Produkt społeczny zajmuje się określeniem sposobów mierzenia działalności gospodarki jako całości.

I faza rachunku dochodu narodowego

Przedsiębiorstwa wytwarzają wyłącznie dobra i usługi konsumpcyjne dla zaspokojenia potrzeb gospodarstw domowych (brak prod dóbr inwestycyjnych)

Gosp zamknięta inaczej autarkiczna tzn. nie uczestniczy w żadnych powiązaniach o char międzynarodowym jest samowystarczalna

Gosp otwarta uczestniczy w handlu dobrami i usługami w międzynarodowych przepływach kap i siły roboczej Współczesne gosp. Są otwarte.

Zasób czynników wytwórczych jest stały Kap trwały nie zużywa się i jest wieczny. Rozmiary produkcji są stałe.

Ruch okrężny dochodów - 2 rodzaje przepływów. Pomiędzy gosp. Domowymi i przedsiębiorstwami. Pierwsze przepływy

I Rzeczowe - Przepływ d i usług konsumpcyjnych oraz czynników wytwórczych

II Pieniężne - Zapłata za dobra i usługi konsumpcyjne oraz za wykorzystanie czynników wytwórczych.

Gosp. Dom. Uzyskują dochody a przedsiębiorstwa przychody.

Dochody gosp. Dom. Są to płace procenty renty gruntowe zyski.

W modelu ruchu okrężnego - równość strumieni.

Stan równowagi gosp.

1 Wydatki na dobra i usługi muszą być równe dochodom gosp. dom

2 Wartość produkcji przedsiębiorstw powinna być równa wydatkom gosp. Dom. Na jej zakup tylko wtedy wszystkie towary zostaną sprzedane.

3 wartość produkcji powinna być równa dochodom gosp. domowych

Efekty zamkniętej gosp w ciągu roku mierzymy 3 miernikami

1 Wartość produkcji dóbr i usług

2 Dochód czynników wytwórczych - Poziomem dochodu gospodarstw domowych uzyskiwanych z udostępniania czynników wytwórczych

3poziom wydatków gosp.d na zakup dóbr i usług

Produkt krajowy brutto PKB - podstawowy miernik wielkości produkcji w skali makroekonomicznej

Dobra i usługi finalne - to takie których proces produkcji został całkowicie zakończony i trafiają one do ostatecznych odbiorców. Są to: wszystkie dobra i usługi konsumpcyjne kupowane przez gospodarstwa domowe oraz dobra i usługi inwestycyjne (kapitałowe) kupowane przez przedsiębiorstwa w celu powiększenia kapitału, a w konsekwencji rozmiaru produkcji (chale produkcyjne, budynki, maszyny, środki transportu)

Dobra i usługi pośrednie - przepływają z przedsiębiorstwa do przedsiębiorstwa podlegając w nim dalszemu przetwarzaniu lub uczestniczą w wytwarzaniu innych dóbr i usług są to: surowce materiały, półfabrykaty

PKB zaliczymy wyłącznie wartości dóbr i usług finalnych

Wartość przeniesiona - jest to wartość dóbr i usług pośrednich zużytych w danym przedsiębiorstwie w ciągu roku wartość ta powstaje poza badanym przedsiębiorstwem i jest ona przenoszona na wartość powstającego w danym przedsiębiorstwie produktu.

Wartość dodana - jest to przyrost wartości dóbr wytwarzanych w danym przedsiębiorstwie w wyniku określonego procesu produkcji czyli inaczej jest to nowa wartość powstająca w przedsiębiorstwie w wyniku pracy czynników wytwórczych w nim zaangażowanych. Składają się na nią: amortyzacja, kapitał przedsiębiorstwa, płace, zysk właścicieli.

Suma wartości przeniesionej wszystkich przedsiębiorstw równa jest wartości dóbr i usług pośrednich wytwarzanych w gosp. w ciągu roku.

Suma wartości dodanej wszystkich przedsiębiorstw równa jest sumie wartości dóbr i usług finalnych wytwarzanych w gospodarstwie w ciągu roku.

PKB w ujęciu wartościowym - jest sumą wartości dodanej wszystkich przedsiębiorstw w ciągu roku.

II faza rachunku dochodu narodowego -

przedsiębiorstwa wytwarzają dobra i usługi konsumpcyjne i inwestycyjne.

Wartość globalna lub obrót globalny - jest to suma wartości produkcji wszystkich przedsiębiorstw niezależnie od tego czy wytwarzają dobra i usługi finalne czy pośrednie

Wartość globalna zawiera wielokrotnie liczone przepływy dóbr i usług pomiędzy przedsiębiorstwami. Zmienia się ona pod wpływem zmian rozmiarów produkcji finalnej i pośredniej i pod wpływem zmian organizacyjnych w gospodarce.

Tendencja łączenia się przedsiębiorstw w większe jednostki gospodarcze. - zmniejsza ilość przepływów dóbr i usług między przedsiębiorstwami i obniża wartość globalną.

Tendencja podziału dużych na mniejsze jednostki - zwiększ ilość przepływów dóbr i usług pośrednich podwyższając wartość globalną

Oszczędnościami - jest to część dochodów uzyskanych przez gospodarstwa domowe w danym okresie która w tym samym okresie nie została wydana na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych.

Dochody są równe PKB - PKB = C+S - oszczędności.

C - Wydatki na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych gosp. d

Inwestycje są to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa w celu powiększania rozmiarów w przyszłości a zatem powiększenia zysków.

Równość inwestycji i oszczędności jest warunkiem równowagi gospodarki wytwarzającej dobra i usługi konsumpcyjne i inwestycyjne

W schemacie ruchu okrężnego dochodów powinna zostać zachowana równowaga (górnego i dolnego strumienia pieniężnego) PKB = C+S - rozdysponowanie dochodów gosp. d

PKB = C+I - (rzeczowa strona PKB) == C+S= C+I == S=I

Stopa procentowa to instrument przy pomocy którego można uzyskać zbieżność inwestycji i oszczędności.

Model gospodarki w której przedsiębiorstwa produkują dobra i usługi konsumpcyjne i inwestycyjne różnią się od poprzedniego

1. Przedsiębiorstwa produkują nie tylko dobra konsumpcyjne ale także inwestycyjne.

2. Przedsiębiorstwa inwestują powiększając swoje zdolności wytwórcze w związku z czym nieaktualne staje się założenie o niezmienności rozmiarów produkcji.

3. Gosp. d nie wydają całych swych dochodów na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych ale część oszczędzają.

4. Obok przepływów rzeczowych i pieniężnych pomiędzy przedsiębiorstwami i gosp. d pojawiły się przepływy dóbr inwestycyjnych pomiędzy samymi przedsiębiorstwami oraz strumienie odpływu i dopływu

III Faza rachunku dochodu narodowego -

Państwo jako podmiot gospodarczy. Uwzględniamy w rachunku dochodu narodowego wydatki i dochody państwa.

Dochody pochodzą z podatków.

Podatki bezpośrednie - inaczej dochody pobierane od dochodów gosp. d i przedsiębiorstw.

Podatki pośrednie - inaczej podatki od wydatków , które obejmują podatki obrotowe np. VAT

Podatki specjalne - np. akcyza, cła, podatek graniczny, od nieruchomości, spadków opłat skarbowych.

Podatek VAT - podatek od wartości dodanej

Wydatki państwa mogą być w 2 rodzajach

Wydatki na zakup dóbr i usług obejmują bieżące wydatki związane z finansowaniem sektora publicznego (strefa budżetowa), instytucji które wytwarzają usługi na rzecz sektora publicznego. Obejmują także: armię , wymiar sprawiedliwości - społeczeństwo z nich korzysta nieodpłatnie. Ponadto są to wydatki na inwestycje w sektorze publicznym czyli budowa szkół, szpitali, zakup broni oraz inwestycji tworzących infrastrukturę społeczną.

Płatności transferowe - to przepływ pieniędzy od 1 podmiotu gospod. Do innego, któremu nie towarzyszy odwrotny przepływ dóbr i usług ani nie powstają zobowiązania podmiotu otrzymującego pieniądze względem podmiotu płacącego.

Przykłady: Dotacje od przedsiębiorstw, renty, zasiłki, emerytury, podatki.

Płatnościami transferowymi budżetu na rzecz gosp. d są:

Wypłaty rent, emerytur, stypendiów, zasiłków socjalnych

Płatnościami transferowymi budżetu na rzecz przedsiębiorstw są:

Dotacje - subwencje,

Dotacje - to dofinansowanie z budżetu państwa bieżącej działalności wytwórczej wyłącznie przedsiębiorstw państwowych. Jest bezzwrotna.

Subwencja - to dofinansowanie z budżetu określonego przedsięwzięcia gospodarczego. Najczęściej inwestycji proekologicznych i badań naukowych. Subwencje mogą uzyskać przedsiębiorstwa państwowe i prywatne. Jest bezzwrotna.

Podatki bezpośrednie oraz płatności transferowe nie mają wpływu na aktualny poziom PKB. Służą redystrybucji (przesuwaniu części poprzednio wytworzonych dochodów od podmiotów gospod płacących podatki do podmiotów korzystających z pomocy państwa).

Płatności transferowych i podatków bezpośrednich nie uwzględniamy w Rachunku Dochodu Narodowego.

Wydatki rządowe na zakup dóbr i usług zwiększają PKB.

Państwo jest dodatkowym obok gosp.d i przedsiębiorstw nabywcą usług i dóbr finalnych. Zwiększa się produkcja rośnie PKB

Ceny netto czynników wytwórczych - wzór PKB = C+I+G Ceny rynkowe

Podatki pośrednie Nie powodują zwiększenia produkcji dóbr i usług finalnych w pojęciu ilościowym (fizycznym) natomiast powiększają produkcję a w konsekwencji PKB w ujęciu wartościowym ponieważ powodują podwyższenie cen płaconych przez nabywców w stosunku do cen otrzymywanych przez producentów. Wynika z stąd że PKB w ujęciu wartościowym może zmieniać się nie tylko pod wpływem wzrostu lub spadku fizycznych rozmiarów ale także pod wpływem zmian stóp podatków pośrednich , wprowadzenie nowych likwidacja istniejących.

Ceny producenta Ceny otrzymywane przez producentów nie zawierają podatków pośrednich noszą nazwę cen producenta.

Ceny netto i ceny czynników wytwórczych

PKB = C+I+G (CENY RYNKOWE)

Y=C-I+G+Te

Y - Produkt krajowy wyrażony w cenach czynników wytwórczych brutto

Te - Kwota wszystkich podatków pośrednich wpływających do budżetu państwa w ciągu roku.

PI = Y+B - Dochody osobiste gospodarstw domowych

B - Płatności transferowe z budżetu państwa

PI = Y+B +Td

Wzór na równość strumieni odpływowych opraz strumieni dopływowych

I Sposób

St(Td+Te)= Tt(G+B)

(Td + Te) - (G+B) = I - S

Z uwagi na fakt iż inwestycje i oszczędności kształtowane są wyniku indywidualnej decyzji przedsiębiorstw i gosp. d Przy zróżnicowanych motywach tych decyzji prawdopodobieństwo równości jest minimalna. Nie oznacza to jednak że gosp. d nie może osiągnąć stanu równowagi. Równanie drugie wskazuje że równowagę może przywrócić państwo ustalając w odpowiedni sposób relację pomiędzy swoimi dochodami i wydatkami.

Gdy inwestycje są większe od oszczędności - prawa strona dodatnia dla osiągnięcia równowagi dochody brutto państwa muszą być większe od jego wydatków. Rząd w takich przypadkach ogranicza wydatki.

