Źródła prawa cywilnego

System prawny jest to ogół norm prawnych obowiązujących w danym państwie w danym czasie ( „w danym czasie” dlatego że przepisy ciągle się zmieniają ). System prawny można podzielić według różnych kryteriów na różne grupy. Jednym z tych kryteriów jest przedmiot prawnej regulacji tzn. że jest to podział na to jaki zakres stosunków prawnych poszczególne gałęzie regulują. Można mówić o gałęziach podstawowych i gałęziach kompleksowych. Jeżeli mówimy o prawie administracyjnym, cywilnym, karnym, finansowym, pracy, prywatnym międzynarodowym to mówimy o gałęzi podstawowej. A przykładem gałęzi kompleksowej jest prawo gospodarcze. Bo do prawa gospodarczego wchodzą normy prawne z różnych dziedzin gałęzi podstawowej. Czym zajmuje się prawo cywilne? Tutaj trzeba zwrócić uwagę na Art. 1 KC. Który mówi iż kodeks ten reguluje stosunki cywilno - prawne między osobami fizycznymi i prawnymi. Kiedy wyróżniamy prawo cywilne jako gałąź systemu prawa to mamy na uwadze przedmiot regulacji czyli to czym ta gałąź się zajmuje i jakiego rodzaju stosunki prawne reguluje ale także i metodę regulacji. Bo nie wystarczyło by za kryterium tylko przyjęcie danego przedmiotu regulacji. Przedmiot regulacji są to zawsze stosunki prawne istniejące między osobami. Z tym że gdy mówimy „między osobami” to należy mieć na uwadze że chodzi zarówno o osoby fizyczne jak i o osoby prawne a także przepisy tutaj mówią że istnieją też organizacje które nie mają osobowości prawnej jak np. wspólnoty mieszkaniowe. Nie są one osobami prawnymi ale w obrocie gospodarczym mogą występować ( bo przecież wspólnota może kupić jakieś materiały budowlane po to aby naprawić budynek, może wystąpić przed sądem jako powód ). Przepisy mówią tutaj że do tych jednostek organizacyjnych które nie mają osobowości prawnej stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych. Nie wystarczy tylko wyodrębnienie tego przedmiotu regulacji bo jest jeszcze metoda regulacji. Metodą regulacji prawnej jest formalna równość stron stosunku prawnego tzn. że nie ma żadnego przymusu np. zawarcia umowy. Drugą cechą jest to że nie ma przymusu wyboru przedmiotu np. zakupu ( można kupić to albo to, jest możliwość np. negocjacji ceny ). Dlaczego tak ważna jest ta metoda regulacji prawnej w odróżnieniu prawa cywilnego od innych gałęzi prawa? Bo prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe i niektóre stosunki niemajątkowe między formalnie równymi stronami. Ta metoda regulacji jest tak ważna bo gdyby nie ona to przecież np. podatki to są też kwestie materialne, prawo podatkowe reguluje stosunki majątkowe bo pieniądze to majątek. I wtedy nie byłoby można odróżnić np. prawa podatkowego od prawa cywilnego gdyby nie to kryterium formalnej równości stron stosunku prawnego. W prawie podatkowym nie ma tego kryterium dlatego że tak samo jak prawo administracyjne, jak i prawo podatkowe charakteryzuje się tym że nie ma równości stron stosunku prawnego ( jest podatnik który jeśli spełnia kryteria określone to musi płacić podatek. Jeśli nie płaci to urząd podatkowy komornika skarbowego przyśle i komornik wyegzekwuje ten obowiązek płacenia podatku np. przez zajęcie majątku.). A między stronami stosunku cywilno - prawnego tego już nie ma tzn. jeżeli zobowiązanie jest a nie wykonuje się to wówczas ten przymus istnieje ale to na innej zasadzie. Jeżeli chodzi o wykonywanie obowiązków cywilno - prawnych to z samej definicji prawa wynika że ten element przymusu może wystąpić, ale mowa tu już o wykonywaniu obowiązku, wykonywaniu zobowiązań a nie o momencie powstania. Prawo jest to zespół generalnych norm postępowania uznanych przez państwo których przestrzeganie zagwarantowane jest przymusem państwowym. Co to jest przymus państwowy?. Jest to możliwość uruchomienia tego mechanizmu przymusu. Jeżeli ktoś nie spełnia świadczenia do którego jest zobowiązany