Pedagogika specjalna

Ćwiczenia 2009/2010

Mgr Małgorzata Buchla

6 października 2009

1. Wprowadzenie

Pedagogika specjalna - nauka zajmująca się psychopedagogicznymi podstawami i drogami nauczania i wychowania osób niepełnosprawnych odbiegających od normy fizycznej i/lub psychicznej

Osoba niepełnosprawna - osoba, która z powodu urazu, choroby lub wady wrodzonej ma poważne trudności, albo nie jest w stanie wykonać czynności, które osoba w tym samym wieku, zazwyczaj jest zdolna wykonać

Osoba niepełnosprawna (Sowa) - osoba, u której uszkodzenie i obniżony stan sprawności organizmu spowodował utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i zawodowych oraz pełnienia ról społecznych, biorąc pod uwagę jej płeć, wiek oraz czynniki środowiskowe, społeczne i kulturowe

2. Problematyka

a) etiologia - przyczyny występowania zaburzeń

b) fenomenologia - zjawiska, objawy towarzyszące upośledzonemu (fizycznie i/lub psychicznie)

c) profilaktyka - zapobiega występowaniu lub pogłębianiu się schorzeń lub kalectwa

d) terapia wychowawcza - wychowanie korygujące, usprawniające leczenie osób chorych i kalekich

3. Kierunki pedagogiki specjalnej

- Pedagogika specjalna kompensacyjna

- Pedagogika specjalna resocjalizacyjna

- Pedagogika specjalna lecznicza

4. Pedagogika specjalna jako nauka

a) filozoficzne podstawy

- teleologia - (gr. teleos, cel i logos, badanie)

- antropologia - gr. άνθρωπος anthropos - człowiek, λόγος logos - nauka

- aksjologia - (gr. αξιοs - godny, cenny + λογοs - nauka)

- prakseologia - teoria sprawnego działania

b) pogranicza pedagogiki specjalnej - medycyna, psychologia, socjologia, nauki prawne, ekonomia

c) teoria

d) historia

e) subdyscypliny, nauki praktyczne

- surdopedagogika, tyflopedagogika, logopedia, oligofrenopedagogika, pedagogika terapeutyczna, pedagogika resocjalizacyjna

5. Systematyka upośledzeń wg Hausehmana

- zahamowania i zaburzenia w aparacie percepcji - organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych, w celu zrozumienia otoczenia

- zahamowania i zaburzenia w aparacie przetwarzania

- zahamowania i zaburzenia w aparacie wyrażania

6. Teoria rozwoju inteligencji wg Piageta

Teoria opiera się na założeniu, że inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej, w wyniku której dochodzi do strukturalizowania procesów poznawczych.

Przystosowanie jest rozpatrywane zatem w kategoriach poznawczych - jest zrównoważeniem procesów asymilacji i akomodacji. Zdolność dopasowywania wzrasta dzięki wzrastającej złożoności i stałości struktur poznawczych, które rozwijają się na bazie struktur odziedziczonych (odruchy bezwarunkowe) i tworzą schematy składające się na wiedzę człowieka.

Etapy rozwoju poznawczego

a) Okres sensoryczno - motoryczny (inteligencji praktycznej)

Faza	Wiek (miesiąc)	Określenia Piageta	Charakterystyka
1	0-1	Odruchy	Powolna zmiana prymitywnych schematów pod wpływem akomodacji; brak naśladowania; brak łączenia informacji z różnych zmysłów.
2	1-4	Reakcje kołowe pierwotne	Dalsza akomodacja podstawowych schematów (ssanie, chwytanie, patrzenia); początek koordynowania schematów z różnych zmysłów.
3	4-8	Reakcje kołowe wtórne	Większa świadomość zdarzeń, początek uczenia metodą 'prób i błędów'; początek rozumienia 'pojęcia przedmiotu'.
4	8-12	Koordynacja schematów	Wyraźne zachowania intencjonalne; naśladowanie nowych zachowań; transfer intermodalny.
5	12-18	Relacje kołowe trzeciego rzędu	Początek 'eksperymentowania' z zabawami i manipulowaniem przedmiotami.
6	18-24	Początki reprezentacji myślowej	Rozwój użycia symboli w celu reprezentowania przedmiotów i zdarzeń.

b) Okres wyobrażeń przedoperacyjnych (inteligencji reprezentującej)

Trwa od 2 do 7 roku życia.

