Europeistyka

Uniwersytet Warszawski

Studia wieczorowe

SOCJOLOGIA OGÓLNA program i literatura przedmiotu Rok akad. 2005/2006
Wykłady prowadzi:	Prof. Dr hab. Wojciech Łukowski
Ćwiczenia prowadzą:	mgr Beata Dąbrowska
		dr Sebastian Kozłowski
		mgr Daniel Mider
	mgr Jacek Ziółkowski

Celem zajęć jest przekazanie studentom usystematyzowanej wiedzy socjologicznej, pomocnej w zrozumieniu procesów społecznych zachodzących we współczesnym świecie i w Polsce. W trakcie zajęć przedstawione zostaną podstawowe założenia, pojęcia i twierdzenia współczesnej socjologii. Tematyka wykładów i ćwiczeń w zasadzie nie powtarza się i obie te formy mają względem siebie charakter komplementarny. Powtórzenia są jedynie tam, gdzie jest to niezbędne i uzasadnione istotnością omawianej problematyki.

PROGRAM WYKŁADU - 30 godzin

I. Uwarunkowania życia społecznego

1. Zagadnienia determinizmu

2. Uwarunkowania demograficzne, geograficzne, ekologiczne

3. Uwarunkowania ekonomiczne

4. Podstawowe twierdzenia antropogenezy

5. Wyniki badań etnologicznych nad społeczeństwami pierwotnymi

6. Ustalenia zoosocjologii dotyczące życia społecznego zwierząt

II. Podstawy przyrodnicze życia społecznego

1. Dwa nurty ewolucji człowieka: biologiczny i społeczny /kulturowy/

2. Syndromy cech biologicznych człowieka - ekonomiczny, kulturowy, edukacyjny i ich wpływ

na życie społeczne

3. Cechy wrodzone i nabyte

4. Zagadnienia rasizmu

III. Kulturowe podstawy życia społecznego

1. Definicje kultury: deskryptywne, genetyczne, normatywne, subiektywistyczne, obiektywistyczne, strukturalistyczne, semiotyczne

2. Teorie kultury: ewolucjonizm, dyfuzjonizm, funkcjonalizm

IV. Jednostka i społeczeństwo

1. Powiązania jednostki ze społeczeństwem i kulturą

2. Koncepcje jednostki ludzkiej w humanistyce

3. Podstawowe twierdzenia psychoanalizy

4. Założenia behawioryzmu i ich empiryczne zastosowanie

5. Typy osobowe i role społeczne

6. Aspiracje społeczne

7. Osobowość reaktywna i proaktywna

V. Zbiorowości i grupy społeczne

1. Problemy terminologiczne

a/ grupa w sensie statystycznym

b/ grupa w sensie socjologicznym

c/ grupa w sensie reistycznym i niereistycznym

2. Klasyfikacja grup społecznych

a/ grupy małe i duże

b/ grupy pierwotne i wtórne

c/ grupy formalne i nieformalne

d/ grupy "w sobie" i "dla siebie"

