I. Warunki poprawności pytań kwestionariusza ankiety

Pytania otwarte:

Pytania otwarte - to te w których respondent może udzielić swobodnej odpowiedzi, a zatem nie dostaje do wyboru gotowych kategorii odpowiedzi. Na pytania otwarte często nie da się udzielić odpowiedzi w dwóch, trzech słowach; odpowiedź ta musi być znacznie bardziej rozbudowana. (aczkolwiek na niektóre pytania otwarte wystarczająca jest krótka i zwięzła odpowiedź). Dzięki temu odpowiedzi na pytania otwarte są bardziej zróżnicowane i przynoszą bogatsze informacje, co z kolei sprawia, iż ich zakodowanie jest bardzo pracochłonne. Pytania otwarte stosujemy wówczas, gdy chcemy uzyskać od respondenta szerszą, bardziej szczegółową wypowiedź; poznać jego opinie i stany emocjonalne, motywy jego działania i sposób oceny rzeczywistości. Stąd też pytania otwarte są na ogół trudniejsze dla respondenta, wymagają od niego większego wysiłku intelektualnego niż wówczas, gdy badacz proponuje wzory gotowych odpowiedzi

Przykłady pytań otwartych:

• Jakie jest Twoje zdanie w tej sprawie?

• Gdzie dostrzegasz przyczyny tego problemu?

• Jakie dalsze kroki jesteś w stanie sobie wyobrazić?

• Jesteś studentem i jednym z Twoich głównych zajęć jest nauka. Zastanów się i spróbuj możliwie dokładnie napisać, dlaczego się uczysz?

• W którym roku ukończyłeś/-aś szkołę średnią?

Pytania zamknięte

Pytania zamknięte - to takie pytania, które zawierają ograniczoną liczbę możliwych odpowiedzi. Wybór odpowiedzi może mieć charakter jednokrotny (respondent może wybrać tylko jedną odpowiedź) lub wielokrotny (respondent może wybrać tylko dowolną liczbę odpowiedzi). Odpowiedzi na pytania zamknięte zawierają jedynie informację, o którą pytano. Opracowanie odpowiedzi na pytania zamknięte jest znacznie łatwiejsze, gdyż znaczna część możliwych odpowiedzi jest znana z wyprzedzeniem. Pytania zamknięte można stosunkowo łatwo przekształcić w pytania otwarte.

Przykładowe metryczkowe:

Pytania metryczkowe dotyczą cech społeczno-demograficznych respondenta (wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania, wysokość dochodów itp.), zazwyczaj powinny być umieszczane na końcu kwestionariusza ankiety.

1. Płeć:

mężczyzna

kobieta

2. Ile ma Pan/Pani lat?

19 lub mniej

20-30

31-40

41-50

51 lub więcej

3. Ile Pan/Pani zarabia?

1-600 zł

601-1200 zł

1201-1800 zł

1801-2400 zł

2401-3000 zł

powyżej 3000 zł

4. Jakie posiada Pan/Pani wykształcenie?

podstawowe

zawodowe

średnie

niepełne wyższe

wyższe

5. Miejsce zamieszkania:

miejscowość do 5 tys.

miasto 5-20tys.

miasto 20-100 tys.

miasto 100-250tys.

powyżej 250tyś

6. Stan cywilny

panna/ kawaler

mężatka/żonaty

wdowa/wdowiec

rozwiedziona/rozwiedziony

konkubinat

Reguły przejścia - zawierają polecenia wskazujące które pytanie należy zadać jako następne w zależności od odpowiedzi uzyskanej na pytanie poprzednie. Stosowanie reguł przejścia wynika z tego, iż niektóre pytania mogą nie dotyczyć wszystkich respondentów, stąd też powinny być opuszczone. Reguły przejścia zawarte są w instrukcjach zamieszczonych w kwestionariuszu, zazwyczaj przy kategoriach odpowiedzi

Przykład zastosowania reguły przejścia:

1. Czy planuje Pan/Pani wyjazd za granicę?

• TAK proszę przejść do pytania 2

• NIE proszę przejść do pytania 3

2. W jakim celu zamierza Pan/Pani wyjechać?

• Zarobkowym

• Edukacyjnym

• Innym, jakim? ............................................

3. Dlaczego nie myśli Pan/Pani o wyjeździe z kraju?

.....................................................................

[Kolejne pytania dotyczą wszystkich respondentów]

4. Jak Pan/Pani ocenia obecną sytuację w Polsce związaną z emigracją dużej ilości Polaków do innych krajów?

.....................................................................