na podstawie treści stosunku prawnego to wtedy uprawniony czyli wierzyciel może wystąpić do sądu powiedzmy o zasądzenie jakiejś kwoty którą jest winien mu dłużnik. Jeżeli pomimo że sąd zasądził obowiązek spłaty a dłużnik dalej nie płaci to wierzyciel może wniosek do komornika złożyć wraz z odpisem zasądzenia przez sąd wraz z klauzulą wykonalności. I wskazuje: proszę wyegzekwować komorniku takie i takie świadczenie które jest określone w tym wyroku z takiego i takiego majątku dłużnika. I wówczas komornik przychodzi do dłużnika i zajmuje nieruchomość albo ruchomość, zajmuje konto bankowe i z tego zajętego majątku przeprowadza egzekucję. Jeżeli po wykonaniu egzekucji zostanie jakaś kwota to komornik potrąca koszty postępowania egzekucyjnego. A jeżeli coś jeszcze zostanie to dopiero resztę oddaje temu dłużnikowi. I tutaj jest ten przymus państwowy ale jest on realizowany na etapie wykonywania zobowiązań a ściśle rzecz biorąc na etapie nie wykonywania dobrowolnego zobowiązania. A nie występuje w PC przymus w momencie powstawania stosunku prawnego. Co to jest stosunek prawny?. Jeżeli chodzi o pojęcie stosunku prawnego to trzeba mieć na uwadze to że istnieją pewne elementy każdego stosunku prawnego. Są to strony stosunku prawnego a więc osoby fizyczne bądź osoby prawne z tym że może być wiele osób po jednej stronie. Jest też przedmiot tego stosunku czyli prawa i obowiązki wynikające z relacji między tymi osobami. Co to są stosunki majątkowe?. Są to szeroko rozumiane stosunki własnościowe, czyli inaczej mówiąc stosunki dotyczące korzystania z dóbr i usług oraz ich wymiany. Np. przy sprzedaży rzeczy czyli zawarcie umowy, przy zawarciu umowy powstaje stosunek prawny między sprzedającym a kupującym. A więc mamy tu dwie strony stosunku prawnego. Są tu także prawa i obowiązki. Jest także przedmiot ( rzecz ). Zazwyczaj jest tak że po jednej stronie jak i po drugiej są i prawa i obowiązki ( przykładem jest umowa sprzedaży. Art. 535 reguluje umowę sprzedaży). A czasem jest tak że są tylko prawa lub tylko obowiązki ( np. umowa darowizny ). Stosunki niemajątkowe to są takie stosunki których przedmiotem są dobra nie mające jako takiej bezpośredniej wartości ekonomicznej. Ale mogą być związane ze stosunkami majątkowymi. Np. dobra osobiste o których jest mowa w art. 23 i 24 KC. Dobra wymienione w tych artykułach pozostają pod ochroną PC niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. Ta ochrona przewidziana w innych przepisach może polegać na ochronie karno - prawnej. Co to znaczy że zdrowie podlega ochronie osobistej. Tzn. że jeśli ktoś narusza zdrowie drugiego człowieka to wtedy ten drugi człowiek jest poszkodowany a więc jemu będzie przysługiwać roszczenie o ochronę dóbr osobistych. Wracając do stosunku prawnego, skoro są pewne uprawnienia, obowiązki to można mówić że pewne osoby czy jedna ze stron ma pewne uprawnienia czyli ma pewne prawa podmiotowe. Bo jest podmiotem pewnego uprawnienia tzn. że ma uprawnienie, temu podmiotowi przysługuje uprawnienie i dlatego jest takie pojęcie „prawo podmiotowe”. Prawo podmiotowe jest to możność postępowania określonych osób przyznana przez normy w znaczeniu przedmiotowym i zagwarantowana przez przymus państwowy. Tzn. jeżeli zawarta jest umowa pożyczki i pożyczkobiorca nie oddaje przedmiotu pożyczki w czasie umówionym to wtedy pożyczkodawca ma prawo podmiotowe polegające na możliwości wystąpienia do sądu z roszczeniem o zasądzenie od pożyczkobiorcy przedmiotu pożyczki. Jeżeli pomimo zasądzenia pożyczkobiorca nadal nie oddaje pożyczki to rozpoczyna się jak we wcześniejszym przykładzie sprawa z komornikiem. Jest tu widoczna ta gwarancja państwa. Jeżeli dłużnik dobrowolnie nie spełni świadczenia to wtedy organy państwowe są uruchamiane przez tego wierzyciela. Wyróżnia się następujące normatywne postacie praw podmiotowych: prawa podmiotowe