e/ grupy celowe i autoteliczne

f / grupy odniesienia pozytywnego i negatywnego

VI. Pojęcie więzi społecznej

1. Zagadnienia terminologiczne

2. Aspekty więzi: poznawczy, emocjonalny, aksjologiczny, partycypacyjny i katektyczny

3. Typologia więzi: całościowa - częściowa; formalna - nieformalna; osobowa - urzeczowiona

4. Pluralizacja i partykularyzacja więzi

5. Anomia społeczna

VII. Teorie struktury społecznej

1. Pojęcie stosunków społecznych i zależności strukturalnych

2. Funkcjonalny, dychotomiczny i gradacyjny schemat struktury społecznej

3. Pojęcia: klasa, stan, kasta

4. Znaczenia terminu: "warstwa" w socjologii

5. Klasa średnia

6. Przemiany struktury społecznej w Polsce

VIII. Teorie stratyfikacji społecznej

1. Wertykalne i hierarchiczne wizje społeczeństwa

2. Pojęcie warstwy w sensie stratyfikacyjnym

3. Uwarstwienie według kryterium prestiżu

4. Funkcjonalny charakter stratyfikacji

5. Dekompozycja czynników statusu społecznego

IX. Teorie zróżnicowania społecznego

1. Charakterystyka perspektywy badawczej

2. Zagadnienia egalitaryzmu

3. Pojęcie różnicy, równości i sprawiedliwości społecznej

X. Ruchliwość społeczna

1. Pojęcie ruchliwości społecznej

2. Rodzaje ruchliwości społecznej

a/ wymienna i strukturalna

b/ endogenna i egzogenna

c/ jednostkowa i grupowa

d/ pozioma i pionowa

e/ wewnątrzpokoleniowa i międzypokoleniowa

3. Wpływ ruchliwości na zmiany struktury społecznej

XI. Naród i procesy narodotwórcze

1. Problemy definicyjne

2. Potoczne rozumienie narodu

3. Naród w sensie etnicznym i politycznym

4. Czynniki narodotwórcze:

a/ język ojczysty

b/ terytorium narodowe

c/ kultura narodowa

d/ wspólnota życia gospodarczego

e/ wspólnota życia państwowego

f/ świadomość narodowa

g/ wspólnota uznająca się za naród

h/ poczucie odrębności i tożsamości narodowej

i/ poczucie solidarności zbiorowej

j/ wola zachowania jedności i niezależności narodowo - państwowej

XII. Świadomość społeczna

1. Problemy terminologiczne

2. Przedmiotowy i podmiotowy charakter świadomości społecznej

3. Formy świadomości społecznej

4. Opinia publiczna

5. Inercyjny wpływ podłoża historycznego

6. Mechanizmy retrospekcji przewrotowej

PROGRAM I LITERATURA ĆWICZEŃ - 30 godzin

SOCJOLOGIA - ZAGADNIENIA PODSTAWOWE

1 - 2. Jednostka jako istota społeczna.

Jednostka w społecznym otoczeniu. Człowiek w perspektywie socjobiologii. Socjalizacja. Wpływ kręgów społecznych na socjalizację jednostki. Pojęcie osoby w antropologii i socjologu. Osobowość społeczna. Kulturowe uwarunkowania a typy osobowości.

1/ M. Mauss, Socjologia i antropologia, Warszawa, 2001, rozdz. Pojęcie osoby, s. 361-391.

2/ D. Morris, Ludzkie zoo, Warszawa 2005, s. 7-67.

3/ D. Morris, Naga małpa, Warszawa 2005, s. 9-42, 90-112.

4/ B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003, fragmenty rozdz. VI, tytuły: Pojęcie

socjalizacji, Osobowość, Rola społeczna, Rodzaje socjalizacji, s. 137 -155.

5/ F. Znaniecki, Ludzie teraźniejsi, a cywilizacja przyszłości, Warszawa 2001, część II, rozdz. 1

Osobowość społeczna, s. 89 -124.

3. Grupy społeczne i ich typologia.

Zbiór społeczny. Kategoria społeczna. Grupa społeczna. Klasyfikacja grup.

1/ J. Mucha, Cooley, Warszawa 1992, fragment: Grupy pierwotne, s. 209 - 214.

2/ J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, wyd. 3, Warszawa 1972, rozdz. VII, tytuły:

Definicje, Ogólna charakterystyka zbiorowości oraz definicja grupy społecznej na str. 136,

Grupa, Struktura grupy, Rodzaje grup, Grupy celowe, Społeczeństwo globalne.

3/ F. Tönnies, Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych

formach kultury, Warszawa 1988, s. 21 - 23, 34 - 42, 46.

4/ J. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Lublin 1999, rozdz. V Struktura grupy

społecznej, s. 77 -107.

4-5. Kultura jako wytwór życia społecznego - różne ujęcia.

