WYCHOWANIE W PESPEKTYWIE WIELOKULTUROWOŚCI: KU MIĘDZYKULTUROWEJ TOŻSAMOŚCI

Twój Chrystus - Żydem;

Twoje auto - Japończykiem;

Twoja pizza - włoska;

Twoja demokracja - grecka;

Twoja kawa - brazylijska;

Twój urlop - turecki;

Twoje liczby - arabskie;

Twoje pismo - łacińskie;

I tylko Twój sąsiad - cudzoziemcem?

EDUKACJA OBRONNA II:

FOTYGA MARCIN

TYKWIŃSKI MACIEJ

Żyjemy w XXI wieku, w którym świat stał się globalną wioską, Polska funkcjonuje w ramach wielu organizacji międzynarodowych, a my- jej obywatele deklarujemy się również mieszkańcami Europy, Świata. Wszyscy, zatem tworzymy tę międzykulturową całość i nieustannie uczymy się ją doskonalić.

Współczesnym wychowawcom przychodzi zatem realizować trudne zadanie kształtowania rozwoju młodych ludzi, dopiero co wchodzących w ten zróżnicowany, a przy tym tak bardzo ujednolicony świat. Kategoria kultury ( w tym między-, multi-, ponad-, inter-, trans-, kulturowości) jest na trwale wpisana w refleksję o/ w wychowaniu, które to pomaga w poznawaniu, rozumieniu i kreowaniu kultury.

Fakt istnienia wielu kultur jest niezaprzeczalny, jednak pytanie odnośnie tego, w jaki sposób ustosunkować się do nich i w jakim nastawieniu wychowywać nastręcza już licznych problemów, np., „ku jakim wartościom i kulturom wychowywać?”, „ku naszym, czy innym?”, „ku różnicom, czy wspólnym cechom?”. Przed wychowującym staje więc ciężki i trudny orzech do zgryzienia, gdyż ma on pomóc człowiekowi, szczególnie młodemu, w odnalezieniu się w świecie współkreowanym przez interkulturowe zjawiska.

Termin „kultura”, wywodzi się z łacińskiego „cultura agri”, co oznacza uprawę ziemi. Wymiar filozoficzny nadał temu stwierdzeniu Cyceron, który odniósł je do „uprawy umysłu” („cultura animi”). Od tego czasu zaczęto kulturę stosować w wielu znaczeniach:

1. Materialna i umysłowa działalność społeczeństw i jej wytwory. (internetowy słownik PWN)

2. Produkt współżycia ludzi, który powstaje w toku ich wzajemnego oddziaływania i współdziałania, a trwając przez pokolenia rozwija się i wzbogaca w procesie historycznej tradycji. (Kłoskowska)

3. Rzeczywistość myślowa, zespół wartości i reguł interpretacji.

4. System reguł technologiczno- użytkowych, dzięki którym czynności o jednakowych sensach są wykonywane w grupach w sposób podobny i dają wytwory o podobnych cechach. (Mamzer)

Podczas wychowywania niezmiernie ważne staje się poznanie innych kultur oraz jednostek, grup, społeczeństw je kultywujących. Poznanie inności kultur wiąże się z uświadomieniem sobie istnienia zjawiska wielokulturowości i możliwych interakcji z tymi kulturami.

Wielokulturowośc definiowana może być na wiele sposobów:

1. Związana z etnicznością, to stykanie się przedstawicieli przynajmniej dwóch różnych narodowości, zamieszkujących na tym samym terytorium

2. Całokształt stosunków społecznych i kulturowych we współczesnych społeczeństwach, wykraczający poza aspekt przestrzenny, ale z naciskiem na aspekt czasowy

3. Współwystępowanie na tej samej przestrzeni dwóch lub więcej grup społecznych o odmiennych cechach takich jak: wygląd zewnętrzny, język, wyznanie, układ wartości itd., które przyczyniają się do wzajemnego postrzegania odmienności z różnymi tego skutkami.

4. Transkulturowy charakter procesów wzajemnego uczenia się, włączania w obszar własnych standardów i wartości kulturowych wartości innych grup w sposób daleki od wymuszania lub asymilacji

Bardzo ważnym zjawiskiem są rodzaje interakcji pomiędzy tymi kulturami, które mogą przybierać różny kierunek.

Wg Mariana Golki występuje 6 takich stosunków:

1. Otwarty antagonizm połączony z agresją

2. Pasywny antagonizm z niechęcią

3. Segregacja jawna

4. Segregacja skrywana z niezrozumieniem

5. Koegzystencja pozorna

6. Asymilacja połączona z akceptacją

W nieco inny sposób kierunki interakcji w warunkach wielokulturowości postrzega Jerzy Nikitorowicz*:

* Źródło: Ewa Kubiak Szymborska, Dariusz Zając; „Podstawowe Problemy Teorii

Wychowania. Kontekst współczesnych przemian.”; Bydgoszcz 2006

Edukację międzykulturową natomiast J. Nikitorowicz przedstawia jako „proces oświatowo wychowawczy, którego celem jest kształtowanie odmienności kulturowych- od subkultur we własnej społeczności począwszy aż po kultury odległych przestrzennie społeczeństw- oraz przygotowanie do dialogowych interakcji z przedstawicielami innych kultur. Prowadzić to ma, drogą krytycznych refleksji, ku wzmocnionej własnej tożsamości kulturowej.”.