myślenie konkretno-wyobrażeniowe (za pomocą obrazów), intuicyjne i impulsywne, intensywny rozwój języka, rozwój pojęć, przyswajanie znaków i symboli, rozumowanie oparte na zdarzeniach zewnętrznych (a nie na operacjach logicznych)

c) Okres operacji konkretnych

Trwa ~ 7 - 11, 12 rok życia.

myślenie słowno-logiczne

wykształcone pojęcie stałości ilości, odwracalność operacji umysłowych, przyswojenie pojęć logicznych oraz zdolność do klasyfikacji hierarchicznej, brak myślenia abstrakcyjnego, możliwość dokonywania kategoryzacji, rozumienie relacji

d) Okres operacji formalnych

Trwa od ~ 12 roku życia

myślenie hipotetyczno-dedukcyjne

rozwój myślenia abstrakcyjnego, dominacja inteligencji werbalnej

20 października 2009

ROZWÓJ POZNAWCZY WE WCZESNYM DZIECIŃSTWIE I FUNKCJONOWANIE OSÓB GŁĘBOKO UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO

1. Oligofrenopedagogika - to dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek upośledzonych umysłowo. Przedmiotem jest jednostka upośledzona umysłowo i proces jej rehabilitacji obejmujący wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.

Upośledzenie umysłowe - stan o obniżonej sprawności intelektualnej powstały w okresie rozwoju. Związany jest z zaburzeniami procesu dojrzewania, uczenia się, przystosowania społecznego.

Osoby głęboko upośledzone - powoli przechodzą z jednego stadium rozwoju inteligencji do drugiego i niezależnie od wieku nie są w stanie przekroczyć ostatniego stadium rozwoju inteligencji sensoryczno - motorycznej.

2. Etiologia upośledzenia umysłowego

a) Czynniki działające przed poczęciem

1. wpływ patologicznych genów strukturalnych

• stwardnienie guzkowe

• małogłowie prawdziwe

2. zaburzenia metaboliczne

• uwarunkowane zaburzenie przemiany materii - FENYLOKETONURIA

3. wady chromosomowe - uszkodzenia komórek rozrodczych

• trisomia chromosomu 21 - zespół Downa

b) Czynniki działające w okresie rozwoju płodowego

• leki przyjmowane przez matkę

• choroby wirusowe

• niezgodność immunologiczna między matką a płodem

• warunki psychofizyczne matki

• zatrucia kobiety ciężarnej

• prześwietlenia promieniem RTG

c) Czynniki związane z aktem porodu

• urazy mechaniczne płodu

• mechaniczne urazy mózgu dziecka

• niedotlenienie przy zbyt długo trwającym porodzie

d) Czynniki działające w okresie po urodzeniu się dziecka

• choroby zakaźne

• uraz czaszki

• zatrucia chemiczne

3. Stopnie upośledzenia umysłowego

• W stopniu lekkim

• W stopniu umiarkowanym

• W stopniu znacznym

• W stopniu głębokim

4. Rozwój samoświadomości - kompetencje:

- pamiętanie przeszłości

- zdolność powrotu do wcześniejszych schematów

- zdolność wnioskowania

- świadomość własnej zdolności do działania

- świadomość siebie jako jednostki z pewnymi symbolicznymi właściwościami

5. Przejawy samoświadomości u dzieci

a) Uśmiech mistrza - pojawia się po tym jak dziecko osiągnie cel swoich wysiłków. Prywatny uśmiech mistrza, który wyraża „ja to zrobiłem”, występuje u dzieci w 17 - 25 miesiąca życia.

b) Rządzenie dorosłym - w drugim roku życia pojawiają się zachowania odzwierciedlające wpłynięcie dziecka na dorosłego przez stosowanie wymagań lub kierowanie nim. Należy do nich domaganie się zmiany zachowania dorosłego, niepotrzebna prośba o pomoc, itp. Zachowując się w ten sposób dziecko nie chce naprawdę kierować zachowaniem dorosłego. Nie chce, aby spełniał on wszystkie jego wymagania, ale sprawdza, czy przez swoje zachowanie może działać na innych.

c) Lęk przed porażką - dziecko czuje się zobowiązane do wykonania zademonstrowanych przez model czynności, a jest świadome swojej niezdolności do ich wykonania. Dzieje się tak, ponieważ niedoskonale pamięta to, co przed chwilą robił model, albo czuje, że nie potrafi tego powtórzyć. Wskutek tego czuje się niepewne, zaczyna płakać i wycofuje się z zabawy.

