Język angielski na świecie jako czynnik narodowo- i państwotwórczy.
Na podstawie artykułu J. Serwańskiego
„Sprawy Narodowościowe” 1996 nr 1
Wśród wszystkich języków istniejących na świecie, niewątpliwie to język angielski zajmuje szczególną pozycję. W moim referacie postaram się opisać rolę polityczną, społeczną i kulturalną tego języka w procesie budowania państw i narodów.
Odnośnie do liczby użytkowników język angielski zajmuje drugie miejsce na świecie ( 1.chiński, 3. hindi, 4.hiszpański, 5. rosyjski, 6. arabski). O powszechności tego języka świadczy fakt, że 1 na 7 osób mówi tym językiem jako językiem rodzimym, nabytym w społeczeństwach dwujęzycznych lub zwyczajnie nauczonym jako narzędzie niezbędne do kształcenia i rozwoju. Łącznie jest to ok. 400 mln osób - ta liczna ciągle rośnie, co świadczy o wysokiej pozycji i najwyższym międzynarodowym znaczeniu tego języka.
Warto opisać kilka cech charakterystycznych tego języka. Należy do grupy języków indoeuropejskich, podgrupy germańskiej ( do niej należy też język niemiecki, duński). Język angielski jest jedynym językiem na świecie w którym przymiotniki nie mają odrębnych końcówek. Jest to także język bardzo elastyczny gramatycznie - dany wyraz może funkcjonować jako różna cześć mowy w zależności od kontekstu. Kolejna cecha to otwrtośc słownictwa, czyli możność swobodnego przyjmowania wyrazów z innych języków, co powoduje że zasób leksykalny języka angielskiego jest tak ogromny.
Co do historii tego języka, to powstał on w V i VI wieku w Anglii zamieszkałej przez Celtów, na podłożu przeniesionych dialektów przez Angolów, Sasów i być może Fryzów. Dzieje rozwoju języka angielskiego dzielą się na 3 etapy:
Staroangielski - Old English trwający od VIII do ok. 1100 r, był jednolicie germański.
Średnioangielski - Middle English trwający od ok. 1100 r. do 1500 r. Zauważono bardzo duży wpływ języka francuskiego i skandynawskiego, w wyniku podboju normandzkiego Anglii w 1066r.
Nowoangielski - Modern English od 1500r. Powstał w wyniku połączenia elementów staroangielskich i francuskich opartych na dialekcie Londynu. W XVI i XVII wieku nastąpił znaczny rozwój języka angielskiego, głównie za sprawą Williama Szekspira.
W XVIII -XX w. język angielski stał się językiem o światowym zasięgu, docierał na inne kontynenty, do miejsc dopiero kolonizowanych. Stawał się językiem urzędowym lub powszechnie stosowanym, a w niektórych regionach świata stał się podstawą do utworzenia języków mieszanych.
Istnieje wiele odmian języka angielskiego na świecie, charakterystycznych dla poszczególnych narodów. W Wielkiej Brytanii funkcjonuje British English . Jest językiem urzędowym, ale nie jedynym oficjalnym Zjednoczonego Królestwa. W Walii jest nim też walijski, w Szkocji używany jest gaelicki. W 1967r. ustawa językowa zrównała w prawach języki angielski i walijski, który ma status drugiego języka oficjalnego. W Polsce i nie tylko to właśnie brytyjski angielski uznawany jest za wzorcowy, stosowany w podręcznikach nauczania. Wynika to głównie z prestiżu i nadrzędności brytyjskiej kultury. W Europie język angielski jest językiem urzędowym także w Republice Irlandii obok irlandzkiego oraz w Republice Malty. Dla mieszkańców Skandynawii i Beneluksu język angielski jest istotnym czynnikiem „znoszenia granic” zarówno między samymi regionami jak i w całej Europie.
W USA funkcjonuje Amercian English jako jedyny język urzędowy, którym posługuje się ok. 255 mln mieszkańców. Pomimo tego że językiem hiszpańskim posługuje się ok. 15 mln Amerykanów pochodzenia meksykańskiego, nie uzyskał on statusu języka urzędowego. W USA wyróżniamy trzy dialekty języka angielskiego : północny, środkowy i południowy. Najbardziej zaznaczają się wzdłuż wschodniego wybrzeża, im dalej na zachód tym granice między dialektami stają się mniej wyraźne. Istnieje jednak ogólna tendencja do zacierania się różnic między powyższymi dialektami, głownie za sprawą urbanizacji, mediów, szybkiej podróży. Warto zwrócić uwagę na odmianę języka angielskiego jaką jest język mieszany o nazwie Gullah albo Geechee, który powstał na części obszarów Południowej Karoliny i Georgii wśród amerykańskich Murzynów. Język ten opiera się na połączeniu elementów angielskich z elementami rodzimych języków afrykańskich. Język angielski w USA nigdy nie uzyskał statusu języka odrębnego, nie różni się wystarczająco od odmiany brytyjskiej. Staje się jednak coraz bardziej powszechny głównie dzięki pozycji gospodarczej i kulturalnej USA na świecie. W Kanadzie język angielski jest językiem urzędowym obok języka francuskiego. Przeważa ludnośc pochodzenia brytyjskiego (ok. 44%) i Franko-Kanadyjczycy (ok.25-30%) - głównie w prowincji Quebec i Nowy Brunszwik.
