itd., ale także może się stać przyczyną zmian w strukturze zatrudnienia, produkcji i handlu zagranicznego. Łatwo to sobie wyjaśnić, zakładając, że podatek eksportowy nakłada się na wywóz dobra pracochłonnego. Wtedy rośnie zatrudnienie i produkcja w dziedzinach kapitałochłonnych. Wskutek relatywnych zmian cen czynników wytwórczych przyrosty eksportu tych dóbr są zarazem większe niż przyrosty eksportu dóbr pracochłonnych. Odwrotnie kształtuje się sytuacja w imporcie. Z tym, że suma odpowiednich przyrostów jest mniejsza niż rozmiary handlu zagranicznego przed wprowadzeniem podatku eksportowego czy też innego typu parataryfowego instrumentu ograniczania eksportu (także importu).

W eksporcie w przypadku podatków problemem jest nie tyle ich stosowanie, co zwalnianie z podatków w krain eksportującym i obciążanie podatkiem w kraju importującym.

Subwencje (subsydia) eksportowe

Mianem subwencji eksportowych określa się wszelkie premie, ulgi i ułatwienia udzielane przez państwo przedsiębiorstwom krajowym w celu zachęcenia ich do eksportu i zwiększania ich zdolności konkurencyjnej na rynkach zagranicznych. Chodzi przede wszystkim o stworzenie tym przedsiębiorstwom możliwości obniżania cen eksportowych bez konieczności redukcji zysków.

Subwencje (subsydia) eksportowe dzielą się na bezpośrednie i pośrednie, przy czym starsze historycznie są subsydia typu bezpośredniego. Subwencje bezpośrednie są wypłacane eksporterom przez państwo i występują zazwyczaj w trzech następujących formach:

a) wypłata pewnych sum na rzecz eksportera w ustalonej proporcji do ilości lub wartości jego eksportu (tzw. ilościowa premia eksportowa);

b) zwrot eksporterowi różnicy między ceną wewnętrzną a ceną światową, gdy ta pierwsza wskutek jej podtrzymywania przez państwo jest wyższa od ceny światowej;

c) bezpośrednie finansowanie przez państwo niektórych wydatków ponoszonych przy prowadzeniu działalności eksportowej (np. wydatków na badania rynków zagranicznych, na akwizycję lub na transport), a więc odgórne finansowanie w sposób bezpośredni części kosztów ponoszonych przez eksportera (tzw. subwencja bezpośrednia redukująca koszty).

Subwencje pośrednie są mniej lub bardziej ukryte, zaś ich istota sprowadza się nie do bezpośrednich wypłat, lecz do udzielania przez państwo różnych ulg i ułatwień, które wpływają na obniżenie kosztów produkcji, bądź też stwarzają eksporterowi możliwość osiągnięcia zysków w innej niż eksport dziedzinie. Tego typu subsydia określa się też czasami mianem subwencji pośrednio redukujących koszty działalności eksportowej:

a)ulgi i ułatwienia o charakterze fiskalnym ( ulgi podatkowe)

b)ulgi i ułatwienia natury finansowo-kredytowej

c)posunięcia państwa obliczone na stworzenie eksporterowi krajowemu możliwości otrzymywania zysków w innej niż eksport dziedzinie.

Dumping

Pod pojęciem dumpingu rozumie się sprzedaż tego samego towaru na rynku zagranicznym po cenie niższej niż na rynku krajowym. warunkiem zaistnienia dumpingu jest — po pierwsze - wystąpienie rozdzielności (np. za pomocą barier handlowych) rynku krajowego i zagranicznego oraz — po drugie występowanie na rynku krajowym niedoskonałej konkurencji, obojętnie zresztą w jakiej postaci (monopolu, oligopolu itd.). Wtedy to możliwe jest uprawianie dyskryminacji cenowej, a zarazem nieuczciwego konkurowania, co próbuje się neutralizować m.in. poprzez stosowanie ceł antydumpingowych.