Pojęcie kultury. Kultura duchowa i materialna. Korelaty kulturowe. Globalne i selektywne rozumienie kultury.

1/ S. Czarnowski, Kultura, Warszawa 1958, rozdz. I, s. 5 - 15 lub [w:] S. Czarnowski, Dzieła, t. 1,

Warszawa 1956, s. 13-23.

2/ J. Gajda, Antropologia kulturowa. Wprowadzenie do wiedzy o kulturze, Toruń 2004, s. 9 - 44.

3/ B. Malinowski, Szkice z teorii kultury, Warszawa 1958, rozdz. Naukowa teoria kultury,

s. 29-48, 101-105.

4/ S. Ossowski, Dzieła, T. 2, rozdz. Kulturowe dziedzictwo grupy społecznej i jego zewnętrzne

korelaty, s. 64 - 69.

6-7. Struktura i stratyfikacja społeczna.

Pojęcia struktury społecznej, stratyfikacji społecznej, klasy społecznej i warstwy społecznej. Cechy konstytutywne klas. Dychotomiczny schemat struktury społecznej. Źródła zróżnicowania społecznego wg W. Warnera. Funkcjonalna konieczność uwarstwienia u K. Davisa i W. Moore'a. Pojęcie podklasy (underclass).

1/ J. Błuszkowski, Struktura społeczna, Warszawa 1996, s. 6 - 62.

2/ A. Karwacki, Underclass i kultura biedy w środowiskach popegieerowskich w kontekście sporów

teoretycznych i interpretacyjnych, „Studia Socjologiczne", 2003, nr 3 (170), s. 69-111.

3/ S. Ossowski, O strukturze społecznej, Warszawa, 1982 lub: S. Ossowski, Dzieła, t. V, Warszawa

1986, rozdz. 2 Dychotomiczne wizje struktury klasowej, s. 120 -140.

4/ J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury społeczne, Lublin 1999, rozdz. VIII Klasy i warstwy

społeczne - koncepcje teoretyczne, s. 167 -182.
5/ M. Weber, Klasy, stany, partie - podział władzy w obrębie wspólnoty, [w:] Elementy teorii

socjologicznych, cyt. wyd., s. 415 - 428.

8. Ład społeczny i jego zakłócenia.

Pojęcie i typy ładu społecznego. Typy indywidualnych przystosować społecznych wg R. Mertona. Zakłócenia ładu społecznego - zjawisko anomii społecznej. Socjologiczne teorie dewiacji.

1/ A. Giddens, Socjologia, cyt. wyd., s. 222-238, 253-258.

2/ R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa 2002, rozdz. Struktura

społeczna i anomia, s. 197 - 224.

3/ S. Ossowski, O osobliwościach nauk społecznych, Warszawa 2001, rozdz. 2, Koncepcje ładu

społecznego i typy przewidywań, s. 58-80.

4/ E. Polak, Integracja i dezintegracja jako współzależne procesy współczesnych przemian

cywilizacyjnych, Gdańsk 2001, s. 13-19, 38-54.

9. Naród i procesy narodotwórcze.

Pojęcie narodu. Naród w sensie etnicznym i politycznym. Czynniki narodotwórcze. Świadomość narodowa. Stereotypy narodowe. Konflikty etniczne we współczesnym świecie - etnizacja polityki.

1/ U. Altermatt, Sarajewo przestrzega. Etnonacjonalizm w Europie, Wydawnictwo ZNAK, Kraków

1998, s. 7 - 11, s. 134 -141, s. 213 - 221, s. 263 - 269.

2/ J. Błuszkowski, Stereotypy narodowe w świadomości Polaków, Warszawa 2003, rozdz. VIII.

3/ J. Błuszkowski, Stereotypy a tożsamość narodowa, Warszawa 2005, s. 15 - 33, rozdz. I

4/ A. Kłoskowska, Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 1996, rozdz. I, p. 1, s. 15 - 41.

