Rachunkowość jest całościowym, zamkniętym systemem obejmującym: proces identyfikacji, klasyfikacji, pomiaru, rejestracji, przygotowania informacji o procesach gospodarczych, powodujących zmiany w zakresie środków jednostki gospodarczej lub organizacyjnej i źródeł ich pochodzenia. Ujmuje ona jednocześnie całość kosztów i strat oraz całość przychodów i zysków, umożliwiając w ten sposób ustalenie ostatecznego wyniku działalności. Rachunkowość stanowi część składową systemu ewidencji gospodarczej i ujmuje przede wszystkim te procesy gospodarcze, które dają się wyrazić wartościowo.
Rachunkowość jest to proces pomiaru, rejestracji, klasyfikacji i agregowania informacji finansowych, które są użyteczne w podejmowaniu decyzji. Informacje rachunkowości posiadają charakter finansowy i odzwierciedlają transakcje biznesu wyrażone w pieniądzu.
Rachunkowość jest szczególnym systemem informacyjno - kontrolnym retro - i prospektywnym, który posiada monopol na ustalenie wyniku finansowego (zysku lub straty) i kondycji finansowej podmiotu gospodarczego (majątek, kapitały własne i obce)
Jako dyscyplina praktyczna rachunkowość obejmuje:
-księgowość;
-rachunek kosztów;
-sprawozdawczość finansową.
Księgowość - obejmuje rejestrację zdarzeń gospodarczych i grupowanie ich w zależności od potrzeb, przetwarzanie tych informacji wg określonych metod.
Głównym celem księgowości jest liczbowe ujęcie przebiegu procesów gospodarczych oraz ustalenie finansowego wyniku działalności danej jednostki gospodarczej.
Rachunek kosztów - część rachunkowości, która zajmuje się ustalaniem w różnych przekrojach oraz interpretowaniem wyrażonej w pieniądzu wysokości nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej w określonym czasie i określonym przeznaczeniu.
Sprawozdawczość finansowa - jednostka prowadząca rachunkowość musi przeprowadzić sprawozdanie finansowe zgodnie z wymaganiami prawa na podstawie konkretnych danych, które pochodzą z ksiąg rachunkowych.
Rodzaje rachunkowości:
Rachunkowość finansowa - jest ukierunkowana na dostarczanie informacji dla różnych odbiorców spoza tej jednostki (firmy). Jej prowadzenie reguluje jakiś akt prawny. Prowadzenie rachunkowości w Polsce określa ustawa o rachunkowości nazywana Polskim Prawem Bilansowym.
Rachunkowość zarządcza - jest zorientowana na wspomaganie procesów decyzyjnych w jednostkach; jest bardziej szczegółowa niż rachunkowość finansowa, prowadzą ją tylko duże firmy o bardziej skomplikowanej strukturze decyzyjnej; rachunkowość zarządcza wykorzystuje elementy rachunku ekonomicznego (stanowi zespół metod, narzędzi, który umożliwia wybór najlepszego spośród wielu rozwiązań);
Rachunkowość podatkowa;
Funkcje rachunkowości:
informacyjna - najważniejsza; ma za zadanie dostarczyć informacji jednostkom z zewnątrz jak i zewnątrz niej; bez tych informacji firma nie mogłaby funkcjonować;
dowodowa - doradcy w sprawie przebiegu działalności, jak obowiązek przechowywania dowodów archiwalnych;
kontrolna - ma dwa wymiary: monitorowanie i analizowanie przebiegu działalności, aby móc stwierdzić, czy działalność jest prowadzona z założonymi celami;
kontrola związana z materialną odpowiedzialnością osób odpowiedzialnych na mienie np. magazynier, kasjer, jeżeli nie ma osób odpowiedzialnych materialnie to za wszystko odpowiada kierownik.;
sprawozdawczo - statystyczna - jednostki prowadzące rachunkowość przekazują informacje do urzędów statystycznych;
analityczna - dane z dokumentacji jednostki są przedmiotem wielu analiz, służą do przygotowania planów;
rozliczeniowa - np. rozliczenie z Urzędem Skarbowym, z pracownikami
Rachunkowość jako nauka i dziedzina praktyczna.
