Walka klasyków z romantykami - przełom romantyczny w polsce
Spór pokoleniowy
Spór klasyków z romantykami był sporem pokoleniowym. Pokolenie starsze opowiadało się za klasycyzmem. Młodsze, w kwestiach światopoglądowych poza cechami racjonalnymi i empirycznymi popierało także uczucia i emocje. Wiązało się to z dążeniami wolnościowymi i demokratycznymi. Był to spór nie tylko o sprawy estetyczne ale i światopoglądowe oraz polityczne. Polemika ta miała charakter czysto teoretyczny. Twórcy byli podzieleni do czasu wydania “Ballad i romansów” Adama Mickiewicza.
Kazimierz Brodziński
1818r. W “Pamiętniku warszawskim” zaczęły ukazywać się pierwsze fragmenty rozprawy Brodzińskiego “O klasyczności i romantyczności”. Dążył do pokojowego połączenia klasycyzmu i romantyzmu. Uważał, że nowe idee romantyczne można połączyć z klasycystycznymi. Według niego rozwój literatury polskiej powinien iść własną drogą.
Trzy główne elementy, jakie według niego powinna spełniać literatura:
narodowość
prezentowanie w utworach literackich typowych, charakterystycznych cech dla danego narodu (odwołania do przeszłości, wydarzeń historycznych)
oryginalność
nie kopiowanie obcych wzorów, utwory nie powinny być przeróbkami
ludowość
która wiązała się z narodowością. Brodziński uważał, że wśród ludu, mieszkańców wsi można odnaleźć spontaniczność, szczerość, zdrową moralność, kształtowaną w wyniku kontaktu z przyrodą
Brodziński propagował sielankę, gatunek, który spełniał wszystkie 3 jego założenia. Uważał, że narodową cechą Polaków jest umiłowanie pokoju, prostoty, bezpośredniego kontaktu z przyrodą. Jego rozprawa rozpętała dyskusję na temat klasycyzmu, jako kierunku, który do tej pory dominował i romantyzmu, który zaczął zdobywać popularność.
Jan Śniadecki
W 1819 napisał rozprawę “O pismach klasycznych i romantycznych”. Był intelektualistą, racjonalistą. Atakował tendencje romantyczne. Romantyzm uważał za zagrożenie dla rozwoju literatury i oświaty. Sądził, że może mieć zgubny wpływ na czystość polszczyzny, a światopogląd romantyczny miał być zagrożeniem dla zdrowego rozsądku (strefa duchowa jest empirycznie nie sprawdzalna).
Maurycy Mochnacki
Brał udział w sporze. Był jednym z przywódców powstania listopadowego. Wystąpił po stronie romantyków. Napisał “O literaturze polskiej w wieku XIX”. Przedstawił tu takie myśli:
domagał się literatury narodowej, w utworach polskich miały odbijać się charakterystyczne elementy z życia Polaków. Literaturę klasycystyczną uważał za złą, bowiem była na wzór innych utworów, innych narodów. Osłabiała ducha narodu.
literatura, poezja miała odwoływać się do twórczości ludowej, przeszłości historycznej (zwycięstwa i klęski), uczuć narodowych.
konieczność odrzucenia wszelkich kanonów i reguł w sztuce, gdyż krępują one twórcę. Literaturę czynią pozbawioną spontaniczności.
natchnienie i bezpośrednie przeżycie twórcy jest najlepszą inspiracją do tworzenia
konieczność głębokiego przeżycia i odwoływania się do własnej wyobraźni.
Romantyzm w Polsce
Lata 1818-1820: toczy się spór klasyków z romantykami. Po stronie klasyków wzięli w nim udział Jan Śniadecki - rektor Uniwersytetu Wileńskiego, astronom, matematyk, Kajetan Koźmian - poeta, tłumacz, Ludwik Osiński - dyrektor Teatru Narodowego, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, Franciszek Salezy Dmochowski - rówieśnik młodych poetów, przeciwnik nowatorstwa w sztuce, Franciszek Morawski - generał napoleoński, bajkopisarz. Wśród zwolenników romantyzmu znaleźli się: Kazimierz Brodziński - żołnierz kampanii napoleońskiej, postać znana w środowisku umysłowym i literackim, Adam Mickiewicz, Maurycy Mochnacki - wybitny krytyk literatury. Spór rozpoczął Jan Śniadecki artykułem "O pismach klasycznych i romantycznych" (1819r.), będącym krytycznym komentarzem rozprawy K. Brodzińskiego "O klasyczności i romantyczności", w której ten zdecydowanie opowiadał się po stronie nowych idei. Adam Mickiewicz zabrał głos w dyskusji "Odą do młodości", oraz tomikiem "Ballady i romanse" (tu zwłaszcza ballada "Romantyczność" traktowana jako manifest nowej sztuki, oraz rozprawa "O poezji romantycznej". W 1825 r. Maurycy Mochnacki napisał artykuł pt. "Niektóre uwagi nad poezją romantyczną".