5/ W. Łukowski, Społeczne tworzenie ojczyzn, Warszawa 2002, fragment: O przydatności pojęcia

ojczyzna do analizowania rzeczywistości społecznej oraz Ojczyzna ideologiczna a ojczyzna

prywatna, s. 73-81.

10 - 11. Polityka jako zjawisko społeczne.

Pojęcie polityki. Typy prawomocnego panowania wg M. Webera. Władza polityczna i ekonomiczna wg S. Ossowskiego. Kultura polityczna.

1/ J. Garlicki, A. Noga-Bogomilski, Kultura polityczna w społeczeństwie demokratycznym,

Warszawa 2004, s.11-41.

2/ S. Ossowski, O strukturze społecznej..., cyt. wyd., rozdz. Władza polityczna i władza ekonomiczna,

fragmenty: Władza ekonomiczna, Typy stosunku między władzą polityczną i klasą

uprzywilejowaną i nast. do końca rozdziału, s. 42 - 45 i 60 - 74.

3/ M. Weber, Polityka jako zawód i powołanie, Kraków 1998, rozdz. 1 Polityka jako zawód i

powołanie, s. 55 -110.

4/ M. Weber, Trzy czyste typy prawomocnego panowania, [w:] Elementy teorii socjologicznych,

cyt. wyd., s. 539 - 550.

12 - 13. Procesy globalizacji we współczesnym świecie.

Pojęcie globalizacji. Paradoksy globalizacji. Poglądy na skutki globalizacji. Społeczeństwo informacyjne - szanse i zagrożenia.

1/ W. Anioł, Paradoksy globalizacji, Warszawa 2002, s. 256 - 313.

2/ Z. Bauman, Glokalizacja, czyli komu globalizacja, komu lokalizacja, „Studia Socjologiczne"

1997, nr 3, s. 53 - 68.

3/ Z. Bauman, Globalizacja, Warszawa 2000, rozdz. Czas i klasy, s. 11 - 34.

4/ A. Bógdał-Brzezińska, M.F. Gawrycki, Cyberterroryzm i problemy bezpieczeństwa informacyjnego

we współczesnym świecie, Warszawa 2003, rozdz. I, Wyzwania i zagrożenia współczesnych

procesów globalizacji w dobie społeczeństwa informacyjnego, s. 14 - 42.

5/ A. Giddens, Socjologia, cyt. wyd., rozdz. 3, s. 72 - 99, rozdz. 14, paragraf: Zmiana polityczna i

społeczna, s. 463 - 466.

LITERATURA PRZEDMIOTU

1/ Z. Bauman, Socjologia, Warszawa 1997.

2/ A. Giddens, Socjologia, Warszawa 2004.

3/ J. C. Kaufman, Ego. Socjologia jednostki. Inna wizja człowieka, Warszawa 2004.

4/ G. Ritzer, Klasyczna teoria socjologiczna, Poznań 2004.

5/ B. Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Warszawa 2003.

6/ J. Szacki, Historia myśli socjologicznej, Warszawa 2002.

7/ J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1972 (i inne wydania).

8/ P. Sztompka, Socjologia, Kraków 2002.

9/ J. H. Turner, Socjologia. Koncepcje i ich zastosowanie, Poznań 1998.

10/ J. H. Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 2004.

11/ J. Turowski, Socjologia. Wielkie struktury społeczne, Lublin 1994.

12/ J. Turowski, Socjologia. Małe struktury społeczne, Lublin 1993.

13/ F. Znaniecki, Wstęp do socjologii, Warszawa 1988.

14/ Encyklopedia Socjologii, T. 1. (A - J), Warszawa 1998.

15/ Encyklopedia Socjologii, T. 2. (K - N), Warszawa 1999.

16/ Encyklopedia Socjologii, T. 3. (O - R), Warszawa 2000.

17/ Encyklopedia Socjologii, T. 4. (S - Ż), Warszawa 2002.

---