Skutki stosowania dumpingu są podobne do skutków stosowania subsydiów eksportowych (efekt cenowy, efekt produkcyjny, efekt handlowy itd.). Biorąc pud uwagę owe skutki, można jednak mówić o pewnych różnicach. Podstawowa różnica między subsydium i dumpingiem dotyczy podmiotu stosującego tę formę protekcji, a w konsekwencji także występowania lub też nie tzw. efektu fiskalnego i efektu redystrybucyjnego; subsydia finansuje po prostu rząd z budżetu państwa, natomiast dumping finansują przedsiębiorstwa na własny rachunek. Ale istotne są też inne aspekty. W pewnych okolicznościach stosowanie dumpingu przez przedsiębiorstwa określonego kraju może powodować uzyskiwanie dodatkowych dochodów

wzrost poziomu dobrobytu w kraju otoczenia gospodarczego dotkniętym praktykami dumpingowymi. Często bowiem dzieje się tak, że relatywnie wysoka względnie rosnąca cena dobra sprzedawanego poza granicami analizowanego kraju powoduje w tymże kraju przesunięcie się popytu na inne dobra, które często są przedmiotem importu. Jeśli jest to przy tym import na dużą skalę, wówczas w krajach otoczenia ma miejsce wzrost określonej produkcji i eksportu, ze wszystkimi tego skutkami (np. uruchomienie w krajach otoczenia mechanizmu mnożnika eksportowego). Ale w tychże krajach mogą także wystąpić efekty długookresowe. Chodzi głównie o to, że w kraju narażonym na trwały dumping ze strony partnerów pojawiają się często odpowiednie innowacje produktowe i/lub procesowe prowadzące do wzrostu poziomu międzynarodowej konkurencyjności, co ułatwia m.in. osiąganie dodatkowych korzyści z rozwoju wymiany międzynarodowej.

Pozataryfowe instrumenty regulowania eksportu

Kontyngenty eksportowe

Mianem kontyngentów eksportowych określa się posunięcia zmierzające do ograniczenia wolumenu wywozu bądź to przez bezpośrednie określenie jego rozmiarów, bądź też w sposób pośredni, tj. przez określenie wartości dopuszczalnego wywozu. Podobnie jak w przypadku importu, kontyngenty eksportowe można dodatkowo podzielić na globalne i stosowane wobec poszczególnych krajów, przy czym te drugie mogą być kontyngentami autonomicznymi bądź kontyngentami umownymi, tj. ustalonymi w ramach odpowiednich umów międzynarodowych. W skrajnych przypadkach kontyngenty eksportowe przyjmują postać embarga eksportu określonego dobra, większej ich grupy lub wszystkich dóbr.

Kontyngenty eksportowe są instrumentem symetrycznym względem kontyngentów importowych. W związku z tym można również mówić o symetryczności odpowiednich efektów, tj. efektu cenowego, produkcyjnego, konsumpcyjnego itd.

Licencjonowanie eksportu

Kontyngentowaniu. eksportu towarzyszy zazwyczaj jego licencjonowanie, które

pewnych sytuacjach może być kontyngentowaniem dyskrecjonalnym. Zazwyczaj jednak stosowanie kontyngentów eksportowych jest równoznaczne z ich licencjonowaniem w sensie ilościowym oraz jakościowym, tzn. jeśli uwzględnić efekty fiskalne licencjonowania. Są one podobne do efektów kontyngentowania, z tym, że w rachubę wchodzą dodatkowe koszty utrzymania odpowiedniego aparatu administracyjnego

