Polityka pieniężna banku centralnego

W styczniu 1989 roku uchwalono i ustawę o Narodowym Banku Polskim, które stały się przyczyną rewolucyjnych zmian w systemie bankowym. Banki stały się przedsiębiorstwami działającymi na zasadach konkurencji, których zasadniczym celem jest zysk, natomiast NBP, jako bank centralny, przestał pełnić funkcję banku komercyjnego [Golec i in. 1998]. W 1989 r. przyjęto dwupoziomową strukturę bankowości w Polsce, która oznacza, że na pierwszym poziomie znajduje się NBP, jako bank centralny, a drugi poziom tworzą banki operacyjne, czyli wszystkie banki poza bankiem centralnym. Pozycja i rola banku centralnego w Polsce określona jest ustawowo przez Konstytucję RP oraz ustawę z dnia 29.08.97 r. o Narodowym Banku Polskim (Dz. U. Nr 140, poz. 938).

Dynamiczny rozwój gospodarki, rosnące wymogi rynków finansowych, a zwłaszcza konieczność sprostowania wyzwaniom związanym z niezbędnymi dostosowaniami polskiego systemu bankowego do wymogów Unii Europejskiej były przyczynami zmian polskiego ustawodawstwa bankowego w 1997 r.

Dostosowania krajów starających się o członkostwo w UE są niezbędne, aby stać się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), który zarządzany jest przez organy decyzyjne powstałego w 1998 r. Europejskiego Banku Centralnego, czyli Radę Zarządzającą, Zarząd oraz Radę Główną. System ten ma za zadanie m.in. kierować wspólną polityką monetarną, utrzymywać stabilność cen, wspierać politykę ekonomiczną Unii itp. Jednak za wdrażanie tej polityki oraz spełnianie wszystkich innych celów systemu odpowiedzialne są poszczególne banki centralne krajów członkowskich i dlatego tak niezbędne jest jednakowe ustawodawstwo bankowe we wszystkich państwach Wspólnoty.

STRUKTURA ORGANÓW NBP ORAZ KOMISJI NADZORU BANKOWEGO

3 członków powoływanych

przez Prezydenta RP

3 członków powoływanych

przez Sejm

2 wiceprezesów NBP

4 - 6 członków 3 członków powoływanych

przez Senat

Rada Polityki

Pieniężnej

Zastępca Przewodniczącego

Komisji - Minister Finansów

lub delegowany sekretarz

lub podsekretarz stanu

w Ministerstwie Finansów

przedstawiciel Prezydenta

Rzeczypospolitej Polskiej

Prezes Zarządu Bankowego

Funduszu Gwarancyjnego

Przewodniczący Komisji

Papierów Wartościowych i

Giełd lub jego zastępca

przedstawiciel

Ministra Finansów

Generalny Inspektor

Nadzoru Bankowego

przedstawiciel Związku Banków

Polskich - z głosem doradczym

Źródło: Bankowość. Podręcznik dla studentów., pod red. J. Głuchowskiego, J. Szambelańczyka, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1999

Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej, Zarząd NBP.

Prezes NBP powoływany jest przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na okres 6 lat. Do jego zadań należy przewodniczenie Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego, jak również reprezentuje NBP w stosunkach z zagranicą.

Rada Polityki Pieniężnej (RPP) składa się z Przewodniczącego Rady czyli Prezesa NBP oraz 9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta RP, Sejm i Senat, spośród specjalistów z zakresu finansów na 6 lat [Głuchowski, Szambelańczyk 1999]. RPP ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi, składa również sprawozdania z wykonania tych założeń. Do głównych zadań RPP należy ustalanie stóp procentowych, zasady i stopy rezerwy obowiązkowej banków, zasady operacji otwartego rynku, a także zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z jego działalności oraz ustalanie górnej granicy zobowiązań z tytułu zaciągniętych w instytucjach zagranicznych pożyczek i kredytów.

