PARADYGMAT
SPIS TREŚCI:
PARADYGMAT
Strukturalizm (radykalny funkcjonalizm)
Funkcjonalizm
Radykalny humanizm
TEORIA KONFLIKTU (KONFLIKT SPOŁECZNY)
IDEOLOGIA.
PARADYGMAT
W swojej pracy skupiłem się na pojęciu paradygmat i wybranych teoriach, które są z nim związane.
PARADYGMAT [gr.], jest to powszechnie przyjęte przekonania teoretyczne oraz metody eksperymentalne, stanowiące tradycję badawczą; termin wprowadzony został w XVIII w. do filozofii ogólnej przez G.Ch. Lichtenberga, a do filozofii nauki 1962 przez Th. S. Kuhna.
Paradygmaty naukowe w zakresie nauk humanistycznych jako podstawowe kategorie filozofii języka i tekstu. Współmierność paradygmatów w naukach humanistycznych do paradygmatów w naukach ścisłych. Stosunek wzajemny pojęć: dyscyplina (naukowa), paradygmat, kierunek, szkoła, prąd (naukowy), teoria, doktryna itp. Czynniki określające dynamikę paradygmatów. Pole funkcjonalne kultury: centrum i peryferie. Współdziałanie paradygmatów nauki i paradygmatów sztuki. Paradygmaty jako inwarianty. Osobliwości etniczno-kulturowe paradygmatów. Paradygmaty w słowiańskich tradycjach kulturowych.
Zgodnie z Encyklopedią Popularno-Naukową paradygmat to zestaw form odmiany wyrazów (deklinacja lub koniugacja) lub wzór takiej odmiany.
Paradygmat — oznacza wzór, przykład we współczesnej psychologii i pedagogice. Paradygmaty są swoistą koncepcją teoretyczną określającą sposób analizy rzeczywistości, pozwalają na wyjaśnienie spostrzeganych, rejestrowanych badawczo faktów i zjawisk. Według Danuty Waloszek paradygmat to wzorzec, model- stanowi podstawę planowania edukacyjnego, ukierunkowuje poszukiwania badawcze do konkretnych rozwiązań włącznie.
Terminem paradygmat posługujemy się w znaczeniach:
• przykładowa teoria,
• ogólny wzorzec,
• całościowa koncepcja,
• dominujący styl myślenia
Praca moja w swej treści jako paradygmat główny odnosiła się do radykalnego strukturalizmu (patrz schemat R. Paulstona).
Strukturalizm
Strukturalizm inaczej radykalny funkcjonalizm jest to nurt badawczy pierwotnie obecny jedynie w językoznawstwie, wprowadzony przez C. Levi- Straussa do nauk społecznych. Koncepcja struktury w strukturalizmie ujmowana jest zarówno jako konstrukt metodologiczny, jak i podstawowy wymiar rzeczywistości; strukturalizm zakłada pierwotność społeczeństwa wobec jednostek. Strukturalizm to także kierunek teoretyczno - badawczy zakładający istnienie nie uświadamianych, ukrytych układów i struktur, przejawiających się w zjawiskach kulturowych, społecznych i językowych, postulujący prowadzenie analizy strukturalnej rzeczywistości, z zastosowaniem różnych teorii struktury społecznej; z reguły zajmuje się genezą i funkcją badanych zjawisk. Podstawowym przedmiotem badawczym strukturalizmu są różnego typu językowe struktury pojęciowe.
Radykalizm — kierunki polityczne stawiające sobie za cel szybkie i skuteczne wprowadzanie zasadniczych zmian w życiu społecznym i polityce, bez żadnych odstępstw od przyjętej doktryny.
Mimo iż radykalny funkcjonalizm - rodzaj tradycyjnego marksistowskiego strukturalnego determinizmu, związanego z tekstami Althussera, Bowlesa oraz Gintisa z lat siedem dziesiątych, w dużym stopniu zanikł, teorie neomarksistowskie i postmarksistowskie nadal istnieją, chociaż przechodzą przeobrażenia wynikające z upadku teorii i praktyki socjalistycznej w Europie Wschodniej, w byłym ZSRR i większości krajów Trzeciego Świata.