„Dobrowolne” ograniczenia eksportu

Istota „dobrowolnych” ograniczeń eksportu sprowadza się do zmniejszenia przez eksportera — pod naciskiem importera — rozmiarów wywozu określonego dobra lub większej ich ilości, przy czym czasami określa się ponadto minimalny poziom cen. Owo zmniejszenie (ograniczenie) rozmiarów eksportu jest dobrowolne jedynie z nazwy. Praktycznie bowiem są one wymuszane przez odbiorcę pod groźbą zastosowania ostrzejszych i w związku z tym bardziej uciążliwych w skutkach restrykcji protekcjonistycznych. Poza tym „dobrowolne” ograniczenia eksportu są zazwyczaj efektem prowadzonych wcześniej odpowiednich negocjacji, w których kraj—eksporter dysponuje pewnymi, możliwymi do wykorzystania atutami. „Dobrowolne” ograniczenia eksportu zarówno dla importera, jak i eksportera powodują w zasadzie te same efekty, co kontyngenty importowe, a ściślej — kontyngenty importowe przydzielane poszczególnym krajom w odniesieniu do obrotów wybranymi artykułami w ramach określonych umów między partnerami. Są to zatem instrumenty dość rygorystyczne, ale możliwe do częściowego przynajmniej „obejścia” przez eksportera.

Pozataryfowe instrumenty równoległego

regulowania importu i eksportu

Ograniczenia dewizowe

Wyrazem szczególnie intensywnego protekcjonizmu, a zarazem daleko rozwiniętego interwencjonizmu państwowego w dziedzinie wymiany gospodarczej z zagranicą, są ograniczenia dewizowe, których istota sprowadza się do zniesienia swobody obrotu dewizowego między danym krajem a zagranicą i bezpośredniego kontrolowania przez odpowiednie władze całości zewnętrznych powiązań gospodarczych danego kraju. Chodzi z jednej strony o odgórne regulowanie napływu, z drugiej zaś odpływu dewiz, a poprzez to odgórne nadzorowanie rozmiarów i struktury wydatków dewizowych na rzecz krajów otoczenia w zależności od sumy uzyskiwanych od nich dochodów.

Przyczyny stosowania ograniczeń dewizowych są różne. Ogólnie jednak biorąc, wprowadza się je i stosuje wtedy, kiedy dany kraj ma do czynienia ze strukturalnym i chronicznym deficytem, którego finansowanie nie jest możliwe ze względu na brak odpowiedniej ilości dewiz i kiedy nie jest już wystarczające restrykcyjne oddziaływanie tak drastycznych środków protekcjonizmu, jak ograniczenia ilościowe czy też licencjonowanie importu, których stosowanie dotyczy zresztą jednego tylko elementu bilansu płatniczego, a mianowicie bilansu handlowego. Innymi słowy, chodzi o okoliczności, kiedy bez bezpośredniej interwencji państwa we wszystkie pozycje bilansu płatniczego mogłoby dojść do grożących katastrofą zmian cen (w tym kursu walutowego), stopy procentowej, zatrudnienia, produkcji i dochodu narodowego, przy małym prawdopodobieństwie dojścia do równowagi bilansu płatniczego na zasadzie działania mechanizmu przywracającego tę równowagę w sposób automatyczny.

Handel państwowy i zakupy rządowe

Istota handlu państwowego jako pozataryfowego instrumentu zagranicznej polityki ekonomicznej sprowadza się do tego, że odpowiednie władze krajowe rezerwują sobie prawo kontroli produkcji, zakupów importowych i eksportu niektórych towarów (np. broni, alkoholu czy też wyrobów tytoniowych). Z pewnych względów pozaekonomicznych (np. zdrowotnych czy humanitarnych) można usprawiedliwiać taki stan rzeczy

Przepisy domieszkowe i minimalne wymogi eksportowe

Istota tzw. przepisów domieszkowych sprowadza się do zobowiązania producentów krajowych (w tym inwestorów, włącznie z inwestorami zagranicznymi) do wykorzystywania w określonym procesie surowców, materiałów i półproduktów produkcji krajowej, co oddziałuje negatywnie na wolumen importu i powoduje zmiany jego struktury. Jest to tym bardziej istotne, że przepisom domieszkowym towarzyszą na ogół różnego typu ulgi oferowane przez odpowiednie władze państwowe producentom krajowym, w tym inwestorom zagranicznym. Na tym traci oczywiście budżet państwa udzielającego producentom ulg finansowych, ale przede wszystkim występuje wiele negatywnych skutków związanych ze sztucznym hamowaniem importu (np. hamowanie tempa postępu technicznego, względne obniżenie. poziomu konkurencyjności w skali. międzynarodowej i w ostatecznym efekcie trudności z rozwojem eksportu ze wszystkimi tego negatywnymi skutkami w ujęciu krótko .i długookresowym)