6. Reakcje kołowe - o stadium pierwszych nawyków, powstają pierwsze odruch warunkowe. Nazwa ta pochodzi stąd, iż u dziecka obserwujemy powtarzające się serie ruchów ciała, które ono po raz pierwszy samo wykonało, np. powtarzające się gesty otwierania i zamykania dłoni w piąstkę, przyglądanie się paluszkom, chwytanie, trzymanie i wypuszczanie z rąk kocyka; czyni to rytmicznie, kilkakrotnie, bez zainteresowania przedmiotem; przerywa określoną czynność i podejmuje inną.

Reakcje kołowe wtórne - charakteryzuje się koordynacją wzroku i ruchów chwytania, jak też pojawieniem się i dominowaniem reakcji kołowych wtórnych. Polegały one na tym, że dziecko chwytało przedmioty, przyglądało się paluszkom, postukiwało klockiem dla samego chwytania, przebierania paluszkami, postukiwania. Nie dążyło do uzyskania oczekiwanego rezultatu, oczekiwanych zmian w środowisku zewnętrznym. W przypadku reakcji okrężnych wtórnych ruchy dziecka są skoncentrowane na wyniku, na skutku.

W tym stadium obserwujemy celowe dążenie dziecka do uzyskania pożądanego efektu, np. dziecko, które przypadkowo poruszyło rączką grzechotkę, celowo powtarza ten ruch, aby uzyskać pożądany efekt słuchowy.

Reakcje kołowe trzeciego rzędu - różnicowanie się schematów czynnościowych i wykrywanie nowych sposobów za pomocą czynnego eksperymentowania. Dziecko wytwarza nowe schematy, dostosowuje się do nieznanych sytuacji nie tylko korzystając z nabytych już uprzednio schematów, ale wskutek poszukiwania i znajdowania nowych sposobów.
Gdy na oczach dziecka ukryjemy za zasłoną przedmiot, to w tym stadium rozwoju poszukuje ono przedmiotu nie w tym miejscu, w którym uprzednio znalazło, ale tam, gdzie na jego oczach przedmiot ukryto.

7. Ćwiczenia diagnozujące

a) użycie podpory

b) zrozumienie stosunku „położony nad”

c) użycie sznurka poziomo

d) użycie sznurka pionowo

e) użycie kijka jako środka

3 listopada 2009

RODZINY WYCHOWUJĄCE DZIECKO Z ZESPOŁEM DOWNA -

diagnoza potrzeb i zakresu wsparcia społecznego

Zespół Downa, trisomia 21 - dawniej nazywany mongolizmem - zespół wad wrodzonych spowodowany obecnością dodatkowego chromosomu 21.

Osoby z zespołem Downa mają mniejsze zdolności poznawcze niż średnia w populacji zdrowej. Wahają się one od lekkiego do średniego opóźnienia umysłowego. Zaburzenia rozwojowe manifestują się głównie jako skłonność do zawężonego myślenia lub naiwnością. Niewiele osób wykazuje ciężkie lub głębokie opóźnienie umysłowe.

Najczęstsze cechy charakterystyczne zespołu Downa

• spłaszczona potylica lub małogłowie

• spłaszczona nasada nosa

• drobne, skośnie, szeroko rozstawione szpary powiekowe

• nisko osadzone, małe małżowiny uszne

• powiększony język

• bruzdy na języku tzw. język mosznowy

• wąskie, krótkie usta

Rola rodziny w zaspokajaniu potrzeb psychicznych dziecka.

• potrzeba akceptacji przez rodziców i pewność, że są oni z dziecka zadowoleni,

• potrzeba kontaktów z innymi dziećmi (niepełnosprawnymi i pełnosprawnymi)

• potrzeba opieki, pomocy a równocześnie zapewnienie samodzielności,

• potrzeba niezależności,

• potrzeba uznania - mimo inności - normalności dziecka.

Wsparcie społeczne - wszelka dostępna dla jednostki pomoc w sytuacjach trudnych. Wsparcie to konsekwencja przynależności człowieka do sieci społecznej. Jest to stale dostępna właściwość relacji, służąca przystosowaniu, a także zdrowiu

Programy postępowania z dzieckiem z Zespołem Downa

• Wersja I „Co robić?; Od czego zacząć?” - przeznaczona dla rodziców zaskoczonych faktem urodzenia się dziecka z Zespołem Downa, rodziców nieprzygotowanych i boleśnie odczuwających skutki narodzin takiego dziecka oraz dl rodziców, którzy do tej pory nie byli włączeni w społeczny ruch pomocy.

