Renesans

Zestawienie twórczości Mikołaja Reja oraz Jana Kochanowskiego. Mikołaj Rej nazwany został "staszym hetmanem młodych poetów". Świadomie pisał swe utwory po polsku; zgodnie z duchem epoki propagował twórczość w języku ojczystym. Jest autorem słynnego powiedzenia: "A niechaj narodowie wżdy postronni znają, Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają". Co więcej, polszczyzna Reja jest czysta, pozbawiona całkowicie wyrazów obcego pochodzenia. Poza tym w jego twórczości pojawiły się nowe pierwiastki świeckie - miłość przyrody, ziemi, pochwała życia i jego radości. Rej wykorzystywał różnorakie gatunki Iiterackie: dialog ("Krótka rozprawa..."), utwory dramatyczne (moralitet "Żywot Józefa"), proza ("Postylla, Zwierzyniec"), fraszki ("Figliki"). Podejmował w nich różne tematy. "Krótka rozprawa..." jest odbiciem stosunków panujących na XVI-wiecznej wsi. W "Żywocie człowieka poczciwego" autor przedstawił ideał szczęśliwości ziemiańskiej, "radości i pożytków", jakie płyną z życia na wsi. "Żywot Józefa" to utwór religijny, w "Zwierzyńcu" zaś pojawiają się pierwiastki filozoficzne. Reja można uważać za nauczyciela społeczeństwa. Pragnie bowiem nie tylko bawić, ale i uczyć, o czym świadczą jego słowa, którymi zwraca się do czytelników w zakończeniu "Żywota człowieka poczciwego": "Przełoż ode mnie i to pisanie i pewnie życzliwe upominanie, proszę, przyjmij wdzięcznie, a już się też nie będziesz miał czym wymawiać, bo ku poczciwej ozdobie twojej byś też innych języków nie miał, wtedy już masz polskiego pisma i uczciwego napominania dosyć". Styl Reja jest obrazowy. Autor unika pojęć abstrakcyjnych, oderwanych, by łatwiej przemówić do wyobraźni czytelników, np.: "posłowie z pustą głową", "z nogami w niebie będę", "każdy na swe skrzydło goni". W swych utworach używa często zwrotów dosadnych, takich jak: "łbem kołyszę", "ogolić ze stołu", "w łeb się skrobie". Język jego jest zbliżony do mowy potocznej; takim językiem mówiła przeciętnie wykształcona szlachta. Emocjonalny stosunek pisarza do życia wiejskiego, którego był gorącym zwolennikiem, oddają liczne zdrobnienia, np.: drzewka, krzaczki, różyczki, szałwijka. Rej pisał stylem gawędziarskim, stosując rozwlekły tok opowiadania; często posługiwał się zdaniami wielokrotnie złożonymi, o zawiłej strukturze składniowej. Wielokrotnie też powtarzał spójniki, nie zawsze koniecznie potrzebne: "Ano izba ciepła, ano w kominie gore, ano potraweczek nadobnych nagotowano, ano grzaneczki w czaszy miasto karasków pływają". Mikołaj Rej zawarł w swych utworach treści zgodne z duchem renesansu, wyrażał radość życia, humanistyczny optymizm człowieka gotowego naprawiać również zło społeczne. Był krytykiem stosunków społecznych i apologetą obyczajów szlachty oraz życia wiejskiego. Chociaż Reja uważa się za "ojca języka polskiego" to Jan Kochanowski swoją twórczością wprowadził poezję polską do kręgu literatury europejskiej. Znał on wartość swej poezji, cenił sławę i w dedykacji do Psałterza Dawidów napisał: "żem się rymy swymi Ważył zetrzeć z poety co znakomitszymi I wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy, Gdzie dotychmiast nie było znaku polskiej stopy". Przez całe swoje życie Kochanowski pisał pieśni i fraszki, które swym pięknem dorównywały podobnym lirykom poetów Zachodu. Jego psalmy bogactwem formy przewyższają inne przekłady, Treny zaś były utworem w tym rodzaju jedynym, żaden bowiem poeta w okresie odrodzenia nie wyraził swoich uczuć osobistych w sposób tak głęboki, bezpośredni i artystycznie doskonały. Jest również Kochanowski twórcą pierwszego dramatu polskiego, napisanego w języku ojczystym - "Odprawy posłów greckich". Styl i język utworów Kochanowskiego jest jasny, prosty i zwięzły, a jednocześnie wzbogacony trafnym zastosowaniem środków artystycznych. Udoskonalił też i wzbogacił polską wersyfikację; jest on właściwym twórcą wiersza sylabicznego. Rymy Kochanowskiego są niewyszukane, ale budowa wersów i zwrotek jest urozmaicona. Zwrotki są najczęściej czterowersowe (kwadryny) lub sześciowersowe (sekstyny). Oprócz wierszy rymowanych można znaleźć u Kochanowskiego wiersz bez rymów, czyli tzw. wiersz biały - w "Odprawie posłów greckich" w pieśni chóru "O białoskrzydła morska pławaczko...". W literaturze Jan Kochanowski otrzymał tytuł "twórcy poezji polskiej". Treść jego utworów, język i styl, bogactwo środków artystycznych, różnorodność budowy wiersza daleko odbiegają od ubóstwa poezji średniowiecznej i niewyszukanej stylistyki utworów Mikołaja Reja.

---