ZACHOWANIE - skoordynowane reakcje osobnika mające na celu zaspokojenie pewnej potrzeby biologicznej, psychicznej lub społecznej, które wywołane są pod wpływem bodźców zewnętrznych lub czynników wewnętrznych

POBUDLIWOŚĆ - zdolność do wytworzenia zmiany potencjału elektrycznego w wyniku odpowiedniego pobudzenia (wynikającego z zadziałania jakiegoś czynnika)

PLASTYCZNOŚĆ - własność, dzięki której w określonych układach neuronów powstają trwałe przekształcenia funkcjonalne w wyniku określonych bodźców lub ich kombinacji a odpowiadające im zmiany, zmianami plastycznymi

NEUROPRZEKAŹNIKI

• Acetylocholina - receptory nikotynowe (Na, K) i muskarynowe (oba jonotropowe) synapsy nerwowo mięśniowe, układ przywspółczulny, wzbudzenie, uwaga, inteligencja, pamięć

• Noradrenalina - hormon stresu z nadnerczy i miejsca sinawego układ współczulny, przyspiesza prace serca, podnosi ciśnienie

• Adrenalina

• Dopomina - receptory metabotropowe nastrój, ból, rozkosz, kontrola ruchu (Parkinson)

• GABA - hamulcowy, 10-20% synaps synchronizuje wyładowania oscylacyjne w mózgu

• kwas glutaminowy - pobudzeniowy drogi czuciowe kory mózgowej, drogi zstępujące do motoneuronów70% synaps

UKŁAD NERWOWY - Złożony z:

• komórek nerwowych zwanych neuronami

• tkanki glejowej

Rola:

• utrzymywanie łączności ze światem zewnętrznym

• integracja czynności poszczególnych narządów i układów tworząc z organizmu jedną całość, której składniki harmonijnie ze sobą współpracują

Rola mikrogleju:

• Pojawia się w sąsiedztwie naczyń włosowatych

• i wchłania obce substancje Obserwuje się wzrost aktywności w procesach

• zapalnych lub po zadziałaniu szkodliwych czynników pochodzenia bakteryjnego lub chemicznego

OŚRODKOWY UKŁAD NERWOWY - mózgowie (mózg, pień mózgu, móżdżek) + rdzeń kręgowy

OBWODOWY UKŁAD NERWOWY - nerwy wychodzące z mózgu (12 czaszkowych) i rdzenia kręgowego(31 kręgowych) oraz zwoje nerwowe;

AUTONOMICZNY UKŁAD NERWOWY - rejestruje za pomocą receptorów bodźce z narządów wewnętrznych i przekazuje je przez włókna nerwowe dośrodkowe (aferentne) do OUN ;

Nazywany jest autonomicznym, gdyż liczne z funkcji przez niego kontrolowanych są niezależne od woli.

• Układ współczulny

Część współczulna tworzy zwarty autonomicznie system. Jej komórki nerwowe rozpoczynają się w częściach piersiowej i lędźwiowej rdzenia kręgowego i łączą się synaptycznie z komórkami nerwowymi zwojów współczulnych (tworzących łańcuch zwany pniem współczulnym). Włókna nerwowe współczulne wstępują lub zstępują wzdłuż pnia współczulnego opuszczając go w różnych miejscach, tworząc synapsy w obrębie pnia lub w innych zwojach albo też w narządzie docelowym. Rozpatrywana jako całość, część współczulna układu autonomicznego spełnia funkcje „wzbudzania”.

• Układ przywspółczulny

Część przywspółczulna składa się z dwóch oddzielnych części. Niektóre włókna nerwowe pochodzą z jąder nerwów czaszkowych powyżej części współczulnej, a inne z położonej poniżej części krzyżowej rdzenia kręgowego. Część przywspółczulna związana jest z trawieniem oraz z podtrzymywaniem czynności zachowujących i ochraniających funkcjonowanie organizmu, dominuje ona w okresach spokoju i odpoczynku.

Działanie obu części autonomicznego układu nerwowego jest zasadniczo antagonistyczne; część współczulna działa, gdy konieczne jest pobudzenie procesów katabolicznych (wymagających wydatku energii), przywspółczulna zaś, gdy potrzebne procesy anaboliczne (związane z gromadzeniem energii). Obie części są interaktywne i współdziałają na wiele sposobów, np. przy silnych emocjach, gdy może wystąpić niekontrolowane oddanie moczu i kału lub też, u mężczyzn, w trakcie aktu płciowego, gdy po wzwodzie (przywspółczulnym) następuje ejakulacja (współczulna).