Gdy inwestycje są mniejsze od oszczędności - dochody brutto muszą być o tyle samo mniejsze od wydatków od wydatków. Rząd przywraca równowagę powiększając swoje wydatki.

IV. Gospodarka jest otwarta

Następuje wpływ handlu zagranicznego oraz transportów, płatności z tytułu inwestycji zagranicznych w kraju i inwestycji krajowych za granicą na poziomie PKB.

Eksport - oznacza wywóz dóbr i usług za granicę. Towarzyszy temu napływ strumienia pieniądza do kraju. Stanowią zapłatę za wyeksportowane towary.

Eksport strumień dopływowy do ruchu okrężnego dochodów.

Import - Oznacza przywóz dóbr i usług do kraju. wypływ strumienia pieniądza z kraju, za granice.

Import jest strumieniem odpływowym

Udział gosp. d w handlu zagranicznym

Polega na tym ze wszelkie dobra i usługi kupowane przez gosp. d za granicą zostaną skonsumowane na miejscu czy przywiezione do kraju rodzinnego. Są elementem importu tego kraju. Natomiast z punktu widzenia tego kraju w którym zakupy te zostały dokonane jest to eksport.

Saldem bilansu handlu zagranicznego lub eksportem netto nazywamy: różnicę pomiędzy eksportem i importem.

X = Z - bilans handlu jest zrównoważony

X - wartość eksportu, Z - wartość importu

Eksport > import saldo bilansu dodatnie

Eksport < import saldo jest ujemne

W obu przypadkach bilans handlu jest zrównoważony.

W krótkich okresach czasu (kilkuletnich) we wszystkich krajach świata z wyjątkiem USA i Japonii występuje na przemian saldo dodatnie i ujemne.

W długich okresach kilkudziesięcioletnich zaczyna się tendencja do zrównoważenia handlu zagranicznego.

Pełny wzór PKB odnoszący się do całej gospodarki

Y = C + I + G ( X - Z) - Te

Ujęcie warunku równowagi pozwala stwierdzić że gospodarka osiąga równowagę gdy suma strumieni odpływowych będzie równa sumie strumieni dopływowych (wydatki państwa - eksport)

Ujęcie warunku równowagi wskazuje że nierówność inwestycji I oszczędności może być skompensowana w celu osiągnięcia warunku równowagi gospodarczej nie tylko dzięki odpowiedniej relacji dochodów i wydatków państwa ale także odpowiedniej relacji między eksportem i importem.

Przepływy kapitału - przyjmują postać inwestycji zagranicznych w kraju oraz inwestycji krajowych za granicą. Konsekwencją tych przepływów jest późniejszy transfer dochodów któremu nie towarzyszy przepływ towarów. Transfery te nie wpływają na PKB są jednak elementem kształtującym ogólne dochody podmiotów gospodarczych a w konsekwencji ich popyt.

Produkt Narodowy Brutto - jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez należące do nich czynniki wytwórcze.

Produkt Narodowy Brutto jest sumą PKB I dochodów netto z tytułu własności za granicą.

PNB = PKB ⁺_- NK - dochody netto z tytuł własności za granicą

Produkt Narodowy Brutto może być: =, <, > od PKB w zależności od wielkości dochodów netto z tytułu własności za granicą.

V faza rachunku narodowego

Amortyzacja - zwana inaczej spożyciem kapitału trwałego - jest miarą zmniejszenia się wartości istniejącego zasobu kapitału rzeczowego w danym okresie czasu. W rezultacie jego zużycia fizycznego lub ekonomicznego.

Ekonomiczne zużycie kapitału trwałego - jest skutkiem postępu technicznego. W jego wyniku funkcjonujący zasób kapitału staje się przestarzały technicznie I nieefektywny ekonomicznie.

Amortyzacja liniowa - w Polsce odzwierciedla jedynie zużycie fizyczne (okres amortyzacji = normatywnemu okresowi eksploatacji a stawki amortyzacji są jednakowe).

Amortyzacja Degresywna - wysokie stawki amortyzacji w pierwszych latach eksploatacji a coraz to niższe w następnych.

Odzwierciedleniem potrzeb odtworzeniowych kapitału jest amortyzacja jeżeli od wartości PNB - amortyzacja otrzymamy nowy miernik produktu społecznego PNN

PNN = PNB - A

Produkt Narodowy Netto - jest to ilość pieniędzy jaką dysponuje gospodarstwo na wydatki konsumpcyjne, inwestycyjne, rozwojowe po odłożeniu kwoty niezbędnej do utrzymania zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.

PNN nazywany jest także dochodem narodowym.

Ceny stałe to ceny wybranego momentu czasowego przy pomocy których dokonuje się przeliczeń wartościowych kategorii ekonomicznych zarówno wstecz jak i w perspektywie czasowej.

Odnosząc wartość wyrażoną w cenach bieżących (nominalna wartość) do wartości wyrażonych w cenach stałych (wartość realna) otrzymujemy wskaźnik zwany deflatorem.- obrazuje on zmiany cen jakie dokonały się pomiędzy momentem z którego przyjęto ceny stałe a momentem badania danej kategorii ekonomicznej.

PKB w cenach bieżących _{= Deflator PKB}

PKB w cenach stałych

Dla każdej kategorii ekonomicznej obliczamy odmienny deflator

Deflator jest > od jedności lub 100% to znaczy że w minionym okresie nastąpił wzrost cen.

Deflator jest < od jedności lub 100% to oznacza spadek cen.

PKB a w ślad za nim pozostałe mierniki wykazują następujące zasadnicze wady

1. Nie uwzględniają dóbr i usług wytwarzanych w gospodarstwach domowych (nie podlegają obrotowi rynkowemu)

2. Nie uwzględniają produkcji tzw. szarej strefy

3. Nie uwzględniają negatywnych skutków rozwoju cywilizacji (hałas, zanieczyszczenie środowiska, wyczerpywanie się zasobów naturalnych ziemi) oraz skutków tzw. plag społecznych (narkomanii, alkoholizmu)

4. Nie uwzględniają tzw. kwestii wolnego czasu.

Determinanty Produktu narodowego

Potencjalne rozmiary produkcji i PKB gospodarka osiąga wówczas gdy wszystkie dostępne czynniki wytwórcze są w pełni wykorzystane. Pełne wykorzystanie czynników wytwórczych oznacza że znajdują zatrudnienie w procesach wytwórczych wszystkie te czynniki wytwórcze których właściciele zaakceptowali ukształtowane na rynku ich ceny. Zgodzili się je udostępnić gospodarce. Stan pełnego zatrudnienia nie wyklucza sytuacji w której część czynników wytwórczych nie jest wykorzystana ponieważ ich właściciele uznali rynkowe ceny za zbyt niskie i nie zdecydowali się ich udostępnić

Niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych to stan w którym mimo akceptacji cen właściciele czynników wytwórczych nie mogą znaleźć dla nich zatrudnienia. . Przyczyną jest zbyt niski popyt na czynniki wytwórcze. Niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych oznacza że faktyczne rozmiary produkcji i PKB są niższe od potencjalnych. Jest to sytuacja najczęściej spotykana w gospodarkach rynkowych We współczesnych gospodarkach rynkowych pełne wykorzystanie czynników wytwórczych może wystąpić ale nie musi tylko w szczytowej fazie cyklu koniunkturalnego w pozostałych fazach wykorzystanie czynników wytwórczych jest niepełne. Różnice pomiędzy potencjalnym a rzeczywistym PKB nazywamy depresyjną luką dochodową.

Od czego zależy popyt konsumpcyjny i inwestycyjny?

Poziom wydatków konsumpcyjnych czyli popyt konsumpcyjny gosp. dom zal od poziomu ich dochodów rozporządzalnych oraz od proporcji w jakich te dochody są dzielone pomiędzy konsumpcję a oszczędności. Zdolność tą opisuje funkcja konsumpcji. Ilustruje zmienną planowaną wielkość wydatków gosp. domowych przy każdym poziomie dochodów.

o

Funkcja konsumpcji jest w uproszczeniu linia prostą nachyloną w stosunku do osi odciętych pod pewnym kontem. Rozpoczyna się ona powyżej układu współrzędnych na osi rzędnych. Oznacza to że nawet w sytuacji całkowitego baraku dochodów społeczeństwo musi konsumować minimalną ilość dóbr i usług zapewniającą przynajmniej możliwość przeżycia. Nazywamy to konsumpcją autonomiczną czyli niezależną od poziomu dochodów można je utożsamić z minimum egzystencji.

Nachylenie funkcji konsumpcji względem osi odciętych (kąt alfa) zależy od tego jaką część dochodów gospodarstwa są skłonne przeznaczyć na powiększenie konsumpcji a jaką na oszczędności. Relację delta X przez delta Y nazywamy krańcowa skłonnością do konsumpcji albo marginalną. Informuje ona o tym o ile wzrośnie konsumpcja gdy dochody gospodarstw domowych wzrosną o 1 zł a także jaka część dodatkowego dochodu społeczeństwo skłonne jest przeznaczyć na powiększenie konsumpcji .

W przypadku uproszczonej prostoliniowej konsumpcji KSC jest stała przy każdym poziomie dochodów. W rzeczywistości funkcja konsumpcji nie jest linią prostą

Powyższy kształt funkcji konsumpcji oznacza że KSC zmienia się w zależności od poziomu dochodów. Przy niskich dochodach KSC jest wysoka i sięga jedności W miarę wzrostu dochodów KSC spada Prostoliniową funkcją konsumpcji można wyrazić wzorem

C= a+KSC*Y

Przy określonym poziomie konsumumpcji autonomicznej konsumpcja całkowita zależy od poziomu dochodów oraz od krańcowej skłonności do konsumpcji.

Oszczędności jest to część dochodów uzyskanych w danym okresie czasu która w tym samym okresie nie została wydana na zakup dóbr i usług. S=Y-C Przy braku dochodów oszczędności wynoszą - a Ujemne oszczędności oznaczają zmniejszenie się oszczędności społeczeństwa zgromadzonych w okresach poprzednich lub jego zadłużania się.

Wzrost oszczędności w miarę wzrostu dochodów wyrażony relacją delta S przed delta Y nazywamy krańcowa skłonnością do oszczędzania albo krańcową stopą oszczędności

Tg B = delta S przez deltaY - KSS - określa nachylenie funkcji oszczędności w stosunku do osi odciętych Wzór na prostoliniową funkcję oszczędności S = a+KSS*Y

Pomiędzy KSS i KSC istnieją zależności wyprowadzimy je matematycznie.

Uzupełniają się do jedności lub 100% oznacza to że wzrost którejkolwiek z nich wymaga zmniejszenia drugiej Przy danym poziomie konsumpcji wzrost konsumpcji wymaga zmniejszenia oszczędności. A wzrost oszczędności może nastąpić tylko kosztem zmniejszenia konsumpcji

Rozmiary inwestycji gosp. Dom mają charakter autonomiczny czyli są niezależne od aktualnego poziomu dochodów podmiotów gospodarczych i PKB

Dlatego funkcja inwestycji jest linią prostą równoległą do osi odciętych na której mierzymy rozmiary PKB.

Wzrost lub spadek inwestycji ilustruje równoległe przesunięcie funkcji w górę lub w dół.

Znając czynniki kształtowania się popytu konsumpcyjnego i i inwestycji oraz przebieg i funkcji możemy skonstruować funkcję popytu globalnego. Punktem wyjścia jest funkcja konsumpcji która przesuwamy równolegle w górę o wartość realizowanych inwestycji.

Funkcja popytu globalnego rozpoczyna się na osi rzędnych w punkcie określonym przez sumę konsumpcji autonomicznej i inwestycji, jest ona równoległa do funkcji konsumpcji

Stan równowagi przy stałych cenach i płacach.