bezpośrednie tutaj kryterium jest możliwość realizowania uprawnienia w oderwaniu od wniosków innych osób np. korzystanie z rzeczy przez właściciela: jestem właścicielem tej książki, ja mam bezpośrednie prawa do niej i mogę korzystać z niej w dowolny sposób a inne osoby nie mają żadnych uprawnień chyba że upoważnię je do korzystania z niej. Druga postać prawa podmiotowego to są roszczenia. Roszczenie to jest możność domagania się ale nie od każdej osoby tylko od określonej osoby określonego zachowania się np. koleżanka użyczyła koleżance książkę ta nie oddaje no to użyczająca ma roszczenie do tej swojej koleżanki, roszczenie o wydanie tej książki. To roszczenie jest skierowane do konkretnej osoby z którą łączy stosunek prawny tą użyczającą. Trzecia postać prawa podmiotowego to są prawa kształtujące. Prawo to polega na tym że uprawniony może ukształtować swój stosunek prawny składając odpowiednie oświadczenie woli np. wypowiedzenie umowy najmu. Jest zawarta umowa najmu na czas nieokreślony, przepisy KC regulujące umowę najmu mówią że taka umowa może być wypowiedziana przez każdą ze stron na 3 m-ce na przód. Skoro jedna ze stron wypowiada to zmienia się stosunek prawny. Jest również podział prawa podmiotowego na prawa bezwzględne i względne. Prawa bezwzględne to te które są skuteczne przeciwko każdej osobie. Prawa względne są zawsze skuteczne przeciwko określonej osobie a więc gdy stosunek prawny jest już skonkretyzowany. Nie ma żadnego stosunku prawnego: ja jestem właścicielem tej książki a nikt nie ma prawa naruszać mojej własności tutaj stosunku prawnego nie ma, dopiero gdy ktoś naruszy moją własność dopiero w ten sposób powstanie stosunek prawny. Prawa można też podzielić na prawa majątkowe ( rzeczowe, wierzytelności, prawa na dobrach niematerialnych o charakterze majątkowym, prawa rodzinne o charakterze majątkowym - alimenty ), i niemajątkowe jak np. prawo osobiste - zdrowie, oraz na prawa zbywalne i niezbywalne. Zbywalne to takie które można przenieść na inną osobę. Prawa związane ( Art. 235 § 2 KC ) chodzi tu o własność budynku na działce będącej w użytkowaniu wieczystym. Zasada jest taka: wszystko co jest z gruntem trwale związane stanowi własność właściciela gruntu. Użytkowanie wieczyste jest to uprawnienie do korzystania z gruntu który stanowi własność państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, a budynek który zbudowany jest na tej działce, albo wcześniej był zbudowany i sprzedany zostaje wraz z ustanowieniem użytkowania wieczystego albo użytkownik wieczysty po otrzymaniu tej działki w użytkowanie wieczyste zbudował sobie budynek na tej działce no to wtedy ten budynek będzie własnością tego użytkownika wieczystego ale jest to wyjątek od tej zasady tzw. Wszystko co trwale związane z gruntem stanowi własność właściciela gruntu. Ale skoro budynek stojący na gruncie jest własnością użytkownika wieczystego a grunt jest własnością skarbu państwa bądź jednostki samorządu terytorialnego to wówczas jest to prawo związane, to prawo do budynku, prawo własności budynku jest związane z prawem użytkowania wieczystego tzn. że nie może ono samo istnieć to prawo własności budynku a tylko jest związane z prawem użytkowania wieczystego. Wygasa użytkowanie wieczyste to wygasa także prawo własności do tego budynku, a użytkownik wieczysty będzie musiał zapłacić jedynie odszkodowanie za ten budynek który staje się automatycznie własnością właściciela tego gruntu. Prawa dziedziczne ( majątkowe bo dziedziczeniu podlegają tylko uprawnienia o charakterze majątkowym ) i prawa niedziedziczne ( osobiste - nie można dziedziczyć praw osobistych ). Prawa niesamoistne czyli akcesoryjne - zabezpieczające. Np. zastaw, hipoteka, poręczenie. Prawa można podzielić na typy czyli poszczególne prawa np. własność, hipoteka, prawo najmu, wierzytelność kupującego - są to rodzaje pewnych uprawnień.