Zarząd NBP składa się z Prezesa NBP, 2 Wiceprezesów oraz 8 członków. Kieruje on bieżącą działalnością NBP, realizuje uchwały RPP oraz podejmuje uchwały w sprawach nie zastrzeżonych w ustawie wyłącznej kompetencji innych organów. Do najważniejszych zadań Zarządu należy realizowanie polityki kursowej, okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego, ocena funkcjonowania systemu bankowego, nadzorowanie operacji otwartego rynku, uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP, sporządzanie bilansu NBP oraz rachunku zysków i strat i in.

NBP ściśle współdziała z władzami państwowymi, a przejawia się to m.in. wspólnym kształtowaniem i realizacją polityki gospodarczej państwa, przy jednoczesnym dążeniu do zapewnienia odpowiedniej realizacji polityki pieniężnej. Jednak aby NBP mógł dobrze wypełniać powierzone mu funkcje w gospodarce rynkowej, niezbędne jest zachowanie jego niezależności wobec władz i organów państwowych. Autonomiczność NBP wynika m.in. z tzw. niezależności finansowej, wyrażającej się w stabilizacji zasad tworzenia i podziału funduszy banku, również tryb powoływania i odwoływania jego władz ma na nią wpływ. Poza tym odpowiedzialność za stabilność systemu bankowego, pozwala na uzasadnienie konieczności niezależności banku centralnego od władzy wykonawczej i ustawodawczej.

Funkcje banku centralnego [Szczepaniec 2000]:

1. Manipulowanie podażą pieniądza.

2. Ochrona siły nabywczej waluty krajowej.

3. Obsługa bankowa rządu.

4. Klarowanie czeków.

5. Emisja pieniądza.

6. Gwarantowanie depozytów (wkładów bankowych).

Szczegółowe funkcje banku centralnego to:

1. Centralny bank państwa:

• Formułowanie i realizacja polityki pieniężnej, dewizowej, kursu walutowego.

• Obsługa kasowo-rozliczeniowa instytucji rządowych.

• Kredytowanie budżetu państwa.

• Ewidencja i obsługa długu publicznego.

• Zarządzanie rezerwami dewizowymi państwa.

• Reprezentowanie państwa w stosunkach finansowych z zagranicą.

• Organizowanie, kontrola procesów rozliczeń i rozrachunków w systemie bankowym.

• Gromadzenie i analizowanie informacji finansowych.

• Prognozowanie i ocena procesów gospodarczych.

2. Bank emisyjny:

• Wpuszczanie do obiegu znaków pieniężnych.

• Organizowanie obiegu pieniężnego.

• Centralny ośrodek sterowania podażą pieniądza w gospodarce (tak aby jego nadmiar nie powodował inflacji, a ewentualny niedobór nie utrudniał obsługi procesów gospodarczych).

• Dbanie o siłę nabywczą pieniądza, jego wymienialność i swobodę dysponowania w stosunkach finansowych z zagranicą.

3. Bank banków:

• Spełnia rolę licencyjną, kontrolną i administracyjną.

• Sprawuje nadzór nad właściwym funkcjonowaniem systemu bankowego.

• Oddziaływanie na system bankowy, mające na celu egzekwowanie przyjętej polityki monetarnej.

• Tworzenie regulacji zapewniających płynność systemu bankowego.

• Kredytodawca ostatniej instancji (ostatnie źródło płynności dla banków komercyjnych).

Przywileje banku centralnego: zwolniony z podatków i opłat sądowych i skarbowych oraz od egzekucji należności pieniężnych.

POLITYKA PIENIĘŻNA (monetarna) - to oddziaływanie banku centralnego na podaż pieniądza, mające na celu zapewnienie stabilności gospodarczej oraz maksymalnego poziomu produkcji i zatrudnienia przy możliwie najniższej inflacji [Szczepaniec 2000].

Polityka pieniężna zależy od tego, w jakich warunkach znajduje się gospodarka. I tak jeśli jest to np. recesja - bank centralny dąży do zwiększenia podaży pieniądza poprzez obniżanie stóp procentowych, stóp rezerw obowiązkowych oraz poprzez skup papierów wartościowych, jeśli natomiast inflacja to następuje odwrotna sytuacja, zmniejszanie podaży.