Dyscyplina naukowa o nazwie „rachunkowość” obejmuje badania nad praktyką rachunkowości oraz wyniki tych badań w formie teorii, koncepcji, modeli i hipotez. Obecnie uznaje się rachunkowość za naukę społeczną, stosowaną. „Oznacza to, że nie jest sztuką ani czystą teorią. Rachunkowość jest nauką, ze względu na jej zorientowanie na cel”.
Rachunkowość jako nauka obejmuje procesy polegające na systematyzowaniu jak i pomnażaniu wiedzy o zasadach projektowania systemów informacyjnych rachunkowości i organizowania efektywnych procesów gromadzenia oraz przetwarzania informacji dla celów zarządzania. Przedmiotem zainteresowania nauki rachunkowości jest odległa i bliższa przeszłość, teraźniejszość i przyszłość.
Prawo bilansowe określa:
przyjęte zasady rachunkowości;
prowadzenie ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym na podstawie dowodów księgowych;
okresowe ustalanie i sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów;
wycenia aktywów i pasywów;
ustalenie wyniku finansowego;
sporządzanie sprawozdań finansowych jednostki oraz grupy kapitałowej;
gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz innej ważnej dokumentacji;
tryb badania przez biegłych rewidentów i ogłaszanie sprawozdań finansowych dla określonych podmiotów prowadzących rachunkowość;
ochrona danych i odpowiedzialność karna.
Jakie jednostki organizacyjne muszą prowadzić rachunkowość:
wszystkie spółki kapitałowe;
wszystkie inne przedsiębiorstwa, mające osobowość prawną (spółdzielnie, przedsiębiorstwa państwowe);
spółki handlowe, gdy ich przychody netto za poprzedni rok obrotowy wynosiły co najmniej 800 tys. euro;
bez względu na wielkość: banki, jednostki funkcjonujące na podstawie przepisów prawa, funduszy inwestycyjnych, powierniczych;
gminy, powiaty, województwa i ich związki i podlegające im jednostki budżetowe, gospodarstwa pomocnicze;
fundusze celowe - które są przeznaczone na wykonanie pewnego celu;
jednostki, które uzyskały dotacje lub subwencję z budżetu państwa.
AKTYWA - kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych.
Bilansowanie majątku i kapitału w rachunkowości.
BILANS MAJĄTKOWY - wartościowe zestawienie aktywów ze źródłami ich finansowani, czyli z pasywami, sporządzane w określonej formie i na określony dzień zwany momentem bilansowym.
Zasady:
zasada równowagi bilansowej;
zasada prawdziwości;
zasada ciągłości bilansowej (bilans sporządzany na moment kończący 1 okres bilansowy jest jednocześnie bilansem otwierającym okres bezpośrednio po nim);
określenie zawsze momentu bilansowego;
musi być jasny, uporządkowany, usystematyzowany układ wg reguł.
AKTYWA TRWAŁE (majątek trwały).