Równowaga ma miejsce wówczas gdy globalny popyt rozumiany jako globalne planowanie ma miejsce wówczas gdy globalny popyt rozumiany jako globalne planowane wydatki podmiotów, gospodarstw domowych zrównają się faktycznie z wytworzona produkcją. Chodzi przy tym nie tylko by podaż dóbr i usług (produkcja) była równa popytowi co do wartości ale również by odpowiadała popytowi pod względem struktury rzeczowej

W modelu popytu globalnego punkty odpowiadające stroną równowagi leżą na lini prostej nachylonej do obu osi pod kątem 45^o

Nazywamy ją linią pomocniczą 45^o Na osi odciętych mierzymy PKB rozumiany w tym przypadku jako sumy wartości dóbr i usług finalnych. Oznacza to więc że oś odciętych odzwierciedla nie tylko dochody podmiotów gospodarczych ale także globalną podaż dóbr i usług finalnych.

Linia pomocnicza 45o przecina w punkcie E funkcję popytu globalnego. Punkt E jest punktem równowagi gospodarczej. W naszym modelu dla zrównania zaplanowanych wydatków podmiotów gospodarczych niezbędne będzie wytworzenie dóbr i usług finalnych, a zatem PKB na poziomie Y. Tylko przy tej wielkości PKB konsumenci i producenci będą mogli realizować swój łączny popyt konsumpcyjny i inwestycyjny.

Y- oznacza więc PKB zapewniający równowagę. Nie zawsze taki poziom PKB gospodarka realizuje. Rzeczywisty Produkt PKB może być mniejszy (Y') lub większy (Y'') od zapewniającego równowagę. W obu przypadkach brak równowagi . Gdy rzeczywisty PKB wynosi Y' to globalny popyt jest większy od faktycznie wytworzonej produkcji. Oznacza to więc nadwyżkę globalnego popytu nad podażą. W warunkach stałości cen o zaistnieniu takiej sytuacji informuje producentów zmniejszenie się zapasów . Zapasy są proporcjonalne do aktualnych rozmiarów produkcji. Proces ten będzie trwał aż rosnące rozmiary podaży nie zrównają się z popytem globalnym. Oznacza to wzrost PKB i osiągnięcie stanu równowagi w punkcie E.

Rzeczywisty PKB, a więc rzeczywista podaż osiąga rozmiary wyższe od Y. Istnieje nadwyżka globalnej nad popytem. o zapasy magazynowane. U producentów wzrastają ponad optymalny poziom. Jest to niekorzystne dla producentów nie mogą odzyskać pieniędzy włożonych na ich wyprodukowanie. Zmuszeni są ograniczyć rozmiary produkcji w wyniku czego spada PKB, a gospodarka zmierza do równowagi w punkcie E. Osiągnięcie równowagi w punkcie E nie gwarantuje jednak pełnego wykorzystania czynników wytwórczych . Aby to udowodnić załóżmy że analizowana gospodarka wykorzystuje w pełni zasób czynników wytwórczych gdy PKB osiąga poziom Y''. Pojawia się wtedy nadwyżka podaży nad popytem a procesy dostosowawcze prowadzą do zmniejszenia się produkcji i PKB . A zatem w punkcie E przy PKB =Y mamy do czynienia z niepełnym wykorzystaniem czynników wytwórczych Poziom Y'' - Producenci tej części nie mają komu sprzedać - Przyczyną niepełnego wykorzystania czynników wytwórczych jest niedostateczny popyt .

Analizowana gospodarka mogłaby osiągnąć równowagę przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych gdyby popyt wzrósł do poziomu AD'

Zwiększenie popytu inwestycyjnego o delta I powoduje wzrost popytu globalnego co staje się przyczyną zwiększenia popytu nad podażą . Gospodarka zostaje wytrącona ze stanu równowagi. Rozpoczynają się procesy dostosowawcze których bodźcem jest zmniejszenie zapasów magazynowych , a skutkiem wzrost produkcji dóbr inwestycyjnych . Wzrost produkcji wymaga zwiększenia zatrudnienia w wyniku czego rosną dochody pracowników najemnych i zyski producentów. Rośnie dochód całego społeczeństwa Część tych dodatkowych dochodów zostaje przeznaczona na powiększenie konsumpcji , Rośnie popyt konsumpcyjny w ślad za tym wzrasta produkcja dóbr konsumpcyjnych . Z czego wynika że pierwotny wzrost popytu inwestycyjnego staje się przyczyną wtórnego wzrostu popytu konsumpcyjnego. PKB wzrasta nie tylko o produkcję dóbr inwestycyjnych ale także o dodatkową produkcję dóbr konsumpcyjnych, A zatem PKB rośnie szybciej niż popyt inwestycyjny. Na rysunku równoległe przesuniecie w górę do poziomu AD_{1 .} Nowy punkt równowagi E₁ i wzrost PKB z poziomu Y do Y_1. Relację przyrostu PKB do przyrostu inwestycji nazywamy mnożnikiem inwestycyjnym. Z uwagi że delta Y jest większa od delta I mnożnik jest zawsze wyższy od jedności . Mnożnik informuje o ile wzrośnie PKB gdy Inwestycje wzrosną o 1 zł Ten szybszy wzrost PKB niż inwestycji nazywany jest efektem mnożnikowym.

Gdy nakład inwestycji obniża się o minus delta I następuje spadek popytu globalnego. Powstaje wówczas nadwyżka podaży nad popytem skłaniająca producentów dóbr inwestycyjnych do zmniejszania produkcji. Związane jest z tym zwalnianie pracowników zmniejszanie produkcji, zysków, spadek dochodów społecznych, popytu konsumpcyjnego i produkcji dóbr konsumpcyjnych..

Pierwotny spadek inwestycji wywołuje więc wtórny spadek konsumpcji. PKB spada szybciej niż obniżały się inwestycje. Działa efekt mnożnikowy. Na wykresie przesunięcie w dół funkcji popytu globalnego do poziomu AD_2.

W wyniku procesów dostosowawczych PKB spada z Y do Y₂ a gospodarka osiąga nowy punkt równowagi w punkcie E₂ Na podstawie powyższych rozważań stwierdzamy że zmiany poziomu inwestycyjnego w gospodarce są czynnikiem (determinantą zmian) poziomu PKB. Wzrost inwestycji przyczyni się do wzrostu PKB a spadek inwestycji do obniżenia PKB. W obu przypadkach występuje efekt mnożnikowy tzn. że zmiany PKB są znacznie intensywniejsze od zmian samych inwestycji.

Skutki wzrostu popytu konsumpcyjnego. odbywa się natomiast kosztem ograniczenie oszczędności.

Z narysowanego modelu wynika że skutki popytu konsumpcyjnego kosztem oszczędności są identyczne jak w przypadku wzrostu inwestycji . Wzrost konsumpcji prowadzi do przyspieszonego wzrostu PKB. Mimo to wzrost konsumpcji kosztem oszczędności możemy traktować jako czynnika wzrostu PKB. Wynika to z faktu że wzrost konsumpcji i koszt oszczędności jest ograniczony W pewnym momencie społeczeństwo zaprzestanie tworzenia oszczędności „przejadając” całe swoje dochody Dalszy wzrost PKB tą droga stanie się niemożliwy.

Stopniowe zmniejszanie się oszczędności , a później ich zanik uniemożliwi finansowanie inwestycji Oszczędności gospodarstw domowych są bowiem źródłem tego finansowania. Zniknie także wówczas możliwość wzrostu PKB tą drogą zwiększania inwestycji.. Jeżeli społeczeństwo wykazuje tendencję do powiększania konsumpcji i ograniczania oszczędności rząd powinien temu przeciwdziałać stwarzając atrakcyjne formy oszczędzania ( stopy procentowe).

Istota i przebieg cyklu koniunkturalnego

Cykle gospodarcze lub koniunkturalne są to wahania rozmiarów i tępa zmian podstawowych wielkości ekonomicznych zachodzących w gospodarce w rożnych okresach krótszych i dłuższych kilkudziesięcioletnich . Mianem tym określa się powracające nie regularne wahania ogólnego poziomu aktywności gospodarczej lub zestawy krótko terminowych wahnięć w górę i w dół.

Za najlepszy miernik poziomu aktywności gospodarczej uznano PKB wyrażony w cenach stałych Ma on syntetyczny charakter i równocześnie ilustruje jedynie ilościowe zmiany rozmiarów produkcji. Dla celów badania nad cyklami koniunkturalnymi używa się

wskaźnika tempa wzrostu PKB który jest relacją przyrostu PKB w danym roku do wartości PKB z roku poprzedniego

Wskaźnik tempa wzrostu PKB wyrażamy w procentach

Aktywność gospodarcza charakteryzuje się występującymi na przemian okresami prosperity (gdy tempo wzrostu PKB rośnie lub stabilizuje się na wysokim poziomie ) i załamań gospodarczych ( gdy tempo wzrostu PKB obniża się lub stabilizuje się na niskim poziomie )przy istnieniu długo okresowej tendencji wzrostowej .

Cykl koniunkturalny obejmuje okres czasu pomiędzy dwoma szczytowymi wielkościami tempa wzrostu PKB .

Wyróżniamy 4 fazy:

Faza recesji lub (kryzysu) , dna - jest to okres załamania gosp. (inaczej degresji)

Ożywienia i szczytu (rozkwitu)-to okres prosperity inaczej progresji

Charakteryzują się spadkiem aktywności gospodarczej .

Jeżeli spadek ma charakter względny tzn. obniża się tylko tempo wzrostu PKB , a fizyczne jego rozmiary rosną nadal choć wolniej niż poprzednio to fazę tę nazywa się recesją

Natomiast gdy tempo wzrostu PKB osiąga wartość ujemną co oznacza że fizyczne jego rozmiary PKB zmniejszają się fazę tę nazywamy kryzysem gospodarczym albo depresją

I Faza charakteryzuje się zachowaniem wzrostu lub spadkiem realnych rozmiarów produkcji wzrostem bezrobocia, obniżeniem się dochodów podmiotów gospodarczych (płac, zysków ,rent, dywident, procentów)

Spadkiem popytu globalnego cen rynkowych , wartości obrotów handlowych importu, eksportu, aktywności inwestycyjnej itp.Gdy tempo wzrostu PKB przestaje spadać a bezrobocie przestaje rosnąć gospodarka osiąga dno cyklu koniunkturalnego

Jest to najniższy poziom aktywności gosp. przy czym po jego osiągnięciu może nastąpić natychmiastowy wzrost tempa PKB i spadek bezrobocia ,ale możliwe jest utrzymywanie się niskiej aktywności przez długi czas . Wymienione poprzednio kategorie ekon.stabilizują się wówczas na niskim poziomie z wyjątkiem bezrobocia które osiąga wówczas największe rozmiary .

Gdy tempo PKB zaczyna wzrastać ,a bezrobocie spadać zaczyna się ożywienie gospodarcze

Wszystkie kategorie ekon. opisujące stan gosp. wykazują tendencje wzrostową poza bezrobociem trwa to do osiągnięcia szczytu w którym aktywność gosp. stabilizuje się na wysokim poziomie

Cykle koniunkturalne różnią się między sobą okresem trwania zarówno całego cyklu jak i poszczególnych faz . Głębokością załamania jak i poziomem kolejno osiąganych szczytów

Wskaźniki badania stanu aktywności gospodarczej zmiany służą do prognozowania przyszłości gospodarczej

12Wskaźniki pilotujące tzn. takie które wykazują tendencje zmian na kilka miesięcy przed zmianą tendencji kształtowania się PKB ich przykładem mogą być zmiany cen akcji na giełdach światowych i krajowych lub wskaźniki zatrudnienia . Dla większej pewności używa się tzw. kompleksowego indeksu . wskaźników pilotujących Jest on obliczany na podstawie informacji dotyczących zmian cen akcji na giełdach zasobów pieniądza, wielkości bezrobocia , liczby wydanych zezwoleń na budowę, liczby wydanych zezwoleń na budowę , liczby budynków mieszkalnych których budowę rozpoczęto , wartość kredytów i pożyczek zaciągniętych przez przeciębiorstwa na działalność inwestycyjną , wartość nakładów inwestycyjnych zmian cen hurtowych zysków netto największych spółek akcyjnych itp..