W nauce prawa rozróżnia się dwa pojęcia dotyczące źródeł prawa: źródła powstania prawa i źródła poznania prawa. Jeśli chodzi o źródła powstania prawa to są pewne decyzje prawotwórcze odpowiednich organów które są uprawnione do tworzenia prawa np. sejm, senat tworzy prawo tak samo rada ministrów czy ministrowie na podst. Tzw. Delegacji ustawowej czyli upoważnienia zawartego w ustawie też tworzą prawo bo wydają rozporządzenia. Jeżeli chodzi o źródła poznania prawa to są one różne. Jeżeli prawo powstaje to musi ono mieć pewną formę. Jeżeli tworzy je sejm i senat to ma ono formę ustawy i musi być ogłoszone, bo zasada jest taka prawo nie ogłoszone nie obowiązuje. Czyli źródłem poznania prawa będą ustawy, rozporządzenia, uchwały i są one opublikowane w pewnych publikatorach czyli Dz. Ustaw - Ustawy i rozporządzenia, Monitory Polskie - niektóre inne akty normatywne czy Dz. Urzędowe Województwa - uchwały, zarządzenia terenowych organów administracji samorządowej i państwowej. Te źródła poznania prawa są oczywiście różne bo można się dowiedzieć z telewizji, radia, gazet, kupić sobie kodeks. Jakie są podstawowe źródła PC, źródła rozumiane w postaci pewnych aktów normatywnych.? Przede wszystkim kodeks, kodeks rodzinny i opiekuńczy, kodeks spółek handlowych, prawo wekslowe, prawo spółdzielcze, prawo przewozowe, ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, prawo bankowe. Są to przykładowo wymienione akty prawne pozakodeksowe, bo prawo cywilne jest znacznie szersze.

Systematyka prawa cywilnego

Czyli ułożenie pewnych elementów tego prawa w stosunku do siebie. PC reguluje ogromny zakres stosunków społecznych. Stąd konieczne jest usystematyzowanie tego prawa, czyli inaczej mówią podział tego prawa na pewne działy. Dość powszechny w doktrynie prawa jest podział na: część ogólną prawa cywilnego, prawo rzeczowe, prawo o zobowiązaniach, prawo spadkowe. (Te cztery punkty odpowiadają dosłownie księgom kodeksu cywilnego ), prawo rodzinne i opiekuńcze i prawa na dobrach niematerialnych ( prawo autorskie, wynalazszce ). Z tym że zasadniczy zbiór przepisów prawa cywilnego zawarty jest w kodeksie cywilnym.

Kodeks cywilny część ogólna

Jeśli chodzi o same zasady PC to nie są one ujęte w KC ani innych aktach normatywnych zaliczanych do PC. Nauka prawa na podst. ogółu norm prawnych konstruuje te zasady tzn. nazywa te zasady biorąc pod uwagę treść przepisów prawnych i zawartych w przepisach prawnych normach prawnych. Bo jest różnica między przepisem prawnym a normą prawną. Norma prawna tj. uregulowana przez prawo norma zachowania się, norma postępowania. Z tym że zawsze normy prawne są zawsze zawarte w przepisach prawnych. Przepis prawny jest to jednostka redakcyjna tekstu prawnego. Każdy system prawny ma swoje podstawowe założenia charakterystyczne dla całego systemu albo dla danej gałęzi prawa. Te założenia to zasady prawa. Choć niektóre zasady są wspólne dla kilku gałęzi. Zasady gałęzi prawa nie mogą być sprzeczne z konstytucją. Najważniejsze zasady to: zasada ochrony osoby ludzkiej - polega ona na przyznaniu każdemu człowiekowi zdolności prawnej oraz na zapewnieniu korzystania przez niego z dóbr osobistych. Druga zasada to ochrona dziecka poczętego. Zgodnie z Art. 8 zdolność prawną ma dziecko poczęte jeżeli prawa i zobowiązania majątkowe uzyskuje pod warunkiem że urodzi się żywe ( przykład: ojciec umiera dzisiaj, dziecko jeszcze się nie narodziło. Jeżeli dziecko urodzi się żywe to mimo że w momencie kiedy się urodzi spadkodawca już nie żył to jednak to dziecko będzie dziedziczyć ten spadek). Trzecia zasada to równość wszystkich obywateli - chodzi o równość formalną a nie materialną. Ochrona prawna każdemu przysługuje jednakowa. Czwarta zasada to zasada praw podmiotowych według której podstawą korzystania z dóbr są tylko przysługujące prawa o ustawowo zagwarantowanej treści. Piąta zasada autonomii i woli stron. Według niej każda osoba może