Stosowaniu przepisów domieszkowych towarzyszą najczęściej tzw minimalne wymogi eksportowe, których istota sprowadza się do odgórnego zobowiązania krajowych podmiotów gospodarczych do eksportu części własnej produkcji na rynki zagraniczne. Stosowanie tego instrumentu uzasadnia się najczęściej chęcią poprawy sytuacji w bilansie handlowym oraz bilansie płatniczym. Jest to jednak wyraźnie instrument protekcjonizmu, którego długookresowe, negatywne skutki są znane. Ogólnie rzecz biorąc, efekty stosowania minimalnych wymogów eksportowych są zbliżone do efektów dumpingu. Otóż, producent krajowy zobligowany do eksportu i konkurowania na trudniejszym rynku międzynarodowym dokonuje tego najczęściej poprzez podwyższenie ceny w imporcie i podwyższenie ceny na rynku krajowym, co jest równoznaczne ze zmniejszeniem się korzyści konsumenta.

Polityka i podstawowe instrumenty regulacji zagranicznych przepływów kapitału

Z dotychczasowych rozważań wynika jednoznacznie, że wśród instrumentów polityki regulacji międzynarodowych przepływów kapitału podstawowe znaczenie mają w warunkach gospodarki otwartej kurs walutowy i stopa procentowa. Ale na międzynarodowe przepływy kapitału można wpływać, wykorzystując wiele innych instrumentów, w tym ograniczenia dewizowe.

Cele polityki regulacji międzynarodowych przepływów kapitału są wielorakie, ale najważniejsze z nich to:

a) redukcja rozmiarów nadwyżki lub deficytu bilansu płatniczego i usuwanie w ten sposób problemów nadmiernej lub niedostatecznej płynności międzynarodowej danego kraju;

b) stabilizacja kursu walutowego;

c) przeciwdziałanie niepożądanym skutkom eksportu kapitału na kształtowanie się sytuacji na rynku pracy;

d) przeciwdziałanie niekorzystnym skutkom zagranicznych inwestycji bezpośrednich w sferze podziału dochodu narodowego i kształtowaniu się suwerenności danego kraju.

Istotnym zadaniem polityki regulacji międzynarodowych przepływów kapitału jest odgórne nadzorowanie kształtowania się równowagi bilansu płatniczego danego kraju i kształtowania się jego płynności międzynarodowej, tj. zdolności do bieżącego regulowania wszystkich zobowiązań wobec zagranicznych partnerów. W warunkach stałego kursu walutowego chodzi o właściwe kształtowanie podaży pieniądza na rynku wewnętrznym danego kraju.

są zazwyczaj traktowane jako co najmniej drugorzędne.

Przy prowadzeniu polityki regulacji międzynarodowych przepływów kapitału stosuje się wiele różnorodnych instrumentów. Część z nich to typowe instrumenty oddziałujące na kształtowanie się odpowiednich cen, część zaś to typowe instrumenty pozataryfowe. Te instrumenty są też czasami stosowane równolegle. W każdym razie do najważniejszych instrumentów polityki regulacji importu kapitału do danego kraju zalicza się zazwyczaj następujące:

a) globalne i/lub częściowe zakazy importu kapitału i/lub wybranych form napływu tego czynnika wytwórczego (np. zagranicznych inwestycji bezpośrednich);

b) limity udziałów zagranicznych właścicieli kapitału w różnorodnych przedsięwzięciach inwestycyjnych w danym kraju;