Antycypując tę zmianę do pewnego stopnia, Bowles i Gintis (1986) wyszli daleko poza ich wcześniejszy radykalno-funkcjonalny model reprodukcji klas społecznych i wezwali do stworzenia nowego postmarksistowskiego dyskursu teoretycznego, który łączyłby cechy liberalizmu i marksizmu. Także Carnoy i Samoff (1990) dążą do pozbycia się typowych dla ich wcześniejszych marksistowskich analiz cech teleologicznych, metafizycznych i hiperfunkcjonalistycznych. Próbują one zerwać z ortodoksyjną marksistowską teorią klas społecznych i prezentują mniej deteministyczną, neomarksistowską „teorię państwa w stanie przejścia”, kładącą nacisk na rolę państwa (kosztami sił produkcji i konfliktu klasowego) w wyjaśnianiu prób przejścia krajów Trzeciego Świata do socjalizmu. Jednak niezdolność omawianej teorii do rozpoznania — nie mówiąc już o wyjaśnianiu — odwrotnych procesów, przechodzenia- od socjalizmu do ekonomii wolnego rynku, np. w Nikaragui, Europie Wschodniej i w innych miejscach, wskazuje na nieprzerwane nostalgiczne przy wiązanie do historyzmu i emancypacyjnego modernizmu.
Funkcjonalizm
Z teorii funkcjonalnych wyłoniła się duża liczba żywotnych nowych gałęzi, chociaż tradycyjny strukturalno-funkcjonalny paradygmat nadal podlega poważnej krytyce ze wszystkich stron. Na przykład teksty humanistyczne krytykują jego „antyindywidualizm” i „skierowaną ku dołowi konflację”. Zintegrowany w założeniu system kulturowy jest postrzegany jako system kształtujący konsens, który wchłania system społeczny i osobowościowy. Z kolei radykalno-funkcjonalistyczne teksty atakują jego „konserwatyzm”, „idealizm” i gotowość zaakceptowania strukturalnych nierówności ludzkie go ubóstwa, jako ceny społecznej wydajności i homeostazy.
Na przykład teoria modernizacji ma kilka odmian. Ewolucjonistyczni funkcjonaliści opierają się w dużym stopniu na Durkheimie i Parsonsie i dążą do wyjaśnienia, w jaki sposób funkcjonalne wymagania zróżnicowanych społeczeństw i systemów edukacyjnych tworzą potrzebę rozwoju masowego kształcenia. lnterwencjonalistyczne próby modernizacji systemów edukacji, oparte na wyidealizowanych zachodnich modelach i naukach stosowanych, znajdują się w pognębiającym się kryzysie i to wbrew wysiłkom Banku Światowego i innych międzynarodowych agencji zmierzających do poprawienia wydajności i produktywności na podstawie teorii ludzkiego kapitału i związanych z nim perspektyw ekonomicznych. Teksty te pozostały obojętne na wiele lekcji praktyki, która często doznała niepowodzeń.
Do funkcjonalizmu zaliczamy także teorię konfliktu, która została omówiona w punkcie 2.
Radykalny humanizm
Teoria kulturowej racjonalizacji także opiera się na przesłankach, które wcześniej zostały określone jako ideologiczne.
Habermas (1987), główny teoretyk tego nurtu, zaproponował ambitną rekonstrukcję marksistowskiej wielkiej narracji emancypacyjnej. Odrzucając utopijny historyzm i strukturalistyczne pojęcia bazy i nadbudowy Habermas poszukuje — w dążeniu do rekonstrukcji marksizmu — nowych podstaw normatywnych. Zwracając się w kierunku pragmatycznego centrum, odnajduje on użyteczne podstawy dla rekonstrukcji w teorii krytycznej, w intersubiektywnej teorii komunikacyjnej demokracji Meada, w teoriach biurokracji i postępowej kulturowej racjonalizacji Werbera oraz w Parsonsowskiej teorii działania. Teoria krytyczna, główna gałąź radykalnego humanizmu była wiodąca dla paradygmatu konfliktu w ciągu ostatnich kilka dekad. Jest ona związana ściśle z teorią kulturowej racjonalizacji, lecz w większym stopniu jest skierowana bezpośrednio przeciwko represywnemu charakterowi zachodniego rozumu, kultury i społeczeństwa. Najbardziej bezpośredni wpływ na sposoby, w jakie pedagodzy porównawczy używają tej perspektywy, mieli Marcuse i Freire. Wpływ ten wyrażał się poprzez przejmowanie przez pedagogikę porównawczą obrony emacypacyjnego modernizmu i idei rewolucyjnego podmiotu, opierającego się w różny sposób dominacji światowego systemu kapitalistycznego.
