30 X 2008 r.

WSTĘP

• pisarze, którzy narzucili literaturze własną koncepcję: Leśmian, Schulz

• Schulz bywa zestawiany z Gombrowiczem (jako pisarze formy), z Witkacym

• wg Nasiłowskiej: Leśmian i Schulz - mityzacja, oniryzacja rzeczywistości

• 2 artystów bez biografii:

a) BL - 2 wydarzenia: romans z Dorą Lebenthal - poświęcił jej cykl W malinowym chruśniaku; oszukany przez współpracownika w Zamościu

b) BS: jedyny 3-dniowy wyjazd za granicę; spotkanie z Nałkowską, dzięki której doszły do druku Sklepy cynamonowe (1933); spotkanie z Deborą Vogel

BOLESŁAW LEŚMIAN

1. BL - dlaczego ważny?

• eseje Krzysztofa Dybciaka Gry i katastrofy

• wg Józefa Brodskiego: najwybitniejszy pisarz XX-wieczny

• wg J.M. Rymkiewicza: jedyne, co pozostanie po poezji XX w. to BL i wczesny Miłosz

• kojarzony z Hrubieszowem i Zamościem; ostatnie 2 lata życia - W-wa (zm. 1937)

• praca materialna była dla niego przekleństwem

• stryj BL: Lange; kuzyn: Brzechwa

• dużo palił, pił 4 kawy dziennie

• unieważniony przez najważniejsze czasopisma i nazwiska (m.in. „Wiadomości Literackie”)

• Polska Akademia Literatury (powst. 1933) - organ opiniotwórczy nt. najlepszych pisarzy: BL zajął 55 miejsce; 1 - Staff, Żeromski

• 4 tomiki wierszy:

• Sad rozstajny - symbolizm (jeszcze MP)

• Łąka (1920) - cykl W malinowym chruśniaku

• Napój cienisty

• Dziejba leśna (wyd. pośmiertne)

• przerobienie twórczości BL:

• przeciwstawia poznanie intuicyjne (nobilitacja) - pojęciowemu (racjonalnemu)

• poezja jego to ilustracja filozofii Bergsona

• Zamyślenie (w Łące):

• poezja ≠ opisywanie świata; ≠ ekspresja nagiej duszy

• poprzez słowa (nie: słowami) poznajemy świat

• słowa nie odsyłają do sensu, ale odsłaniają sens

2. Rytmizacja u BL:

Rytm jako światopogląd (1912)

• podwaliny filozoficzne

• rytm = synonim poezji

• sensy wiersza poddane rytmizacji

• rytm poezji funduje nam słowo konkretne, odświętne (nie: abstrakcyjne)

• słowo poddane rytmizacji staje się wieloznaczne

• BL próbuje wrócić do pierwotnych znaczeń

• tak rozumiana poezja i słowo odwołują nas do innej wizji rzeczywistości

• chodzi o dotarcie do świata, który jest zmienny, więc i język ma być zmienny

Dziewczyna:

• 17-zgłoskowy jamb

• Trznadel: nicość bytu przeciwstawiana heroicznej woli bycia (Nietzsche - my decydujemy o byciu)

• rzeczywistość widzialna kontra zaświaty

• nicość jest (jak nicość może być?)

• Markowski: mur = tekst; czyn 12 braci = naiwne przekonanie, że literatura odwołuje do rzeczywistości (a literatura odwołuje do literatury - za murem nic nie ma)

• rytm wiersza jest usensowniony, oddaje to, jaki świat jest

• świat dynamiczny - przeobrażający się, wciąż się staje, a nie jest

3. Poetyka:

1. rytmizacja wiersza

2. czerpanie z wątków ludowych

• fakt niepodważalny

• bohater legend, mitów, opowiadań

• Dusiołek - pewna operacja epistemologiczna

• legenda ludowa: walka dobra ze złem, gdzie dobro zwycięża; u BL: unieważniony podział dobro - zło, pokazuje, co w tym świecie jest rzeczywiste („podszewka” świata)

3. neologizmy (leśmianizmy)

• bardzo proste zabiegi

• uczasownikowione rzeczowniki, przymiotniki

• zabieg neologizacji powoduje dynamizację

• neologizm: szukamy słowa na rzeczywistość, która właśnie powstała, którą trzeba nazwać (Markowski) - gdyby tak uznać zabiegi BL, świat byłby statyczny

• u BL neologizmy odnoszą się do rzeczywistości jednorazowej, która znika po chwili

• neologizmy semantyczne: słowo istniało, ale ma nowy desygnat, np.: dźwigacz (jako osoba dźwigająca swój garb)