c) uzależnianie rozwoju zagranicznych inwestycji kapitałowych od uzyskania odpowiednich pozwoleń dotyczących skali i zakresu działalności, zameldowania odpowiedniego personelu itd.;

d) specjalne obciążenia podatkowe dla zagranicznych właścicieli kapitału;

e) nakaz oprocentowywania zagranicznych inwestycji kapitałowych lub zagranicznych kredytów w krajowych bankach;

f) obowiązkowe rezerwy zagranicznych środków kapitałowych w bankach danego kraju lub zagranicznych kredytów;

g) depozyty gotówkowe przy imporcie kapitału.

Instrumenty oddziałujące na wolumen, ceny i wartość obrotów stosuje się również przy realizacji polityki regulacji eksportu kapitału z danego kraju. Najczęściej

stosuje się wtedy:

a)globalne lub częściowe zakazy eksportu kapitału lub wybranych form jego wywozu (np. kapitału krótkoterminowego);

b) apele dotyczące „dobrowolnego” ograniczenia rozmiarów kredytów dla obcokrajowców, czy też dokonywania zagranicznych inwestycji bezpośrednich;

c) opodatkowanie zysków osiąganych przez właścicieli papierów wartościowych emitowanych za granicą i/lub kredytów bankowych udzielanych obcokrajowcom.

Polityka i instrumenty regulacji zagranicznych

przepływów pozostałych czynników wytwórczych

Podstawowym zasobem a zarazem czynnikiem warunkującym rozwój gospodarczy każdego kraju jest ludność i dlatego z reguły polityka ochrony i regulacji międzynarodowych przepływów ludności jest najbardziej rygorystyczna. Dotyczy to zarówno ochrony w sposób pośredni (tj. przez stosowanie określonych norm i standardów w odniesieniu do zagranicznej wymiany produktów używanych przez ludzi w procesach produkcji i konsumpcji), jak i w sposób bezpośredni (tj. przy imigracji i emigracji).

Istota pośredniej ochrony ludności w wymianie zagranicznej sprowadza się przede wszystkim do stosowania różnorodnych środków zagranicznej polityki handlowej. Chodzi w szczególności o pewne bariery parataryfowe, nazywane czasami barierami administracyjnymi (np. określone przepisy i normy zmierzające do zapewnienia bezpieczeństwa użytkownika różnorodnych dóbr, do ochrony zdrowia, ochrony środowiska naturalnego czy też ochrony konsumentów). Różnorodne przepisy administracyjne same przez się nie są barierami handlu międzynarodowego, ale prowadzą do nadmiernych wymagań jakościowych wobec importu i powodując dla partnerów wymiany powstawanie dodatkowych kosztów, często się takimi stają. W teorii i praktyce polityki regulacji międzynarodowych przepływów ludności główną rolę odgrywa jej „ochrona” bezpośrednia,” która przyjmuje przede wszystkim postać mniej lub bardziej widocznych ograniczeń ilościowych imigracji i emigracji, z całkowitymi zakazami migracji włącznie. Chodzi zazwyczaj o różnego typu utrudnienia administracyjne, które podwyższają koszty migracji i/lub prowadzą bezpośrednio do ograniczania jej intensywności oraz do odpowiedniego kształtowania jej itd. Inną cechą różnego typu barier międzynarodowych przepływów ludności jest ich zmienność w czasie i w przestrzeni. Polityka regulacji zagranicznych przepływów wiedzy technicznej jest w dużej mierze zbieżna z celami oraz instrumentami polityki regulacji obrotów towarami i usługami. Dotyczy to przede wszystkim polityki regulacji międzynarodowych obrotów wiedzą techniczną ucieleśnioną w towarach. Z kolei w przypadku regulowania międzynarodowych obrotów wiedzą techniczną nieucieleśnioną stosuje się wiele instrumentów z zakresu polityki ochrony ludności i polityki kontroli jej przepływów, jako że właśnie ludzie z określonymi zdolnościami i umiejętnościami są najdoskonalszymi nośnikami wiedzy technicznej. Ale w polityce regulacji jej transferu stosuje się wiele instrumentów Są to instrumenty stosowane bezpośrednio na granicach ekonomicznych i politycznych (np. zakazy wywozu i/lub przywozu określonych nośników wiedzy, instrumenty kontroli rozmiarów i struktury rozwoju jej różnorodnych kanałów, z drugiej zaś (zresztą częściej), instrumenty z zakresu polityki wewnętrznej, które na pozór nie mają nic wspólnego z zagraniczną polityką ekonomiczną (np. różnorodne przepisy prawa patentowego poszczególnych krajów, przepisy dotyczące prawa własności zdobyczy intelektualnych, prawa autor- sicie).