Taka edukacja prowadzić ma do otwarcia na inne kultury, próbie korespondowania między nimi, współdziałaniu, a nie na wartościowaniu antagonistycznie. Kultury są sobie równoprawne, podlegają jednak przemianom spowodowanym transmisją norm, wartości, wzorów.

Głównymi celami edukacji międzykulturowej wg Mirosława S Szymańskiego są:

1. Otwarośc wobec świata i porozumienie się w skali światowej między ludźmi o różnej rasie języku, religii, pochodzeniu, tradycji, stylu życia;

2. Zaangażowanie na rzecz pokoju, równości, braterstwa i solidarności we własnym kraju, jak i na całym świecie;

3. Opowiadanie się za sprawiedliwym światem bez wojen, wyzysku, ucisku i głodu;

4. Rozbudzenie świadomości ekologicznej

5. Pozbycie się wyższości kulturowej;

6. Dialog i negocjacje;

7. Znoszenie barier;

8. Poszanowanie, tolerancja, wyzbywanie się uprzedzeń, stereotypów, ksenofobii; dyskryminacji, rasizmu etc.

Edukacja w perspektywie międzykulturowości nie może wymagać wyzbycia się własnej kultury, odrzucenia ideałów, norm i wartości, w których jesteśmy zakorzenieni. Jednak odbywac się to powinno przy zrozumieniu racji innych, przy braku gloryfikacji tego, co „nasze' i przedkładaniu tego nad kulturę „Innych”. Nie jest to też przyzwolenie na to, by kultura (jakakolwiek) kierowała się tylko swoim własnym systemem wartości, gdyż oznaczałoby to zgodę na nieakceptowanie innych kultur lub bycie obojętnym wobec nich.

Pamiętać również musimy, iż zagadnienia multikulturowości, międzykulturowości i rozwoju międzykulturowej tożsamości są ściśle związane z problemami globalizacji, wspólnotowości i demokracji, którą scharakteryzować można jako rządy większości przy zachowaniu praw mniejszości.

Jesteśmy więc częścią światowego dziedzictwa, na co dzień korzystamy z wytworów wielu kultur, z wytworzonych przez nich produktów i usług. Jednak by współtworzyć w jak najwydajniejszy sposób zjawiska zachodzące na świecie musimy być do tego dobrze przygotowani i wyedukowani.

W perspektywie rozważań dotyczących istoty i celów edukacji międzykulturowej istotną kategorią jest tożsamość międzykulturowa.

Maciej Tykwinski

Międzykulturowa tosamość

Tożsamość narodowa - poczucie odrębności wobec innych narodów kształtowane przez czynniki narodowotwórcze takie jak: symbole narodowe, język, świadomość narodową, więzy krwi, stosunek do dziedzictwa kulturowego, kulturę, terytorium, charakter narodowy.

Poczucie tożsamości narodowej szczególnie ujawnia się w sytuacjach kryzysowych , gdy potrzebne jest wspólne działanie na rzecz ogólnopojętego dobra narodu, np. planowanie powstań narodowych.

Pozytywnym wyrazem tożsamości narodowej jest patriotyzm, negatywnym szowinizm.

Tożsamość osobista - bycie tym samym człowiekiem (tą samą osobą); bycie sobą, bycie tym, za kogo się podajemy. Tożsamość to więcej, niż identyczność, jednakowość - przykładowo dwóch braci bliźniaków może wyglądać identycznie, jednak każdy z nich będzie miał własną tożsamość. Fakt, że ktoś jest tą osobą, za którą się podaje, fakt, że ktoś nosi takie, a nie inne nazwisko. Dokument tożsamości to dokument wydawany obywatelowi przez władze państwowe, zawierający cechy posiadacza ( fotografię, dane personalne) i własne unikalne cechy (nazwa państwa, numer, organ wydający).

Istotną rolę w procesie budowania tożsamości międzykulturowej odgrywa sposób postrzegania różnic między kulturami przez jednostkę oraz sposób wykorzystywania tych różnic w kreowaniu własnej tożsamości. Na tym podłożu mogą rodzić się tendencje: asymilacyjne, ozolacyjne, liberalne -nastawione na tolerancję oraz radykalne -związane z traktowaniem kultur i relacji między nimi w kategoriach jawnej i ukrytej przemocy, której należy się sprzeciwiać, próbując ją eliminować.,

Schemat procesu kształtowania tożsamości międzykulturowaej*:

* Źródło: Ewa Kubiak Szymborska, Dariusz Zając; „Podstawowe Problemy Teorii

Wychowania. Kontekst współczesnych przemian.”; Bydgoszcz 2006

Marcin Fotyga

---