kształtować swoje stosunki prawne w granicach prawa składając oświadczenie woli. Autonomia tzn. że nie można nikogo zmusić do składania określonego oświadczenia woli. Szósta zasada to obrona dobrej wiary. O dobrej wierze wiele przepisów KC mówi, także niektóre przepisy pozakodeksowe. Zasada ta chroni tego kto działa w mylnym ale usprawiedliwionym przekonaniu co do uprawnień tego od którego nabywa rzecz np. Art. 169 KC. Jeżeli ktoś sprzedaje na rynku jakąś rzecz a kupujący nie ma żadnych podstaw do podejrzenia że ta rzecz nie stanowi własności sprzedawcy i nabywa tę rzecz, płaci za nią, obejmuje ją w posiadanie to zasadą jest że nabywa własność tej rzeczy chociaż nabył ją od nieuprawnionego. Siódma zasada jednakowej ochrony każdej własności. W okresie realnego socjalizmu mienie państwowe było lepiej chronione niż prywatne. Dzisiaj tak nie jest. Gwarantuje to konstytucja. Jest również zasada cywilnej odpowiedzialności za długi. Oznacza ona że dłużnik odpowiada za swoje zobowiązania całym swoim majątkiem a ograniczenie tej odpowiedzialności może wynikać tylko ze szczególnych unormowań. Zasada odpowiedzialności za szkodę. Kto szkodę wyrządził ten powinien ją naprawić, ponosi za nią odpowiedzialność. z tej zasady wynika że za pełną szkodę ponosi odpowiedzialność sprawca czyli za utratę np. spodziewanych zysków. Od tej zasady są pewne wyjątki wprowadzone ustawami że w niektórych przypadkach że tylko za szkodę rzeczywistą np. art. 160 KPC który mówi że w razie wydania decyzji administracyjnej wadliwej jeśli ktoś szkody poniósł to za szkodę rzeczywistą gmina lub inna osoba prawna samorządowa ponosi odpowiedzialność. zasada pełnej ochrony rodziny. Znajduje pełen wyraz w klauzuli generalnej dobra dziecka. Przepisy PC powinny być tak tłumaczone jak wymaga interes małego dziecka i rodziny jako podstawowej komórki społecznej. Zasada dziedziczenia podana jest także w konstytucji a nie tylko w KC. Zasada jawności PC - oznacza że do sfery PC należą także stosunki wynikające z zawodowej działalności gospodarczej. Zasada obrony praw cywilnych przez niezawisłe sądy tzn. że spory rozpatrują sądy. Zasada niedziałania prawa wstecz. Art. 3 KC ustawa nie ma mocy wstecznej chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu. Jeżeli wynika z brzmienia to jest łatwość ustalenia a chodzi o sytuację że powiedzmy prawo upadłościowe i układowe weszło w życie z dniem 1 października br. Jeżeli w tej ustawie byłby przepis że stosuje się ją również do stosunków prawnych które powstały przed wejściem w życie tej ustawy to wówczas jest wyraźny zapis że ta ustawa ma moc wsteczną. A czasami jest tak że działanie wsteczne wynika z celu tej ustawy. Czyli musimy analizować treść całej ustawy i jeżeli na jej podstawie dojdziemy do wniosku że celem jej było uregulowanie stosunków prawnych nie tylko na przyszłość to stosujemy ją w sytuacjach wstecznych. Jest również problem jaką ustawę stosować starą czy nową do oceny skutków prawnych związanych ze stosunkiem prawnym powstałym pod rządem ustawy dawnej ale pozostających pod rządem ustawy nowej. I tutaj rozwiązania są różne. Czasem jest tak że pewne skutki prawne powstały pod rządem starej ustawy a stara jest już uchylona i obowiązuje nowa ustawa i sąd rozpoznaje sprawy gdy już nowa obowiązuje. Ale skoro sąd na podst. nowej ustawy dojdzie do wniosku że nie ma przepisu który wyraźnie by nakazywał stosowania nowej ustawy do starych stosunków prawnych i z treści tej ustawy nie dojdzie do wniosku że należy tą ustawę stosować to mimo że stara ustawa już nie obowiązuje to ma ona zastosowanie do tego stosunku prawnego. Tutaj są przyjmowane dwa rozwiązania: od chwili wejścia w życie ustawy nowej należy do tych skutków prawnych stosować nową ustawę - zasada bezpośredniego działania nowej ustawy. Druga możliwość to: mimo wejścia w życie nowej ustawy należy do nich stosować ustawę dawną - zasada dalszego działania starej ustawy.