ZWÓJ NERWOWY - skupienie ciał komórek nerwowych zlokalizowane poza centralnym układem nerwowym; część obwodowego układy nerwowego

NERWY CZASZKOWE - 12 par

• Nerwy przekazujące informację ze źródeł odległych od organizmu: węchowy (I), wzrokowy (II), ślimakowy (VIII)

• unerwiające mięśnie gałki ocznej: okoruchowy (III), bloczkowy (IV), odwodzący (VI)

• trójdzielny (V)- czuciowy

• twarzowy (VII) -ruchowy - unerwia mięśnie twarzy

• pośredni - (VII) -przewodzi impulsy czucia smaku

• przedsionkowy (VIII) - utrzymanie równowagi ciała

• unerwiają narządy mowy: językowo-gardłowy (IX), błędny (X), dodatkowy (XI)

• unerwia mięśnie języka: podjęzykowy (XII)

ISTOTA SZARA - tworzą ją ciała komórek nerwowych. Tworzy korę mózgową. Ma kształt litery H. Wyróżniamy w niej:

• rogi przednie(brzuszne),

• boczne i tylne(grzbietowe) oraz

• słupy Clerke'a.

Występuje tu znaczna przewaga komórek nerwowych i włókien bezrdzennych. W rogach przednich są ośrodki ruchowe, w rogach tylnych -ośrodki czuciowe, a roki boczne mają ośrodki uk wegetatywnego

ISTOTA BIAŁA - tworzą ją drogi nerwowe, które przebiegają w 3 kierunkach:

• poprzecznym- drogi spoidłowe (największym skupiskiem tych dróg jest ciało modzelowte = spoidło wielkie jest to główny szlak komunikacyjny między dwiema półkulami);

• strzałkowym- drogi kojarzeniowe;

• pionowym- drogi projekcyjne

Zatem istotę białą tworzą drogi nerwowe przebiegające w ośrodkowym układzie nerwowym, w nim zanurzone są jądra mózgowia.

NERWY RDZENIOWE - 31 par

Każdy z nerwów rdzeniowych tworzony jest przez opuszczające rdzeń kręgowy korzenie: wychodzący z rogów przednich korzeń przedni (brzuszny) oraz wchodzący do rdzenia przez rogi tylne korzeń tylny (grzbietowy), na którym występuje zwój rdzeniowy. Z połączenia obu korzeni powstaje pień nerwu rdzeniowego, z którego odchodzą 4 gałęzie. Najpotężniejsza z nich jest brzuszna, czyli przednia - gałęzie te tworzą sploty. W przeciwieństwie do nich gałąź tylna, zwana grzbietową, zwykle zwojów nie tworzy, unerwiając m.in. głębokie mięśnie i skórę grzbietu. Za to gałąź łącząca łączy się z pniem współczulnym.

W rogach brzusznych znajdują się dendryty motoneuronów

MÓZGOWIE - mózg + pień mózgu + móżdżek

przodomózgowie kresomózgowie, międzymózgowie

śródmózgowie śródmózgowie

tyłomózgowie tyłomózgowie wtórne, rdzeniomózgowie

Dla zdolności poznawczych znaczenie ma nie wielkość mózgowia, ale specyficzne cechy jego budowy i funkcjonalnej organizacji

ŚRÓDMÓZGOWIE - złożone z 3 części:

pokrywy śródmózgowia (część nadwodociągowa) zawiera:

• blaszkę pokrywy,

• wzgórki górne (uk. wzrokowy) i dolne (uk. słuchowy)

• ramiona wzgórków;

nakrywki mózgu

konarów mózgu - dwa uwypuklenia istoty białej

wodociąg mózgu - struktura zaliczana do systemu przeciwbólowego

KRESOMÓZGOWIE - w kresomózgowiu znajdują się

jądra podkorowe:

• jądro ogoniaste,

• j. soczewkowate (gałka blada + skorupa)

• przedmurze

• ciało migdałowate (to skupisko wzbudza emocje i reguluje popęd).