Wartości niematerialne i prawne:
koszty zakończeniowe prac rozwojowych;
wartości firmy (Goodwill - różnica pomiędzy ceną zapłaconą sprzedawcy za firmę a zazwyczaj niższą od niej rynkową wartość wszystkich nabytych składników majątkowych tworzących nowo nabytą formą);
Nabyte prawa do wykorzystania gospodarczego (np. nabyte prawa autorskie);
Zaliczki na wartości niematerialne i prawne (np. programy komputerowe);
Rzeczowy majątek trwały:
Środki trwałe - składniki majątku, kompletne i zdatne do użytkowania w momencie przejęcia przez jednostki, mają być przeznaczone do wykorzystywania na własne potrzeby jednostki, ich okres użyteczności jest dłuższy niż 1 rok:
grunty;
budynki, lokale i obiekty inżynierii lądowej i wodnej;
urządzenia techniczne i maszyny;
środki transportu;
inne środki trwałe;
Środki trwałe w budowie:
nakłady ponoszone na budowę, na rozbudowę i modernizację środków trwałych;
koszty pozostające w bezpośrednim związku z budową , montażem lub ulepszaniem rzeczowego majątku trwałego;
koszty napraw i remontów, które są wykonywane przed przekazaniem środkó trwałych do użytku;
dokumentacja projektowa związana z budową śrdokó trwałych;
koszty związane z przygotowaniem gruntów pod budowę;
nadzór autorski i inwestorski;
odsetki od pożyczek i kredytów na budowę środków trwałych;
Zaliczki na środki trwałe w budowie
Należności długoterminowe - obejmują koszty należne danej jednostce o okresie zapłaty powyżej 12 miesięcy, ale z wyjątkiem należności z tytułu dostaw i wykonywanych usług;
Inwestycje długoterminowe - są to aktywa nabyte przez jednostkę w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, wynikających z możliwości uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywident od udziału w zyskach albo też możliwości uzyskania innych pożytków, także z tranzakcji handlowych.
Inwestycją będziemy nazywali wyrzeczenie się dziś konsumpcji na rzecz przyszłych acz niepewnych korzyści.
nieruchomości;
wartości niematerialne i prawne;
długoterminowe aktywa finansowe:
udziały i akcje;
papiery wartościowe;
udzielone pożyczki;
inne składniki finansowego majtku trwałego;
Długotrwałe rozliczenia między okresowe - rozliczenia są w terminie dłuższym niż 12 miesięcy; to kwoty, które będą rozliczone w czasach (okresach) przyszłych z tytułu aktywów na odroczony podatek dochodowy lub są to koszty poniesione w bieżącym okresie a dotyczą okresów przyszłych;
AKTYWA OBROTOWE (majątek obrotowy):
Zapasy:
materiały;
półprodukty i produkcja w toku;
produkty gotowe;
towary;
zaliczki na dostawy;
Należności - występują w ujęciu wartościowym, to koszty należne jednostce za usługi, kwoty itp.:
należności od odbiorców;
należności od budżetu;
inne należności;
należności dochodzonej na drodze sądowej;
Inwestycje krótkoterminowe:
Inwestycje - aktywa nabyte w celu uzyskania zysków z tytułu posiadania ich.
krótkoterminowe finansowe składniki majątku:
krótkoterminowe aktywa finansowe:
-udziały lub akcje do zbycia;
-inne papiery wartościowe;
-udzielone pożyczki;
środki pieniężne:
-środki pieniężna w kasie i w banku;
-inne środki pieniężne;
-inne aktywa pieniężne;
inne inwestycje krótkoterminowe.
Formy rozliczeń bezgotówkowych:
przelew bankowy:
akredytywa;
czek rozrachunkowy - polecenie przekazania środków z konta dłużnika na konto wierzyciela;
rozliczenie przy pomocy weksli;
rozliczenie saldami - dotyczy firm, które są dla siebie raz dostawcy a raz odbiorcą;
rozliczenie planowe - zaliczkowe przelewy środków pieniężnych planowane w określonym okresie w związku z rytmicznymi dostawami.
Weksel - dokument stwierdzający bezwarunkowe polecenie do zapłaty wskazanej osobie określonej kwoty w miejscu i terminie ustalonym przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną. Dokument ten podlega rygorowi wekslowemu.
Rygor wekslowy - określony prawem wekslowym tryb szybkiego i skutecznego egzekwowania zapłaty w razie nieuregulowania w terminie przez dłużnika zobowiązania prawa wekslowego.
Prawo wekslowe -w Polsce obowiązuje w tym zakresie ustawa z dnia 28.04.1936r. „Prawo wekslowe”. Ustawa ta uwzględnia większość wskazań międzynarodowej konwencji w sprawie jednolitego prawa wekslowego.