Kilku miesięczny konsekwentny spadek kompleksowego indeksu wskaźników pilotujących pozwala prognozować recesję, a wzrost zapowiada nadchodzące ożywienie

2 Wskaźniki współbieżne które zmniejszają się równolegle do zmian stanu gospodarki ich przykładem mogą być wskaźniki zmian poziomu dochodów osobistych , produkcji przemysłowej ogółem , produkcji przemysłu przetwórczego i obrotów handlowych.

3 Wskaźniki reagujące ze zwłoką tzn. takie które zmieniają się dopiero kilka miesięcy po zmianie ogólnego stanu gospodarki .np. stopy procentowe, przeciętny czas pozostawania bez pracy bezrobotnych.

II Przyczyny cyklicznego rozwoju gosp. rynkowej

Teoria przesycenia jej powstanie wiązało się z rozwojem rzemiosła i handlu wynikającym z uzyskania dominacji przez gospodarkę rynkową

Teorie monetarne wiążą powstanie i przebieg cykli z pośrednictwem pieniądza w wymianie i jego funkcjami Jedna z tych teorii wiąże załamanie gospodarcze z tezauryzacją pieniądza

Tezauryzacja czyli gromadzenie skarbów

Teoria niedostatecznej konsumpcji społeczeństwo cześć swoich dochodów zaoszczędzi nie wyda ich na zakup dóbr i usług wytwórcy nie będą mogli sprzedać i powstanie nadprodukcja i spadek aktywności gospodarczej sytuacja taka może mieć miejsce wówczas gdy zbyt duża cześć dochodów przypada ludziom zbyt bogatym lub zbyt oszczędnym .

Teorie inwestycyjne wiążące cykle w różny sposób z procesami inwestowania .

Teoria innowacji przypisywała wąchania cykliczne kumulowaniu się w pewnych okresach ważnych odkryć wynalazków technicznych co powodowało koncentracje w tych okresach nakładów inwestycyjnych wdrażających te wynalazki.

Keniowska teoria cyklu należy do teorii inwestycyjnych . Wiąże ona cykl koniunkturalny z wahaniami intensywności procesów inwestycyjnych uznając za ich główną przyczynę zmiany popytu na dobra konsumpcyjne Jej podst. Jest zasada akceleracji lub zasada przyspieszenia .Podsumowanie zasady akceleracji

1 Zmiany rozmiarów inwestycji brutto wykazują znacznie większą intensywność niż zmiany popytu i produkcji dóbr konsumpcyjnych .

2 Inwestycje netto uzależnione są od zmian produkcji dóbr konsumpcyjnych, a te dokonują się w ślad za zmianami popytu .

3 Aby utrzymać stałą produkcję dóbr inwestycyjnych( a więc aby nie wystąpiły cykle koniunkturalne) produkcja dóbr konsumpcyjnych musiała by być stała ( jak w fazie 1) lub stale rosnąć (jak w fazie2)i to w jednakowym tępie nie jest to możliwe - popyt ulega ciągłym zmianom .

4 Zmniejszenie inwestycji netto następuje jeżeli przy zachowaniu tępa wzrostu popytu i produkcji dóbr konsumpcyjnych, a ulega przyspieszeniu gdy produkcja ta spada.

5 Ożywienie inwestycyjne jest możliwe już wówczas gdy spadek popytu i produkcji dóbr konsumpcyjnych ulega zahamowaniu ,a przyśpieszenie ożywienia inwestycji następuje wówczas gdy popyt i produkcja dóbr konsumpcyjnych zaczynają wzrastać

Kejns wyjaśnił przebieg cyklu koniunkturalnego łącząc zasadę akceleracji z zasadą mnożnika inwestycyjnego. Jeśli na wskutek jakiś przyczyn nastąpi wzrost popytu i sprzedaż dóbr konsumpcyjnych i utrzymuje się ona przez długi czas to producenci po wykorzystaniu prostych rezerw wzrostu produkcji zwiększają zamówienia na nowe maszyny i urządzenia , a więc zwiększają wydatki inwestycyjne. Wzrost wydatków inwestycyjnych spowoduje zgodnie z zasadą mnożnika bardziej niż proporcjonalny wzrost dochodów społeczeństwa(PKB) ,a w ślad za tym wydatków konsumpcyjnych . Ten wzrost popytu konsumpcyjnego będzie stymulował dalsze inwestycje. W ten sposób związek pomiędzy konsumpcją a inwestycją ,a zatem pomiędzy mnożnikiem a akcelatorem będzie napędzał gospodarkę Ilustracją tej części cyklu koniunkturalnego jest wznosząca się część krzywej cyklu. Zasoby czynników wytwórczych pracy i ziemi są ograniczone- wyczerpują się .

Inflacją określamy długo falowy wzrost ogólnego poziomu któremu nie towarzyszą zmiany jakościowe wytworzonych produktów . Z teoretycznego punktu widzenia nie każdy wzrost cen oznacza inflację .

Nie jest inflacją

1.Wzrost cen i usług wynikający z polepszenia cech jakościowych dóbr i usług .

To polepszenie jest rezultatem postępu technicznego.

2 Wzrost cen jednych towarów i usług jeśli równocześnie toważyszy mu spadek cen innych towarów i usług Ogólny poziom cen nie ulega wówczas zmianie zyski i zniżki się kompensują.

3 Wzrost cen wszystkich nagły i skokowy jeśli póżniej następuje ponowna ich stabilizacja choć na wyższym poziomie .Tego rodzaju wzrost cen jest najczęściej powodowany nagłą zwyszką surowców lub działaniem państwa np. szok naftowy, kryzys naftowy, wprowadzenie lub podwyższenie podatków pośrednich .

Miernikiem inflacji jest tzw. stopa inflacji zwana inaczej wskaźnikiem inflacji albo wskaźnikiem cen

Wskaźnik inflacji oblicza się na podstawie koszyków ( list dóbr i usług mający największy udział w produkcji i konsumpcji )

Wsaznik inflacji może mieć charakter ogólny odnoszący się do wszystkich dóbr i usług lub szczegółowy odnoszący się do pewnych grup towarów .

Wskaźnik cen dóbr i usług produkcyjnych i konsumpcyjnych ,wskaźnik cen żywności i wskaźnik robót publicznych oddzielnie .

P_n - to cena określonego dobra lub usługi na końcu badanego okresu

P_o -to cena badanego dobra lub usługi na początku badanego okresu

Q_o - wielkość produkcji ( ilość danego dobra lub usługi) na początku badanego okresu

q₀*p₀ - to wartość produkcji na początku badanego okresu

III Z punktu widzenia przyczyn

Rozróżniamy inflację popytową i kontową

Inflacja popytowa występuje wówczas gdy nadmierny popyt ciągnie ceny w górę (inf. ciągnioną przez popyt)

Inflacja kontowa gdy ceny są pchane przez wzrost kosztów produkcji (inf. Pchana przez koszty)

Podział inflacji popytowej budżetową, kredytową, płacową

Inflacja budżetowa wywołana jest nadmiernymi wydatkami państwa tzn. wydatkami przekraczającymi dochody budżetu (deficyt budżetu)

Inflacja kredytowa jest rezultatem nadmiernej aktywności banków komercyjnych w zakresie udzielania kredytów zwłaszcza konsumpcyjnych

Inflacja płacowa wynika z nadmiernego tzn. przekraczającego wzrost wydajności pracy wzrostu płac

Powoduje ona wzrost popytu (inf. popytowa) i wzrost kosztów wytwarzania (inf. kosztowa)

IV Z punktu widzenia skutków cywilizowaną i barbarzyńską

Inflacja cywilizowana występuje wówczas gdy mimo wzrostu cen rynki są zróżnicowane kupno sprzedaż dokonuje się bez zakłóceń działają mechanizmy motywacyjne a efektywność gospodarcza nie obniża się a nawet rośnie (gospodarka funkcjonuje normalnie)

Inflacja barbarzyńska ma miejsce gdy długotrwały i szybki wzrost cen degeneruje długo trwały i szybki wzrost cen degeneruje mechanizm ekonomiczny państwa. Rynki są zróżnicowane , brak możliwości stosowania rachunku ekonomicznego i podejmowania racjonalnych decyzji , efektywność gospodarowanie spada , obniża się także produkcja i PKB Inf. barbarzyńska dotyka wszystkie grupy nawet te najbogatsze

Inflacja cywilizowana dotyka najsilniej grupy społeczne o niskich dochodach , w mniejszym stopniu odczuwają ją grupy średnio zamożne , a nie dotyka wcale grup najbogatszych

V Z punktu widzenia przejawów otwartą(jawną) Inf. tłumioną (ukrytą)

Inf. otwarta ( jawna) nieuregulowany wzrost cen na bieżące wydatki dostosowujący rozmiary popytu i podaży (inflacja cenowa)

Inf. tłumiona występuje wówczas gdy wzrost cen jest hamowany przez państwo . Oznacza to niezaspokojenie bieżącego popytu i powstanie tzw. przymusowych oszczędności , które stanowią tę część bieżących dochodów społeczeństwa która nie może zostać wydana na zakup towarów z powodu ich braku . Inf. tłumiona nie likwiduje jej istnienia a jedynie odzwierciedla w czasie nieuchronny wzrost cen .

Mechanizm inflacji

Przyczyny wywołujące procesy inflacji można podzielić na 2 grupy :pierwotne,(sprawcze) wtórne (wspomagające)

Spirala inflacyjna jest to wzajemne nakładanie się na siebie przyczyn sprawczych i wspomagających ,powoduje że inflacja ma charakter kumulatywny polegający na nieustalonym przesuwaniu się w górę nie tylko ogólnego poziomu cen ale także innych kategorii ekonomicznych takich jak płace , zyski , świadczenia społeczne, koszty produkcji koszty utrzymania gospodarstw d.czyli podatki

Spirala inflacyjna przejawia się w wielu płaszczyznach:

1 Konkurencja ceny-płace. Polega ona na tym że wzrost cen pociąga automatycznie za sobą wzrost kosztów utrzymania gospodarstw domowych co wywołuje żądania kompensacyjnych podwyżek płac tak aby możliwe było utrzymanie realnego poziomu spożycia. Wzrost płac staje się z kolei przyczyną wzrostu kosztów produkcji a w konsekwencji kolejnego wzrostu cen i usług

2 Konkurencja płace -płace wiążę się ona ze zróżnicowanym poziomem i nierównomiernym wzrostem wydajności pracy w różnych dziedzinach gospodarki . W tych gałęziach w których wydajność rośnie szybciej, szybciej wzrastają także płace. Wówczas pracownicy innych gałęzi domagają się podwyżek swoich płac .Trwa swego rodzaju pościg za uciekającą średnią płacą którą każdy chciałby osiągnąć lub przekroczyć .Ten proces wywołuje stałą wzrostową tendencję ogólnego poziomu płac, a to z kolei wywołuje wzrost cen tak od strony przeciębiorstwa (wzrost kosztów produkcji)jak i od strony rynku (wzrost popytu)

3Konkurencja płace-świadczenia społeczne system ustalania poziomu świadczeń społecznych jest ściśle powiązany z systemem płac. Jeżeli rosną płace to renciści i emeryci domagają się waloryzacji swoich świadczeń aby utrzymać dotychczasową relację pomiędzy poziomem świadczeń i poziomem płac a dodatkowym argumentem jest wzrost kosztów utrzymania i dążenie do zachowania ich realnego poziomu.