Inna orientacja w obrębie tego nurtu akcentuje nierównoważne stosunki wiedzy i władzy lub (wśród feministek) opresywne stosunki między płciami. Żywotna i rosnąca odmiana tej teoretycznej perspektywy, wyprowadzona z negatywnej dialektyki Habermasa, może być także odnaleziona w kilku ostatnich krytycznych studiach etnograficznych. O one „zgrubny opis” dominacji kulturowej i ekonomicznej, badają perspektywy oporu w założeniu z punktu widzenia działającego podmiotu. Najtrudniejsze dla skategoryzowania i ustrukturyzowania w pedagogice są przykłady tekstów posstrukturalistycznych i postmodernistycznych. Są one w znacznej części zakorzenione zarówno w humanistycznym, jak i radykalnie humanistycznym paradygmacie i koncentrują swoją uwagę na języku i odrzuceniu dominacji. Odrzucają one także twierdzenia dotyczące prawdy, wywodzące się z nauk pozytywistycznych, historii i klasycznego racjonalizmu (na przykład idee, że można szeregować twierdzenia w obrębie wiedzy, stosownie do intuicyjnych standardów dotyczących prawdy). Zamiast tego świat społeczny jest zwykle ujmowany jako colage wielorakich narracji, lub —jeśli ktoś sobie tego życzy — jako zestaw propozycji, związany ze specyficznymi formami upodmiotowienia. Dostrzec tu można tendencje do całkowitego relatywizmu. Postmodernistyczne teksty atakują wszystko, co pretenduje do pozostawania wolnym od sprzeczności, zamkniętym, ujednoliconym lub niedwuznacznym. W praktyce, jak mówią postmoderniści, te twierdzenia są określane przez paradoks, różnorodność, dwuznaczność i przypadek. Z perspektywy tego ekstremalnego relatywizmu zarówno społeczeństwo, jak i wartości ulegają dezintegracji i podmiot zostaje zdecentrowany i zredukowany. Zadaniem nauki przestaje być próba odkrycia prawdy, staje się nim tworzenie idei i preferowanie paralogicznych analiz. Perspektywa postmodernizmu, przedefiniowując edukacyjne cele, unika narzucania normatywnych decyzji i w zamian za to dąży do lepszego zrozumienia pola sił możliwości edukacji, do lokalnej Wiedzy i do zdecentralizowanych małych cząstek.
Z tej perspektywy rozwój mediów nadaje nowe znaczenie językowi nauka zwraca się do gier językowych, jako do tej formy minimalnych stosunków, które są wymagane, aby społeczeństwo istniało. O ile w nauce modernistycznej istnieje tylko jedna linearna gra językowa znaczeń i postępu, to postmodernistyczna nauka preferuje pragmatykę gier językowych. Tak jak w tradycyjnej lub premodernistycznej narracji, pozycja mówiącego, słuchacza i układu odniesienia narracji są tu bardziej płynne i wymienne. Postrzega się społeczeństwo jako reprodukowane w sposób cyrkularny i w toku interakcji. Nauka staje się po prostu jeszcze jedną grą językową niezdolną do uprawomocnienia innych.
Wydaje się prawdopodobne, że teoria postmodernistyczna, z jej będącymi na czasie i prowokacyjnymi nowymi ideami, ma duży potencjał, aby zająć dużo przestrzeni, zwolnionej przez upadek marksistowskiego strukturalizmu, z jego zużytą filozofią podmiotu i teleologiczną wizją ewolucji społecznej. Z kolei postmodernistyczna teoria odrzuca modernizm jako ruch historyczny, zmierzający do kontroli opartej na fundamentalnej wiedzy i zastępuje racjonalność i logikę — paralogiką i kontrlogiką. Jego radykalna perspektywa łączy władze z wiedzą i postrzega emancypacyjną retorykę moralną i opór wobec władzy jako jeszcze jedną postać władzy.
TEORIA KONFLIKTU (KONFLIKT SPOŁECZNY)
Mając już określony paradygmat główny możemy określić paradygmat szczegółowy. Jak widać to na schemacie Paulstona jako paradygmat szczegółowy przyjąłem teorię zależności — teorię konfliktu.
Teoria konfliktu — to inaczej konflikt społeczny — proces społeczny zachodzący pomiędzy jednostkami, grupami, klasami, narodami, państwami czy organizacjami, wynikającymi ze sprzeczności ich interesów, celów, intencji, poglądów, zamiarów, motywacji czy obowiązków, powodujący powstanie wrogości między nimi Następstwem konfliktu społecznego może być przejście w fazę współzawodnictwa i walki, tzw. kooperacji negatywnej, lub rozwiązanie kompromisowe — ugoda na drodze wzajemnych ustępstw. W myśl — teorii konfliktu społecznego konflikt społeczny to stały, wszechobecny element wszelkich stosunków społecznych, który jest przyczyną permanentnego procesu zmiany społecznej. Podstawowego źródła konfliktu społecznego twórcy tej teorii upatrują w strukturze władzy.