Jako dokument weksel powinien zawierać:
nazwę weksla w samej treści dokumentu;
sumę kredytu wekslowego podane na wekslu;
stwierdzone bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy;
określony termin i miejsce płatności zobowiązania;
nazwisko osoby (nazwa firmy) na rzecz której powinna być dokonana zapłata (określenie reminenta);
opracowanie kredytu wekslowego;
datę i miejsce wystawienia;
podpis wystawcy weksla
KAPITAŁY I FUNDUSZE W JEDNOSTKACH PROWADZĄCYCH RACHUNKOWOŚĆ.
KAPITAŁ - to ogół dóbr, które składają się:
zasoby naturalne i środowisko przyrodnicze;
efekty działalności człowieka;
kapitał ludzki - zasoby wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej zawarty w każdym człowieku i społeczeństwie jako całość, określający zdolność do pracy, adaptacji do zmian w otoczeniu oraz możliwości kreacji nowych rozwiązań.
Ujęcie makroekonomiczne: KAPITAŁ - jest jednym z 3 podstawowych czynników produkcji, obok ziemi i pracy. W odróżnieniu od ziemi jest czynnikiem wyprodukowanym, rezultatem procesów produkcyjnych
Ujęcie mikroekonomiczne:
-w znaczeniu finansowym KAPITAŁ jest sumą środków, które zostały postawione do dyspozycji przedsiębiorstwa w celu realizowania określonych zamierzeń;
-w znaczeniu bilansowym: KAPITAŁ - oznacza źródła pochodzenia majątku z punktu widzenia praw własności i konieczności zwrotu.
Kapitały własne - mogą być tworzone z częścią zysku wnoszonych w jednostce, powstaje w momencie tworzenia firmy też.
Kapitał podstawowy - w momencie tworzenia firmy, dla spółki akcyjne 500tys. zł, dla sp. Zo.o. 50tys.
Kapitał rezerwowy - to rezerwy tworzone w ciężar kapitałów własnych i kapitał zapasowy.
INWENTARYZACJA - określona jako zespół czynności zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu składników majątkowych pozostających w dyspozycji jednostki gospodarczej lub organizacyjnej oraz zobowiązań tej jednostki.
Główny cel: okresowe ustalenie rzeczywistego stanu majątku i kapitałów dla zapewnienia należności i wiarygodnych zapisów w księgach rachunkowych.
Inwentaryzacja - co najmniej raz w roku, nie wcześniej niż 3 miesiące przed momentem bilansowym i nie później niż 14 dni po.
Dokumenty niezbędne do inwentaryzacji:
-skład komisji inwentaryzacji; -instrukcja inwentaryzacji; -inwentaryzacja; -zakończenie i rozliczenie różnic inwentaryzacyjnych.
Metody inwentaryzacji:
1)spis z natury;
2)pośrednio uproszczona;
3)uzgodnienie sald;
4)weryfikacja
CENA NABYCIA - rzeczywista cena zakupu składnika majątku + koszty bezpośrednie związane z zakupem i przystosowaniem danego składnika do użytkowania + (w przypadku importu) obciążenia publiczno-prawne.
KOSZT WYTWORZENIA - koszty bezpośrednie produkcji poszczególnych produktów gotowych + przypadające na okres ich wytwarzania część pośrednich kosztów produkcji.
CENA SPRZEDAŻY NETTO - możliwa do uzyskania w dniu sporządzania wyceny cena - rabaty i upusty, podatek akcyzowy, koszty związane z przystosowaniem składnika do sprzedaży i doprowadzeniem sprzedaży do skutku + dotacja przedmiotowa.
WARTOŚĆ GODZIWA - kwota za jaką dany składnik mógłby zostać wymieniony a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, nie powiązanymi ze sobą stanami; oznacza hipotetyczną cenę, jaką można uzyskać po przeprowadzeniu transakcji.
TRWAŁA UTRATA WARTOŚCI - zachodzi wtedy, gdy istnieje prawdopodobieństwo ze składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych.
