Jak powstaje i jest utrzymywany porządek społeczny?
Aby odpowiedzieć na pytanie jak powstaje i jak jest utrzymywany porządek społeczny, trzeba dookreślić czym taki porządek jest.
Według socjologii humanistycznej, porządek społeczny nie może być charakteryzowany jako naturalny, ponieważ w społeczeństwie nie można zaobserwować praw podobnych do panujących w przyrodzie. Regularności życia społecznego są wynikiem norm, reguł i wzorów stworzonych poprzez interakcje. Porządek społeczny jest wynikiem ustanowionych przez ludzi reguł gry. Jednakże istnienie porządku społecznego nie jest koniecznie uwarunkowane świadomością. Natomiast koniecznym dla zaistnienia porządku społecznego jest ograniczenie wewnątrzgatunkowej agresji i konfliktów, oraz zapewnienie współdziałania i współpracy.
Tak scharakteryzowany porządek społeczny powstaje zasadniczo dzięki procesowi instytucjonalizacji. Instytucje powodują, że członkowie grupy wybierają tylko jeden z wielu możliwych sposobów postępowania. Mechanizm ten występuje czasami nawet w całkowitym oderwaniu od sankcji.
Instytucjonalizacja działa tym silniej im silniej zinternalizowane zostaną przekazywane wzory. Dlatego też jednym z najistotniejszych czynników wpływających na tworzenie i utrzymywanie porządku społecznego jest odpowiednia socjalizacja.
Dopiero, gdy utrzymujące porządek społeczny normy nie są wystarczająco zinternalizowane, konieczne staje się stosowanie systemu sankcji, każących zachowania godzące w porządek społeczny.
Instytucjonalizacja, zarówno ta wewnętrzna, jak i ta zewnętrzna związana jest z pojęciem kontroli społecznej. Kontrola społeczna natomiast: „w najszerszym i najstarszym w socjologii rozumieniu to wszelkie mechanizmy uruchamiające, a niekiedy i wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny”.
Można zauważyć, że zachowania zewnętrze kontrolowane są w zależności od charakteru grupy, w której zachodzą. W małych zbiorowościach wiejskich kontrolowane jest praktycznie całe życie człowieka, w dużych wielkomiejskich środowiskach, natomiast następuje oddzielenie poszczególnych sfer życia, co sprawia, że zachowania nie są tak silnie obserwowane.
Oczywiście bardzo zróżnicowane są także same mechanizmy kontroli społecznej. Można wyróżnić kontrolę społeczną formalną i nieformalną.
„Kontrola nieformalna to wszystkie wzory zachowań przekazywane w stosunkach osobistych i wszystkie reakcje i sankcje stosowane spontanicznie i na zasadzie zwyczaju. Kontrola formalna to wszystko, co zapisane jest w regulaminach poszczególnych organizacji i stowarzyszeń, a przede wszystkim w państwowych kodeksach prawnych.”
Wraz ze zróżnicowaniem mechanizmów kontroli następuje zróżnicowanie sankcji. Sankcje mogą być zarówno pozytywne: szacunek, prestiż, jaki negatywne: pogarda, wyśmianie lekceważenie. Jednakże najlepiej dostrzegalną formą kontroli społecznej jest prawo. Sankcje prawne oparte są na przymusie, a ich nakładaniem i egzekwowaniem zajmuje się wyspecjalizowany aparat.
Kolejnym, obok kontroli społecznej, mechanizmem utrzymującym porządek społeczny jest konformizm. Konformizm jest to zachowanie danej osoby, które doszło do skutku tylko dlatego, że ta osoba odczuwała nacisk ze strony jakiejś jednostki lub grupy.
Zachowania konformistyczne mają zasadniczo trojakie powody: ułatwiają nam wykonywanie niektórych czynności poprzez kopiowanie zachowań innych ludzi, obawa kary, dążenie do akceptacji przez innych i chęć uczestnictwa w zbiorowości.
Najbardziej znanym eksperymentem potwierdzającym występowanie zachowań konformistycznych jest eksperyment S. Asha, polegający na wskazywaniu narysowanych na tablicy równych odcinków. Osoby badane znajdowały się w grupie utworzonej przez pomocników Asha, byli oni pytani w pierwszej kolejności, udzielając błędnych odpowiedzi. Okazywało się, że większość badanych udzielała odpowiedzi zgodnych z odpowiedziami grupy i jednocześnie wyraźnie sprzecznych ze stanem na tablicy. Zmieniając odpowiednio sposób przeprowadzania powyższego eksperymentu ustalono, że potrzeba akceptacji ma najsilniejszy wpływ na występowanie zachowań konformistycznych.
Podsumowując, na powstawanie i utrzymywanie porządku społecznego wpływ mają zarówno czynniki wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Czynniki wewnętrzne są znacznie silniejsze, ponieważ kształtowane są w procesie socjalizacji. Gdy czynniki wewnętrzne nie wystarczają do zachowania porządku społecznego stosowane są czynniki zewnętrze, operujące różnorodnymi, zarówno formalnymi jak i nieformalnymi sankcjami. Ogół czynników zewnętrznych i wewnętrznych składa się na mechanizm kontroli społecznej.
Obok kontroli społecznej można zauważyć także występowanie zachowań konformistycznych, które także odgrywają istotna rolę w zachowaniu porządku społecznego.
Bibliografia
Szacka B., Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003.
Berger P. L., Luckmann T., Społeczne tworzenie rzeczywistości, Warszawa 1983.
Aronson E., Człowiek- istota społeczna, Warszawa 1987.
B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 34- 35.
Ibidem, s. 61.
Ibidem, s. 159.
P. L. Berger, T. Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywistości, Warszawa 1983, s. 97.
B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 159- 160.
Ibidem, s. 160.
Ibidem, s. 159.
Ibidem, s. 160.
Ibidem, s. 161.
Ibidem.
Ibidem.
E. Aronson, Człowiek- istota społeczna, Warszawa 1987, s. 43.
B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, s. 162- 163.
Ibidem, s. 163- 164.
Przemysław Birus nr albumu: 234678
3