PORTRET EMIGRANTA, WYGNAŃCA I WĘDROWCA W LITERATURZE POLSKIEJ.
"Wędrówką jedną życie jest człowieka" Stachura Przykładem narodu wiecznie tułającego się, któremu nigdy nie było dane posiadać własnej ojczyzny stał się Izrael. Naród wybrany przez Boga był symbolem tragedii i cierpienia. Wynikało to właśnie z owej konieczności tułaczki po świecie. Ten tragizm był związany także z postaciami emigranta, wygnańca i wędrowca. Emigrant to osoba, która dobrowolnie opuściła kraj lub została do tego zmuszona. Myślę, że w każdej epoce dałoby się wyróżnić postacie, które odbywały wędrówkę w głąb siebie. Natomiast wygnaniec to człowiek skazany na banicję, który za karę musiał opuścić ojczyznę. Wędrowiec z kolei podróżuje, aby coś zobaczyć, pragnie tym sposobem także znaleźć wiele odpowiedzi na pytania go nurtujące. Jednakże typową postawę emigranta, wędrowca i wygnańca podkreślał w szczególny sposób okres średniowiecza, oświecenia, romantyzmu, pozywityzmu i współczesności. Już Dante Alighieri w "Boskiej komedii" przedstawił bardzo plastycznie opis podróży do Piekła, Raju i Czyśćsa. Jako poeta musiał mieć przewodnika równego sobie, czyli takiego, który mógł być jego podporą w rozważaniach filozoficznych. Stał się nim Wergiliusz. Dante był przykładem wędrowca, który poszukiwał podczas swej podróży, odpowiedzi na to pytanie, jak wygląda los człowieka po śmierci. Chciał tym sposobem poznać prawdę dotyczącą egzystencji ludzkiej i jej sensu. Pomimo tego, iż "Boska komedia" stała się dziełem literatury światowej, to wędrówka Dantego była źródłem i inspiracją dla romantyków polskich. W zadziwiający sposób oświeceniowy
poeta - Ignacy Krasicki - przedstawił podróż swojego bohatera. Mikołaj Doświadczyński tylko przez przypadek stał się wędrowcem. Dzięki swemu postępowaniu, aby uratować się przed więzieniem, musiał on wyjechać z kraju. Podróż Doświadczyńskiego odbywała się na przypadkowym statku i zakończyła się katastrofą. Po rozbiciu okrętu zmuszony został on do wędrówki podczas, której trafił do państwa Nipan. Jego podróż miała wydźwięk dodatni. To dzięki temu Doświadczyński zrozumiał swe zło swojego postępowania i dojrzała w nim idea naprawy narodu. Był wędrowcem, któremu podróż posłużyła do tego, aby przejść metamorfozę. Stał się nietypowym i jakże łatwym do naśladowania wzorem wędrowca. Natomiast romantyzm został nacechowany motywem wędrówki, emigracji i banicji. Stało się to naturalne, ponieważ zjawisko to ukształtowała trudna sytuacja Polski znajdującej się wtedy pod zaborami. Jednakże owe motywy miały swoje źródła w tradycji europejskiej.
W Anglii Byron napisał poemat "Wędrówki Childe Harolda", gdzie główny bohater odbywał długą podróż, aby znaleźć zachętę do życia, jakieś nowe źródło energii. Bardzo silnie uwidoczniła się taka podróż w dramacie Słowackiego "Kordian".
Kordian cierpiał na "chorobę wieku", był nieszczęśliwym i nie widział sensu życia. Aby go odnaleźć wybrał się na wędrówkę po Europie. Podczas swojej podróży pragnął wzbogacić wiedzę o świecie, o społeczeństwie i stosunkach międzyludzkich. Na początku pojawił się w Londynie. Miasto to uważane było za centrum idei, w którym rodzili się ludzie światli i godni poświęcenia. Kordian jednak przekonał się, że w rzeczywistości Londyn był miastem, w którym wszystko można było kupić
nawet miłość. Później przeniósł się do willi włoskiej, w której poszukiwał prawdziwego oblicza uczucia, jakim według niego miała stać się miłość. Spotkał tam Wiolettę , która okazała się zwykłą materialistką, a dla drogocennych pereł zrobiłaby
wszystko. Następnie Kordian powędrował do Rzymu na audiencję do papieża. Postać sługi kościoła była obrazem fałszu i pełnej niedostępności. To spotkanie rozczarowało Kordiana najbardziej i dlatego też zrodziła się w nim ta wielka idea poświęcenia się dla narodu w walce o wolność. Wędrówka Kordiana była jedną z tych, które miały na celu doprowadzenie do zmiany.