• Wersja II „Próbujmy dalej - może sobie poradzimy!” - przeznaczona dla rodziców, którzy mają już za sobą pierwsze zdobywanie doświadczenia, lecz to im nie wystarcza i chcą się włączyć do programu na tym etapie zgromadzonych przez siebie doświadczeń, a także dla tych rodzin, które uczestnicząc w programie od początku uważają, iż w zdobywaniu nowych sposobów rozwiązania kwestii wychowania dziecka pomoże im przykład innych rodziców.

• Wersja III „Błąd natury nie może pozbawić praw dziecka, a rodziców radości jego wychowania” - przeznaczona dla rodziców, którzy odczuwają pilną potrzebę uczestnictwa we wspólnych spotkaniach i dzielenia się swoimi doświadczeniami z innymi rodzicami.

Model wychowania dziecka z zespołem Downa

1. formalny - dziecko z zespołem Downa nie ma kontaktów ze swoim rodzeństwem, a rodzice nie obdarzają go ciepłymi uczuciami

2. kręgu towarzyskiego - dziecko ma kontakt ze wszystkimi członkami rodziny, posiada takie same obowiązki i zadania jak reszta rodzeństwa, nie jest szczególnie wyróżniane przez rodziców, dzięki czemu nabywa sprawności i samodzielności w podobnym stopniu jak człowiek zdrowy

3. centralny - dziecko jest pod ciągłą opieką rodziców i rodzeństwa, którzy wykonują za nie wszystkie zadania i obowiązki, które dziecko z zespołem Downa powinno uczyć się spełniać

1 grudnia 2009

OPIEKA PSYCHOLOGICZNA NAD DZIECKIEM NIEWIDOMYM I JEGO RODZINĄ

Wczesna interwencja:

• zmniejsza ryzyko opóźnień rozwojowych dziecka;

• spełnia funkcję leczniczą - umożliwia osiąganie w miarę normalnego procesu rozwoju i zapobiega pogłębieniu wad;

• zmniejsza skutki uboczne upośledzenia ciążącego na dziecku;

• jest efektywną metodą pomocy rodzicom w zakresie postępowania z dzieckiem upośledzonym;

• dostarcza informacji z zakresu diagnozy, przyczyn kalectwa, prognoz, wiedzy na temat normalnego rozwoju dziecka i jego stymulacji;

• umożliwia całej rodzinie przystosowanie się do nowej sytuacji związanej z obecnością i postępowaniem wobec dziecka upośledzonego.

Charakterystyczne zachowania niewidomego dziecka

• niemożność patrzenia w oczy matki, odzwierciedlania uśmiechu, śledzenia jej osoby krzątającej po domu.

• nie widzi przedmiotów, zabawek, które są źródłem bodźców płynących z otoczenia

• brak motywacji do siadania, raczkowania, samodzielnego chodzenia

• nie naśladuje ruchów gryzienia i żucia pokarmów stałych

• zakłócenia w porach snu i czuwania

• ma dużo większe zapotrzebowanie na kontakt dotykowy i werbalny niż dziecko widzące, bowiem tylko taki sposób kontaktu ze światem sprawia, że czuje się bezpieczne i "zaopiekowane"

• występuje lęk przed niespodziewanymi dźwiękami wydawanymi

Pierwsze oznaki koordynacji słuchowo-ruchowej pojawiają się dopiero w 11 miesiącu życia (np. dziecko wyciąga rękę po grzechotkę czy pozytywkę), gdzie koordynacja wzrokowo-ruchowa u niemowlęcia zdrowego pojawia się około 5 miesiąca życia.

Blindyzmy - nawyki, jak: kołysanie się, trzepotanie rękami, wpychanie palców w oczodoły, uderzanie głową w otwarte dłonie lub inne przedmioty oraz kręcenie głową w różne strony. Nawyki te staja się źródłem przyjemności i izolują dziecko od otoczenia przeszkadzając mu w twórczy poznawaniu świata znajdującego się poza jego własnym ciałem.

Etapy przystosowania emocjonalnego do sytuacji kryzysowej

• Etap szoku - charakteryzuje się niemożnością podjęcia racjonalnych działań, a nawet często izolacja od otoczenia.