W powyższym przykładzie pytanie 1 stanowi rodzaj filtra, dzielącego respondentów na 2 kategorie - planujących i nieplanujących wyjazdu za granicę. Respondenci planujący wyjazd, odpowiedziawszy TAK, są kierowani do pytania 2, zaś respondenci nie planujący wyjazdu, a więc wybrawszy NIE, odsyłani są od razu do pytania 3 (zatem 2 pomijają). Po 3 pytaniu pojawia się informacja, iż kolejne pytania dotyczą ponownie wszystkich respondentów. Co istotne - pytania opuszczone w wyniku zastosowania reguły przejścia powinny pozostać puste, czyli niewypełnione.

II. Najczęstsze wady pytań kwestionariuszowych

1. WADY STRUKTURALNE

a) niejednorodność formy gramatycznej:

b) niepoprawność logiczna - niepełne (niewyczerpujące kategorie odpowiedzi)

c) pytania sugerujące:

d) chęć zdobycia wielu informacji w jednym pytaniu

e) błąd multiplikacji

2. WADY ZWIĄZANE Z BRAKIEM PYTANIA FILTRUJĄCEGO

3. WADY ZWIĄZANE ZE ZBYTNIĄ TRUDNOŚCIĄ PYTANIA

a) trudność związana ze sprawą języka pytań

2. trudność pytań wynikająca ze zdań jakie stawia się respondentom do wykonania

1. WADY ZWIĄZANE ZE ZBYTNIĄ DRAŻLIWOŚCIĄ PYTANIA

a) pytania które naruszają sferę prywatności i intymności:

b) pytania które zagrażają poczuciu własnej wartości respondenta

c) pytania zagrażające społecznej egzystencji badanego

5. PYTANIA SUGERUJĄCE

1. pytania, w których jest więcej alternatyw <za> niż <przeciw>; <pozytywnych> niż <negatywnych>

2. pytania, w alternatywie których brak jest części równoważącej część pierwszą

3. pytania, które sugerują respondentowi, iż ogół społeczeństwa ma wyrobioną opinię na określony temat, co jest niezgodne z rzeczywistością.

1. WADY STRUKTURALNE

1. niejednorodność formy gramatycznej:

Przykład 1) Pytanie dotyczyło sposobów spędzania wolnego czasu w tygodniu, a kafeteria wyglądała następująco:

1. uczyłem się

2. opieka nad dzieckiem

3. dodatkowa praca zawodowa

4. był Pan w kinie

5. spał Pan

6. teatr, filharmonia

7. oglądałem telewizję.

komentarz: Każda z tych kafeterii ma inną formę gramatyczną

1. WADY STRUKTURALNE

2. niepoprawność logiczna - niepełne kafeterie (niewyczerpujące odpowiedzi):

Przykład 1)

pytanie brzmiało: „Jaki jest Pana stan cywilny?”

1. kawaler

2. wdowiec

3. rozwiedziony

Odpowiedź respondenta: jestem żonaty

Przykład 2)

Pytanie „Ile zarabia Pan/Pani miesięcznie?”

1. do 500 zł

2. od 501 do 1000 zł

3. od 1001 do 1500 zł

4. od 2000 do 2500 zł

5. od 2501 zł wzwyż

Odpowiedź respondenta: zarabiam 1752 zł

1. WADY STRUKTURALNE

c) pytania sugerujące:

Przykład 1)

Pytanie: „Jaka jest Pana/Pani pozycja w społeczeństwie?”

1. bardzo wysoka

2. średnia

3. niska

4. bardzo niska

komentarz: pominięto alternatywę <wysoka> a więc respondenci mieli do wyboru więcej alternatyw oceniających ich pozycję jako niską.

1. WADY STRUKTURALNE

d) chęć zdobycia wielu informacji w jednym pytaniu:

Pytania, które zawierają w sobie więcej „podpytań”:

Przykład 1)

„Czy ukończył/-a Pan/Pani szkołę średnią, w którym roku i gdzie?”

Przykład 2)

„Czy widział/-a Pan/Pani film „Kod Leonarda da Vinci” i co Pan/Pani o nim myśli??”

komentarz: W powyższych przykładach powinny być postawione 3/2 oddzielne pytania. Każde z nich powinno być zadane oddzielnie i oczywiście posiadać odrębny numer. Poprawnie pytania te wyglądałyby następująco:

Przykład 1)

Pyt. 1. Czy ukończył/-a Pan/Pani szkołę średnią?