W swojej pracy odniosłem się do jednego z rodzaju wiedzy, a mianowicie wiedzy niedeterministycznej. Otóż przyjęta w tej orientacji koncepcja człowieka głosi, iż jest on wolnym podmiotem zdolnym nadawać sens swojemu życiu. Obok możliwości percepcji jest wyposażony w wyobraźnię i oba te tryby świadomości razem wzięte poszerzają sfery jego wolności, zwiększają możliwości wyboru. Każdy człowiek aktywnie interpretuje świat. Korzystając z przeszłych doświadczeń, aktualnego oglądu rzeczywistości z pewnego punktu widzenia i z projektów na przyszłość, związanych z marzeniami i wyobrażeniami, nadaje sens i znaczenie obserwowanym zjawiskom, nazywa je, umiejscawia w szerszym kontekście typologicznym lub przyczynowo — skutkowym. Istotnymi elementami budowania własnego obrazu świata są interakcja społeczna, dialog z innymi ludźmi, korzystanie z ich doświadczeń i ich typifikacji.
Tak rzecz wygląda w jej najgłębszej, ontologicznej warstwie. Tymczasem w realnie toczącym się życiu społecznym obraz jest mniej sielankowy niż manifesty egzystencjalistów i fenomenologów. interpretacje świata są mianowicie zróżnicowane, w zależności od miejsca osoby interpretującej w strukturze społecznej, również w strukturze władzy. Są właściwe najczęściej nie pojedynczym ludziom, lecz grupą społecznym. Ponieważ zaś grupy te różnią się między sobą ilością posiadanej władzy, zakresem kontroli nad rzeczami i ludźmi — jedne dominują nad drugimi — to ich obrazy świata nie są równoznaczne. równouprawnione. Pewne grupy usytuowane na wyższych szczeblach hierarchii władzy, są w stanie narzucić innym swoje interpretacje, są w stanie manipulować wiedzą.
IDEOLOGIA
Ideologia — jest to system poglądów, idei, pojęć dotyczących życia społecznego, systemu ustrojowego, politycznego oraz wychowania wynikających z doświadczeń, przekonań religijnych, politycznych, poglądów filozoficznych, opinii publicznej głoszonych w celach wyrażenia własnej opinii, wobec różnorakich zjawisk, prezentacji postawy i określenia dążeń.
Ideologia — to system poglądów, pojęć politycznych, socjologicznych, prawnych, etycznych, religijnych, filozoficznych, jednostki albo grupy ludzi uwarunkowane czasem, miejscem i strukturą społeczną (inaczej pogląd na świat).
W rozumieniu socjologicznym ideologia jest to szeroki zbiór idei, poglądów o świecie wyznawanych przez grupy ludzi bądź też jednostki, który okazuje je w zachowaniu, rozmowach (interakcje); członkowie tych grup bądź też poszczególne jednostki twierdzą że określone systemy przekonań wyjaśniają „jak jest naprawdę”, - poglądy te stają się oczywistym sposobem rozumienia świata.
Według Eysneca w rozumieniu psychologicznym ideologia jest to duża liczba powtarzających się opinii na temat jednej zasadniczej kwestii w określonej grupie ludzi; warunkiem zaistnienia ideologii jest powiązanie określonych grup, postaw (ideologie tworzą opinie jednostek ).
Według Allena — jest to system przekonań które są dostępne dzięki temu, że grupa ludzi je popierająca dysponuje środkami dalszego ich przekazywania i podejmuje niezbędne kroki aby to osiągnąć.
Podejście opozycyjne do definicji socjologicznej gdzie poglądy i opinie przypisuje się jednostką a ideologie zorganizowanym grupom jest podejście tzw. formacji kulturowe, postawy i opinie jednostek są kształtowane na bazie ideologii zastanej w oddzielonym języku, instytucji oraz na podstawie sytuacji nad którymi jednostki mają ograniczoną kontrolę.
