KONSERWATYZM
Nowoczesny konserwatyzm zrodził się jako reakcja na wydarzenia rewolucji francuskiej 1789 r., a podstawy ideologii konserwatywnej sformułował w 1790 r. Anglik Edmund Burke w pracy poświeconej krytyce tej rewolucji, ściślej, decyzjom o ograniczeniu pozycji i władzy króla. Edmund Burke krytykował rewolucjonistów za to, że nie licząc się z tradycją monarchicznej Francji, powołując się na abstrakcyjne prawa człowieka, zniszczyli naród francuski. W jego dziele można znaleźć wiele ogólnych zasad, które z czasem wykorzystali inni przeciwnicy zmian społecznych. Charakterystyczne dla ideologii konserwatywnej stały się następujące założenia:
wiara w istnienie nadrzędnego, z reguły boskiego porządku społecznego, połączona z przekonaniem, że problemy społeczno-polityczne to przede wszystkim problemy moralne, to znaczy, że w działaniach politycznych należy zmierzać do realizacji dobra, stosując aprobowane moralnie metody;
niewiara w rozum ludzki, generalny sceptycyzm co do ludzkich możliwości świadomego kształtowania życia społeczno-politycznego; konserwatysta nader chętnie twierdzi, że nic się nie zmienia, że w gruncie rzeczy nihil novi sub sole (nic nowego pod słońcem);
niewiara w idee postępu, przekonanie, że na świecie zawsze będzie dobro i zło, nie da się wiec tego zła zmienić na lepsze;
szacunek wobec tradycji i przeszłości, którą konserwatyści skłonni są uważać za najważniejszą wartość, uznając też istnienie pewnych niezmiennych zasad moralnych, politycznych, społecznych i obyczajowych;
krytyka rewolucji i gwałtownych zmian, przeciwstawianie im powolnych, naturalnych przemian ewolucyjnych;
nieufność wobec egalitaryzmu i uniformizmu, co połączone jest z wiarą, że hierarchia, istnienie klas i grup społecznych, a także elit rządzących jest nieodłącznym elementem wiecznego ładu społecznego;
przekonanie, że własność i wolność są nierozdzielne (że wolny człowiek musi posiadać jakąś własność), powiązane z krytyką wszelkich programów nacjonalizacji, kolektywizacji itp.
Konserwatyści dwudziestowieczni podkreślają konieczność istnienia w każdym społeczeństwie naturalnych elit, pragną zachowania klasycznego systemu ekonomicznego, opartego - jak utrzymują - na zdrowej zasadzie wolnej konkurencji, występują przeciw wszelkiemu interwencjonizmowi . Jednocześnie konserwatyści domagają się poszanowania tradycji i tradycyjnych zasad moralnych w życiu społeczności państwowej, ostro krytykują szereg negatywnych zjawisk współczesnego świata. Nie aprobują zwłaszcza społeczeństwa permisywnego (przyzwalającego), które nie interesuje się i nie ingeruje w życie prywatne człowieka, pozwalając ludziom swobodnie wybierać model życia rodzinnego, manifestować nietypowe zachowania seksualne itp.
Niektórzy konserwatyści wyznają paternalistyczny model państwa, uważają, iż społeczeństwo musi być solidarne, a państwo powinno dbać o prawidłowy rozwój społeczeństwa, ma więc i obowiązek podejmowania działań socjalnych, na przykład w celu ochrony najważniejszej grupy społecznej, jaką jest rodzina.
Konserwatyzm współczesny
Najbardziej rozpowszechniony współcześnie jest taki konserwatyzm, w którym z jednej strony głosi się pochwałę tradycyjnych wartości i uważa, że państwo jest zobowiązane do ich ochrony, a zatem prawo stanowione przez państwo nie może naruszać ustalonych wartości moralnych, a z drugiej strony popiera się neoliberalizm w dziedzinie gospodarki. Przykładem takiego konserwatyzmu społecznego może być program ekonomiczny brytyjskiej Partii Konserwatywnej, nazwany od jej przywódczyni, premiera w latach 1979-1990, Margaret Thatcher, thatcheryzmem. Konsekwentnie i systematycznie zlikwidowała ona w Wielkiej Brytanii efekty reform socjalnych wprowadzonych uprzednio przez brytyjskich socjalistów (np. reprywatyzowała znacjonalizowane po wojnie przedsiębiorstwa, ograniczyła budownictwo socjalne), głosząc przy tym hasła powrotu do starych dobrych zasad indywidualnej własności, wolności jednostki i odpowiedzialności jednostki za swój los. Konserwatyści współcześni z reguły głoszą hasła skrajnego liberalizmu ekonomicznego i taki konserwatyzm jest szczególnie popularny w USA i w Wielkiej Brytanii. Wybitni rzecznicy konserwatyzmu w XX w. to Russell Kirk, Robert Nisbet, Michael Oakeshott, John Hallowell, a także politycy, jak np. Ronald Regan, były prezydent USA.
Typowym przykładem postawy konserwatystów brytyjskich jest ich protest przeciw spisaniu konstytucji: powołując się na tradycję, stanowczo zwalczają postulat napisania konstytucji, zgłaszany przez inne partie brytyjskie.
2