• Etap fazy reakcji - pojawiają się reakcje świadczące o uruchomieniu mechanizmów obronnych. Jest to przeważnie zaprzeczenie oczywistym dla innych faktom, szukanie winnego, "gonitwa terapeutyczna".

• Etap przystosowania do sytuacji kryzysu, adaptacja - polega na poszukiwaniu najbardziej korzystnych rozwiązań dla dziecka; jest próba opanowania sytuacji.

• Etap orientacji - pojawia się dystans wobec problemu. Zaczyna się pracować na rzecz jego rozwiązania, współpracuje dla wspólnego dobra.

Dominujące uczucia panujące w rodzinie dziecka niewidomego

• żal

• złość

• poczucie winy

• poczucie krzywd

• poczucie małej wartości

• zagubienie

• lęk

Mechanizmy obronne

• koncentracja na pracy domowej

• drobiazgowe wypełnianie wszelkich zaleceń lekarzy

• pogrążenie się w apatii

• rezygnacja z jakichkolwiek działań na rzecz poprawy stanu zdrowia dziecka

• agresja skierowana na zewnątrz

• izolowanie się od rodziny, placówek pomocy, sąsiadów

• izolacja od dziecka

Typowe schorzenia okulistyczne i neurologiczne

• wcześniaki ze zwłóknieniem pozasoczewkowym;

• mózgowe porażenie dziecięce występowało z zanikiem nerwów wzrokowych

• dzieci stanowiły po operacji zaćmy,

• dzieci z nowotworami gałek ocznych lub nieoperacyjnych guzów mózgu ulokowanych na skrzyżowaniu nerwów wzrokowych

• dzieci pozbawione gałek ocznych od urodzenia

• dzieci z rozszczepieniem siatkówki

• dzieci z jaskrą

• dzieci z ślepotą korową

Korzyści o charakterze emocjonalnym, które osiągała rodzina

• Redukcja napięcia, łagodzenie postawy lękowej, subdepresyjnej a przede wszystkim terapia podtrzymująca, która ułatwia rodzinie przechodzenie prze trudne etapy adaptacyjne.

• Regularność wizyt, terminowość i uwaga poświęcona rodzinie uczyły matkę otwartości.

• Sposób, w jaki terapeuta radził sobie w sytuacjach trudnych, z którymi stykał się w domu dziecka niewidzącego, stawał się wzorem do naśladowania.

• Terapeuta koncentrujący się na dziecku, jego potrzebach, pozytywnych stronach, osiągnięciach, pomagał matce dostrzec wartości dziecka jako osoby.

• Terapeuta przychodzący do domu z zewnątrz przełamywał barierę izolacji otoczenia.

• Terapeuta był często jedyną osobą, która troszczyła się o komfort emocjonalny i życiowy matki, ustalał z nią czas i formę odpoczynku, wyzwalał z poczucia winy spowodowanego tym, że nie pracowała z dzieckiem tak intensywnie, jak w swoim mniemaniu powinna.

• Obecność terapeuty sprzyjała rozbudowaniu sytemu wartości dostosowanego do zmian w rodzinie obarczonej dzieckiem kalekim. Zainteresowanie przeżyciami psychicznymi i duchowymi pojawia się zwłaszcza wśród kobiet, których dojrzewanie zostało przyspieszone przez traumatyczne przeżycia.

• Oddziaływanie terapeutyczne przyczyniło się do przywrócenia zachwianej równowagi w rodzinie, do zauważenia przez matkę potrzeb wszystkich członków rodziny, także współmałżonka i zdrowych dzieci.

BADANIA NAD RYSUNKIEM NIEWIDOMEGO DZIECKA

Rysunek dziecka staje się osobistym wyrazem jego zainteresowań, spostrzeżeń, myśli, potrzeb i pragnień. Mogą się w nim ujawniać konflikty i napięcia emocjonalne nie zawsze przez dziecko uświadomione.

Rysunek dzieci niewidomych jest opóźniony, schematyczny i linearny. Można osiągnąć postęp w coraz lepszym i bardziej adekwatnym ujmowaniu kształtów przedmiotów przez dziecko, jeśli systematycznie prowadzi się zajęcia z rysunku odręcznego.

16 grudnia 2009

DZIECKO AUTYSTYCZNE

SYMPTOMY, DIOAGNOZY. DEFINICJA I UKIERUNKOWANE DANE

Autyzm wczesnodziecięcy, autyzm głęboki, zespół Kannera - skomplikowany zespół upośledzenia rozwoju, w którym istotną rolę odgrywa funkcjonowanie mózgu. Jest to choroba neurologiczna, wśród typowych cech są problemy z komunikacją uczuć i związkami społecznymi. Występują również kłopoty z integracją wrażeń zmysłowych.