Klauzule generalne

Klauzule generalne art. 5. „nie można czynić ze swego prawa użytku który byłby sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa”. Jest tu taki zwrot o charakterze nieostrym którego ustawa nie wyjaśnia: „nie można czynić użytku który byłby sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa”. A więc nauka prawa na podst. przepisów zawartych w tym kodeksie a nawet pozakodeksowych dopiero musi wypracować pogląd co to są te społeczno - gospodarcze przeznaczenie prawa?. Co do klauzul generalny to trzeba powiedzieć że zajmują one szczególną rolę w PC. Nie wszystko da się tak dokładnie przepisami prawnymi unormować i dlatego czasami są potrzebne w prawie takie pojęcia jak klauzule generalne które pozwolą na sprawiedliwe uregulowanie stosunków prawnych. Np. jest zawarta umowa najmu. Zawarta była na czas określony. Obowiązkiem najemcy po zakończeniu tego czasu jest wydać przedmiot najmu (mieszkanie). Ale najemca nie wydaje tego mieszkania. Wynajmujący składa pozew do sądu o zobowiązanie do wydania czyli straszy najemcę komornikiem. Ale w procesie o wydanie rzeczy najemca broni się w ten sposób że: ja muszę wydać ale ja jestem obłożnie chory i nie mam możliwości w tej chwili wynajęcia sobie innego mieszkania a nie mam gdzie pójść mieszkać. I to jest właśnie powołanie się na nadużycie prawa właśnie na tę klauzulę generalną że żądanie wynajmującego normalnie rzecz biorąc to jest uprawnione jak najbardziej. Ale tutaj jest ta szczególna sytuacja że był chory, nie był w stanie załatwić sobie innego lokum i ma dowody że był obłożnie chory. I tutaj jest nadużycie prawa „niezgodnie z zasadami współżycia społecznego postępuje ten powód domagając się w tak trudnej sytuacji wydania lokalu dzisiaj.”

Klauzula generalna jest to przepis prawny który przez użycie ogólnych pojęć podlegających ocenie organu stosującego prawo ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa. Są to pojęcia niedookreślone których treści nie znajdzie się w innych przepisach tylko w ogólnych zasadach sprawiedliwości, etyki. Gdyby nie było tej elastyczności i tego art. 5 KC to wtedy sąd musiałby nakazać wydanie w naszym przykładzie mieszkania. Czyli w niektórych przypadkach można postąpić inaczej aniżeli wynika to z zasady. W KC istotną rolę odgrywają następujące klauzule: „zasady współżycia społecznego” - w wielu przepisach prawnych jest mowa o tych zasadach np. art. 58 § 2, art. 5, art. 6, art. 65, art. 93, art. 94, art. 140, art. 233, druga klauzula to: „społeczno - gospodarcze przeznaczenie prawa” ( art. 140, 354), np. art. 140 w takim przypadku gdy oceniamy konkretny stosunek prawny musimy zastanowić się czy jakieś zasady społeczno - gospodarczego przeznaczenia prawa tutaj obowiązują i czy są naruszone przez działanie określonej osoby np. weźmy grunt rolny. Jest osoba która ma grunt rolny, to skoro z odpowiednich przepisów i KC gdzie zawarta jest def gospodarstwa rolnego, i z przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami i z przepisów ustawy o planowaniu przestrzennym wynika skoro to jest grunt rolny i wpisany jest w ewidencji gruntów prowadzonej przez odpowiedni organ to wolno korzystać z tego gruntu ale tylko o charakterze rolniczym. Nie można wybudować fabryki na tym gruncie. Trzecia klauzula generalna: „niegodziwość celu świadczenia” ( art. 412 KC ). Powiedzmy że złodziej ukradł rzecz jakąś i sprzedał ją paserowi i uzyskał złodziej zapłatę za tę rzecz. Oczywiście sprzedaż rzeczy kradzionej jest niegodziwa i karze będzie podlegał paser ale przepadkowi ulegnie cena zapłacona za świadczenie niegodziwe. Złodziej powinien wydać te otrzymaną zapłatę skarbowi państwa. W przepisach wstępnych KC jest jeszcze mowa o „ciężarze dowodu” jest to bardzo ważny przepis można powiedzieć że ma on charakter proceduralny a nie prawno - materialny, że może nie powinien być zamieszczony w KC a w KPC dlatego że w zasadzie dotyczy w zasadzie postępowania a nie uprawnień. Przepis mówi że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie która z tego faktu wywodzi skutki prawne. Sądy bardzo powszechnie stosują ten przepis, tak samo organy administracji państwowej i samorządowej też stosują ten przepis. Kto twierdzi że jakiś fakt zaistniał i z tego faktu jakieś korzyści chce wyciągnąć, a jest spór czy ten fakt rzeczywiście zaistniał czy też nie no to ten który twierdzi musi udowodnić że taki stan faktyczny zaistniał. Czasem jest tak że ktoś wie że dane zdarzenie miało miejsce i z tego zdarzenia należy mu się naprawa szkody ale nie ma dowodów że akurat ten jest odpowiedzialny za tę szkodę. Taka jest zasada jeżeli zaprzecza druga strona stosunku prawnego no to trzeba udowodnić swoje twierdzenie ( art. 6 KC ). Art. 7 - dobra wiara - jest to usprawiedliwione okolicznościami przekonanie danej osoby że jest określony stan faktyczny.