Podaż pieniądza jest to całkowita wartość znajdujących się w obiegu zasobów pieniądza, traktowanego jako środek wymiany. Obejmuje ona wartość gotówki (banknotów i bilonów) znajdującej się w obiegu poza bankowym oraz wkładów bankowych płatnych na każde żądanie.

Na wielkość podaży pieniądza wpływają dwa główne czynniki: wartość wyemitowanych przez bank centralny znaków pieniężnych oraz udzielonych przez banki komercyjne kredytów w formie gotówkowej i bezgotówkowej, tzw. Kreacja pieniądza.

Kreacja pieniądza jest to wprowadzenie do obiegu przez banki komercyjne dodatkowych, ponad wartość bazy monetarnej, ilości pieniądza, w wyniku operacji kredytowych, których podstawą są depozyty bankowe. Ten dodatkowy pieniądz ma charakter bezgotówkowy. Dla zapewnienia bezpieczeństwa depozytariuszy i niedopuszczenia do inflacji bank centralny reguluje rozmiary kreacji pieniądza kredytowego poprzez ustalenie stopy rezerw obowiązkowych i stóp oprocentowania kredytów udzielanych bankom komercyjnym.

Wielkość kreacji pieniądza uzależniona jest w ten sposób nie tylko od rozmiarów depozytów, ale także od odwrotności stopy rezerw obowiązkowych. Kreacja pieniądza może także następować w wyniku skupu walut obcych i dewiz przez banki komercyjne lub udzielenia przez bank centralny pożyczek państwu na sfinansowanie deficytu budżetowego. Czynniki kreacji pieniądza zawarte zostały w Tabeli 1.

Tabela 1

CZYNNIKI KREACJI PIENIĄDZA (W %)

Czynniki kreacji pieniądza	Udział we wzroście podaży
Podaż pieniądza ogółem A. Podaż pieniądza krajowego	100,00 89,35
1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami banków)	-12,79
2. Zobowiązania złotowe wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych zobowiązania złotowe wobec osób prywatnych zobowiązania złotowe wobec podmiotów gospodarczych	102,15 96,53 5,62
Zobowiązania walutowe wobec osób prywatnych i podmiotów gospodarczych zobowiązania walutowe wobec osób prywatnych zobowiązania walutowe wobec podmiotów gospodarczych	10,65 7,61 3,03
B. Aktywa zagraniczne netto	68,73
C. Aktywa krajowe netto	31,27
Należności od osób prywatnych i podmiotów gospodarczych należności od osób prywatnych należności od podmiotów gospodarczych	98,01 37,37 60,64
Zadłużenie netto sektora budżetowego	-44,50

Źródło: Bankowość. Podręcznik akademicki, pr. zb. Pod red. W. L. Jaworskiego, Z. Zawadzkiej, Poltext, Warszawa 2001

Podaż pieniądza powinna być dostosowywana do potrzeb gospodarki, zarówno nadmierna jak i niedostateczna podaż pieniądza wpływa niekorzystnie na przebieg procesów gospodarczych. Kontrola podaży pieniądza jest więc zadaniem banku centralnego, regulującego politykę pieniężną państwa.

Omawiając politykę pieniężną banku centralnego należy również wspomnieć o zjawisku , jakim jest popyt na pieniądz. Jest on rozumiany jako zapotrzebowanie jednostek gospodarczych i gospodarstw domowych na środki płatnicze. Popyt na pieniądz zależy między innymi od preferencji, jakie posiada uczestnik rynku. Jeżeli ryzyko z lokowania korzyści środków pieniężnych jest mniejsze to popyt jest większy i odwrotnie.

Możemy wyodrębnić trzy podstawowe zmienne, które określają popyt na pieniądz: stopę procentową, poziom len lub inaczej przeciętną cenę dóbr i usług oraz realny dochód.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty w działaniach restrykcyjnych lub ekspansywnych.

Polityka restrykcyjna polega na:

• podwyższaniu stopy dyskontowej i stopy lombardowej

• podwyższaniu stopy rezerw obowiązkowych

• sprzedaży papierów wartościowych w ramach polityki otwartego rynku.