4Konkurencja ceny zyski zysk jest dla właściciela przeciębiorstwa źródłem finansowania zakupów czynników wytwórczych na powiększenie działalności oraz dóbr i usług konsumpcyjnych na zaspokojenie własnych potrzeb .Wzrost cen powoduje zmniejszenie realnej wartości zysku , które przeciębiorca stara się skompensować pokrywając ceny własnych produktów.

5 konkurencja ceny ceny Przeciębiorcy różnych dziedzin działalności gospodarczej starają się utrzymać ceny swoich produktów w określonej relacji do cen innych produktów .Jeżeli ceny produktów w jednych dziedzinach wzrastają to producenci pozostałych dziedzin także podnoszą swoje ceny aby przywrócić wcześniej ukształtowaną relację między nimi . Inaczej mówiąc producenci we wszystkich dziedzinach dążą do uzyskiwania jednakowych względnych przyrostów cen w celu utrzymywania porównywalnego poziomu rentowności.

6Ceny podatki oraz płace podatki inflacja powoduje zazwyczaj dążenie państwa do podwyższenia stawek podatkowych. Z drugiej strony w skutek inflacji wzrostu dochodów (gł płac, i zysków) następuje osiąganie kolejnych progów podatków przy opodatkowaniu progresywnym . Powoduje to zwiększenie obciążeń podatkowych wszystkich podmiotów gosp. Producenci starają się przerzucać te obciążenia na nabywców swych towarów poprzez podwyżki cen natomiast pracownicy żądają kolejnych dochodów nominalnych .

7 Ceny dewaluacja lub deprecjacja dewaluacja i deprecjacja pieniądza oznacza spadek siły nabywczej waluty krajowej (spadek wartości pieniądza) .

O dewaluacji mówimy wówczas gdy w danym kraju funkcjonuje system sztywnych kursów walutowych ,sterowany przez rząd lub Bank Centralny

O deprecjacji pieniądza mówimy wówczas gdy Rząd nie ingeruje w kursy walut lecz zmiana siły nabywczej pieniądza dokonuje się na rynku w zależności od popytu i podaży pieniądza w następstwie kursów płynnych

Dewaluacja deprecjacja jest rezultatem wzrostu cen. Z kolei ona sama przyczynia się do dalszego wzrostu cen dóbr i usług gdyż część towarów oferowanych na rynku pochodzi z importu a część wytwarzana jest przy pomocy importowanych środków co oznacza że w wyniku dewaluacji i deprecjacji na import trzeba wydać więcej waluty krajowej niż dotychczas .W wyniku tego rosną koszty produkcji a w ślad za tym ceny.

8 Konkurencja ceny stopa procentowa Wzrost ogólnego poziomu cen powoduje konieczność podwyższenia przez Banki stóp procentowych depozytów tak aby nie utraciły one swojej realnej wartości . To z kolei staje się przyczyną wzrostu oprocentowania kredytów Bankowych z których korzystają przeciębiorcy. Wysokie oprocentowanie kredytów oznacza wzrost kosztów wytwarzania zrekompensowany wzrostem cen . Wszystkie płaszczyzny spirali są ze sobą powiązane wzajemnie się wspomagają poprzez występujące między nimi sprzężenie zwrotne potęgując rozmiary inflacji.

Koszty i korzyści inflacji

Najogólniej biorąc inflację wywołują różnego rodzaju 2 skutki

Jednym z efektów polega na redystrybucji(czyli ponowny podział) dochodów od tych którzy na inflacji tracą do tych którzy na niej zyskują nie przynosząc potencjalnie żadnej szkody gospodarce jako całości.

2 znaczenie to niewłaściwa alokacja zasobów która zmniejsza efektywność gospodarowania i tempo wzrostu poprzez zniekształcenia zagregowanego popytu i zagregowanej podaży Rozmiary szkód zależą od tego czy inflacja była przewidywana czy nie oraz od tego jak wysoka jest stopa inflacji .

Koszty inflacji

1Nieprzewidywana inflacja przynosi straty tym podmiotom gospodarczym które swe oszczędności przeczują w domu lub na rachunkach AVISTA .Gdy posiadacze gotówki przewidują inflację lub jej wzrost starają się ulokować pieniądze w dobrach materialnych .Powoduje to zmniejszenie skłonności do inwestowania co w długim okresie powoduje obniżenie produkcji krajowej.

2 Nieprzewidziana inflacja lub jej wzrost dotyka także te podmioty gospodarcze które są pożyczkodawcami jak np. Banki, fundusze inwestycyjne lub towarzystwa ubezpieczeniowe .Dlatego na wskutek inflacji rosną stopy procentowe

3 Swego rodzaju wierzycielami choć nie instytucjonalnymi są nabywcy obligacji.

W warunkach istnienia inflacji nabywcy obligacji zadają a emitenci godzą się na to aby stopa% obligacji była zmienna uwzględniając wysokość inflacji.

4 Przeciębiorcy niektórzy i pracownicy . Tracą wówczas gdy okres czasu pomiędzy zamówieniem a realizacją dostawy jest długi a cena została ustalona w momencie zamówienia, a zapłata w momencie dostawy (np.przemysł stoczniowy lotniczy)

5 Podatnicy - ponieważ podatki dochodowe ustalane są w % od nominalnej wartości dochodów to w związku z tym że w czasie inflacji dochody nominale rosną także kwoty płaconych podatków Wzrost dochodów nominalnych nie musi oznaczać wzrostu ich wartości realnej . Siła nabywcza po opodatkowaniu będzie więc spadać nie tylko dla tego że rosną ceny ale i dlatego ze rosną kwoty płaconych podatków. Zjawisko to może ulec spotęgowaniu gdy podatki mają charakter progresywny i wzrost dochodów nominalnych przyspiesza przekraczanie kolejnych progów podatkowych przez coraz liczniejszych obywateli. Jeżeli zaś z inflacją nie będą indeksowane progi podatkowe pojawi się zjawisko taksylacji oznacza to płacenie coraz to wyższych podatków od rosnących dochodów .(nominalnych),przy nie zmienionym a często malejącym poziomie dochodu realnego .

Korzyści inflacji

Zyskują ci którzy potrafią przewidzieć wzrost cen i mogą to wykorzystać

1 odnoszą dłużnicy którzy korzystają z kredytów bankowych o stałej stopie %

Ci którzy korzystali z kredytu hipotecznego na zakup nieruchomości zyskują oni podwójnie maleje realna wartość ich długu a rośnie wartość kupionej nieruchomości, w okresie wysokiej inflacji popyt na nieruchomości szybko wzrasta a ceny rosną szybciej niż innych dóbr i usług.

2 uzyskują przedsiębiorcy szczególnie w pierwszej fazie jej pojawienia się- rosą ceny ich produktów, zużywają oni zapasy surowców kupione po niższych cenach, z opóźnieniem dokonują podwyżek płac swoim pracownikom.

3 osiąga rząd podwyższa stopy podatkowe a ponadto rosnące w związku z inflacją dochody nominalne podmiotów gosp. powodują wpłacenie do budżetu coraz to większych kwot podatków. Dochody budżetu państwa rosną . Inflacja skłania rząd do emisji dodatkowej ilości pieniądza ,Który służy finansowaniu wydatków rządowych w tym głównie inwestycyjnych jest to źródło pokryci deficytu budżetowego.

Ludność w wieku poprodukcyjnym

Kobiety powyżej 60 i mężczyźni powyżej 65 osoby te utraciły zdolność do pracy niemniej jednak pewna część tych osób jest nadal aktywna zawodowo i zaliczamy ich do zasobów siły roboczej.

Zasób siły roboczej obejmują osoby w wieku produkcyjnym, oraz osoby w wieku poprodukcyjnym kontynuujące pracę zawodową oraz osoby bezrobotne

Obliczenie liczby osób bezrobotnych

Ustalamy liczebność zasobów siły roboczej i odejmujemy od niego liczbę osób Pracujących. Ze względu na to że określenie liczby osób w wieku produkcyjnym na wchodzących do zasobu siły roboczej jest czasem niemożliwe. Np. liczby osób które nie chcą pracować. W praktyce liczbę bezrobotnych określa się jako liczbę osób zarejestrowanych w urzędach pracy jako poszukujące pracy. Ten sposób mierzenia bezrobocia nie jest jednak dokładny ponieważ jedna część osób rejestruje się w urzędach pracy nie mając zamiaru podejmować pracy, a chcąc jedynie skorzystać z bezpłatnej opieki lekarskiej ewentualnie zasiłku dla bezrobotnych Liczą na to że przy wysokim bezrobociu urząd pracy nie będzie w stanie zaoferować im jakiegokolwiek zatrudnienia, Druga część faktycznie bezrobotnych nie rejestruje się w urzędach pracy wcale bo nie widzą możliwości znalezienia w ten sposób zatrudnienia. Szukają pracy na własną rękę Dlatego liczba osób zarejestrowanych w urzędach pracy tylko w przybliżeniu określa bezwzględne rozmiary bezrobocia.

Względną miarą bezrobocia jest stopa bezrobocia - jest to relacja liczby osób zarejestrowanych w Urzędach pracy jako bezrobotne do zasobu siły roboczej. Przy czym zasób siły roboczej obliczany jest jako suma pracujących i bezrobotnych zarejestrowanych w urzędzie pracy.

Przyczyny bezrobocia

Z punktu widzenia przyczyn możemy rozróżnić następujące rodzaje bezrobocia

1 .Bezrobocie frykcyjne, przejściowe spowodowane jest faktem że pracownicy wielokrotnie w ciągu okresu swej pracy zawodowej zmieniają miejsce pracy w poszukiwaniu coraz lepszych warunków. Ten rodzaj bezrobocia dotyczy także osób które pierwszy raz podejmują pracę i czekają na najkorzystniejszą ofertę. Okres pozostawania bez pracy nie przekracza w tym przypadku kilku tygodni. Jest to bezrobocie krótkoterminowe.

2. Bezrobocie technologiczne - jest ono spowodowane postępem technicznym który zastępuje pracę ludzi pracą maszyn. Powoduje to zwolnienia pracowników. Bezrobocie to trwa od kilku miesięcy do 2 lat, może kończyć się zmianą kwalifikacji przez osobę bezrobotną.

3. Bezrobocie strukturalne - wywołane jest zmianami struktury asortymentowej produkcji, następuje pod wpływem zmian struktury popytu. Impulsem zmian strukturalnych produkcji może być także handel zagraniczny. W krajach posocjalistycznych przyczyną tego bezrobocia obok wymienionych wyżej czynników jest racjonalizacja zatrudnienia będąca rezultatem transformacji gospodarki.

4. Bezrobocie koniunkturalne zwane bezrobociem cyklicznym albo Kensowskim - wywołane jest cyklicznymi wahaniami koniunktury główną jego przyczyną jest niedostateczny popyt tzn. taki , który nie zapewnia sprzedaży dóbr i usług wytworzony w pełnym zatrudnieniu. Występuje w fazie recesji bądź kryzysu oraz w fazie dna. Ma ono charakter przejściowy.

5. Bezrobocie klasyczne - pojawia się wówczas gdy producenci pod naciskiem związków zawodowych lub pod wpływem ustawodawstwa ustalającego płace minimalne zmuszeni są utrzymywać płace minimalne na poziomie wyższym niż wynikało by to z relacji pomiędzy popytem a podażą siły roboczej.