Osoby

Art. 8 KC. Osoby można podzielić na osoby fizyczne i osoby prawne. Osoby prawne to są pewne jednostki organizacyjne którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną. Mówiąc o osobach fizycznych i prawnych trzeba przywołać dwa pojęcia jak „zdolność prawna” i „zdolność do czynności prawnej”. Zdolność prawna - to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków, że ktoś może mieć jakieś uprawnienia bądź może mieć jakieś zobowiązania w danym stosunku prawnym łączącym go z inną osobą lub osobami. Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Nawet nasti turus czyli poczęty a jeszcze nie narodzony ma zdolność prawną. W razie urodzenia się dziecka domniemywa się że przyszło ono na świat żywe. PC zawiera szereg domniemań. Domniemanie zastępuje konieczność dowodzenia ( można wiązać z art. 6 ). Bo swoje domniemanie, że istnieje określony stan faktyczny można obalić ale wtedy ciężar dowodu jest przeniesiony na osobę przeciwną. Art. 10 mówi że pełnoletnim jest kto ukończył lat 18. jeżeli chodzi o osoby fizyczne to jest podział na osoby pełnoletnie i osoby niepełnoletnie. To jest związane z zdolnością do czynności prawnej. Z brzmienia tego pojęcia już można wywnioskować że chodzi tutaj o pewne czynności które mają charakter prawny. Czynności prawne to są czynności które zmieniają sytuację prawną danej osoby. Nie każda osoba może dokonywać czynności prawnych. Przepisy prawne mówią że os. fizyczna może mieć pełną zdolność do czynności prawnej, może mieć ograniczoną zdolność do czynności prawnej albo może w ogóle nie mieć zdolności do czynności prawnej. Pełną zdolność mają osoby dorosłe pod warunkiem że nie zostały ubezwłasnowolnione. A ubezwłasnowolnienie tj. odjęcie zdolności do czynności prawnych. Albo zupełne albo częściowe. Jeżeli kobieta która ma 16 lat za zgodą sądu opiekuńczego zawarła związek małżeński to uzyskuje pełną zdolność i nie traci jej w razie unieważnienia małżeństwa. Do 13 roku życia dzieci nie mają zdolności do czynności prawnej i w związku z tym nie mogą skutecznie składać oświadczeń woli. Osoby które ukończyły lat 13 mają ograniczoną zdolność albo osoby które zostały ubezwłasnowolnione. Oczywiście osoba która 18 lat nie ukończyła a ukończyła lat 13 może być całkowicie ubezwłasnowolniona. Jakie są przesłanki ubezwłasnowolnienia?. Art. 13 os która ukończyła lat 13 może być ubezwłasnowolniona całkowicie jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych a w szczególności pijaństwa, narkomanii nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem tzn. podejmować decyzji i składać oświadczenia woli. Jeżeli ktoś jest chory psychicznie i ma np. zegarek który jest wart 200PLN a odda go za butelkę piwa to jest to rozporządzanie majątkiem ze szkodą dla siebie bo świadczenia są niewspółmierne. W polskim prawie jest zasada ekwaliwentności świadczeń - że jedno świadczenie powinno odpowiadać drugiemu świadczeniu jeśli chodzi o wartość. I jeżeli osoba ta była ubezwłasnowolniona to czynność ta jest nieważna a jeżeli nie była ubezwłasnowolniona to jest kwestia błędu w oświadczeniu woli. Tylko osoby bliskie i prokurator może wnieść wniosek do sądu o ubezwłasnowolnienie. Art. 14 KC który mówi że czynność prawna dokonana przez osobę która nie ma zdolności do czynności prawnej jest nieważna i chodzi tu o bezwzględną nieważność czynności prawnej. Charakteryzuje się ona tym że każdy kto ma w tym interes sprawy może się powołać na bezwzględną nieważność czynności prawnej, że w razie sporu rozpatrywanego przez sąd czy inny organ to aby sąd powziął wiadomość o tej nieważności nie musi czekać na wniosek, na zarzut jakiejś strony tylko sam uwzględnia czyli z urzędu czyli z własnej inicjatywy uwzględnia tę bezwzględną nieważność. Ona jest od samego początku nieważna, a nie od momentu kiedy ktoś się dowiedział o przesłankach nieważności. Ale jest pewien wyjątek i jest on podany w § 2 art. 14 który stanowi że jednakże gdy osoba nie zdolna do czynności prawnej zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby nie