SZCZĘŚCIE MIĘDZY PRAGNIENIEM SZCZĘŚCIA OSOBISTEGO A OBOWIAZKIEM WOBEC KRAJU I SPOŁECZEŃSTWA W ŻYCIU BOHA(1)

Postawę, według której najważniejsze jest dobro ogółu, nazywamy prometeizmem. Nazwa ta pochodzi od greckiego boga, Prometeusza, który stworzył ludzi z gliny i łez, dając im ciało i uczucia. Następnie, poświęcając swoje dotychczasowe życie, wykradł dla nich ogień z siedziby bogów, Olimpu. Za swój czyn został wygnany i skazany na utratę swoich boskich przywilejów. Motyw poświecenia dla kraju i społeczeństwa kosztem szczęścia prywatnego był wykorzystywany na przestrzeniu wieków wielokrotnie. Najlepsze podłoże w przypadku literatury polskiej znalazł on w literaturze romantycznej i młodo-polskiej.
Adam Mickiewicz, będący jednym z najbardziej utalentowanych poetów swojego pokolenia, stworzył wizerunek dwóch bohaterów romantycznych o cechach prometejskich. Są to Konrad Wallenrod, oraz Gustaw-Konrad z III części Dziadów. Ich losy ukazane przez autora ukazują nam konieczność wyboru między szczęściem prywatnym, a sprawami wagi narodowej oraz związane z tym konsekwencje.
Konrad Wallenrod, a dokładniej Walter Alf, gdyż takie było jego prawdziwe imię, był młodym Litwinem, który w dzieciństwie został porwany rycerzy zakonnych. Wychowany przez mistrza Zakonu Krzyżackiego stał się niemal idealnym rycerzem średniowiecznym. W czasie jednej z wypraw udało mu się zbiec do rodaków. Będąc człowiekiem dobrym i szlachetnym ułożył sobie życie i poślubił piękną Aldonę. Widząc jednak ciągłe klęski swojego narodu, młody Alf postanowił powrócić do Krzyżaków, którym poprzysiągł zemstę. Tam jego odwaga, honor oraz mądrość sprawiły iż został wybrany następnym mistrzem zakonu. Wykorzystując dane mu możliwości, poprzez nieudolne prowadzenie najazdu na Litwę, naumyślne nie uniknie zasadzek i prowadzenie bezmyślnej taktyki wojskowej uzyskał swój cel - Zakon legł w gruzach. Konrad zapłacił jednak wysoką cenę - stracił całe swoje życie oraz ukochaną żonę, która po jego śmierci umarła z rozpaczy. Postawa prezentowana przez Wallenroda świadczy o tym, że dla tego bohatera nade wszystko liczył jego naród-Litwa. Poświęcił swoje życie - wybrał obowiązek wobec kraju, który w jego sercu znaczył więcej niż każde inne dobro ziemskie.
Drugim bohaterem Mickiewicza, którego losy zmusiły do podejmowania podobnej decyzji jest Gustaw, który w wyniku przemiany stał się Konradem. Do owej `metamorfozy' doszło w czasie snu poety, kiedy to zdecydował się włączyć o wolność narodu. Samo imię nawiązuje do pewnych tradycji romantycznych, bohaterów, którzy tak jak Wallenrod, poświęcają się dla narodu i społeczeństwa. Nie jest on jednak postacią prostą do zrozumienia. W Wielkiej Improwizacji zdaje się być pozbawiony zmysłów i racjonalnego myślenia. Bluźni przeciwko Bogu i zrównuje się z nim. Nazywa sam siebie Miljonem, gdyż `cierpi i kocha za miliony' co ma symbolizować jego jednoczenie się z ludem, jego rodakami. Jego poświęcenie ma charakter metafizyczny i irracjonalny, poeta ten ma świadomość swojej wartości i niezwykłości, a zarazem obowiązków, z jakimi ta wybitność się wiąże. Konrad walczy na wielu płaszczyznach. Z Bogiem toczy bój o władze nad światem i ludźmi. Jednocześnie walczy on z siłami ciemności, diabłami, które czyhają na jego duszę aby skusić go do bluźnierstw przeciwko Bogu. Ostatnią z batalii jakie przeprowadza Konrad jest walka z samym sobą o zachowanie zdrowych zmysłów. Bohater ten choć się stara, jest bezsilny, a jego starania nie odnoszą skutku. Mimo wszystko poświęca cała swoją energię aby wywalczyć poprawę sytuacji. Życie jego duszy wisi na włosku kiedy pada zemdlony po starciu słownym z Bogiem
Nieco odmienne, jeśli chodzi o atmosferę, są dzieła Stefana Żeromskiego. Fakt iż tworzył on aż dwa okresy literackie później, czyli w młodej Polsce, wpłynął wyraźnie na sposób przedstawionych przez niego postaci i sytuacji. Choć zbliżona tematycznie do romantyzmu, młoda polska kładła większy nacisk na problemy społeczne takie jak choroby czy też bieda. Dzieła Żeromskiego charakteryzują się naturalizmem, którego ideą było ukazanie rzeczywistości jakby ze zdjęcia. Dwa utwory Żeromskiego, które nawiązują do tematu tej pracy to Siłaczka i Ludzie bezdomni.