6. Bezrobocie ukryte - w gospodarce rynkowej bezrobocie to dotyczy osób które zatrudnione są:

a. w niepełnym wymiarze czasu pracy pomimo że chciały by pracować na pełnym.

b. zniechęcone niemożnością uzyskania pracy rezygnują z jaj poszukiwania mimo że chciałyby pracować.

c. zatrudnione są na stanowiskach pracy nie wymagających takich kwalifikacji jakie one posiadają przez co są one marnowane.

Bezrobocie ukryte występowało w szerokim zakresie w gospodarce planowej, gdzie w związku z polityką pełnego zatrudnienia w przedsiębiorstwach występowały przerosty zatrudnienia powodujące niepełne i nieefektywne wykorzystanie czasu pracy pracowników.

Współcześnie rozróżnia się bezrobocie dobrowolne i przymusowe. Jeśli w danej gospodarce występuje tylko bezrobocie dobrowolne to mówimy wtedy że rynek pracy jest w równowadze. Inaczej: naturalna stopa bezrobocia odpowiada stanowi pełnego zatrudnienia można to zilustrować graficznie :

E - punkt równowagi na rynku płacy

Odcinek E-F pokazuje bezrobocie dobrowolne

Linia LD pokazuje popyt na pracę w zależności od poziomu płacy.

Jest to linia malejąca gdyż pracodawcy są skłonni zatrudnić większą liczbe pracowników tylko wtedy gdy będą mogli im mniej zapłacić.

Linia LF pokazuje wielkość zasobów siły roboczej w zależności od poziomu płac ta linia jest rosnąca gdyż liczba osób decydująca się wejść do zasobu siły roboczej rośnie wraz ze wzrostem płac. Jednakże decyzja ta nie oznacza jeszcze podjęcia pracy.

Rozmiary rzeczywiście zatrudnionych przy rożnych poziomach płacy pokazuje linia AJ przebiegająca na lewo od LF

Punkt równowagi na rynku pracy E wyznaczany jest przez przecięcie się linii LD i AJ

Wyznacza on płace równowagi WR i rzeczywistą liczbę zatrudnionych N1

Odcinek EF obrazuje bezrobocie naturalne czyli tę liczbę osób które akceptują płacę WR ale z innych względów tej pracy nie podejmują

Za bezrobocie naturalne uznaj się takie tradycyjne rodzaje bezrobocia:

Frykcyjne, strukturalne, technologiczne i klasyczne

O ile dobrowolność bezrobocia frykcyjnego nie budzi wątpliwości to w pozostałych przypadkach wydawało by się że jest to bezrobocie przymusowe ponieważ o zwolnieniu pracowników decydują pracodawcy.

Przeciwieństwem do bezrobocia dobrowolnego jest bezrobocie przymusowe, występuje ono wówczas gdy pracownik godzi się podjąć jakąkolwiek ofertę pracy za obowiązującą na rynku płacę a nawet poniżej niej a mimo to nie może znaleźć pracy. Bezrobociem przymusowym jest bezrobocie koniunkturalne. Rozróżnienie tych dwóch rodzajów bezrobocia jest pomocne przy ustaleniu działań państwa w kierunku jego ograniczenia.

Przymusowe bezrobocie koniunkturalne w długim okresie czasu zanika samoczynnie. Wynika to z mechanizmu cyklu koniunkturalnego. W krótkim okresie czasu państwo może oddziaływać na globalny popyt niedopuszczając do drastycznego spadku płac i cen. Czyni to przez politykę fiskalną i pieniężną.

Bezrobocie naturalne natomiast nie może być ograniczone poprzez wzrost globalnego popytu i nie może ono zostać całkowicie zlikwidowane.

Metody ograniczania bezrobocia naturalnego - Ograniczenie bezrobocia naturalnego możliwe jest dwoma drogami występującymi zazwyczaj równocześnie.

Pierwsza z nich polega na zachęceniu bezrobotnych dobrowolnie do podjęcia pracy

Druga na powiększeniu popytu na pracę. Powiększenie podaży pracy jest możliwe przy zastosowaniu następujących instrumentów.

1. Obniżka podatku dochodowego - Powoduje ona wzrost płac netto co może zachęcić przynajmniej część bezrobotnych dobrowolnie do podjęcia pracy.

2. Obniżenie zasiłku dla bezrobotnych - istotne znaczenie ma tu różnica pomiędzy poziomem zasiłków dla bezrobotnych a poziomem płacy którą mogliby oni uzyskać.

W celu zachęcenia do podjęcia pracy rząd mógłby obniżyć zasiłki. Pamiętać jednak należy że zasiłki dla bezrobotnych spełniają dwie funkcje: Dochodową i motywacyjną

W funkcji dochodowej zasiłki są źródłem środków utrzymania dla osób bezrobotnych z tego powodu powinny być one ustalone alby zapewnić określony poziom konsumpcji.

Funkcja motywacyjna zasiłku oznacza że zasiłek powinien zachęcać bezrobotnych do podjęcia pracy zniechęcając do bycia bezrobotnym z tego punktu widzenia zasiłek nie powinien być zbyt wysoki.

3. Obniżenie składek z tytułu ubezpieczeń społecznych. - (działa tak samo jak obniżka podatku dochodowego)

4. Osłabienie presji związków zawodowych w kierunku wzrostu płac.

5. Subwencje dla pracowników zwalnianych na miarę kwalifikacji lub rozpoczęciu działalności gospodarczej na własny rachunek.

Zwiększenie popytu na pracę, możliwe jest do uzyskania przez:

a. pobudzeniu inwestycji przez państwo - polega to na stosowaniu ulg inwestycyjnych w systemie podatkowym dla właścicieli przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy lub zastosowaniu tzw. Kredytów preferencyjnych dla tych przedsiębiorstw (część lub całość odsetek od tych kredytów spłaca bankom budżet państwa)

b. Subwencje dla przedsiębiorców pryzmujących do pracy określone grupy pracowników np. absolwentów i osoby niepełnosprawne.

Korzyści i koszty bezrobocia.

1. Prywatne korzyści i koszty bezrobocia.

Rozróżnienie bezrobocia przymusowego i dobrowolnego jest przydatne również przy określaniu skutków bezrobocia. Jeśli ludzie są bezrobotni dobrowolnie tzn. że bycie bezrobotnym obok kosztów w postaci utraconego zarobku przynosi im także pewne korzyści przy czym suma korzyści jest większa lub co najmniej równa prywatnemu kosztowi bezrobocia. Bezrobotni otrzymują określone świadczenia przyjmujące postać płatności transferowych. W rożnych krajach świadczenia te mogą być różne. We wszystkich krajach jest to zasiłek dla bezrobotnych, jego znaczenie zależne jest od okresu w którym on przysługuje oraz relacji pomiędzy poziomem płacy a wysokością zasiłku. Im relacja ta jest wyższa i im dłuższy jest okres pobierania zasiłku tym mniej intensywnie ludzie poszukują pracy.

Innym rodzajem korzyści wynikających z bezrobocia jest wolny czas. Dla wielu ludzi ma on większą wartość niż dodatkowy dochód. Niektórzy oczekują że po okresie bezrobocia otrzymają lepszą pracę. Wielu bezrobotnych przeznacza ten wolny czas na pracę na czarno dający często wyższy dochód niż praca legalna.

Inaczej wygląda sytuacja w przypadku bezrobocia przymusowego. Bezrobotni przymusowo chcieliby pracować ale ze względu na sytuację koniunkturalną nie mogą znaleźć pracy legalnej ani też na czarnym rynku. Ich sytuacja materialna pogarsza się a koszty pozostawania bez pracy są dużo wyższe niż korzyści.

2. Społeczne koszty i korzyści bezrobocia - Podstawowym społecznym kosztem bezrobocia jest konieczność wydatkowania określonych kwot na zasiłki dla bezrobotnych. Są one wypłacane ze składek płaconych przez pracujących a więc koszty te pokrywają solidarnie wszyscy zatrudnieni. Budżet państwa ponosi koszty działań zmierzających do ograniczenia bezrobocia. Gdyby nie było bezrobocia pieniądze te mogłyby być wykorzystane na inne cele prywatne bądź społeczne.

Polityka stabilizacyjna państwa

Polityka stabilizacyjna to działania państwa zmierzające do utrzymania i osiągnięcia poziomu produkcji i PKB jak najbliższego poziomowi potencjalnemu. Celem tej polityki jest dodatkowo ograniczenie inflacji i bezrobocia. Polityka stabilizacyjna obejmuje trzy główne płaszczyzny. Są nimi: Polityka pieniężna, fiskalna, handlu zagranicznego.

Polityka pieniężna - inaczej monetarna - polega na regulowaniu przez państwo podaży pieniądza w celu stabilizowania poziomu produkcji i zatrudnienia w gospodarce. Instytucją finansową realizującą politykę pieniężną jest bank centralny.

Natomiast zasadą polityki pieniężnej w zależności od jej modelu mogą być ustalone przez rząd Bank centralny lub powołany do tego specjalny organ w Polsce jest nim Rada Polityki Pieniężnej. Niezbędna ilość pieniądza w obiegu czyli podaż pieniądza musi być na bieżąco dostosowywana do aktualnych potrzeb gospodarki.

Podaż pieniądza określona jest wzorem

M =

M - Niezbędna podaż pieniądza

Y - Produkt krańcowy brutto w cenach czynników wytwórczych wyrażony w cenach stałych

P - indeks cen - wskaźnik inflacji

Y*p Produkt krańcowy brutto w cenach bieżących

V - Szybkość obiegu pieniądza

Szybkość obiegu pieniądza to ilość transakcji kupna - sprzedaży to ilość transakcji kupna sprzedaży w których przeciętnie w ciągu roku uczestniczy każdy banknot.

Podaż pieniądza składa się z bazy monetarnej i kreacji pieniądza przez banki komercyjne.

Baza monetarna to wartość banknotów i monet znajdujących się w danym momencie X w obiegu pieniężnym.

Baza monetarna jest rezultatem emisji pieniądza przez Bank Centralny, a zatem podlega pełnej kontroli Banku Centralnego.

Kreacja pieniądza przez Banki Komercyjne jest rezultatem ich działalności kredytowej . Dzięki kredytom podmioty gospodarcze uzyskują w danym okresie czasu możliwość zrealizowania popytu podwyższającego ich dochody. W krajach wysoko rozwiniętych pieniądz kredytowy stanowi około 4/5 ogólnej podaży pieniądza a baza monetarna około 1/5. Banki komercyjne mają swobodę działania w zakresie udzielania kredytów ograniczoną jedynie prawem bankowym, a zatem rząd ani bank centralny nie mają bezpośredniego wpływu na rozmiary kreacji pieniądza. Biorąc pod uwagę fakt, że podaz pieniądza musi być regulowana Istnieje możliwość oddziaływania banku centralnego na aktywność banków komercyjnych za pośrednictwem instrumentów ekonomicznych Są to instrumenty polityki pieniężnej Zaliczamy do nich rezerwy obowiązkowe (rezerwy kasowe, depozyty specjalne)

Stopę dyskontową oraz operację otwartego rynku. Rezerwy kasowe to część przyjętych przez banki komercyjne depozytów, która musi pozostać w kasach bankowych w postaci gotówkowej. Wysokość tych rezerw określa stopa rezerw kasowych. Ustalona przez bank centralny. Istnienie obowiązku utrzymania rezerw kasowych ogranicza możliwość udzielania kredytów inaczej mówiąc nie cała wartość przyjętych depozytów może być przekształcona w kredyty. Im wyższa jest stopa rezerw kasowych tym mniejsze są możliwości kredytowania. Jeśli zatem na rynku pieniężnym występuje nadmiar pieniądza to bank centralny może ograniczyć działalność kredytową banków podwyższając stopę rezerw kasowych. W ten sposób podaż pieniądz a ulegnie zmniejszeniu, jeśli natomiast na rynku pieniężnym wystąpi niedobór pieniądza to bank centralny może obniżyć stopę rezerw obowiązkowych, dzięki czemu podaż pieniądza wzrośnie. Zaznaczyć jednak trzeba, że działalanie tego instrumentu jest ograniczone. Stopa rezerw kasowych nie może zostać obniżona poniżej pewnego minimalnego poziomu, bo służy ona także ochronie interesów klientów banków komercyjnych ani też nie może być zbyt wysoka, bo spowodowałoby to nadmierne wzrosty stóp oprocentowania kredytów. Depozyty specjalne to część przyjętych wkładów od klientów banków komercyjnych, które musi być obowiązkowe przekazane do banku centralnego. Depozyty specjalne mają na celu zapienienie bezpieczeństwa całemu systemowi bankowemu. Sposób działania i ograniczania tego instrumentu jest identyczny jak w przypadku rezerw kasowych.