METODA PRAW WŁASNOŚCI - przyjęta przez jednostkę dominującą lub znaczącego inwestora metoda wyceny udziałów w aktywach netto jednostki podporządkowanej, z uwzględnieniem wartości firmy ustalonym na dzień objęcia kontroli, współkontroli lub wywierania znacznego wpływu.
Wartość ekonomiczna - odpowiada cenie sprzedaży netto składnika aktywów lub jego wartości użytkowej, zależnie od tego, która z nich jest wyższa.
Wartość użytkowa - jest bieżącą , szacunkową wartością przyszłych przepływów środków pieniężnych, których wystąpienia oczekuje się z tytułu dalszego użytkowania składnika aktywów oraz jego likwidacji na zakończenie okresu jego użytkowania.
KOSZT - oznacza wyrażoną w pieniądzu wartość nakładów pracy żywej i uprzedmiotowionej zużytej w celu wytworzenia określonego produktu lub usługi łącznie z różnorodnymi opłatami związanymi z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa lub firmy jako podmiotu gospodarczego.
PRZYCHÓD- odpowiada wartości uzyskanych i należnych kwot za sprzedane dobra i usługi, np. wartość za jaką sprzedano wyroby i usługi w roku obrachunkowym;
Inną grupę przychodów stanowią kwoty uzyskane z tytułu operacji finansowych, np. kwoty uzyskane ze sprzedaży udziałów, papierów wartościowych itp.
DOCHÓD - ogólne określenie finansowego rezultatu prowadzonej działalności, stanowi zazwyczaj różnicę pomiędzy wartością przychodów i kosztów poniesionych przez daną jednostkę.
WPŁATY - związane ze zwiększeniem stanu środków pieniężnych w przedsiębiorstwie, np. w kasie lub na rachunkach bankowych. Mogą one występować z tytułu sprzedanych usług, produktów dokonywanych w obrocie gotówkowym, czy też mogą być wynikiem innych zdarzeń gospodarczych, np. przy regulacji należności, zaciąganiu pożyczek itp.
WYPŁATY - oznaczają rozchód środków pieniężnych w firmie, powodując zmniejszenie stanu tych środków.
WPŁYWY I WYDATKI - są pojęciem szerszym w stosunku do wpłat i wypłat, gdyż obejmują także należności i zobowiązania.
KRYTERIA KLASYFIKACJI KOSZTÓW:
1)podmiot gospodarujący: koszty przedsiębiorstwa, danej branży, danej gałęzi itd.;
2)podmiot powodujący zużycie środków: koszty działalności operacyjnej, działalności finansowo wyodrębnionej, produkcji globalnej itp.;
3)treść ekonomiczną zużycia: wynagrodzenia za pracę, koszty energii i usług;
4)możliwość oddziaływania przez kierownictwo na koszty: koszty niezależne od decyzji kierownictwa, zależne;
5)miejsce powstania kosztów: koszty wydziałów podstawowych, pomocniczych, zarządu przedsiębiorstwa, zakupu materiałów;
6)ze względu na techniczną możliwość przyporządkowania do określonych miejsc ich powstania, które są jednostkami kalkulacyjnymi: koszty bezpośrednie i pośrednie;
7)ze względu na sposób reagowania na zmiany rozmiarów prowadzonej działalności: koszty zmienne i stałe.
RODZAJOWY UKŁAD KOSZTÓW OBEJMUJE:
-zużycie materiałów i energii;
-usługi obce;
-wynagrodzenia;
-świadczenia na rzecz pracowników;
-amortyzację;
-podatki i opłaty;
-pozostałe koszty rodzajowe.
KALKULACYJNY UKŁAD KOSZTÓW DZIAŁ. OPERACYJNEJ:
1)koszt własny wytworzenia produktu (usługi): materiały bezpośrednie i energia; koszty zaopatrzenia; świadczenia dla pracowników, płace bezpośrednie, pozostałe koszty bezpośrednie, koszty wydziałowe;
2)koszty ogólnego zarządu: koszty pośrednie tj.: koszty administracyjno-gospodarcze związane z utrzymaniem zarządu przedsiębiorstwa; koszty ogólne zapewniające utrzymania takich obiektów jak magazyny centralne, transport, straż przemysłowa;
3)koszty sprzedaży: koszty przewozu, opakowań, reklamy, utrzymania stoiska na targach i wystawach, ubezpieczenia transportu.