Spór zakończył się zdecydowanym zwycięstwem "młodych". Kres dyskusjom teoretyczno-literackim przyniósł wybuch powstania listopadowego.
Lata 1822-1830: Idee nowej sztuki realizował w swych poezjach Adam Mickiewicz. Obok niego tworzyli Antoni Malczewski (jeden z pierwszych zdobywców szczytu Mont Blanc), Seweryn Goszczyński. Pierwszy napisał powieść poetycką pt. "Maria" (dzieło przełomowe dla rozwoju polskiej epiki romantycznej, drugi jest autorem "Zamku koniowskiego", gdzie po raz pierwszy w literaturze polskiej, bohaterem stał się zbuntowany lud, a tematem rażące nierówności społeczne.
Lata 1831-1863: W polskiej literaturze emigracyjnej powstały fundamentalne dla polskiej literatury romantycznej dzieła; "III cz. Dziadów", "Kordian", "Nie-Boska komedia". Zaczął tworzyć C.K.Norwid, rozkwitła twórczość Fryderyka Szopena. Swoje teorie przedstawił Andrzej Towiański (co wywarło olbrzymi wpływ zwłaszcza na A.Mickiewicza). W tym okresie duże znaczenie miała także publicystyka społeczno-ekonomiczna. Wśród twórców literatury krajowej wyróżniali się także: Teofil lenartowicz - najwybitniejszy poeta krajowy, Aleksander Fredro - wybitny komediopisarz, a także K.Ujejski i W. Syrokomla. W tym okresie tworzył również ojciec polskiej opery narodowej Stanisław Moniuszko.
„Oda do młodości” Adama Mickiewicza
cechy oświeceniowe (klasyczne):
- forma - oda pochodzi z antyku;
- sposób obrazowania, odwołania, porównania do antyku;
- hasła braterstwa, przyjaźni, jedność wiary w wykształcenie;
- należy walczyć ze swoją słabością, dążyć do doskonałości;
- podporządkowanie jednostki zbiorowości;
- wiara w możliwości ulepszenia świata.
-Utwór przesycony jest lirycznymi uniesieniami
- Metaforyka oparta na mitologii
- Służba dla społeczeństwa.
- Pogarda dla ciemnoty i zacofania
- Potępienie indywidualizmu w działaniu
- Wspólna praca
- Oświeceniowy mit braterstwa
- klasycystyczny gatunek - oda;
- ideały - wolność, równość, braterstwo;
- służba jednostki dla dobra społeczeństwa;
- ideały utylitarne i jakobińskie;
- motywy mitologiczne : Herkules, nić Ariadny, Syzyf, ambrozja i nektar;
- poetyka klasycystyczna wg Boilleau: a/ nierówny wiersz dla oddania falujących uczuć b/ przemyślana kompozycja ( 2 wątki - młodość i starość)
cechy romantyczne:
- motto z Schillera - "Stare formy padają w ruinę";
- gwałtowność wezwań do przemiany świata;
- patriotyzm, rewolucjonizm;
- egoizm i wyrachowanie starych przeciw altruizmowi (mądrości z zapału) młodych;
- wyjście poza racjonalizm
- Nagromadzenie zdań wykrzyknikowych
- Romantyczne hasła: walka, czyn, przekształcenie świata
- Romantyczny przywódca
- Bunt, idee rewolucyjne
- nowy pogląd na świat - sięganie, gdzie wzrok nie sięga, łamanie, czego rozum nie złamie
- nowe obrazowanie poetyki - używanie obrazów przeczących zasadzie klasycznego, dobrego smaku - "płaz w skorupie" , "wody trupie" oraz nowe, szersze znaczenie słowa "duch"
- romantyczny motyw lotu - nawiązanie do orła
- miłość największą siłą i mocą motywującą człowieka do działania
- heroizm i ideały wolnościowe
- egocentryzm i samotnictwo
- profetyzm - "musimy patrzeć oczyma duszy"
- kontrasty - dobro-zło, młodość-starość
- wywyższanie młodości
- nowe pojęcie romantyczne - "mierz siły na zamiary"
- słownictwo nacechowane emocjonalnie i subiektywizm w widzeniu świata
- bunt przeciw światu i żądza dopełnień
gdzie motyw lotu jest symbolem wznoszenia się w marzenia ponad świat rzeczywisty