4. balladowość

• relewator gatunku ballady

• twórca ballady filozoficznej

• przywołuje sensy

5. groteska

• zderzenie fantastyki z realizmem (przenikanie)

• mityzacja codzienności (zderzenie wzniosłości + trywialności - związek z BS)

• odniesienie do transcendencji

• erotyzm - nie siła sama w sobie; rozkosz nierozerwalnie związana z cierpieniem (W malinowym...); to, co rozkoszne + groza

4. Światopogląd:

• BL, szukając ontologicznych podstaw bytu, zwraca się do trójkąta: natura - Bóg - człowiek (relacje pomiędzy tymi)

• natura jako biologizm, przyroda, świat

• brak przeciwstawienia: natura - kultura

• natura sięga w zaświaty

• natura = rzeczywistość jedyna

• biologizm decyduje o dynamizmie rzeczywistości

• najwybitniejszy poeta metafizyczny i religijny

• stawia ważne pytania nt. Boga

• kwestia Boga:

• nie jest to poezja konfesyjna

• Bóg nie gwarantuje przezwyciężenia śmierci

• wiersze raczej niebliskie chrześcijaństwu

• nawet jeśli jest, nie mieszka sam w zaświatach, nie on pociąga za sznurki

• teologia XX w.: o Bogu możemy milczeć; teologia negatywna: możemy powiedzieć, kim Bóg nie jest

• Boże pełen w niebie chwały

BRUNO SCHULZ

• przekonanie, że to, co uznajemy za świat fizykalny, zawiera rzeczywistość głębszą

• to, co jest widzialne, zmysłowe mami nas, bo jest rzeczywistość głębsza

• wykład nt. materii: Traktat o manekinach

• Sklepy cynamonowe (1933)

• Sanatorium pod klepsydrą (1936)

• o materii pisze językiem erotycznym

• rzeczywistość widzialna jest śladem, tropem czegoś głębszego, bardziej rzeczywistego

• literatura - narzędzie poznawcze tego, co ukryte

• literatura - mimesis procesu (jak świat się tworzy), a nie wytworu (nie tego, co dane)

• reprezentacja: literatura reprezentuje: odwołuje się do czegoś, co przeczuwamy, że jest

• zmysłowe jest formą

• materia jest czymś jednym, co się mnoży; jest nieuchwytna, bezkształtna; wykłada to w Nocy lipcowej

• stosunek do tego, co marginalne

• koncepcja miasta:

• centrum Drohobycza - ład

• prowincja - wymyka się logice; poddane oniryzacji (logice snu)

• materia tylko się odsłania, kiedy formy nie dostaje

• sposobem dotarcia do tej rzeczywistości jest mit:

• obecny

• matryca elementów, faktów, historii rzeczywistości

• zabieg literacki (metafora)

• mityzacja:

• Mityzacja rzeczywistości - najpierw przedmowa do Sklepów cynamonowych (w listach do Debory)

• opisywanie rzeczywistości i zagrożenia. To, co istnieje w sensach globalnych

• mitologizacja:

• czerpanie ze znanych mitów

• opowiadanie Sierpień:

• opis zwykłego miasteczka

• horoskop egipski

• Ewangelia

• kontaminacja ST i NT: ognista miotła, gorejący krzak

• obraz Jerycha

• mit dla Schulza:

• matryca, w której odciśnięto elementy

• element wyobraźni pisarza

• najważniejsze mity:

1. mit księgi: organizuje wyobraźnię pisarza; Sanatorium pod klepsydrą (księgi autentyku); księga jako taka nie istnieje - wszystkie księgi dążą do autentyku; księga jest tylko postulatem; przekonanie, że świat jest księgą - świat ma sens i żąda interpretacji

2. mit ojca: rzeczywistość magiczna; przeciwstawiony mitowi kobiety; nie ma przestrzeni pozamiejskiej (dlaczego tu?)

3. mit erotyczny

4. mit katastrofy - dokonuje się na jego oczach

• język opowiadań:

• opowieści wręcz awangardowe

• zestawia wyrazy odległe

• wybicie wyrazów z ich powszedniego sensu

PODSUMOWANIE

• zbieżności twórczości BL i BS

• rozbieżności: 2 przeciwległe bieguny

• BL: ontologiczne istnienie zaświatów; zasadnicze jest to, co istnieje tu i teraz; wyziera proza i nicość

• BS: wyziera sens; dąży do umocowania bytu w egzystencji; zadomowienie w bycie

• proza najmłodszych czerpie z BS: Tokarczuk (Prawiek i inne czasy - zadomowienie w tym, co obce i wrogie), Huelle, Chwin, Stasiuk

Bolesław Leśmian = BL; Bruno Schulz = BS

---