Pierwszy z dwóch utworów to krótka lektura omawiana jeszcze w szkole podstawowej. Jej bohaterami są przyjaciele z lat studenckich - doktor Paweł Obarecki i nauczycielka Stanisława Bozowska. Na zasadzie skrajnego kontrastu Żeromski ukazał konflikt szczęścia prywatnego z dążeniem do dobra ogółu. W przypadku Pawła ideały z młodości, wspólne zresztą z ideałami Stasi, okazały się niczym wobec słabej woli i lenistwa doktora. Początkowo starał się prowadzić działalność zgodna ze swoimi wcześniejszymi przekonaniami, które wychwalały prace u podstaw i działalność społeczną. W końcu jednak wygrała w nim bierność i chęć trwania przy najlżejszej linii oporu. Wszedł on do spółki z wioskowym aptekarzem, który wyłudzał od prostych ludzi pieniądze za nic nie warte krwi. Zupełnie inaczej potoczyły się losy Stanisławy. Po ukończeniu studiów została nauczycielką i wyjechała na wieś do Obrzydlówka, gdzie w pełni poświęcenia, nauczała ludzi biednych i pozbawionych innych możliwości poznania świata. Jej praca, mimo tego, że żyła w skrajnej nędzy, sprawiała jej ogromną przyjemność. Koniec okazuje się nieco zaskakujący. Otóż właśnie ona, która uczyniła tyle dobra dla ludzi, umiera na tyfus. W wyniku zbiegu okoliczności doktorem który przybywa do niej okazuje się nie kto inny tylko jej narzeczony, doktor Obarecki. Nawet śmierć młodej nauczycielki nie zdołała odmienić tego mężczyzny. Okazuje się on przedkładać własne dobro nad możliwość zmiany czegokolwiek w otaczającym go świecie.
Ludzie bezdomni to nowela, która przysporzyła Żeromskiemu wielu zwolenników i sympatyków. Przedstawione w niej wydarzenia to nic innego jak prezentowana przez bohaterów Mickiewicza postawa prometejska. Głównym bohaterem jest doktor Tomasz Judym. Wywodzi się on z biednej rodziny lecz szczęśliwym trafem udaje mu się ukończyć studia medyczne i wyjechać na praktyki do Paryża. Mężczyzna ten poświęca całe swoje życie aby ratować chorych. W czasie trwania akcji utworu los daje mu parę możliwości ustatkowania się i prowadzenia spokojnego życia. On jednak wybiera bezdomność - `Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca z miłością, dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory. Muszę wyrzec się szczęścia. Muszę być sam jeden. Żeby obok mnie nikt nie był nikt ,mnie nie trzymał!' Tym samym odrzuca najbliższą jego sercu, kochającą go z wzajemnością, Joasię Podborską, która jest jego szansą na szczęśliwe życie. Wbrew pozorom pobudki, kierujące doktorem, nie są tak piękne jakby to wyglądało na pierwszy rzut oka. Kierując się kompleksem niższości pragnie zlikwidować stan z jakiego sam się wywodzi, czyli ludzi żyjących w skrajnej nędzy. To dlatego Judym chce poprawić ich los. W tym momencie można by się zastanowić czy wybór drogi na jaką zdecydował się ten bohater jest rzeczywiście dobrem ogółu. Być może jest to jedynie `efekt uboczny, a prawdziwym celem jest zerwanie z przynależnością do stanu biedoty, który w oczach Judyma jest czymś hańbiącym. W ostatnim rozdziale symbolem jego wnętrza jest rozdarta sosna. Nie wiadomo jaką drogę wybierze doktor i czy wyciągnie naukę z dotychczasowych doświadczeń. Dzieła, opowiadające o losach wyżej opisanych postaci, powstały z myślą o zademonstrowaniu narodowi drogi do poprawy warunków życia w jakich przyszło żyć ludziom ówczesnym. W czasach nam obecnych możemy zaobserwować analogie do problemów przed jakimi stanęli bohaterowie wymienionych przeze mnie utworów i wyciągnąć odpowiednie wnioski. Myślę, że konieczność wyboru między własnym szczęściem, a dobrem ogółu, jest bardzo trudna do rozwiązania. Każdy człowiek bowiem, ma w sobie coś z egoisty, dąży w życiu do osiągnięcia szczęścia. I choć w wielu przypadkach może wydawać się, że poświęca się dla innych, w gruncie rzeczy możemy być pewni, że robi to także dla siebie, aby zaspokoić swoje potrzeby i czerpać z tego satysfakcje. Oczywiście są pewne wyjątki, ale to w naszych czasach już chyba przeszłość. Nie ma już bowiem bohaterskich Konradów czy tez szlachetnych Stanisław Bozowskich. Takie postawy w których ktoś poświęca się dla dobra innych, choć zasługują na najwyższą pochwałę i szacunek, uznawane są za dziwne i nienormalne.