USTALANIE WYNIKU FINANSOWEGO.
WF = zysk lub strata = przychód - koszty
Działalność operacyjna - działalność główna, dla której powstała jednostka.
Przychody: ze sprzedaży produktów i usług; ze sprzedaży towarów; z pozostałej działalności operacyjnej;
Koszty: przychody operacyjne - rozumie się przez to koszty i przychody związane pośrednio z działalnością operacyjną jednostki, a w szczególności koszty i przychody związane z: działalnością socjalną; ze zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie, wart. niemat. i prawnych; z odpisaniem aktualizujących wartości aktywów i ich korektami; z odszkodowaniami, karami, grzywnami itd.
Działalność finansowa:
koszty finansowe: opłata manipulacyjna; prowizja; odsetki od kredytów bankowych z wyjątkiem kredytów zaciągniętych na sfinansowanie środków trwałych i śr. trw. w budowie; ujemne różnice kursowe od walut na rachunkach bankowych; ujemne różnice kursowe akcji na stanie ;
przychody: dodatnie różnice kursowe; odsetki dopisane do lokat i rach. bankowych; dywidendy od udziałów lub akcji; wartość uzyskana ze sprzedaży papierów wartościowych, akcji i udziałów.
Zyski i straty nadzwyczajne:
Do zysków i strat nadzwyczajnych zalicza się skutki finansowe zdarzeń trudnych do przewidzenia poza zasadniczą operacyjną działalnością jednostki.
Straty nadzwyczajne: wartość netto składników majątku utraconego z powodu zdarzeń losowych; koszty usuwania skutków zdarzeń losowych; wartość netto składników majątkowych wchodzącyh w skład zorganizowanej części jednostki, która podlega sprzedaży; koszty postępowania ukłądowego, ugodowego;
Zyski nadzwyczajne: odszkodowania za straty będące skutkiem zdarzeń losowych, lub przyznane od zakładów ubezpieczeniowych; odzyskane składniki majątkowe po rozliczeniu skutków zdarzenia losowego; przychody netto ze sprzedaży zorganizowanej części jednostki; przychody ze sprzedaży nadających się do wykorzystania rzeczowych aktywów objętych skutkami zdarzeń losowych.
3 podstawowe poziomy ustalenia wyniku finansowego w jednostce gosp:
1)działalność operacyjna = przychody ze sprzedaży - koszty własne sprzedaży dóbr i usług;
2)działalność finansowa = przychody finansowe - koszty finansowe;
3)zdarzenia nadzwyczajne = zyski nadzwyczajne - straty nadzwyczajne.
SPRAWOZDANIE FINANSOWE:
1)bilans majątkowy - sprawozdanie w formie tabelarycznej za okres 12 kolejnych miesięcy;
2)rachunek zysków i strat - wynik finansowy za dany okres;
3)informacje dodatkowe:
-wprowadzenie do sprawozdania finansowego;
-dodatkowe informacje i objaśnienia.
RAPORT - przygotowany przez biegłego rewidenta w jednostce gospodarczej powinien przedstawić w szczególności:
-ogólną charakterystykę jednostki (dane identyfikacyjne);
-stwierdzenie uzyskania od jednostki żądanych informacji, wyjaśnień i świadczeń;
ocenę prawidłowości stosowanego systemu rachunkowości i działania powiązanej z nim kontroli wewnętrznej;
-charakterystykę pozycji lub grupy pozycji sprawozdania finansowego;
-przedstawienie sytuacji majątkowej i finansowej firmy oraz wyniku finansowego jednostki, ze wskazaniem na zjawiska, które w istotny sposób wpływają negatywnie na tę sytuację i zagrażają kontynuowaniu działalności przez jednostkę.