Schizofrenia - aspekt historyczny
Poniższy tekst mówi o historii pojęcia i podejścia diagnostycznego do tej choroby.
Schizofrenia przed Kraepelinem
Przez niemal cały XIX wiek w medycynie nie używano pojęcia odpowiadającego dzisiejszej schizofrenii. Był to okres, w którym poszczególnych chorób psychicznych dokładniej nie różnicowano, dopiero proponowano pojęcia diagnostyczne i przedstawiano dokładniejsze opisy stanów, które - jak się wydawało - miały odrębną specyfikę. Powoli zaczęto rozumieć coraz lepiej odrębność zaburzeń afektywnych, to jednak, co pozostało poza kręgiem tych chorób, było opisywane i dzielone w różnoraki sposób. Do obszaru później wprowadzonego, jednoczącego pojęcia schizofrenii, należały takie opisy i proponowane pojęcia diagnostyczne jak:
wczesne zmiany otępiające (demence precoce) - opis Morela z 1853 r.
katatonia - opis Kahlbauma z 1874 r.
hebefrenia - opis Heckera z 1871 r.
monomania - opis Snela z 1865 r.
pierwotny obłęd - opis Griesingera z 1867 r.
Niektóre z tych pojęć pozostaną w medycynie na określenie poszczególnych typów schizofrenii. Niektóre zawierają w sobie sugestię co do hipotetycznego zwyrodnieniowego podłoża. Przygotowują w ten sposób podłoże pod historyczne poglądy Kraepelina.
Emil Kraepelin i przedwczesne otępienie
Dlaczego osobę niemieckiego lekarza Emila Kraepelina wciąż przypomina się w związku z powstaniem pojęcia schizofrenii? Dlatego, że był wielkim reformatorem terminologii psychiatrycznej i właściwym twórcą pojęcia schizofrenii, choć samego tego słowa nie użył.
Wcześniej (patrz: "Schizofrenia przed Kraepelinem") wyróżniano liczne stany kliniczne, które traktowano jako osobne zjawiska. Kraepelin pojęcia te w znacznej mierze scalił, a całość psychopatologii psychiatrycznej sprowadził do dwóch wielkich obszarów. Pierwszym były według niego procesualnie przebiegające procesy otępienne, drugim choroby afektywne (psychoza maniakalno-depresyjna). Pierwszy obszar w znacznej mierze pokrywał się z pojęciem dzisiejszej schizofrenii. Kraepelin użył tu pojęcia przedwczesnego otępienia (dementia praecox), które wskazywało m.in. na procesualny i zasadniczo niekorzystny przebieg choroby.
Schorzenie to według Kraepelina miało polegać na „osłabieniu dynamiki reakcji uczuciowych stanowiących tryby naszej woli” oraz „utracie wewnętrznej jedności czynności umysłowych, uczuciowych i wolicjonalnych”. Termin dementia praecox pojawił się w takim znaczeniu w VI wydaniu (z 1899 r.) podręcznika schorzeń psychicznych tegoż autora. Obejmowało ono rozmaite typy choroby psychicznej, w których dominowały postacie: hebefreniczna, katatoniczna i paranoidalna, a w których występowała tendencja do postępującego deficytu psychicznego i dezintegracji psychicznych funkcji.
Zakres pojęcia tak zakreślonej choroby w znacznej mierze okazał się trwałym ujęciem diagnostycznym (mimo pewnych współczesnych uściśleń i wyodrębnienia z niego niektórych stanów, np. zaburzeń schizoafektywnych czy psychoz schizofrenopodobnych). Współcześnie nie podziela się natomiast pesymistycznego spojrzenia Kraepelina na przebieg i zejście choroby, dostrzegając taki niekorzystny przebieg tylko u niektórych pacjentów.
Eugen Bleuler - schizofrenia
Był tym, który pierwszy użył terminu schizofrenia. W rozumieniu choroby zasadniczo podążał drogami wskazanymi przez Kraepelina, wniósł jednak interesujący własny wkład do myśli psychiatrycznej. Bleuler przedstawił oryginalną próbę uporządkowania bogactwa objawów tej choroby, które podzielił na objawy fundamentalne i dodatkowe.
Objawy fundamentalne schizofrenii wg Bleulera:
A. zaburzenia prostych funkcji psychicznych
a/ zaburzenia kojarzeń myślowych
b/ zaburzenia afektu
B. zaburzenia złożonych czynności psychicznych
c/ autyzm
d/ zaburzenia sfery woli i działania
e/ zaburzenia osobowości
Zaburzenia kojarzeń myślowych to dla Bleulera rozkojarzenie połączone z utratą celu myślenia, dające myślenie „niepoznawcze”, dziwnie nieuporządkowane i jałowe. Bleuler określał je też jako myślenie autystyczno-niezdyscyplinowane albo dereistyczne. Przez schizofreniczne zaburzenia afektu rozumiał Bleuler:
stępienie uczuciowe (w sensie doznania, odczucia otoczenia )
sztywność afektu (nastroju)
”defekt wzajemnego stosunku uczuciowego"
ambiwalencję afektywną
Autyzm to dla Bleulera pogrążenie się w świecie własnych doznań, w skrajnych przypadkach całkowite oderwanie się od rzeczywistości. Jest to prawdopodobnie wtórne zobojętnienie na świat równolegle do wzrostu wrażliwości na przeżycia wewnętrzne, albo odwrócenie się od niego jako wrogiego lub obcego. Te dwa światy mogą współistnieć, okresowo jeden może dominować. Może wiązać się z tym ambiwalencja intelektualna (ambisentencja) jako przejaw “podwójnej orientacji”. Wreszcie zaburzenia sfery woli i działania to tzw. ambitendencja, czyli ambiwalencja woli.
Opisywane przez Bleulera zaburzenia osobowości to schizofreniczna depersonalizacja, pęknięcie granicy pomiędzy własnym “ja” a światem albo utrata tożsamości, czyli chory czuje się inną osobą.
Objawy dodatkowe schizofrenii wg Bleulera:
złudzenia i omamy
urojenia
objawy katatoniczne
dołączające się objawy depresyjne, zaburzenia świadomości, fugi i inne
Istotą przedstawionego podziału było przekonanie Bleulera, że objawy fundamentalne są dla schizofrenii bardziej swoiste, obecne są we wszystkich fazach choroby, dodatkowe są zaś wtórne, stanowią reakcję osobowości na chorobę. Intuicje te są do dziś płodne i nie można ich uważać za li tylko historyczne.
opr. Stanisław Porczyk, specjalista psychiatra