Odmiana australijska i nowozelandzka jak sama nazwa wskazuje występuje w Australii i Nowej Zelandii. Język angielski jest urzędowy, biała dominacja doprowadziła do wyginięcia rodzimych języków Australii, językami aborygeńskimi posługuje się stosunkowo niewiele osób. Jednak w australijskiej odmianie wystepuje wiele zapożyczeń z tych języków Aborygenów np. dingo, kangaroo. W Nowej Zelandii stosowana jest angielszczyzna podobna do australijskiej, istnieją jednak różnice między Wyspą Północną a Południową.
Kolejny kontynent to Afryka, która jest najbardziej wielojęzycznym obszarem na świecie. Na języki miejscowe nakładają się m.in. języki : angielski, arabski, francuski i portugalski. W RPA występują (podobnie jak w Kanadzie) dwa języki urzędowe, angielski i afrikaans, oba mają rodowód europejski. Afrikaans to miejscowa forma języka niderlandzkiego. Język angielski uzyskał przewagę w wyniku wojen burskich na przełomie XIX i XX w., gdy Brytyjczycy wyparli kolonistów holenderskich. Mimo że język angielski w RPA różni się od standardowego brytyjskiego, to nie uzyskał statusu odrębnego języka, w przeciwieństwie do afrikaans wobec niderlandzkiego. Język angielski występuje w innych krajach afrykańskich, głównie za sprawą dawnej dominacji kolonialnej Wielkiej Brytanii. Jest często jedynym językiem urzędowym, jednym z kilku lub występuje w powszechnym użyciu. O dużym znaczeniu języka angielskiego świadczy fakt, że często jest on językiem wykładowym na uczelniach, m.in. w Liberii, Ugandzie. Ciekawy jest status języka angielskiego właśnie w Liberii. Istnieją tam cztery wielkie grupy językowe, a język angielski jest językiem urzędowym. Przyczyną tego jest dominacja klasy panującej, czyli potomków Amerykano - Liberyjczyków. W procesach kolonizacji i dekolonizacji język angielski przyjął pozytywną rolę, jako język pozwalający wciągnąć ludność afrykańską w kulturę światową, w rozwój społeczny, gospodarczy, polityczny. Elita intelektualna i polityczna Afryki to z reguły osoby wykształcone w USA i Wielkiej Brytanii.
W Indiach język angielski wprowadzono w okresie dominacji kolonialnej Brytyjczyków. W 1950r. język hindi stał się językiem narodowym, oficjalnym. Język angielski miał pozostać tymczasowo w „użyciu oficjalnym” do 1965r. Jednak w 1967r. na mocy The English Language Amendment Bill proklamowano angielski „jako alternatywny język oficjalny lub pomocniczy obok hindi”. Uznano konieczność stosowania angielskiego w stosunkach miedzy rządem centralnym a stanami, w których ludność nie zna hindi. Pakistan natomiast w 1965r. stał się autonomiczną republiką, w której w części Wschodniej oficjalnym językiem został bengalski, a w Zachodniej części urdu. Gdy w 1971r. oderwał się Wschodni Pakistan tworząc niezależne państwo Bangladesz, jedynym językiem urzędowym stał się bengalski, ale angielski pozostał w powszechnym użyciu.
W Chinach i na wyspach Pacyfiku jako „contact language” stosowany jest Pidgin English czyli połączenie nieodmiennych wyrazów angielskich zgodnie z chińskim szykiem zdania. Wyraz pidgin jest zniekształceniem wymowy angielskiego wyrazu business. Pidgin jako lingua franca jest pośrednim przejawem wpływów kolonizatorów , którzy potrzebowali go do porozumiewania się z dygnitarzami chińskimi.
Język angielski jest językiem urzędowym również na Filipinach, obok tagalskiego i hiszpańskiego. Na terenie Oceanii angielski stał się podstawą do tworzenia języków mieszanych, zwanych też gwarami, żargonami, pidżinami. Na południowo-zachodnim Pacyfiku stosowana jest międzynarodowa gwara oparta na angielskim (beach-la-mar). Język angielski stosowany jest także powszechnie na Bliskim Wschodzie (Egipt, Kuwejt, Jordania, Arabia Saudyjska, ZEA) gdzie ważną rolę odgrywa kapitał amerykański i brytyjski.
W państwach Ameryki Południowej i Środkowej (Gujana, Barbados, Dominikana, Grenada) język angielski jest także językiem urzędowym.
Warto wspomnieć o roli języka angielskiego w organizacjach międzynarodowych. Jest jednym z pięciu oficjalnych języków ONZ (też chiński, francuski, hiszpański, rosyjski)- dominuje American English. Angielski jest też jednym z 11 oficjalnych języków w Parlamencie Europejskim.
Podsumowując, język angielski jest dziś najważniejszym językiem na całym świecie, jego pozycja jest raczej niezagrożona. Autor zauważa też, że istnieje tendencja do „wyrównywania” różnic między poszczególnymi odmianami angielskiego, głównie dzięki telewizji, nowoczesnej edukacji technologicznej czy oprogramowania komputerowe. Angielski jest językiem uniwersalnym, doskonale odpowiadający potrzebom współczesnego świata.