j. ogoniaste + j. soczewkowate = ciało prążkowane

( odpowiadają za precyzję czynności ruchowych- ruchy mimowolne )

PIEŃ MÓZGU - wzgórze, podwzgórze, śródmózgowie most i rdzeń przedłużony

międzymózgowie wzgórze, podwzgórze

część tylna śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony

Czynności części tylnej są pod pewnymi względami podobne do czynności rdzenia kręgowego. Znajdują się tu ośrodki czuciowe, ruchowe i wegetatywne nerwów czaszkowych od III do XII, unerwiających głównie obszar głowy w podobny sposób jak analogiczne ośrodki rdzenia kręgowego unerwiają resztę ciała, ośrodki regulujące napięcie mięśniowe, ośrodki zaliczane do uk. limbicznego, oś. sterujące stanami snu i czuwania oraz oś. regulujące ważne dla życia czynności tj. oddychanie i krążenie krwi.

Funkcje międzymózgowia dalej (WZGÓRZE, PODWZGÓRZE)

RDZEŃ PRZEDŁUŻONY (OPUSZKA):

• znajduje się miedzy mostem a rdzeniem kręgowym

• część brzuszna: piramidy - skupienia włókien dróg korowo-rdzeniowych

• z boku piramid - oliwki - w ich skład wchodzą jądra oliwkowe dolne - współdziałające z móżdżkiem w koordynowaniu czynności ruchowych

• część grzbietowa: jądro smukłe i jądro klinowate - ośrodki czucia głębokiego i dotyku

• jądra 4 nerwów czaszkowych - IX, X, XI, XII

MOST - w nakrywce mostu znajdują się:

• jądra nerwów czaszkowych

• jądra przedsionkowe - współdziałają z narządem równowagi

• ciało czworoboczne należące do uk. słuchowego

• twór siatkowaty mostu - regulacja procesu czuwania

• jądra szwu - regulacja snu

Jego funkcja to przewodzenie impulsu z jednej półkuli mózgu do drugiej

KORA MÓZGOWA - czyli płaszcz mózgu pokrywa 5 płatów kresomózgowia:

1. czołowy,

2. ciemieniowy,

3. skroniowy,

4. potyliczny oraz

5. wyspę.

Kora mózgu jest silnie pofałdowana i tworzy zakręty przedzielone bruzdami. Powierzchnia całkowita kory u dorosłego człowieka wynosi ok. 2500cm
. W obrębie kory znajdują się obszary zwane polami Brodmana, które są wyspecjalizowanymi czynnościowo ośrodkami korowymi. Ściśle wyspecjalizowane obszary są otoczone tzw. korą kojarzeniową, czyli asocjacyjną.

W korze mózgu rozróżnia się 3 rozwojowo różne części:

korę dawną, korę starą, korę nową.

Kora jest pofałdowana (uwypuklenia zwane zwojami) oddzielone od siebie bruzdami. Bruzda środkowa (Rolada) oddziela płat czołowy od ciemieniowego. Głębsza zaś jest bruzda boczna/skroniowa, która ogranicza od strony przyśrodkowej płat skroniowy. Po rozchyleniu obu półkul widać ciało modzelowate zbudowane z włókien mielinowych jest to główny szlak komunikacji między dwoma półkulami. W obrębie płata czołowego znajduje się kilka zakrętów:

1. zakręt przedśrodkowy (należy do płata czołowego):steruje czynnościami ruchowymi

2. zakręt zaśrodkowy ( należy do płata ciemieniowego):krokowy ośrodek czucia i dotyku głębokiego

Te zakręty wchodzą w skład płacika okołośrodkowego, który występuje na powierzchni przyśrodkowej półkuli.