Kolejnym instrumentem polityki pieniężnej państwa jest stopa dyskontowa. Jest top stopa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu kredytów bankom komercyjnym. Te ostatnie zaciągają kredyty w banku centralnym. W przypadku, gdy popyt na kredyt przewyższa wartość przyjętych depozytów pomniejszonych o rezerwy obowiązkowe. Podwyższenie stopy dyskontowej przez bank centralny zmusza banki komercyjne do podwyższania własnych stóp oprocentowania kredytów. Zmniejsza to popyt na kredyt a tym samym podaż pieniądza. Obniżenie stopy dyskontowej pozwala bankom komercyjnym obniżyć własne stopy procentowe, dzięki czemu popyt na kredyt i podaż pieniądza rosną. Dodać trzeba, że pojęcie stopy dyskontowej jest tu rozumiane ogólnie jako kategoria ekonomiczna. W różnych krajach banki centralne ustalają własne różne stopy procentowe w zależności od kredytu udzielanego bankom komercyjnym.

Operacje otwartego rynku polegają na sprzedaży lub skupie przez bank centralny papierów wartościowych emitowanych przez rząd. Emisja narodowych papierów wartościowych związana jest z koniecznością pokrycia deficytu budżetowego. Rząd sprzedaje wyemitowane papiery bankowi centralnemu czerpiąc z stąd pieniądze na pokrycie nadwyżki wydatków nad dochodami. Następnie bank centralny sprzedaje te papiery na otwartym rynku ściągając z niego równowartość strumienia pieniężnego wstrzykiwanego do gospodarki przez wydatki rządowe nie mające pokrycia w dochodach. W ten sposób ilość pieniądza na rynku nie ulega zmianie. Otwarty rynek pieniężny to rynek dostępny dla wszystkich podmiotów gospodarczych tzn. przedsiębiorstw, gosp. d i instytucji finansowych; oprócz niego istnieje rynek zamknięty tzn. rynek międzybankowy, kiedy papiery skarbowe znajdują się w obrocie a nie minął jeszcze termin ich wykupu przez rząd. Bank centralny może na przemian skupować lub sprzedawać te papiery regulując w ten sposób ilość pieniądza w obiegu. Skupienie papierów wartościowych przez bank centralny powoduje zwiększenie podaży pieniądza a ich sprzedanie pozwala na ściągnięcie nadmiaru pieniądza z rynku. Te instrumenty polityki pieniężnej służą regulacji podaży pieniądza. Ustalenie stóp rezerw kasowych i depozytów specjalnych służy ponadto ochronie interesów i zapewnieniu bezpieczeństwa klientom banków komercyjnych.

Niektóre instrumenty polityki pieniężnej są równocześnie narzędziami walki z inflacją popytową. Inflacja ta wynika, bowiem z nadmiaru ilości pieniądza w obiegu wywołanego nadmiernymi wydatkami państwa, nadmierną kreacją pieniądza przez banki komercyjne, bądź nadmiernym wzrostem płac. W zależności od tych przyczyn bank centralny w porozumieniu z rządem podejmuje określone działania. W przypadku inflacji budżetowej głównym instrumentem są operacje otwartego rynku a dokładniej sprzedaż rządowych papierów wartościowych. W przypadku inflacji kredytowej bank centralny podwyższa stopę rezerw kasowych i depozytów specjalnych. W przypadku wszystkich rodzajów inflacji dokonuje się podwyższenia stopy dyskontowej, co z jednej strony zmniejsza popyt na kredyt i aktywność kredytową banków a z drugiej strony pozwala ściągnąć z rynku nadmiar pieniądza zachęcając do oszczędzania a nie konsumpcji bieżącej. Dotyczy to także inflacji płacowej, choć w jaj przypadku zasadnicze znaczenie ma prowadzona przez rząd polityka ograniczania wzrostu dochodów przez ustalenie limitów wzrostu płac i zwiększenie obciążeń podatkowych.

Polityka fiskalna

To decyzje rządu dotyczące wydatków budżetowych i podatków jest ona kolejną płaszczyzną polityki stabilizacyjnej zmierzającej do zbliżenia faktycznej wielkości PKB do poziomu potencjalnego. Instrumentem polityki fiskalnej jest budżet państwa.

Budżet państwa - jest to zestawienie przewidywanych zakupów, dóbr i usług oraz płatności transferowych a także sposobu zapłaty za nie. Projekt budżetu państwa przygotowuje rząd a uchwala po ewentualnych poprawkach parlament. Budżet przyjmuje postać ustawy. Źródłem dochodów budżetu są podatki przy pomocy których chciałby sfinansować wydatki, jednakże równość wydatków i podatków G + B = T nie zawsze może być spełniona gdyż już na etapie konstruowania budżetu może zostać założona sytuacja w której G + B = T przy czym mogą wystąpić dwa warianty.

1. G + B > T G > T - B G > NT

NT - to podatki netto czyli wpływy podatkowe po potrąceniu płatności transferowych. Powstaje wówczas deficyt budżetowy równy G - NT

Deficyt budżetowy to nadwyżka rocznych wydatków państwa nad rocznymi jego dochodami. Skutkiem długotrwałego deficytu budżetowego jest dług publiczny

Stanowią go wszystkie niespłacone na dany moment zobowiązania państwa i innyc instytucji publicznych wobec wierzycieli krajowych i zagranicznych.

2. G + B < T G < T - B G < NT

Powstaje wówczas nadwyżka budżetowa równa NT - G

Stan budżetu określają cztery wielkości:

a. wydatki państwa na zakup dóbr i usług

b. płatności transferowe

c. wartość PKB w cenach czynników wytwórczych

d. przeciętna stopa procentowa

Y * t = T

G + B = Y * t

T - określamy wszelkie wpływy podatków do budżetu państwa

t - przeciętna stopa podatkowa

Wydatki budżetowe mają charakter autonomiczny tzn. nie są uzależnione od poziomu PKB. Zależą natomiast od potrzeb państwa oraz polityki gospodarczej rządu. Natomiast wpływy podatkowe uzależnione są od poziomu PKB. Jest on bowiem sumą dochodów podmiotów gospodarczych oraz od poziomu stóp podatkowych. Możemy to zilustrować graficznie.

Nachylenie funkcji NT względem osi odciętych uzależnione jest od poziomu stóp podatkowych i ewentualnie istniejących ulg podatkowych. Przy danych wydatkach i: danych obciążeniach podatkowych równowagę budżetu zapewnia PKB = Y jeśli faktyczny PKB jest mniejszy od Y występuje nadwyżka wydatków rządowych nad podatkami czyli deficyt budżetowy. Jeśli natomiast rzeczywisty PKB jest większy od Y to mamy nadwyżkę budżetową tzn. wpływy podatkowe są większe niż wydatki.

Rozważany model pozwala wyciągnąć następujące wnioski

1. Wzrost wydatków państwa przy stałej stopie podatkowej pozwala na zwiększenie PKB linia G przesuwa się równolegle w górę ustalając nowy punkt równowagi budżetu E1

Zmniejszenie wydatków państwa prowadzi do obniżenia PKB. Zwróćmy uwagę że gdy wydatki państwa rosną a stopu podatkowe nie ulegają zmianie pojawia się lub rośnie deficyt budżetowy, natomiast gdy wydatki państwa maleją maleje także deficyt lub pojawia się nadwyżka budżetowa

2. Wzrost stopy podatkowej przy nie zmienionych wydatkach powoduje zmniejszenie PKB a spadek stopy podatkowej jego zwiększenie. W pierwszym przypadku deficyt budżetowy maleje a w drugim rośnie.

3. Podkreślić należy że nie jest możliwe zwiększenie wydatków państwa stymulujące wzrost PKB i równoczesne zmniejszenie deficytu budżetowego. Powyższe rozważania wskazują że polityka fiskalna państwa wpływa na gospodarkę stabilizująco. Może ona pobudzać gospodarkę w warunkach recesji bądź kryzysu przez wzrost wydatków państwa na określone cele, obniżenie obciążeń podatkowych, zwiększenie subwencji dla przedsiębiorców itp. Przyczynia się do wzrostu popytu globalnego a w konsekwencji rozmiarów produkcji i PKB oraz spadku bezrobocia. Taki kierunek polityki fiskalnej nazywamy polityką ekspansywną. Towarzyszy jej zawsze przejściowy wzrost deficytu budżetowego. Polityka fiskalna może również wpływać hamująco na rozwój gospodarczy odsuwając w czasie nieuchronne załamanie gospodarcze i łagodząc jego wielkość. Rząd ogranicza wówczas wydatki na zakup dóbr i usług ewentualnie zwiększa obciążenia podatkowe. Jest to restrykcyjna polityka fiskalna. Jej celem jest ograniczenie popytu globalnego zahamowanie wzrostu produkcji i PKB, ale jej kosztem jest wzrost bezrobocia.

Deficyt budżetowy maleje a nawet może pojawić się nadwyżka budżetowa. Obydwa omówione rodzaje polityki fiskalnej zaliczają się do aktywnej inaczej dyskrecjonalnej polityki fiskalnej. Jej istotą ogólnie biorąc jest podejmowanie przez rząd takich decyzji gospodarczych w zakresie zmian dochodów i wydatków budżetowych które wywołałyby w gospodarce pożądane skutki. Aktywna polityka fiskalna polega więc na świadomym interwencjonaliźmie wymagającym każdorazowo podejmowania decyzji o rodzaju zastosowanych instrumentów fiskalnych, Słabością tej polityki jest to że zmiany instrumentów fiskalnych wymagają zmian legislacyjnych co opóźnia ich działanie. Może się więc okazać że w czasie gdy działania legislacyjne będą przeprowadzone sytuacja ulegnie zmianie, a zastosowane i wdrożone środki interwencyjne wywołają więc odwrotny do zamierzonych skutki. Problem wpływu polityki fiskalnej na stabilizującą gospodarkę budzi w związku z tym kontrowersje.

Cześć ekonomistów jest skłonna stwierdzić że aktywna polityka fiskalna raczej destabilizuje niż stabilizuje gospodarkę wywołując większą frustrację (zmiany wahania) PKB i zatrudnienia.(np. monetaryści).

Zauważana jest w związku z tym sytuacja do przechodzenia przez rządy wielu krajów zwłaszcza wysoko i średnio rozwiniętych do pasywnej polityki fiskalnej

Pasywna polityka fiskalna polega na: wykorzystaniu tzw. Automatycznych stabilizatorów koniunktury są nimi niektóre wydatki i dochody rządowe które poza tym że mogą być narzędziem świadomego interwencjonalizmu (wtedy wymagają ciągłego podejmowania decyzji o zmianach ich poziomu w zależności od sytuacji gospodarczej) mają tą właściwość że przez samo swe istnienie samoczynnie wpływają na kształtowanie sytuacji gospodarczej, głównie popytu globalnego i stabilizują gospodarkę.