Symptomy

• Rytuał i zmiana - rytuały jedzenia, ubierania się, mycia, kładzenia do łóżka, kroczenie nie załamującą się ścieżką z jednego do drugiego pokoju. Dzieci autystyczne źle przyjmują zmiany i reagują bardzo agresywnie na nie. Rytuał i zmiana pełnią funkcję samokontroli i powstrzymywania otoczenia przed zmianami

• Odosobnienie - odnosi się do różnorodnych zachowań, łącznie z zaabsorbowaniem się niespołecznymi czynnościami, zmienną świadomości, obojętnością, symulowanym niedostrzeganiem otoczenia i unikaniem ludzi.

• Komunikowanie się - dzieci autystyczne mają bardzo specyficzny system komunikowana np. odpowiedź na pytanie, pedantyczny język, literackość, metaforyczność, tonacja jednostajna, śpiewana lub nietypowa, mowa flegmatyczna i przeciąganie, chrząkanie, kwakanie i wydawanie innych dźwięków zamiast słów, proszenie o rzeczy gestem, chociaż istnieje zdolność mówienia. Pismo tych dzieci zawiera odwrócone litery i słowa. Niektóre są pisane równocześnie dwiema rękami - zwykłe pismo jedną ręko, a jego lustrzane odbicie drugą

• Wrażenia - tu również dzieci autystyczne są bardzo specyficzne. Autyzm wyjaśniono zaistnieniem szczególnej nadwrażliwości, a te dzieci czasem zdają się w ogóle nie odczuwać zmysłami. Stwierdzono, że dzieci umyślnie unikają wrażeń, np. zakrywając uszy i oczy rękoma. Nie polegają one na podstawowych zmysłach (wzrok, słuch), bo wolą badać rzeczywistość dotykiem, zapachem i smakiem.

• Jedzenie - należy się dostosować do upodobań żywieniowych i rytuałów dziecka

• Seks - dzieci autystyczne bardziej od innych angażują się w czynności seksualne (hiperseksualność jest dla nich charakterystyczna), charakteryzuje się: różnorodnością rytmicznych ruchów, kołysanie i samogłaskanie (autoerotycyzm)

• Poruszanie się - wirowanie bez zewnętrznej stymulacji, wirowanie zapoczątkowane obróceniem dziecku głowy, bieganie tam i z powrotem, podskakiwanie, chodzenie na paluszkach i inny dziwny sposób, potrząsanie i kręceni głową, dotykanie ustami i lizanie rzeczy, zgrzytanie zębami, mruganie oczami, poruszanie paluszkami przed oczami, strojenie min, poruszanie palcami jakby były zrobione z ciasta, tańczenie dookoła jakiegoś przedmiotu i „dziwne” powtarzające się kroki taneczne.

• Zainteresowania - dzieci z autyzmem potrafią godzinami obserwować proste wirujące lub wahadłowe ruchy przedmiotów, bawią się płytami kompaktowymi, kręcą kołami, bąkiem i talerzami, wprawiają w drgania naciągnięte sznurki i gumki, włączają i wyłączają przełączniki, przekręcają kurki w kranie, otwierają i zamykają drzwi, grzechoczą puszką z kamieniami, drą papier. Ich hobby to: arytmetyka, muzyka, elektryczność, geografia, astronomia, meteorologia.

• Inne - naśladowanie zwierząt i rzeczy, brak imitacji zachowań ludzkich, zdecydowane trzymanie się zasad, uparte, niepoprawne nastawienie do otoczenia, niechęć do nauki, nieuświadamianie sobie istnienia innych ludzi, obojętność w stosunku do innych lub traktowanie ich jak przedmioty, obracanie wzroku, patrzenie na ludzi „niewidzącym” wzrokiem, marszczenie brwi, smutny lub zmieszany wygląd, śmiech bez powodu, brak ekspresji.

Rozwój autyzmu

• Bardzo duże odchylenia już od momentu narodzin, od wielu zachowań, które później nie rozwinęły się

• Od łagodnych do średnich zaburzeń we wczesnym dzieciństwie, po których przychodzą zaburzenia poważne

• Początkowo dość normalny rozwój lub przyspieszony - czasami przez rok lub dwa, a następnie pogorszenie gwałtowne lub stopniowe

---