Podział funkcjonalny:

• Okolice pierwszorzedowe

• Okolice drugorzędowe (para-projekcyjne)

• Okolice trzeciorzędowe (asocjacyjne)

USZKODZENIA PIERWSZORZĘDOWEJ KORY MÓZGOWEJ:

• ślepota w obrębie niektórych części pola widzenia (przeciwstronne niedowidzenie połowicze)

• selektywny ubytek słuchu

• paraliż przeciwległej strony ciała

• zaburzenia czucia ułożenia i ruchu w przeciwległej stronie ciała

Uszkodzenia asocjacyjnej kory skroniowo-ciemieniowo-potylicznej powodują objawy określane jako agnozje lub apraksje:

Uszkodzenia asocjacyjnej kory w tzw. „klasycznym obszarze mowy” powodują objawy określane jako afazje

Uszkodzenia asocjacyjnej kory przedczołowej powodują:

• zmiany intelektu i osobowości

• deficyty w wykonywaniu sekwencji działań

• deficyty w planowaniu działań, taktownym postępowaniu, przestrzeganiu norm etycznych

• niemożność wyhamowania pierwszej tendencji działania wywołanej przez daną sytuacją (niemożność tłumienia spontanicznych działań, niemożność odroczenia reakcji)

• trudności w przełączeniu się z jednej strategii działania na inną strategię (perseweracje)

• deficyty w myśleniu abstrakcyjnym

• deficyty w kontrolowaniu lub hamowaniu reakcji emocjonalnych

WZGÓRZE - stanowi ważną stację podkorową dla impulsów biegnących z narządów zmysłów: wzroku, słuchu, czucia powierzchownego i głębokiego, smaku. Odgrywa rolę w mechanizmach snu

największe skupisko istoty szarej międzymózgowia pokryte cienką warstwą istoty białej. Ma 3 powierzchnie: przednią; przyśrodkową; boczną.

• ciało kolankowate boczne - włókna od siatkówek, wypustki do kory wzrokowej

• ciało kolankowate przyśrodkowe - od narządu słuchu, do kory

Funkcje:

1. przesyłanie informacji drogami czuciowymi do odpowiednich ośrodków w korze mózgowej

2. stymuluje korę mózgową w sposób niespecyficzny (jeśli dużo bodźców biegnie drogami czuciowymi, to powodują one aktywność wielu części kory mózgowej, która dzięki temu jest bardziej pobudzona

3. jądra wzgórza mają bardzo wiele dróg łączących je z różnymi częściami kory

4. inne jądra powodują hamowanie aktywności kory

5. kontrola czynności ruchowych

6. generowanie snu wolnofalowego

PODWZGÓRZE - reguluje wiele funkcji: autonomiczny układ nerwowy, homeostaza wewnątrzustrojowa, termoregulacja, gospodarka wodna, energetyczna, krążenie, rozród, zachowania seksualne; reguluje czynność gruczołów wydzielania wewnętrznego (cykle menstruacyjne), steruje popędami i emocjami

znajduje się w centrum ukł. Limbicznego, między skrzyżowaniem nerwów wzrokowych a ciałami suteczkowatymi. Stanowi brzuszną część międzymózgowia. Podwzgórze pełni kontrolę nad czynnościami autonomicznymi ustroju. Scala, czyli integruje czynności autonomiczne.

W podwzgórzu wyróżnia się 3 grupy ośrodków:

1. podwzgórze przednie:

2. j. skrzyżowania (nadskrzyżowaniowe), j. nadwzrokowe i przykomorowe,

3. j. przednie.

MÓŻDŻEK:

3 strefy móżdżku:

- strefa środkowa (mapa ciała)- reprezentacja poszczególnych części ciała

- strefa pośrednia - korekta ruchu aktualnie wykonywanego (topograficzny charakter)

- strefa boczna - kontrola ruchu planowanego; wysyła impulsy przed inicjacją ruchu (brak topograficznego charakteru)

Skąd móżdżek otrzymuje informacje?

• z narządu ruchu - mięśni, stawów, więzadeł

• ze skóry, narządu wzroku, słuchu, równowagi, rąk, stóp (z receptorów)

• z okolicy ruchowej kory mózgu

• z ośrodków ruchowych rdzenia kręgowego

Jakie informacje otrzymuje móżdżek?