Rola państwa sprowadza się w tym przypadku tylko do ustanowienie tych stabilizatorów automatyzm tych instrumentów, polega to na tym że:

1. Po ich ustanowieniu zaczynają one działać bez konieczności wprowadzania częstych korekt ich poziomów na skutek zmian sytuacji gospodarczej

2. Siła i zakres ich działania zależy wyłącznie od skali zmian poziomu aktywności gospodarczej.

Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów należą:

1. podatki od dochodów ludności,

2. podatki od przedsiębiorstw,

3. podatki pośrednie od dóbr konsumpcyjnych,

4. zasiłki dla bezrobotnych

5. inne formy świadczeń specjalnych, czy programy pomocy dla rolnictwa (subwencja i polityka gwarantowanych cen produktów rolnych).

Od automatycznych stabilizatorów oczekuje się że w okresie recesji będą one hamowały spadek popytu globalnego a okresie ożywienia będą hamowały jego wzrost.

Wyjaśnijmy to na przykładzie progresywnego opodatkowania dochodów ludności.

W okresie recesji gdy spadają dochody osobiste gospod. d (czyli dochody brutto) jeszcze szybciej zmniejszają się kwoty płaconych przez nie podatków (schodzenie na niższe stawki podatkowe) w rezultacie czego dochody do dyspozycji (netto) i popyt globalny spadają wolniej niż wynikało by to ze spadku PKB. W ten sposób system podatków od osób fizycznych hamuje tempo spadku produkcji zatrudnienia i PKB. Z kolei w okresie ożywienia kwoty płaconych podatków rosną szybciej niż dochody brutto ludności, co hamuje wzrost popytu globalnego produkcji i PKB.

Wadą automatycznych stabilizatorów jest to że zmniejszają one wahania aktywności gospodarki tylko w kilkuletnich okresach czasu. Nie stwarzają one warunków do istotnej zmiany sytuacji gospodarczej, chronią osiągnięty poziom aktywności, nie stwarzając możliwości przyśpieszenia wzrostu gospodarczego w długich okresach czasu, co wymaga określonego tempa wzrostu mocy wytwórczych , zatrudnionych i efektywnego popytu. Dlatego zwolennicy interwencjonizmu widzą potrzebę wspomagania automatycznych stabilizatorów aktywną polityką fiskalną. W zakresie wpływu na stan budżetu działania automatycznych stabilizatorów wywołuje skutki identyczne jak aktywna polityka fiskalna. Powstawanie lub wzrost deficytu budżetowego w okresach recesji i nadwyżki budżetu w okresach ożywienia.

Polityka handlu zagranicznego

Zwana inaczej polityką handlową - to kierunki i metody oddziaływania państwa na wymianę międzynarodową. Teoretycznie wyróżnia się 2 podstawowe modele takiej polityki.

• Politykę wolnego handlu

• Protekcjonizm

Polityka wolnego handlu polega na braku jakichkolwiek ingerencji państwa w wymianę za granicą. Rozmiary eksportu i importu kształtują się wówczas pod wpływem krajowej i światowej podaży i popytu i swobodnie na ich podstawie ukształtowanych cen.

Polityka protekcyjna natomiast oznacza pośrednie lub bezpośrednie ingerowanie państwa w kształtowanie się eksportu i importu zmierzające do ich pobudzenia lub ograniczenia w zależności od aktualnych interesów producentów lub konsumentów krajowych.

W praktyce występuje połączenie obu tych (częstych) modeli w różnych proporcjach w zależność od potrzeb gospodarki i charakteru polityki państwa.

Instrumentami protekcjonalizmu w handlu zagranicznym są cła, ograniczenia ilościowe (kontyngenty, kwoty importowe lub embargo) oraz inne bariery pozataryfowe i subwencje eksportowe.

Opłata celna jest najpowszechniejszym środkiem ograniczania wymiany międzynarodowej. Dotyczy ona przede wszystkim towarów importowanych, rzadko eksportowanych.

Cła mogą być określone procentowo od ceny towarów (cło od wartości) lub jako kwota od jednostki towaru (cło określone). Skutki wprowadzenia cła można przedstawić graficznie.

P₁ - cena na rynku krajowym w warunkach gospodarki zamkniętej

P₂- cena na rynku światowym krajowym w warunkach wolnego handlu

P₃ - cena na rynku krajowym w warunkach protekcjonozmu

P₃ - P₂ - wysokość cła

BC - import w warunkach wolnego handlu

Z analizowanego modelu wynika że:

1. Wprowadzenie cła protekcyjnego ma sens wówczas gdy cena krajowa jest wyższa od ceny światowej

2. Wprowadzenie cła powoduje wzrost ceny krajowej nie tylko towarów importowanych ale także towarów produkcji krajowej

3. Wprowadzenie cła ogranicza import z poziomu BC do poziomu DE

4. W wyniku wprowadzenia cła korzyści osiągają producenci krajowi ponieważ mogą sprzedawać swa towary po wyższych cenach (wzrost opłacalności) i większych ilościach.

Korzyści te ilustruje delta
BDF

5. Cła stanowią również źródło dochodów dla budżetu państwa ilustruje je DEFG

6. Cło wywołuje również skutki ujemne zwane społecznie kosztami netto.

Składają się one z 2 elementów:

1. Strat konsumentów, którzy muszą teraz kupować towar po cenie wyższej w mniejszych ilościach. Ilustruje to
   

2. Strat ogólnospołecznych wynikających z faktu że zwiększenie podaży krajowej z S₁ do S₂ oznacza nieefektywne wykorzystanie krajowych zasobów czynników wytwórczych Ta dodatkowa podaż staje się opłacalna tylko dzięki wprowadzeniu cła.

Rzeczywisty poziom jej opłacalności jest niższy od opłacalności produkcji importowanej.

ilustruje zatem nie tylko korzyści producentów ale równocześnie koszt dofinansowania nieefektywnych przedsiębiorstw krajowych z kieszeni nabywców towarów.

Z powyższego zestawienia skutków wprowadzenia ceł wynikają argumenty zarówno za jak i przeciw polityce celnej.

Za cłami przemawiają korzyści państwa i ochrona producentów krajowych przeciw - straty konsumentów i koszty ogólnospołeczne.

Zwolennicy ceł argumentują konieczność ich wprowadzenia dążeniem do utrzymania mimo wszystko nieefektywnych dziedzin życia gospodarki zwłaszcza rolnictwa z przyczyn przywiązania do tradycji, stylu życia, poczucia wspólnoty lub przeciwdziałania zmniejszania się liczby miejsc pracy. Przeciwnicy ceł uważają że ten sam cel można osiągnąć przez subsydia dla tych gałęzi produkcji nie każąc przy tym płacić konsumentom wyższych cen.

Zwolennicy ceł w krajach słabo rozwiniętych postulują ich wprowadzenie na towary luksusowe w celu ograniczenia ich konsumpcji. Zwolnione w ten sposób czynniki wytwórcze mogłyby być wykorzystane do produkcji dóbr podstawowych dostępnych dla wszystkich. Przeciwnicy ceł uważają że wprowadzenie cła na towary luksusowe nie zwiększy ich konsumpcji natomiast zachęci producentów krajowych do zwiększania ich produkcji. Ograniczenie konsumpcji dóbr luksusowych można według nich osiągnąć przez podatek konsumpcyjny (wysoka stawka VAT lub akcyzę).

Zwolennicy ceł uważają że przy ich pomocy należy chronić tzw. Strategiczne dziedziny wytwórczości jak np. produkcję żywności, energii, broni czy leków aby uniezależnić gospodarkę od ich importu.

Przeciwnicy ceł nie uwzględniają konieczności ich ochrony, postulują wprowadzenie dotacji i subwencji państwowych.

Zwolennicy ceł uzasadniają także ich stosowania także w dziedzinach w odniesieniu do nowo powstałych gałęzi produktów w celu ich ochrony przed konkurencją zagraniczną.

Przeciwnicy ceł widzą tu zagrożenie w postaci utrwalania się ceł ochronnych nawet w okresie gdy gałęzie te wyjdą już „z wieku dziecięcego” .

Przeciwnicy ceł postulują zastosowania również i tutaj dotacji i subwencji. Przedstawione argumenty za i przeciw powodują że poglądy ekonomistów są tu zróżnicowane a cła pozostają nadal głównym instrumentem polityki handlowej. Wynika to stąd że zastosowanie innych niż cła sposobów ochrony rynku wewnętrznego przed konkurencją zagraniczną wymagają wydatków z budżetu państwa

Cła natomiast są łatwe w zastosowaniu i przynoszą budżetowi dochody.

Inne instrumenty polityki handlowej.

1. Ograniczenie ilościowe polega na ustaleniu max wielkości importu danego towaru do kraju. Przyjmuje ono postać kontyngentu ( ustalenie ilości)lub kwot importowych (ustalenie wartości importu). Skrajną metodą ograniczania ilościowego lub wartościowego importu lub eksportu jest embargo - jest to całkowity zakaz eksportu lub importu danego towaru lub wszystkich towarów z kraju lub do kraju. Współcześnie prawo do nakładania embarga mają wyłącznie organizacje międzynarodowe (Rada Bezpieczeństwa ONZ). Ograniczenia ilościowe wywołują skutki identyczne jak cła

2. Bariery pozataryfowe - są to przepisy administracyjne dyskryminujące towary importowe np. ustalenie standardów nie możliwych do zrealizowania przez większość lub żadnego dostawce zagranicznego. Przedłużanie odpraw celnych pod jakimkolwiek pozorem. Organizowanie reklam pod hasłem „Kupuj tylko krajowe towary” W Polsce nadawanie godła „Teraz Polska”. Utrudnianie reklam towarów zagranicznych

3. Subwencje eksportowe - zmierzają do pobudzenia eksportu poprzez bezpośrednie dotacje i subwencje dla przedsiębiorstw możliwości uzyskania taniego kredytu, oraz zwolnień i ulg podatkowych przez przedsiębiorstwa eksportujące. Skutki subwencji eksportowych dla rynku wewnętrzne są również identyczne jak zastosowanie ceł importowych.

II Sposób

S+(Td+Te) = I +(G+B)

I- Inwestycje G - Wydatki Państwa

(Td +Te) - (G+B) = I-S

C

C

C

C₂

C1

= KSC

Y

C

Y

a

X

Y₁ Y₂

a

C

Y

S

B

Y

Y₁ Y₂

Y

- a

I

I'

I

I''

Y

AD'

AD

C

45^o

E - Punkt równowagi

E

I

a

Y' Y
Y''

AD₁ = C + I + I

AD = C + I

AD₂ = C+I - I

45^o

E₁

I - Y

E

Y Y

Y₂ Y Y₁

45^o

AD

C

AD₁ = C + I + C

AD = C+I

Y Y_{1 Y}

Popyt D

Podaż L

W

Osoby które weszły do zasobu siły roboczej, ale nie mogą znaleźć zatrudnienia

W₁

W_r

Q p Q L popyt podaż na pracę

D =L

Maleje

Te proste nie są równoległe dolny odstęp jest większy niż u góry i górą się nie schodzą

W

AJ

LD

LF

Podaż pracy

E

F

Wr

N₁ N₂

Zatrudnienie

NT

G

Wydatki Państwa

Podatek Netto

E₁

G₁

E

G

Y

Y₁

Y₂

Y

d

S

S₁= S + Import

P

Cena

P₁

A

E

D

P₃

Cło

P₂

Import

F

G

B

C

Podaż Krajowa

D₂

D₁

S₂

S₁

D = S

Ilość

DE - import w warunkach protekcjonalizmu

---