Działania te zmniejszają płynność instytucji bankowych, zabierając im pieniądz banku centralnego, bądź czynią go bardziej drogim.

W przypadku gdy bank centralny stosuje politykę ekspansywną to obniża stopę redyskontową i lombardową, a także stopę rezerwy obowiązkowej. Jeżeli działania te nie powodują znacznego zwiększenia na rynku pieniądza banku centralnego, to bank ten rozpoczyna skup weksli skarbowych. W ten sposób bank centralny zwiększa płynność banków komercyjnych, co powinno doprowadzić do spadku stopy procentowej.

Banki centralne interweniują na rynku pieniężnym poprzez:

• operacje otwartego rynku,

• politykę refinansową (kredyty redyskontowe i lombardowe),

• rezerwy obowiązkowe,

• politykę kursową,

• plafony (limity),

• perswazję.

Polityka otwartego rynku polega na tym, że BC jest upoważniony do zakupu i sprzedaży krótkoterminowych pap. wart. (przeważnie państwowych) [Milewski 1994].

Zakup pap. wart. z jednej strony powiększa aktywa BC, z drugiej zaś - zwiększa obieg pieniądza.

Sprzedaż pap. wart. zmniejsza aktywa BC, jak również zmniejsz obieg pieniężny.

OPERACJE OTWARTEGO RYNKU DZIELĄ SIĘ NA:

• operacje dewizowe typu SWAP,

• operacje bezwarunkowe,

• operacje warunkowe:

• operacje REPO,

• operacje REVERSE REPO.

Operacje dewizowe typu SWAP polegają na kupnie dewiz lub waluty z dostawą natychmiastową przy jednoczesnej umowie sprzedaży tej samej kwoty w określonym terminie, po uzgodnionym kursie do tego samego partnera. W ten sposób BC stawia do dyspozycji bankom swój pieniądz na czas operacji swap (przy kupnie), a w przypadku sprzedaży - zabiera pieniądz bankom operacyjnym.

Operacja REPO (warunkowego zakupu) polega na tym, że BC kupuje pap. wart. po określonej cenie od banków komercyjnych, zobowiązując je do odkupienia po określonej cenie i w określonym terminie.

Operacja REVERSE REPO (warunkowej sprzedaży) polega na tym, że BC sprzedaje pap. wart. bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w określonym terminie.

Poprzez operacje otwartego rynku BC ma możliwość oddziaływania na krótkoterminowe stopy procentowe dzięki temu, że różnica między ceną rynkową, po jakiej BC kupuje lub sprzedaje pap. wart. oraz ceną, po jakiej je następnie odsprzedaje lub odkupuje jest faktycznie wielkością oprocentowania kredytów, których BC udziela lub które zaciąga w rezultacie przeprowadzania operacji. BC może bowiem wpływać na wysokość ceny, po jakiej przeprowadza operacje REPO i REVERSE REPO. Stopa repo stanowi dla banków komercyjnych cenę pozyskiwania środków (przy transakcji repo) oraz dochód przy ich lokowaniu (przy transakcji reverse repo).

Operacje otwartego rynku mogą być efektywne tylko wówczas, gdy istnieje rozbudowany rynek pieniężny, który będzie mógł zakupić pap. wart. oferowane przez BC lub odstąpić je BC. Tak więc warunkami efektywności operacji otwartego rynku są:

• odpowiednia chłonność rynku pieniężnego i kapitałowego,

• budzące zaufanie pap. wart. (np. weksle skarbowe).

POLITYKA REFINANSOWA polega na udzielaniu kredytów przez BC pozostałym bankom, które w ten sposób mogą upłynnić swoje aktywa. Tabela 2 przedstawia udział tych kredytów w sumie bilansowej NBP w wybranych latach.

Podstawowe formy refinansowania banków to:

• redyskonto weksli zdyskontowanych uprzednio przez banki komercyjne,

• kredyt pod zastaw pap. wart.