Tak przejdź do pytania 2

Nie przejdź do pytania 4

Pyt. 2. W którym roku ukończył/-a Pan/Pani szkołę średnią?

................... rok

Pyt. 3. Gdzie ukończył/-a Pan/Pani szkołę średnią?

.........................

Pyt. 4. ....................

1. WADY STRUKTURALNE

Przykład 2)

Pyt. 1. Czy widział/-a Pan/Pani film „Kod Leonarda da Vinci?”

Tak przejdź do pytania 2

Nie przejdź do pytania 3

Pyt. 2. Co Pan/Pani myśli na temat tego filmu?

........................................................................................

Pyt. 3. ............................................

1. WADY STRUKTURALNE

e) błąd multiplikacji: zachodzi wówczas gdy podajemy liczbę mnogą zjawisk, rzeczy lub osób:

Przykład 1)

Pyt. Czy Pana/Pani rodzice pracowali jak był/-a Pan/Pani dzieckiem?

Tak |___|

Nie |___|

Odpowiedź respondenta: matka - nie, ojciec - tak

Przykład 2)

Czy gazety dobrze czy źle informują o bieżących wydarzeniach?

dobrze |___|

średnio |___|

źle |___|

bardzo źle |___|

Odpowiedź respondenta: „Dziennik” - dobrze, „Słowo Polskie” - źle.

komentarz: w obu pytaniach nastąpiło uogólnienie, równocześnie postawiono pytanie dotyczące różnych osób / gazet.

2. WADY ZWIĄZANE Z BRAKIEM PYTANIA FILTRUJĄCEGO:

Przykład 1)

Pytanie: W którym roku urodziła się Pańska żona?

Odpowiedź respondenta: Nie mam żony

Komentarz: brak pytania filtrującego (czy jest Pan żonaty?); postawienie tegoż pytania podzieliło by badanych na żonatych i nie żonatych, żonaci odpowiadaliby wówczas na pytanie o roku urodzenia żony, nieżonaci kierowani byliby do kolejnego pytania.

Przykład 2)

Pytanie: Gdzie spędził Pan urlop w roku 2007?

Odpowiedź respondenta: Wcale nie miałem urlopu. Albo: Jestem bezrobotny, od lat nigdzie nie wyjeżdżam.

Komentarz: w tym wypadku należałoby pytanie i o urlop poprzedzić pytaniem życie zawodowe.

3. WADY ZWIĄZANE ZE ZBYTNIĄ TRUDNOŚCIĄ PYTANIA

1. trudność związana ze sprawą języka pytań:

Pytania zawierające niezrozumiałe terminy

Przykład 1)

Czy metody immunofleurescencji pośredniej są dobrymi metodami stosowania diagnozy czy też nie są?

Przykład 2)

Czy Pana/Pani zdaniem takie różnice, jak różnice w wykształceniu, pochodzeniu społecznym, w zarobkach, posiadanej władzy, religijne, narodowościowe, wywołują konflikty między ludźmi i w naszym społeczeństwie i w jakim stopniu?

Odpowiedzi respondentów: Nie rozumiem o co chodzi. / Proszę? / Proszę o powtórzenie pytania.

Najczęściej jeśli pytanie zawiera więcej niż osiem słów to jest dla respondentów za trudne do zapamiętania! (zwłaszcza jeśli respondent wysłuchuje a nie odczytuje pytania) Zatem pytania nie mogą być za długie!

3. WADY ZWIĄZANE ZE ZBYTNIĄ TRUDNOŚCIĄ PYTANIA

2. trudność pytań wynikająca ze zdań jakie stawia się respondentom do wykonania. Zadania te mogą dotyczyć:

• przypomnienia sobie czegoś;

• dokonania jakiś obliczeń;

• wyobrażenia sobie czegoś;

• hierarchizowania pewnych faktów;

• formułowania własnych opinii na różne tematy; itp.

Przykład 1)

Ile czasu przeciętnie w tygodniu poświęca Pan/Pani na prace domowe?

Odpowiedzi respondentów: Cały czas coś się robi. / Wszystko co robię to są zajęcia domowe... / Nie wiem.... cały dzień od ran do nocy

Przykład 2)

„Gdyby był/-a Pan/Pani prezydentem Wrocławia co by Pan/Pani zrobił/-a dla swojego miasta?”