Również owa wędrówka bohatera Słowackiego nie stała się wygnaniem, nie była podjęta z konieczności. Stała się pewnego rodzaju wyzwaniem rzuconym sobie i światu, chęcią zdobycia nowego doświadczenia. Inaczej skomponowany został motyw emigranta i wygnańca w lirykach Słowackiego. W wierszu "Rozłączenie" podróż pomimo tego, że dostarczała poecie wielu pięknych wzruszeń była tułaczką. Słowacki stał się romantycznym Pielgrzymem, który został rozłączony ze swoją ukochaną i pozbawiony nadziei na powrót na powrót do kraju. Snuł on wizje przeszłości, wspominał miejsca, w których bywał.
Pozostał "biednym tułaczem", ponieważ został zmuszony do owej podróży. Jeszcze większe rozgoryczenie z tego powodu zawarł Słowacki w hymnie "Smutno mi Boże". W utworze tym zwrócił się do Boga z wyznaniem smutku. To uczucie wyrosło w nim z tęsknoty.Poeta widział bociany lecące do kraju i przypominały mu one Polskę. Porównywał także siebie do pielgrzyma, który trudził się w drodze i sam do końca nie wiedział, kiedy nastąpi kres owej podróży, tułaczki. Tułaczem i pielgrzymem stał się także bohater "Sonetów Krymskich" Mickiewicza. W sonecie "Burza" był on naznaczony cierpieniem, pozostał samotny i zniechęcony do życia.
Na tle toczącej walki ludzi z żywiołem poeta snuł pesymistyczną wizję własnego losu. Niczego nie oczekiwał jedynie zazdrościł tym, którzy mieli jeszcze z kim się żegnać lub potrafili znaleźć pocieszenie w modlitwie. Tułaczka Mickiewicza została okupiona cierpieniem. Snuł on refleksje nad przemijalnością materialnego świata i ludzkich wytworów. Tak zarysował swoje myśli w sonecie "Widok gór ze stepów Kozłowa" . Mickiewicz zastanawiał się nad czasami, które minęły i nad latami, które spędził w kraju rodzinnym. I doszedł do wniosku, że były one szczęśliwsze niż lata wędrówek po obcych krajach. W sonecie "Stepy Akermańskie" objawił swą tęsknotę, która nakazywała mu nasłuchiwać w pustym i cichym stepie głosu płynącego z Litwy. Hrabia Henryk z dramatu Krasińskiego "Nie-Boska Komedia" wcielił się w postać wędrowca. Aby lepiej poznać świat rewolucji wyruszył on w podróż po obozie powstańców. Nie była to wędrówka, w której hrabia szukał odpowiedzi na nękające go pytania o sens życia. Chciał lepiej poznać mechanizm działania rewolucjonistów i w czym ono się różni od działań arystokracji. Zestawienie ze sobą dwóch obozów ma na celu ukazanie wielkich błędów, jakie każda ze stron popełniła. Tragiczny wydźwięk zawierała w sobie owa wędrówka Hrabiego, którą łatwo było porównać do podróży Dantego. On także kiedy stanął przed bramą Piekła przeczytał, iż wchodząc musi porzucić wszelką nadzieję. Tak samo Hrabia Henryk został postawiony przed faktem dokonanym.