Tabela 2

KREDYTY REFINANSOWE NBP W LATACH 1991, 1995, 1996, 1997 (W % SUMY BILANSOWEJ NBP)

Wyszczególnienie	1991	1995	1996	1997
Suma bilansowa Kredyty refinansowe ogółem *skonwertowany *na inwestycje centralne *w rachunku bieżącym *redyskontowy *aukcyjny *lombardowy *pozostały	100,0 17,2 2,3 7,4 5,0 2,5 0,0 0,0 0,0	100,0 9,8 0,002 6,6 2,7 0,4 0,0 0,1 0,0	100,0 8,1 0,002 5,9 1,6 0,2 0,0 0,3 0,0	100,0 6,2 - - - 0,2 - 0,6 -

Źródło: Bankowość. Podręcznik dla studentów., pod red. J. Głuchowskiego, J. Szambelańczyka, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1999

KREDYT REDYSKONTOWY jest udzielany, jeżeli banki komercyjne wyczerpią swoje możliwości zwiększenia kredytu, ponieważ ich rezerwy kasowe osiągną zbyt niski poziom w stosunku do depozytów. Powiększanie rezerw kasowych następuje przez operacje redyskontowe w BC części posiadanych w swoich aktywach weksli. Operacje te polegają na zakupie weksli, których termin płatności jeszcze nie nadszedł. BC kupując weksle potrąca od nominalnej sumy weksli procent określany stopą dyskontową, za okres, który pozostaje do dnia płatności. W wyniku tej operacji powiększają się aktywa BC, a równocześnie kreuje on pieniądz urzędowy, czyli powiększa swoje pasywa, które stawia do dyspozycji bankowi komercyjnemu [Majchrzycka-Guzowska 1996].

BC prowadzi politykę redyskontową poprzez:

• stopę redyskontową,

• kontyngenty redyskonta,

• wymagania jakościowe w stosunku do materiału wekslowego.

Stopa redyskontowa - powinna być w zasadzie nieco niższa niż stopa, która kształtuje się na rynku pieniężnym. Ma to na celu m. in. poparcie dla mniejszych jednostek gosp., które posługują się wekslem w swej działalności. Podwyższenie wpływa pośrednio na wzrost kosztów kredytów udzielanych przez banki komercyjne przedsiębiorstwom. Obniżenie powinno działać jako bodziec w kierunku zwiększenia działalności kredytowej banków.

Kontyngenty redyskontowe - są instrumentem polityki pieniężnej BC oddziałującym na podaż pieniądza. BC na ogół odchodzą od uznaniowego przydzielania kwot kontyngentu na rzecz określonych parametrów. Podstawą do ich ustalania jest wielkość kapitału danego banku oraz struktura aktywów [Jaworski 1994].

Wymagania jakościowe w stosunku do materiału wekslowego ustala BC. Są to najczęściej:

• podpisanie weksla przez 3 osoby uznane za wypłacalne,

ważność maksymalnie 90 dni, charakter weksla handlowego.

KREDYT LOMBARDOWY - udzielany przez BC bankom komercyjnym na bardzo krótkie terminy pod zastaw papierów wartościowych (zwykle do wysokości 75% ich wartości nominalnej). Banki komercyjne korzystają z kredytu lombardowego dla przezwyciężenia krótkookresowego braku płynności [Majchrzycka-Guzowska 1996].

Kształtowanie się stóp refinansowej, redyskontowej oraz lombardowej w latach 1990-1997 przedstawia Tabela 3.

POLITYKA REZERW OBOWIĄZKOWYCH należy do instrumentów kontroli ogólnej, które oddziałują na wszystkie banki komercyjne równocześnie z jednakowym natężeniem.

STOPA REZERW OBOWIAZKOWYCH jest to minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji Banku Centralnego [Begg 1999].