Główne instrumenty i zasady realizacji międzynarodowej

polityki ekonomicznej we współczesnej gospodarce światowej

Klauzula narodowa

Istotnym instrumentem realizacji idei wolnego rynku i handlu, równości wymiany, wzajemności ustępstw i niedyskryminacii w stosunkach międzynarodowych jest przede wszystkim tzw. klauzula narodowa (KN). Zgodnie z tą klauzulą towarów importowanych (także towarzyszących im usług) nie można traktować gorzej niż analogicznych towarów krajowych. Jest to zatem swego rodzaju zobowiązanie w skali międzynarodowej do niedyskryminacyjnego traktowania zagranicznych towarów i usług oraz zagranicznych usługodawców na rynku wewnętrznym danego kraju. Zobowiązanie to dotyczy w szczególności stosowania podatków oraz transakcji kupna—sprzedaży na rynku wewnętrznym. KN jest raczej zobowiązaniem bezwzględnym. Możliwe jest jednak wynegocjowanie na forum WTO pewnych odstępstw, zwłaszcza w przypadku handlu usługami.

Klauzula największego uprzywilejowania

Kolejnym, istotnym instrumentem międzynarodowej polityki ekonomicznej, a za

razem liberalizacji handlu międzynarodowego towarami i usługami, jest klauzula

największego uprzywilejowania (KNU). Klauzula ta oznacza zobowiązanie się do

traktowania partnera handlowego lub też większej ich grupy nie gorzej niż jakiejkolwiek najbardziej uprzywilejowanego kraju. W przeciwieństwie do KM nie oznacza więc ona zobowiązania do traktowania zagranicznych towarów i usług w sensie

absolutnym, lecz w sensie względnym, tj. w porównaniu z traktowaniem towarów

usług z innych krajów. Dla przykładu, jeśli kraj B korzysta w kraju A z KNU, to może,

teoretycznie biorąc, nie uzyskać żadnego przywileju w kraju A. Uzyska go dopiero

wtedy, gdy jakikolwiek inny kraj otrzyma go w kraju A. Ten bowiem „inny kraj” staje

się wtedy krajem najbardziej uprzywilejowanym i kraj B, na mocy KNU, powinien

otrzymać także przywilej od kraju A. Jeśli więc kraj A obniży np. cło w stosunku do

importu z kraju C, to tę zniżkę celną musi bez żadnych warunków, w sposób automatyczny przyznać krajowi B. Z pewnymi wyjątkami, to samo obowiązuje w handlu

usługami i w odniesieniu do działalności usługodawców.

Wyjątki:

a) preferencje celne udzielone sobie w przeszłości przez kraje o specjalnych powiązaniach ekonomicznych, politycznych czy nawet historycznych

b) ustępstwa celne i pozacelne udzielane sobie wzajemnie przez kraje członkowskie regionalnych ugrupowań integracyjnych, zwłaszcza stref wolnego handlu i unii celnych, a także w ramach tzw. małego ruchu granicznego;

c) system powszechnych preferencji celnych tj. system odpowiednich preferencji przyznanych w latach siedemdziesiątych XX wieku krajom słabo rozwiniętym przez kraje rozwinięte gospodarczo;

d) ustępstwa WTO w zakresie handlu usługami dla krajów, które wcześniej zgłosiły chęć ich osiągnięcia.