Jego podróż przyniosła mu rozczarowanie i myśl o tragicznym losie ludzkości. W tonacji zupełnie odmiennej od utworów do tej pory wymienionych napisany był wiersz Norwida pt. "Pielgrzym". Zwięzły w formie i oszczędny w słowach. W sposób metaforyczny poeta wskazywał na to, iż ludzie w swoim życiu zmuszani byli do ciągłej wędrówki. Również Norwid objawił się jako wieczny tułacz i wygnaniec, który tęsknił za krajem. Zwierzył się z tego w wierszu "Moja piosnka II". Ukazał Polskę jako kraj prawych i szanujących się obywateli. Stwierdził, że nie poznał takiego kraju, w którym owe wartości, jak Bóg, czy ojczyzna były tak mocno pielęgnowane. Problem emigracji w pozytywiźmie wziął się z trudnej sytuacji ekonomicznej zaistniałej po upadku powstania styczniowego. Była to emigracja głównie zarobkowa. I tutaj emigrant pojawił się jako ten, który wszystkiego był ciekawy, a także dotykał innej rzeczywistości. w utworze "Pan Balcer w Brazylii" Konopnicka przedstawiła tragedię wiernych polskich unitów. Natomiast dziejom chłopskiej emigracji nadała autorka sens symboliczny. Ukazała również męczeńską drogę ludu, który w cierpieniu i w walce stał się niezłomnym. Bohaterem nie stał się tylko kowal Balcer, ale cała zbiorowość emigracji chłopskiej. Przykładem postaci, która łączyła w sobie dwa motywy wędrowca i emigranta stał się Skawiński z noweli "Latarnik" Sienkiewicza. Los rzucał go w różne strony świata. Nigdzie nie było mu dane zaznać spokoju. Skawiński ciągle musiał wędrować i tułać się. Był uczciwym
i pracowitym człowiekiem. Bił się na wszystkich frontach świata. Był kopaczem złota w Australii, poszukiwaczem diamentów w Afryce i strzelcem rządowym w Indiach. Pracował we wszelkich zawodach, ale nie mógł znaleźć dla siebie miejsca. Myślał, że jako latarnik skończy spokojnie swój tułaczy żywot. Niestety, zapomniał zapalić latarnię w pewną wyjątkową noc i zwolniono go. Skawiński wtedy czytał "Pana Tadeusz" Mickiewicza i jak żywy obraz stawały mu przed oczami krajobrazy Polski oraz lata młodości, które w niej spędził. I nigdy nie było mu dane powrócić do ojczyzny. Dlatego też wyruszył Skawiński w dalszą tułaczkę. Motyw wędrowca, emigranta i wygnańca został skomponowany w literaturze okresu okupacji, współczesnej jako element tragicznego losu ludzkości. "Inny świat" Herlinga - Grudzińskiego stał się obrazem ludzkiej wędrówki. Człowiek, który był zmuszony do wyjazdu z kraju do obozu pracy musiał pogodzić się z utratą wszystkiego co miało dla niego jakikolwiek sens. Bohater powieści nie tylko zaliczał kolejne etapy podróży w głąb Rosji, ale także równał ową wędrówkę do ostatniego przystanku przed śmiercią. Tułaczem stał się każdy, który musiał udać się do obozu zagłady. Współczesna literatura zajęła się problemem emigracji, który wynikł z trudnej sytuacji politycznej lat powojennych.
Szczególnie szeroko przedstawiał te sprawy w swoich utworach Sławomir Mrożek.
W dramacie "Emigracja" ukazał dwie zupełnie odmienne postacie, którymi stali się: chłop i inteligent. Polityka powojenna Polski zmusiła obydwu do opuszczenia kraju. Inteligent był emigrantem politycznym, natomiast chłop wyruszył w poszukiwaniu pieniędzy i pracy. Przewrotny los sprawił, że mieszkali razem w obskurnym pokoju pod schodami. Bohaterów dramatu nic z pozoru nie łączyło. Mówili inaczej, jedli inaczej i myśleli inaczej. Inteligent snuł swoje rozważania na temat historii, filozofii, społeczeństwa. Mimo swych pragnień nie zrobił niczego, aby zmienić trudną sytuację. Chłop natomiast był osobą nieskomplikowaną, wręcz prymitywną. Jedyne problemy jakie zaprzątały jego głowę dotyczyły naiwnych marzeń o kobietach, przyszłym bogactwie i domu rodzinnym. Mrożek w tym utworze unaocznił nędzę i poniżenie życia Polaków w obcych krajach. Tragizm inteligenta polegał na tym, że nie mógł on powrócić do kraju, ale chłop także został pozbawiony tej możliwości, ponieważ miał za mało zaoszczędzonych pieniędzy. Inteligent nie pracował, gdyż prestiż społeczny nie pozwalał mu na pracę fizyczną. Chłop za to stał się niewolnikiem pracy i nie dbał nawet o zdrowie. Emigrantem z konieczności stał się Marek Hłasko, który opisał losy swej wędrówki w "Pięknych dwudziestoletnich". Bardzo bolał go fakt, iż nie mógł powrócić do kraju, z którym tyle rzeczy go łączyło. Drażliwym tematem stała się przymusowa emigracja żydów polskich po 1968 roku ukazana przez Szczypiorskiego w książce Początek". Wiele miejsca w literaturze polskiej zajmował motyw wędrowca, emigranta i wygnańca. Te trzy postawy wpłynęły na odkrywanie podstawowych prawd o człowieku. Również podkreślały, jak tragiczny los może dotknąć jednostkę w związku z utratą ojczyzny. Wskazało to na fakt, iż ciągle człowiek musi się podporządkować większości.