Tabela 3

PODSTAWOWE STOPY PROCENTOWE W LATACH 1990-1997 (W STOSUNKU ROCZNYM)

Data zmiany	Kredyty
	refinansowy	redyskontowy	lombardowy
1	2	3	4
1990 1 stycznia 1 lutego 1 marca 1 kwietnia 1 maja 1 czerwca 1 lipca 15 października 21 listopada 1991 1 lutego 1 maja 5 lipca 2 sierpnia 15 września 1992 1 lipca 1993 22 lutego 1994 13 maja 1995 21 lutego 29 maja 18 września 1996 8 stycznia 17 lipca 1997 4 sierpnia	432 240 120 96 66 48 34 43 55 72 59 50 44 40 38 35 33 35 31 29 - - -	196 96 64 52 36 28 28 36 48 60 51 44 39 36 32 29 28 31 27 25 23 22 24,5	- - - - - - 34 43 55 72 59 50 44 40 37 33 31 34 30 28 26 25 27

Źródło: Bankowość. Podręcznik dla studentów., pod red. J. Głuchowskiego, J. Szambelańczyka, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1999

Utrzymywanie rezerw w gotówce i rezerw na rachunkach w Banku Centralnym ma na celu zapewnienie wypłacalności banków komercyjnych. Obecnie nie jest to jednak najistotniejsze, gdyż banki handlowe są tak potężnymi instytucjami pod względem posiadanych aktywów i własnych rezerw, że ich wypłacalność nie jest zagrożona. Istotne jest, że fundusze odprowadzane do Banku Centralnego, które są wyznaczoną relacją między obowiązkowymi rezerwami banków komercyjnych a przyjmowanymi od klientów depozytami, mają duże znaczenie w kształtowaniu ilości pieniądza w obiegu. Relację tę nazywa się wskaźnikiem rezerw obowiązkowych. Zmieniając poziom tego wskaźnika, Bank Centralny może regulować wysokość rezerw obowiązkowych i oddziaływać na płynność finansową, a w rezultacie kształtować rozmiary akcji kredytowej banków. Może zatem regulować ilość pieniądza w obiegu.

W praktyce stosuje się często złożoną formułę wskaźnika różnicowaną w zależności od rodzaju wkładów bankowych. Na przykład w Polsce w 1999 r. wskaźnik rezerw obowiązkowych był formułowany następująco:

• od wkładów złotowych płatnych na każde żądanie banki odprowadzały 20% ich wartości,

• od wkładów złotowych terminowych - 11%,

• od wszystkich wkładów walutowych - 5%,

Elementem rezerwy obowiązkowej było również 10% przeciętnego, miesięcznego stanu gotówki w kasach banków.

Od 1 października 1999 r. przyjęto w Polsce uproszczoną formułę wskaźnika rezerw obowiązkowych. Banki zostały zobowiązane do odprowadzania jedynie 5% wszystkich wkładów klientów bez względu na ich rodzaj.

Oceniając skuteczność działania wskaźnika rezerwy obowiązkowej jako instrumentu polityki pieniężnej należy zauważyć, że zmiana wskaźnika nawet o 1% ma znaczący wpływ na wysokość zamrożonych funduszy na rachunkach rezerwy obowiązkowej w Banku Centralnym. Ma zatem natychmiastowy wpływ na podaż pieniądza. Wadą tego wskaźnika jest to, że nie może być często zmieniany, gdyż to powodowałoby destabilizację systemu finansowego. Instrument ten stosowany jest więc długofalowo. Wadą wskaźnika rezerwowego jest to, że w sytuacji jego podwyżki banki o niższej, aczkolwiek dostatecznej płynności mogą popaść w trudności finansowe. Konieczne są wówczas kompensacyjne zakupy od nich walorów krótkoterminowych przez Bank Centralny w celu uzupełnienia płynnych rezerw.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że obowiązek odprowadzania rezerw do Banku Centralnego nie ma obecnie związku z potrzebą zachowania bezpieczeństwa banków komercyjnych. Zmiany rezerw są jedynie sposobem kształtowania podaż pieniądza.

Zaletą tego instrumentu jest to, że jego stosowanie oddziałuje na płynność banków bez natychmiastowego wpływu na rynkowe stopy procentowe.