• o stanie narządów ruchu

• o ruchu aktualnie wykonywanym

• o stanie pobudzenia ośrodków ruchowych

• o zakłóceniach równowagi ciała

Funkcje móżdżku:

• decyduje o płynności i precyzji ruchów dowolnych (współdziała z okolicą ruchową kory mózgowej)

• reguluje napięcie mięśniowe

• rola w utrzymaniu równowagi ciała

Rodzaje korekcji ruchów przez móżdżek:

• tłumienie ruchów oscylacyjnych

• korekcja ruchu aktualnie wykonywanego, (w ostatniej chwili)

• korekcja ruchu zamierzonego (planowanego)

• korekcja ruchów szybkich tzw. balistycznych

OBJAWY MÓŻDŻKOWE: zaburzenia równowagi, obniżenie napięcia mięśni szkieletowych

KOMORY BOCZNE - przestrzenie wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym, który amortyzuje mózg i rdzeń kręgowy oraz przenosi biologicznie aktywne substancje

RDZEŃ KRĘGOWY:

ma budowę odcinkową - odcinek = neuromer

neuromer - unerwia czuciowo i ruchowo odpowiedni odcinek ciała - metamer; zawiera ośrodki czuciowe, ruchowe i wegetatywne, a także parę korzeni rdzeniowych - przednich i grzbietowych ( z nich powstają nerwy łączące rdzeń z receptorami i narządami wykonawczymi)

PÓŁKULE MÓZGOWE - w obrębie półkul rozróżnia się korę (istota szara, płaszcz), istotę białą, ciało prążkowane i struktury węchomózgowia. Wyróżnia się 3 powierzchnie:

• górno-boczną

• przyśrodkową

• podstawną

Wewnątrz każdej półkuli znajduje się komora boczna.

PŁATY MÓZGU:

CZOŁOWY

• Okolica ruchowa (sterowanie ruchami)

• Okolica przedruchowa (programowanie ruchów)

• Okolica przedczołowa (sterowanie złożonymi formami zachowania)

Funkcje płata czołowego:

• Sterowanie ruchem: reprezentacja mięśni (p. 4), szlaki piramidowe, odruch Babińskiego, ośrodki ruchowe nerwów czaszkowych, sterowanie ruchem (kontralateralne)

• dodatkowe pole ruchowe (p.6)

• ruchy gałek ocznych (p.8)

• ekspresja mowy (p. 44)

• intelekt, plany działa (p. 9-12)

• osobowość (część podstawna płata, zakręty oczodołowe)

• procesy emocjonalne, afektywny aspekt bólu

• relacje z otoczeniem - mutyzm akinetyczny (przednia część zakrętu obręczy)

• intelekt, plany działa (p. 9-12)

• osobowość (część podstawna płata czołowego, zakręty oczodołowe) - brak troski o przyszłość, euforia, dowcipkowanie, zaburzone stosunki służbowe, rozerwanie więzi

• procesy emocjonalne, afektywny aspekt bólu (zakręt obręczy)

• relacje z otoczeniem - mutyzm akinetyczny, zaburzenia swiadomości (przednia część zakrętu obręczy)

CIEMIENIOWY

• pola 1-3: kora somatosensoryczna: otrzymuje informacje czuciowe z przeciwległej części ciała- udział w analizie doznań czuciowych oraz świadomości przestrzeni i położenia ciała

SKRONIOWY

• pole 41: kora słuchowa: odbiera informacje słuchowe z obu uszu

• ośrodek Wernickego: ośrodek słuchowy mowy. Umożliwia on rozumienie mowy jako ciągu abstrakcyjnych sygnałów. Uszkodzenie powoduje afazję czuciową- chory ogólnie słyszy, ale nie rozumie słyszanych słów.

• pole 38- pamięci długotrwałej

• pole 44- ośrodek Broca- ośrodek ruchowy mowy. Kontroluje pracę mięśni pozwalających artykułować dźwięki. Uszkodzenie powoduje afazję ruchową- niemożność artykułowania dźwięków (ale zdolność do wydawania dźwięków pozostaje).

1)zakręt górny i wieczko - słuch muzyczny i wrażenia dźwiękowe

2)obszar Wernickego - rozumienie mowy, gramatyka

3)zakręt dolny - rozpoznawanie obiektów

4)kategoryzacja obiektów, pamięć werbalna, zapamiętywanie

5)część podstawna - analiza zapachów

POTYLICZNY

• pole 17: odbiór informacji wzrokowych z przeciwległych „połówek” pola widzenia obu oczu-kora wzrokowa

• ośrodek wzrokowy mowy- umożliwia rozpoznawanie i rozumienie znaków pisarskich

• Odpowiada za widzenia: analizę koloru, ruchu, kształtu, głębi

• Decyduje o skojarzeniach wzrokowych

WYSPA - kora smakowa II rzędu

OKOLICA BROCA - przedni obszar mowy (Broca) znajduje się w lewym płacie czołowym (okolica przedruchowa);