Klauzula stabilności kursów walut i pełnej ich wymienialności

W świetle teorii klasycznej i neoklasycznej idealnym rozwiązaniem dla całej gospodarki światowej jest wolny rynek i handel oraz pełna wymienialność walut narodowych. Na tym bazuję postanowienia dotyczące celów utworzonego w 1944 roku Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW). Zgodnie z art. I Statutu MFW jego cele sprowadzają się do następujących zadań:

a) popierania międzynarodowej współpracy walutowej, dzięki powołaniu stałej instytucji tworzącej mechanizm konsultacji i współpracy w dziedzinie międzynarodowych problemów walutowych;

h) pomocy w ustanowieniu systemu rozliczeń multilateralnych w zakresie transakcji bieżących oraz eliminacji ograniczeń walutowych, które przeszkadzają w rozwoju handlu światowego;

c) czasowego oddawania w dyspozycję krajów członkowskich MFW odpowiednich. środków w celu korygowania nierównowagi bilansu płatniczego, bez konieczności uciekania się do środków szkodliwych dla narodowej i międzynarodowej prosperity;

d) zmniejszania rozmiaru i skracania okresu trwania nierównowagi bilansu płatniczego

Realizacja klauzuli stabilności kursów i dążeń do ich pełnej wymienialności ma miejsce nie tylko poprzez działalność MFW, ale także kilku innych organizacji i instytucji międzynarodowych, zwłaszcza IBRD oraz OECD.

Instytucjonalne formy regionalnych ugrupowań integracyjnych

Można wyróżnić następujące, instytucjonalne formy regionalnych ugrupowań integracyjnych:

a) strefa wolnego handlu;

b) unia celna;

c) wspólny rynek;

d) unia monetarna;

e) unia ekonomiczna;

f) unia polityczna:

g) pełna integracja ekonomiczna i polityczna

Strefa wolnego handlu jest najprostszą instytucjonalnie formą regionalnej integracji gospodarczej, a zarazem najprostszą formą ucieleśnienia dążeń do realizacji idei wolnego handlu w wymiarze światowym. Stanowi ona instytucjonalnie zorganizowane „drugie najlepsze rozwiązanie” w stosunku do pełnej wolności rynku i handlu. W wymiarze światowym (globalnym) jej tworzenie i funkcjonowanie jest zgodne z filozofią wolnego rynku i handlu. Brak ograniczeń w obrocie handlowym.

Unia celna jest również „drugim najlepszym rozwiązaniem” na drodze do realizacji idei wolnego handlu w świecie stanowi ona jednak rozwiązanie bardziej zaawansowane w tym sensie, że członkowskie unii celnej nie tylko w pełni liberalizują wzajemne obroty handlowe, ale dodatkowo ujednolicają poziom stawek celnych oraz innych bakier w stosunku do krajów trzecich, co jest równoznaczne z prowadzeniem wobec nich wspólnej polityki handlowej.

Kolejną instytucjonalną formą regionalnej integracji gospodarczej jest wspólny rynek. Istota pełnego wspólnego rynku sprowadza się do całkowitego usunięcia różnorodnych barier swobodnego przepływu nie tylko dóbr i usług, alei czynników wytwórczych między krajami członkowskimi określonego ugrupowania integracyjnego. Głównym celem jest osiągnięcie optymalnej alokacji zasobów produkcyjnych, zwłaszcza siły roboczej, kapitału i wiedzy technicznej. Mają temu sprzyjać intensywne przepływy tych czynników we wszystkich możliwych przekrojach ze znanymi tego konsekwencjami.