Tabela 4

STOPY REZERW OBOWIĄZKOWYCH OD WKŁADÓW ZŁOTOWYCH W LATACH 1989-1997 (W %)

Data zmiany	Wkłady
		płatne na żądanie	oszczędnościowe	terminowe
1	2	3	4
1989 1 marca 1990 1 marca 1 kwietnia 1 sierpnia 15 października 1 grudnia 1991 1 października 1992 1 maja 1 września 1994 1 listopada 1995 1 marca 1996 1 lipca 1997 28 lutego 31 maja	15 9 15 30 30 30 25 25 23 20 20 17 20 20	10 9 15 17 20 30 25 25 23 20 20 17 20 20	5 9 15 7 8 10 10 10 10 10 9 9 9 11

Źródło: Bankowość. Podręcznik dla studentów., pod red. J. Głuchowskiego, J. Szambelańczyka, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1999

KONTROLA UDZIELANYCH KREDYTÓW jest bezpośrednim instrumentem sterowania bankami komercyjnymi. W sytuacji kiedy wysoka rynkowa stopa procentowa nie jest wystarczającą barierą do zahamowania popytu na kapitał pożyczkowy, Bank Centralny może być zmuszony do wyznaczenia dopuszczalnego pułapu przyrostu wartości kredytów dla każdego banku. Wskaźnik ten może być jeszcze uszczegóławiany, np. może zawierać dopuszczalne granice kredytów dla poszczególnych branż. W Polsce, w okresie transformacji gospodarczej pułapy kredytowe stosowano tylko do końca 1993 r.

POLITYKA KONTYNGENTÓW KREDYTOWYCH należy do instrumentów najbardziej rygorystycznych, jest jednak na ogół skuteczna. Osłabia ona niestety konkurencję między bankami, przez co utrwala istniejącą strukturę instytucji kredytowych [Jaworski, Zawadzka 2001}. Każdy bank może bowiem zwiększać wartość kredytów według tego samego wskaźnika. System kontyngentów kredytowych sprawia, że takie same możliwości rozwijania akcji kredytowej mają banki bardzo dobrze pracujące, jak i te o niższej efektywności działania.

Formą ograniczeń kredytowych jest kontrola emisji papierów wartościowych. Kontrola sprzedaży akcji i obligacji może hamować akcję kredytową banków komercyjnych, a więc ograniczać nadmierną podaż pieniądza w gospodarce. Aby te ograniczenia były skuteczne, muszą być spełnione określone warunki:

• same banki komercyjne powinny ograniczyć zakupy akcji i obligacji na własny rachunek, wówczas nie nastąpi bowiem niebezpiecznie duży przyrost pieniądza bankowego i podaży pieniądza w ogóle,

• banki komercyjne muszą ograniczyć kredyty dla przedsiębiorstw i ludności na zakup nowo wyemitowanych papierów dłużnych, tego rodzaju kredyty także powiększają ilość pieniądza w obiegu.

Kontrola akcji kredytowej banków może polegać także na wyznaczeniu minimalnej granicy wyłożenia własnych funduszy na zakup danego dobra oraz na manipulowaniu okresem spłaty kredytu (znaczenie tej kontroli jest tym większe, im większy jest udział kredytowej sprzedaży ratalnej w ogólnej sprzedaży dóbr konsumpcyjnych).

Bank Centralny może również oddziaływać na banki handlowe poprzez PERSWAZJĘ, przekazując sugestie odnośnie pożądanego kierunku polityki kredytowej. Sugestie te nie obowiązują formalnie, ale potrzeba zachowania prestiżu i dobrych stosunków z Bankiem Centralnym nakazuje stosowanie się do jego zaleceń. Znaczenie wytycznych i sugestii jako metody sterowania zjawiskami pieniężnymi jest uzależnione od tego, jak dużo banków działa w danym kraju. Jeśli jest ich niewiele, to skuteczność perswazji jest znaczna. Natomiast w krajach o dużej ilości banków metoda ta ma ograniczoną skuteczność, bowiem część banków nie zastosuje się do zaleceń Banku Centralnego. Taka postawa może nawet niekiedy przynieść im korzyści.

POLITYKA KURSOWA polega na ustaleniu mechanizmu kształtowania kursu złotego w stosunku do innych walut, jego wymienialności i swobody dysponowania pieniądzem w transakcjach finansowych z zagranicą.

Wyróżnia się dwa modelowe, skrajnie przeciwstawne rodzaje rynkowego kursu walutowego, a mianowicie:

• kurs stały,

• kurs płynny.

