Agnieszka Wawrzykowska

Lata 1941-1953

„Drugą falą” rosyjskiej emigracji określa się
grupę Rosjan, która opuściła kraj podczas II
wojny światowej oraz w niedługim czasie po
jej zakończeniu. W grupie tej znajdowali się
uchodźcy, jeńcy radzieccy, pracownicy ze
wschodu oraz ocalali weterani Rosyjskiej
Armii

Wyzwoleńczej

i

innych

anty-

komunistycznych sił zbrojnych, którzy
służyli pod dowództwem niemieckim i
uniknęli przymusowej repatriacji.
Trzeba dodać, iż w skład tej fali emigracji
wchodziły również ukraińskie, ormiańskie,
gruzińskie itd. fale uchodźców.

W

okresie

bezpośrednio

powojennym, największe rosyjskie
społeczności na emigracji znajdowały
się w Niemczech, Kanadzie, Stanach
Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i
Australii.

Wolfgang

Kazak

napisał,

iż

„

w

odróżnieniu od pierwszej fali, emigranci
drugiej fali nie znali w ogóle zachodu.
Chociaż mieli oni za sobą radzieckie obozy
i zapewne podtrzymywali walkę Niemiec
ze Związkiem Radzieckim (w nadziei na
wyzwolenie Rosji od bolszewizmu) same
okoliczności emigracji w znacznej mierze
odbiły się na losie tych pisarzy w
dzisiejszej Rosji: oswojenie drugiej fali z
literaturą rosyjską idzie wolniej, niż
pierwszej czy trzeciej. Literatów tej fali
odróżniają współczesny obraz myśli.”

„Literatura

drugiej

fali

emigracji

rosyjskiej

to

twórczość

takich

pierwszorzędnych autorów jak Anna
Achmatowa, Osip Mandelsztam, Lew
Gumilow. Najbardziej znane wiersze
pisali Anstiej, Iliński, Jełagin, Klenowski,
Morszen czy Narokow.” Kazak mówił
tylko o pisarzach, ale te określenia
dotyczyły

wszystkich

emigrantów

drugiej fali.

W latach II wojny świat. (1941-1945)
wielu pisarzy uczestniczyło w walkach
lub pełniło obowiązki korespondentów
wojennych.
W twórczości przeważała liryka wojenna
(M.W. Isakowski, A.A. Prokofjew, K.M.
Simonow,

A.A.

Surkow)

oraz

publicystyka patriotyczna (Erenburg).
Powstawały dramaty wojenne (Leonow,
Simonow).

W pierwszych latach powojennych również
dominował temat wojny, zarówno w prozie
(powieściopisarstwo Erenburga, Fadiejewa,
W.P. Niekrasowa, B.N. Polewoja), jak i w
poezji (poematy Twardowskiego).
Podejmowano temat odbudowy gospodarki,
rozwijała się proza autobiograficzna (K.A.
Fiedin,

Paustowski),

historyczna

(S.P.

Żłobin), społeczno-filozoficzna (Leonow).
Po zakończeniu II wojny kolejna grupa
pisarzy znalazła się za granicą (m.in. poeta
I.W. Jełagin).

Krytyka kultu stalinowskiego na XX.
Zjeździe

KPZR

(1956)

umożliwiła

rehabilitację represjonowanych pisarzy i
wywołała

ożywienie

literatury

w

następnym 10-leciu, które upływało pod
znakiem poezji: wzmogła się aktywność
starszych twórców (L.N. Martynow, M.A.
Swietłow),

szeroki

rozgłos

zdobyli

"młodzi"

J.A.

Jewtuszenko,

R.I.

Rożdiestwienski, J.M. Winokurow, A.A.
Wozniesienski, B.A. Achmadulina. 

W pozjazdowej atmosferze zrodziła się
proza zwana rozrachunkową, której
symbolem stały się szczególnie utwory
A.I. Sołżenicyna. Rozgłos zyskała również
nonkonformistyczna

proza

o

życiu

młodzieży (W.P. Aksionow, A.T. Gładilin).
Zmieniła

charakter,

odchodząc

od

wcześniejszych

schematów,

proza

batalistyczna

(G.J.

Bakłanow,

J.W

Bondariew, Simonow, Szołochow) i
produkcyjna

(G.J.

Nikołajewa,

G.N.

Władimow), rozwinęła się proza moralno-
filozoficzna (W.F. Tiendriakow).

Dramatopisarstwo

reprezentowali

A.N. Arbuzow, W.S. Rozow, L.G. Zorin.
Wzrosło zainteresowanie twórczością
z początku stulecia oraz z lat 20..
Wydano też nie drukowane bądź nie
znane w kraju utwory Bułhakowa,
Leonowa. 

Druga

fala

emigracji

rosyjskiej

mogłaby być znaczącą, gdyby nie fakt,
iż przeważająca część ludzi, którzy
uciekli

do

Niemiec

była

natychmiastowo

deportowana

do

ZSRR. Jednak Ci, którym udało się
uciec od repatriacji stali się podstawą
drugiej fali rosyjskiej emigracji. Jej
centrum zostało Monachium.