OKOLICA WERNICKEGO- tylny obszar mowy (Wernickego) znajduje się w tylnej części górnego zawoju skroniowego po stronie lewej pomiędzy pierwotna korą słuchową i zakrętem kątowym;

UKŁAD LIMBICZNY (też przy emocjach)

to grupa niewielkich struktur komórkowych, położona powyżej pnia mózgu, wywierająca wpływ na układ wydzielania wewnętrznego i emocje. Jego elementy - między innymi przysadka mózgowa i podwzgórze - kontrolują za pomocą złożonego kompleksu impulsów nerwowych i sygnałów chemicznych (hormonów) najważniejsze funkcje życiowe ssaków, takie jak cykl sen-czuwanie, przyjmowanie pokarmu i popęd płciowy.

• hipokamp -procesy pamięciowe

• jądro migdałowate - procesy emocjonalne (brak reakcji na zagrożenie, agresja)

MAPA CIAŁA(homunkulus) - terminu tego używa się sygnując rozłożenie wszystkich reprezentacji ciała w korze mózgowej. Przy czym rozróżnia się dwa typy reprezentacji, ze względu na funkcje jakimi się zajmują. I tak: reprezentację ruchową (motoryczną) - kora ruchowa - i reprezentację czuciową - kora dotykowa. A dalej, uszczegóławia się powyższe rozróżnienie, biorąc pod uwagę miejsca ciała i odpowiadające im obszary mózgowe, koordynujące prace tychże miejsc.

MAPA CYTOACHOTEKTONICZNA wg Brodmana

badanie architektury i rozmieszczenia komórek nerwowych, ich rodzaju i gęstości w warstwach kory mózgowej. Płat potyliczny- wzrok, ciemieniowy- czucie, skroniowy- słuch, czołowy- ruch.

PIERWOTNE OBSZARY SENSORYCZNE (PROJEKCYJNE):
wzrokowy - płat potyliczny
słuchowy - płat skroniowy
smakowy - płat ciemieniowy, część brzuszna, schowana
węchowy - płat skroniowy, kora okołomigdałowata i okołosklepieniowa
czuciowy (ból, dotyk, wibracje) - płat ciemieniowy, za bruzdą centralną
przedsionkowy (równowowagi) - płat skroniowy

OGÓLNA ORGANIZACJA RUCHU

• Wyobrażenie ruchu

• Kora przedruchowa

• Jądra podstawne i móżdżek

• Wzgórze

• Kora ruchowa pierwszorzędowa

• Układ piramidowy

• Neuron obwodowy

• Układ mięśniowy

POZAPIRAMIDOWY UKŁAD RUCHOWY - zestaw złożonych, rozproszonych struktur nerwowych, zarówno korowych, jak i podkorowych, obejmujący jądra podstawne kresomózgowia, móżdżek, część formacji siatkowej i ich połączenia z neuronami ruchowymi rdzenia kręgowego oraz jądrami nerwów czaszkowych. Reguluję postawę ciała i napięcie mięśniowe. Zaburzenia tego układu spowodowane lekami psychotropowymi powoduje drżenie, sztywność mięśni, posuwisty chód, niepokój i trudność w inicjowaniu ruchów.

PIRAMIDOWY UKŁAD RUCHOWY - układ nerwowy składający się z długich szlaków jednosynaptycznych, przebiegający od kory mózgowej do neuronów ruchowych jąder nerwów czaszkowych i rogu brzuszneo rdzenia kręgowego. Większość włókien w układzie krzyżuje się w rdzeniu, pozostałe - dalej na szlaku. Układ ten zawiera aksony przednich i brzusznych dróg korowo-rdzeniowych.

choroby układu pozapiramidowego - (niektórych jąder podkorowych i dróg pozapiramidowych) powodują wystąpienie zespołu parkinsonowskiego z takimi objawami, jak: drżenie spoczynkowe kończyn, zwłaszcza dłoni, wzmożenie napięcia mięśni, spowolnienie ruchów, maskowata amimiczna twarz. Ten zespół objawów jest typowy dla choroby Parkinsona, miażdżycy naczyń mózgowych; bywa także przejawem niepożądanych oddziaływań neuroleptyków na ośrodkowy układ nerwowy.