1. WADY ZWIĄZANE ZE ZBYTNIĄ DRAŻLIWOŚCIĄ PYTANIA

Pytania drażliwe wywołują u respondenta niepożądane procesy psychiczne, takie jak lęk, wzruszenie, obawę, strach gniew, złość, wstyd, czy zażenowanie. W efekcie respondent udziela odpowiedzi nieistotnych, np. „nie wiem”, „nie znam się na tym”; odmawiają udzielenia odpowiedzi na pytanie bądź odpowiadają nieszczerze.

Rodzaje pytań drażliwych:

a) pytania które naruszają sferę prywatności i intymności:

• pytania dotyczące sfery seksualnej, formułowane bardzo bezpośrednio: Czy ma Pan/Pani stałego partnera seksualnego? Czy jest Pan/Pani zadowolona ze swego życia seksualnego?

• pytanie o wiek np. kobiety po 40-ce (tym bardziej jeśli ankieterem jest młody mężczyzna),

• pytanie o sposoby wychowywania dzieci kierowane do bezdzietnej kobiety (brak pytania filtrującego, w którym zapytalibyśmy się czy w ogóle posiada dzieci)

• pytanie o plany na najbliższy urlop człowieka bezrobotnego

• pytania o sprawy finansowe - wysokość dochodów - tu trzeba być bardzo wrażliwym i ostrożnym (niektórzy o tym po prostu nie mówią)

Komentarz: Reakcją na powyższe rodzaje pytań mogą być odpowiedzi w rodzaju: „to są moje osobiste sprawy”; „nie powinno się pytać o takie intymne rzeczy z kim, gdzie i co robię” itp.

b) pytania które zagrażają poczuciu własnej wartości respondenta

4. WADY ZWIĄZANE ZE ZBYTNIĄ DRAŻLIWOŚCIĄ PYTANIA

c) pytania zagrażające społecznej egzystencji badanego:

1. czy zdarzyło się Panu/Pani pożyczyć coś z firmy nie pytając o to szefa?

2. czy zdarzyło się Panu/Pani kiedykolwiek ściągać na egzaminie?

Komentarz: Pytania te mogą skutkować udzieleniem nieszczerych odpowiedzi, zwłaszcza w sytuacji, gdy respondent nie jest pewny co do anonimowości badań.

1. PYTANIA SUGERUJĄCE

To inaczej pytania tendencyjne, które zawierają wspomniane wyżej wady strukturalne.

a) pytania, w których jest więcej alternatyw <za> niż <przeciw>; <pozytywnych> niż <negatywnych> (lub odwrotnie), np.:

Przykład 1)

Pytanie: Pana/Pani dochody są:

bardzo wysokie

średnie

niskie

bardzo niskie

Komentarz: Pominięto odpowiedź <wysokie>, tym samym nie zachowano równowagi miedzy poszczególnymi kategoriami odpowiedzi. Respondentowi sugeruje się w ten sposób, iż jego dochody są niskie.

5. PYTANIA SUGERUJĄCE

2. Pytania, w alternatywie których brak jest części równoważącej część pierwszą

Przykład 1)

Czy fakt, że doszło do podpisania koalicji PiS, LPR i Samoobrony ocenia Pan/Pani pozytywnie?

Poprawnie pytanie to powinno być sformułowane następująco:

Czy fakt, że doszło do podpisania koalicji PiS, LPR i Samoobrony ocenia Pan/Pani pozytywnie czy negatywnie?

5. PYTANIA SUGERUJĄCE

3. Pytania, które sugerują respondentowi, iż ogół społeczeństwa ma wyrobioną opinię na określony temat, co jest niezgodne z rzeczywistością.

Przykład 1)

Na ogół każdy człowiek ma wyrobioną opinię o eutanazji. A co Pan/Pani myśli na ten temat?

Komentarz:

Tego typu wprowadzenie do pytania zmusza respondenta do udzielenia odpowiedzi; skoro bowiem każdy (jak twierdzi ankieter) ma opinię na wspomniany temat, to respondent czuje się zobowiązany, aby przedstawić własne zdanie na ten temat. Niekiedy go nie posiada (bo mógł nigdy się nad tym nie zastanawiać), ale tworzy je na poczekaniu, ponieważ wstyd mu się przyznać przed ankieterem, iż nie mam opinii w danej sprawie.

Zatem wprowadzenia tego typu (Na ogół każdy człowiek ma wyrobioną opinię o .... czy Wszyscy Polacy uważają, że ..... ) nie powinny być stosowane. Respondent musi mieć możliwość wyboru odpowiedzi w rodzaju: <nie wiem>, <nie mam zdania na ten temat>, <nie zastanawiałem się nad tym>.

17

---