Unia monetarna, zwana też walutową, jest na gruncie ściśle teoretycznym logicznym uzupełnieniem unii celnej oraz wspólnego rynku, i to z wielu różnorodnych punktów widzenia. Na gruncie ściśle teoretycznym unię monetarną można zdefiniować jako integrację szeroko rozumianego rynku kapitałowego oraz unię kursową. Przez integrację rynku kapitałowego rozumie się przy tym brak jakichkolwiek przeszkód przy międzynarodowych przepływach kapitału, łącznie z przekazywaniem dochodów z tytułu jego wykorzystania (dochodów z kapitału pożyczkowego i produkcyjnego). Istota unii kursowej sprowadza się z kolei bądź to do ostatecznego, pełnego zafiksowania kursów walut narodowych integrujących się krajów, bądź też do wprowadzenia jednej, wspólnej waluty W każdym razie kraje członkowskie regionalnej unii monetarnej muszę wypełniać zobowiązania krajów uczestniczących w strefie wolnego handlu, w unii celnej, we wspólnym rynku czynników wytwórczych, i dodatkowo realizować zobowiązania z zakresu wspólnej polityki monetarnej oraz fiskalnej. Pewne jest w każdym razie to, że unia monetarna zobowiązuje kraje członkowskie do ujednolicenia polityki emisji pieniądza oraz metod interwencji na rynku pieniężnym.Unia ekonomiczna jest rozwiązaniem instytucjonalnym będącym swego rodzaju zwieńczeniem osiągnięć pełnej strefy wolnego handlu, pełnej unii celnej, pełnego wspólnego rynku oraz pełnej unii walutowej unii będącej swego rodzaju „sercem” pełnej unii gospodarczej. Ze względu na ten fakt unię ekonomiczną nazywa się niekiedy unią ekonomiczno-monetarną. W każdym razie bez pełnej unii monetarnej trudno sobie wyobrazić funkcjonowanie pełnej unii ekonomicznej, w której ramach jest prowadzona jednolita polityka przepływu produktów oraz czynników wytwórczych w obrębie danego ugrupowania i w jego stosunkach z krajami nieczlonkowskimi. Chodzi o to, by postępowanie podmiotów gospodarczych w krajach ugrupowania integracyjnego nie było różnicowane przez odmienną politykę ekonomiczną prowadzoną przez te kraje. Inaczej rzecz ujmując, pełna unia ekonomiczna jest efektem w całości zintegrowanej (wspólnej) polityki ekonomicznej krajów członkowskich danego ugrupowania integracyjnego, w tym polityki fiskalnej i szerzej rozumianej polityki budżetowej.

Unia polityczna, zwłaszcza pełna, jest dzisiaj kategorią możliwą tylko do wyobrażenia. Jest to kategoria rozumiana jako pełna harmonizacja (pełne dopasowanie) polityki wewnętrznej i zagranicznej integrujących się krajów. W przypadku pełnej polityki wewnętrznej chodzi zwłaszcza o wspólną organizację życia publicznego oraz form udziału osób fizycznych i prawnych tym życiu jeśli natomiast chodzi o pełne dopasowanie polityki zagranicznej, to powinna ona znaleźć swoje odzwierciedlenie we wzajemnym poparciu, wzajemnych sojuszach i we wzajemnej tolerancji ludności integrujących się krajów.

Wreszcie pełna integracja ekonomiczna rozumiana jako scalony gospodarczo i politycznie organizm, który funkcjonuje jako podmiot międzynarodowego życia gospodarczego i politycznego oraz wyróżnia się na tle innych podmiotów, zwłaszcza poszczególnych krajów, całkowitym ujednoliceniem w skali międzynarodowej podstawowych reguł i zasad funkcjonowania gospodarki, a także polityki wewnętrznej i zagranicznej. Jest to instytucjonalna forma integracji o szczególnych cechach, z których najważniejsze są dwie. Po pierwsze, zarówno w ujęciu statycznym, jaki dynamicznym, zgodne są ze sobą cele procesu integracyjnego. Po drugie, w skali ugrupowania integracyjnego następuje pełne ujednolicenie metod, instrumentów i różnego typu środków (głównie finansowych) osiągania tych celów.

---