Ideologia rozumiana jest jako sądy, stwierdzenia z których zbudowana jest reprezentacja świata. Sprawiają one, że myślimy i postępujemy w określony sposób. Wiele z ideologii jest przejmowane w sposób świadomy choć większa ich część zostaje wpojona nieświadomie (bez aktywnego udziału człowieka) - ideologie mają właściwość przenikania do innych sądów oraz działania. Ideologie uprawomocniają to, co robimy bądź to co czynią inni ludzie, stanowią wiedzę na podstawie której osądzamy co jest normalne, konieczne i właściwe.
Człowiek i jego działania są przedmiotem działania rozmaitych ideologii — ludzie są czynnikami przez które działa ideologia.
Cechy ideologii:
1. ideologie nie pojawiają się spontanicznie. Powstają i funkcjonują (służą dzięki społeczeństwu i interesom określonych grup społecznych) — ideologia organizuje w określony sposób przebieg różnych wydarzeń, które nie muszą być korzystne dla wszystkich członków danej społeczności,
2. ideologie nie tworzą monolitów — nie są w pełni zintegrowaną, złożoną całością zawierają wiele sprzeczności,
3. o ideologii, która określana jest jako dominująca, ludzie zwykli są sądzić, że nie da się jej stawiać oporu,
4. ideologia jest jedną z postaci sprawowania władzy,
5. im bardziej szczegółowo wyrażona jest ideologia, tym łatwiej stawiać jej opór,
6. ideologii nie można się wyzbyć.
W edukacji ideologia pozwala dokonać racjonalnego, zasobnego, celowego wyboru postępowania, ułatwia zrozumienie określonego stanu rzeczy, czyli jak działać na rzecz upodmiotowienia ludzi. Umożliwia przedstawienie alternatywnych koncepcji.
BIBLIOGRAFIA:
Kupisiewicz Cz., „Paradygmaty i wizje reform oświatowych”, Warszawa 1994.
Meighan R., „Socjologia Edukacji”, Toruń 1993.
Olechnowski K., Załęcki P., „Słownik socjologiczny.
„Popularna Encyklopedia Powszechna”, tom III, Kraków 1997.
Sawisz A., „Szkoła a system społeczny”, Warszawa 1989.
Szymczak M., „Słownik języka polskiego”, Warszawa l978.
Tokarski R., Słowakiewicz W., „ Multimedialna Encyklopedia Powszechna” Oficyna Wydawnicza Fogra.
Tripp D., „ Zdarzenia krytyczne w nauczaniu”, Warszawa 1996.
Więckowski R., „ Pedagogika wczesnoszkolna”, Warszawa 1995.
Waloszek D., „ Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków edukacji przedszkolnej”, Zielona Góra 1988.
Strona internetowa, http://www.jednosc.jezus.pl/.
Strona internetowa Instytutu Filozofii Polskiej Pomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku, http://www.wsp.slupsk.pl/.
Strona internetowa M. Kowalczyka, „Niezwykłe Superkompendium wiedzy”, http://www.nsw.hoga.pl/.
Strona internetowa, http://www.jednosc.jezus.pl/, 20.05.2002.
Strona internetowa Instytutu Filozofii Polskiej Pomorskiej Akademii Pedagogicznej w Słupsku, http://www.wsp.slupsk.pl/, 14.05.2002.
Strona internetowa M. Kowalczyka, „Niezwykłe Superkompendium wiedzy”, http://www.nsw.hoga.pl/, 20.05.2002.
4 R. Więckowski, „ Pedagogika wczesnoszkolna”, Warszawa 1995, s. 46.
D. Waloszek, „ Nauczyciel i dziecko. Organizacja warunków edukacji przedszkolnej”, Zielona Góra 1988, s. 21.
Cz. Kupisiewicz, „Paradygmaty i wizje reform oświatowych”, Warszawa 1994, s. 5.
K. Olechnowski, P. Załęcki, „Słownik socjologiczny, s. 206-207.
R Tokarski, W. Słowakiewicz, „ Multimedialna Encyklopedia Powszechna” Oficyna Wydawnicza Fogra.
Tamże, s. 98-99.
A. Sawisz, „Szkoła a system społeczny”, Warszawa 1989, s. 126-127.
Tamże, s. 127.
„Popularna Encyklopedia Powszechna”, tom III, Kraków 1997, s. 166.
M. Szymczak, „Słownik języka polskiego”, Warszawa l978, s. 767.
R. Meighan, „Socjologia Edukacji”, Toruń 1993, s. 194.
Tamże, s. 194.
Tamże, s. 196.
Tamże, s. 195.
D. Tripp, „ Zdarzenia krytyczne w nauczaniu”, Warszawa 1996, s. 78.
3