LATERALIZACJA MÓZGU

ASYMETRIA ANATOMICZNA

prawa półkula - Bruzda Sylwiusza jest krótsza i biegnie bardziej ku górze

lewa półkula - Planum temporale (widoczne po odchyleniu płata skroniowego) jest zazwyczaj

wyraźnie większe. Ten powiększony region stanowi część okolicy Wernickego, co sugeruje że różnice anatomiczne mogą stanowić podłoże specjalizacji funkcjonalnej w procesach językowych

ASYMETRIA FUNKCJONALNA - jest cechą wrodzoną. Jest ona stabilna i w zasadzie nie zmienia się wraz z wiekiem. Pod wpływem specyficznych warunków rozwoju osobniczego możliwe są modyfikacje jej wzorca. Funkcjonalna reorganizacja jest następstwem plastyczności mózgu. Plastyczność i asymetria współdziałają ze sobą już od narodzin człowieka.

Funkcje lewej półkuli:

1. werbalne

2. językowe

3. postrzegania szczegółów

4. praktyczne

5. konkretne

6. matematyczne

7. analityczne

Funkcje prawej półkuli:

1. wizualne

2. przestrzenne

3. postrzeganie całości

4. emocjonalne

5. abstrakcyjne

6. kształty, schematy

7. percepcja twarzy

BADANIA ASYMETRII FUNKCJONALNEJ

• Badanie skutków uszkodzenia mózgu (jeśli dana struktura jest niezbędna dla danej funkcji, to jej uszkodzenie powinno prowadzić do zaburzenia funkcji/zachowania)

• Próba amytalowa

• Śródoperacyjne drażnienie mózgu

• Przecięcie spoidła wielkiego mózgu - komisurotomia

• Metody obrazowego badania żyjącego mózgu

• Badania eksperymentalne - lateralna prezentacja bodźców wzrokowych (visual field asymmetries), test rozdzielnousznego słyszenia (ichotic listening tes)t, metody elektrofizjologiczne, fizjologiczne biochemiczne

SKUTKI USZKODZENIA MÓZGU

Uszkodzenia w obrębie lewej półkuli mózgu prowadzą do zaburzeń językowych (afazji), podczas gdy po uszkodzeniach symetrycznych obszarów półkuli prawej nie obserwuje się z a z w y c z a j ubytków w zakresie komunikacji językowej

Uszkodzenia w obrębie prawej półkuli mózgu prowadzą do CZUCIOWEJ APROZODII EMOCJONALNEJ (trudności w rozumieniu intonacji i emocjonalnego wydźwięku wypowiedzi), APROZODII EKSPRESYJNEJ (mowa pozbawiona emocjonalnego wyrazu), trudności w rozumieniu złożonych wypowiedzi, np. pointy dowcipu, sensu przysłowia czy metafory, zaburzenia wykonywania zadań wymagających analizy cech wzrokowo-przestrzennych:

• POMIJANIE STRONNE (niezauważanie elementów znajdujących się po lewej str - uszkodzenie prawej półkuli)

• PROZOPAGNOZJA (nierozpoznawalnie twarzy - uszkodzenie prawej półkuli)

• Percepcja relacji część/całość

• Projektowanie układów konstrukcji (Block-design test)

• Rysowanie złożonych kształtów i figur geometrycznych

• Zadania typu ROTACJI UMYSŁOWEJ (obracanie obrazu w myślach)

• Percepcja głębii

• Orientacja w przestrzenii

LEWORĘCZNOŚĆ

W różnych krajach świata leworęczni stanowią ok. 10% ludzi

Prawdopodobieństwo leworęcznego potomka wynosi:

• 0.02 jeśli oboje rodzice są praworęczni

• 0.17 jeśli jeden rodzic jest leworęczny, a drugi praworęczny

• 0.46 jeśli oboje rodzice są leworęczni

INDEKS RĘCZNOŚCI

(P-L / P+L) x 100%

-28 < >+4

oburęczność

leworęczność praworęczność

-100 maksimum +100

GENETYCZNE I ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA

Modele ręczności podyktowanej wyłącznie czynnikami środowiskowymi

• Praworęczność rozwija się jako odpowiedź na “praworęczne otoczenie”

