LEGIONY POLSKIE 1914-1917
Legiony Polskie 1914-1917, pol. ochotnicze oddziały zbrojne walczące po stronie państw centralnych w I wojnie światowej. Zostały powołane na mocy porozumienia pol. polityków z Galicji, skupionych w utworzonym 16 VIII 1914 - Naczelnym Komitecie Narodowym (NKN), z naczelnym dowództwem wojsk austro-węg. Zalążkiem L.P. była sformowana przez J. Piłsudskiego kompania strzelców, która 6 VIII 1914 wyruszyła z Krakowa i jako forpoczta wojsk austro-węg. wkroczyła do Królestwa Polskiego, docierając przez Miechów do Kielc (12 VIII). L.P. były podporządkowane politycznie NKN, a wojskowo - dowództwu austr. Żołnierze L.P. posługiwali się językiem pol., nosili pol. mundury strzeleckie. L.P. składały się gł. z młodzieży pol. szkolonej jeszcze przed wojną w działających legalnie w Galicji paramilitarnych organizacjach, jak Towarzystwo „Strzelec”, Związek Strzelecki, Polskie, Drużyny Strzeleckie, Sokół i Drużyny Bartoszowe.
W myśl zawartej z władzami austr. umowy utworzono dwa legiony: Legion Zachodni (dowódca gen. R. Baczyński) i Legion Wschodni (dowódca gen. A. Pietraszkiewicz). Walczące pod dowództwem Piłsudskiego w Królestwie Polskim oddziały strzelców stały się l pułkiem Legionu Zachodniego. Dowódcą 2 pułku, sformowanego w Krakowie, został płk Z. Zieliński. W końcu sierpnia 1914 w czasie odwrotu wojsk austro-węg. Legion Wschodni opuścił Lwów i wkrótce uległ rozproszeniu. Z jego pozostałości utworzono 3 pułk pod dowództwem płka J. Hallera. Od tego momentu zaczęto używać nazwy „L.P.”. Ich zwierzchnim dowódcą został austr. gen. K. Trzaska-Durski.
W miarę napływu ochotników utworzono dwie brygady. Dowódcą I Brygady został Piłsudski. Na czele II Brygady powstałej z 2 i 3 pułku stanął płk F. Kuttner, a potem Haller. We wrześniu 1915 utworzono III Brygadę, którą kolejno dowodzili płk W. Grzesicki, płk S. Szeptycki, płk Zieliński i płk B. Roja. Wśród legionistów I i III Brygady największy autorytet i popularność, graniczące często ze ślepym oddaniem, miał Piłsudski. L.P. traktował on jako zalążek sił zbrojnych przyszłej niepodległej Polski. W okresie największego rozwoju, na przełomie 1915 i 1916, L.P. Uczyły ok. 15 tyś. żołnierzy.
Legioniści odznaczyli się wielkim męstwem w licznych bitwach i potyczkach z wojskami ros.: I Brygada kolejno pod Łowczówkiem w pobliżu Tarnowa, Konarami i Józefowem nad Wisłą; II Brygada pod Mołotkowem, Rarańczą w Karpatach Wschodnich; I, II i III Brygada jesienią 1915 w dolinie Styru, a w początkach lipca 1916 tamże, podczas odpierania ros. ofensywy gen. A. Brusiłowa, w początkach sierpnia nad rzeką Stochód. Jesienią 1916 L.P. zostały skierowane na wypoczynek w rejon Warszawy.
W myśl aktu 5 XI 1916 Niemcy, którzy za wszelką cenę chcieli zwerbować z Polski żołnierzy, wiosną 1917 zaczęli tworzyć Polską Siłę Zbrojną pod patronatem Tymczasowej Rady Stanu (TRS) i pod dowództwem niemieckim. Piłsudski, którego powołano na członka TRS, gotów był współpracować w tworzeniu armii u boku Niemiec pod warunkiem otrzymania odpowiednich gwarancji. Nie uzyskawszy ich, postawił na rozbudowę Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Jednocześnie zdawał sobie sprawę, że państwa centralne nie wygrają wojnę i dlatego należy zerwać z nimi współpracę. W lipcu 1917 wystąpił z TRS i zainicjował tzw. kryzys przysięgowy, w wyniku, którego żołnierze I i III Brygady Legionów odmówiła złożenia przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier. Piłsudski został aresztowany i wywieziony do Magdeburga.
2