Stosowanie stałego kursu walutowego wymaga prowadzenia interwencji na rynku przez Bank Centralny. Aprecjacja waluty krajowej w stosunku do wyznaczonego kursu centralnego wymaga od Banku Centralnego kupowania walut zagranicznych za walutę krajową na rynku dewizowym. Chodzi o sztuczne zwiększenie popytu na te pierwsze i zwiększenie podaży drugiego elementu. Cena waluty krajowej obniża się i powraca do wyznaczonego stałego poziomu.

W sytuacji gdy kurs waluty krajowej podlega deprecjacji, wówczas Bank Centralny dokonuje interwencji poprzez sprzedaż walut zagranicznych za walutę krajową. Chodzi tu o sztuczne zwiększenie popytu na walutę krajową i równoległe zwiększenie podaży walut zagranicznych.

Interwencja na rynku walutowym w celu utrzymania stałego kursu powoduje wahania ilości pieniądza, szkodząc stabilności finansowej w państwie.

Stabilizacja stałego kursu walutowego jest ważna z punktu widzenia poprawności rachunku ekonomicznego i decyzji podejmowanych przez eksporterów i importerów.

Istotą płynnego kursu walutowego są swobodne jego wahania na rynku walutowym, które stanowią wypadkową gry podaży i popytu. W związku z tym, że Bank Centralny nie interweniuje, nie wywołuje wzrostów ani spadków podaży pieniądza. Jest w stanie ją kontrolować. Płynny kurs walutowy izoluje w dużym stopniu gospodarkę kraju od wpływu czynników zewnętrznych. Polityka pieniężna może mieć tu charakter autonomiczny. Ceną tego są większe wahania kursu rynkowego i wzrost ryzyka realizowanych transakcji importowych i eksportowych. Należy jednak wspomnieć, że istnieją walutowe transakcje zabezpieczające typu forward i futures, które skutecznie eliminują ryzyko kursowe.

Z punktu widzenia niezależności krajowej polityki pieniężnej kurs płynny jest rozwiązaniem korzystniejszym.

Należałoby zaznaczyć, że z obawy o wpływ kursu na ceny wewnętrzne wiele krajów wybiera kurs stały. Im kraj jest większy, o wyższym potencjale gospodarczym, tym chętniej stosuje kurs płynny, który skutecznie izoluje gospodarkę od wpływu niekorzystnych czynników zagranicznych. I odwrotnie - im kraj jest mniejszy, tym bardziej dąży do stabilizacji kursu walutowego.

Oczywiście zarówno kurs stały, jak i płynny mają swoje wady i zalety, dlatego też w praktyce najczęściej stosowane są rozwiązania pośrednie, które łączą zalety obu rodzajów kursów oraz uwzględniają konkretne uwarunkowania ekonomiczne.

LITERATURA

Bankowość. Podręcznik dla studentów. 1999. Pod red. J. Głuchowskiego i J. szambelańczyka. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań.

Bankowość. Podręcznik akademicki. 2001. Pod red. W. L. Jaworskiego i Z. Zawadzkiej. Poltext, Warszawa.

Begg D., Fischer S., Dornbusch R. 1999. Makroekonomia. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.

Dębniewska M. 1999. Bankowość. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Informatyki i Ekonomii TWP, Olsztyn.

Golec M., Janik B., Nowokońska H. 1998. Wstęp do bankowości. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań.

Jaworski W. L. 1994. Bankowość. Podstawowe założenia .Poltext, Warszawa.

Majchrzycka-Guzowska A. 1996. Finanse w gospodarce rynkowej. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.

Milewski R. 2000. Podstawy ekonomii. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Szczepaniec M. 2000. Makroekonomia. Przewodnik. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

8

Generalny

Inspektorat

Nadzoru

Bankowego

Zarząd NBP (6-8

członków, w tym

2 wiceprezesów)

Prezes NBP -

przewodniczący

Zarządu NBP,

Rady Polityki

Pieniężnej i

Komisji Nadzoru

Bankowego

Komisja Nadzoru

Bankowego

---