• leworęczność rozwija się, kiedy wyuczenie takiej odpowiedzi nie jest możliwe np. z następujących powodów: - defektu fizycznego

- nieodpowiedniej edukacji

- problemów emocjonalnych

Czynniki środowiskowe mające związek z występowaniem leworęczności

• uszkodzenia okołoporodowe

• poziom testosteronu u płodu

• pozycja płodu w macicy podczas ostatniego trymestru ciąży

MODELE GENETYCZNE

• model pojedynczego genu

• model dwóch genów

• “right-shift” bias model

Lokalizacja funkcji wzrokowo-przestrzennych w lewej i prawej półkuli mózgu u osób lewo- i praworęcznych

Lokalizacja funkcji językowych w lewej i prawej półkuli mózgu u osób lewo- i praworęcznych

REPREZENTACJA FUNKCJI MOWY W ZALEŻNOŚCI OD RĘCZNOŚCI OSÓB BADANYCH

PŁEĆ A ASYMETRIA FUNKCJONALNA MÓZGU

Jeśli istnieją różnice w asymetrii funkcjonalnej mózgu u kobiet i u mężczyzn to efekty uszkodzenia lewej i prawej półkuli mózgu powinny być odmienne u kobiet i u mężczyzn.

Ogólnie biorąc afazja rzadziej występuje u kobiet niż u mężczyzn z powodu bardziej rozproszonej,

a więc mniej wyraźnej reprezentacji funkcji językowych.

Z tych samych powodów lepsze są rokowania na restytucję utraconych funkcji u kobiet niż u mężczyzn

(szybsza rehabilitacja).

RÓŻNICE W ZDOLNOŚCIACH POZNAWCZYCH MIĘDZY PŁCIAMI

• agresywność zazwyczaj bardziej agresywni są mężczyźni (amygdala/j.migdałowate - zachowania agresywne i seksualne)

• zdolności wzrokowo-przestrzenne mężczyźni lepiej

• myślenie abstrakcyjne mężczyźni lepiej

• rozwiązywanie problemów teoretycznych mężczyźni lepiej

• zdolności konstrukcyjne i matematyczne mężczyźni lepiej

• zależność od pola mężczyźnie bardziej zależni

• czas reakcji mężczyźni szybsi

• zadania językowe kobiety są lepsze

• zadania percepcyjne (szczegóły) kobiety są lepsze

• koordynacja wzrokowo-ruchowa (precyzja ruchów) kobiety są lepsze

• zdolności werbalne kobiety mają wyższy poziom fluencji słownej

Te różnice mają charakter statystyczny . W początkowych klasach szkolnych - brak różnic między płciami lub przewaga dziewcząt

HORMONY A ASYMETRIA FUNKCJONALNA MÓZGU

Dziewczęta, które w trakcie życia płodowego w łonie matki były eksponowane na nadmierny poziom androgenów (wykazują polepszenie zdolności przestrzennych, nie są gorsze w zadaniach werbalnych

!!! Zdolności wzrokowo- przestrzenne u tych „kobiet” są gorsze niż kuzynów zarówno w linii męskiej, jak i żeńskiej („kobiecy mózg”). Brak różnic w zdolnościach językowych

Wpływ modulacyjny hormonów płciowych u osób dorosłych dotyczy:

• Zmian funkcjonowania poznawczego kobiet w cyklu menstruacyjnym

• wpływu kuracji estrogenowych u starszych kobiet na funkcje poznawcze

• wpływu chirurgicznej menopauzy na te funkcje

Zmiany funkcjonowania poznawczego kobiet w trakcie cyklu menstruacyjnego:

• testy „kobiece”: koordynacja wzrokowo-ruchowa, precyzja ruchów, zadania językowe (faza środkowo-lutealna -wysoki poziom progesteronu i estrogenów)

• testy „męskie”: projektowanie przestrzenne, zdolności wzrokowo-przestrzenne (wczesna faza folikularna - niski poziom progesteronu i estrogenów)

10

L

32 %

R

68 %

L

30 %

R

38 %

B

32 %

praworęczni

leworęczni

P

4 %

L

96 %

P

17 %

B

17 %

L

66 %

praworęczni

leworęczni

---