zdolnej do czynności prawnej. Gdyby istniał tylko przepis § 1 a nie istniał przepis § 2 to życie ludzkie byłoby bardzo utrudnione. Jeżeli osoba pełnoletnia jest całkowicie ubezwłasnowolniona to wtedy sąd okręgowy który prowadził sprawę o ubezwłasnowolnienie ma obowiązek z urzędu przekazać odpis tego postanowienia właściwemu sądowi opiekuńczemu czyli sądowi rejonowemu wydziałowi rodzinnemu i nieletnich. A sąd opiekuńczy musi wtedy ustanowić opiekuna dla takiej osoby. Bo jeżeli osoba fizyczna nie ma zdolności do czynności prawnej to wtedy ktoś za nią musi składać oświadczenia woli. Jeżeli chodzi o dziecko które nie ma 18 roku życia to wtedy opiekunami są rodzice. A gdyby rodziców nie było to wtedy sąd musi ustanowić opiekuna. Przy częściowym ubezwłasnowolnieniu osoby dorosłej sąd opiekuńczy ma obowiązek ustanowić kuratora dla takiej osoby i ma obowiązek wyznaczyć zakres obowiązków tego kuratora bo kurator jest w zasadzie takim doradcą dla osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, ale taka osoba ma uprawnienie w pewnym zakresie do składania oświadczeń woli a w pozostałym zakresie ten kurator. Art. 17 ( np. dziecko które ma 13 lat ma swój rower. I dziecko np. sprzedaje ten rower koledze a więc rozporządza swoim prawem. A więc jest pytanie czy ta umowa sprzedaży jest ważna czy nie? Jeżeli jest to jakaś drobna rzecz to wtedy ma prawo rozporządzać a jeżeli jest to jakaś rzecz większa to wymaga to potwierdzenia przez rodziców.). jest też taki przypadek że osoba ograniczona do czynności prawnych może sama potwierdzić tą umowę po uzyskaniu pełnej zdolności do czynności prawnej. Art. 19 który mówi że jeżeli osoba ograniczona dokonała sam jednostronnej czynności prawnej do której ustawa wymaga zgody przedstawiciela ustawowego jest nieważna.

Ochrona dóbr osobistych

Wszystkie dobra osobiste podlegają ochronie. Ochrona może polegać na różnych zachowaniach, na różnych uprawnieniach. Jeżeli ktoś naruszył dobra osobiste poprzez np. pomówienie innej osoby o jakieś postępowanie które jest postępowaniem nagannym w odbiorze społecznym. Jeżeli ta osoba czyje się pokrzywdzona przez to pomówienie to ma prawo domagać się np. przeproszenia w środowisku w którym został pomówiony. Art. 23, 24 należy wiązać z art. 448 który zawarty jest w dziale czynów niedozwolonych ale najczęściej pomówienie czy naruszenie dóbr osobistych jest czynem niedozwolonym i w związku z tym przepis ten mówi że istnieje możliwość żądania zadość uczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Prokura

Przez prokurę należy rozumieć pełnomocnictwo o bardzo szerokim zakresie. Z tym że zmiana polega na tym że w tamtym systemie prawnym który obowiązywał do 23. 09.2003r dlatego że przepisy kodeksu spółek handlowych które uchyliły kodeks handlowy jeszcze pozostawiły w mocy prokurę uregulowaną w kodeksie handlowym do czasu uregulowania w odrębnej ustawie i to się stało z dniem 23.09.2003r. także prokura w tej chwili uregulowana jest w KC, ona już dotyczy nie tylko spółek handlowych ( bo wtedy regulacja znajdowała się w KH w związku z tym ona dotyczyła tylko spółek handlowych a więc prokura była pełnomocnictwem którego mogły udzielić osoby fizyczne i spółki prawa handlowego ), a teraz prokura ma szerszy zasięg dlatego że każdy przedsiębiorca może udzielić prokury. Prokura może być oddziałowa według nowych przepisów. Oddziałowa istnieje wtedy jeżeli jakiś zakład główny ma swoje oddziały. Z tym że zakres uprawnień takiego prokurenta ogranicza się tylko do spraw załatwianych w danym oddziale. Prokura może być jednoosobowa bądź łączna. Jednoosobowa tzn. prokurentów jednoosobowych może być ustanowionych więcej ale jednoosobowa polega na tym że dana osoba która jest prokurentem może samodzielnie składać oświadczenia woli ze skutkiem dla swego mocodawcy. A prokura łączna polega na tym że dwaj lub większa ilość prokurentów łącznie jedynie mogą złożyć oświadczenie woli które będzie uznawane za oświadczenie woli składane na rzecz danego przedsiębiorcy. Jeśli chodzi o przyjmowanie oświadczeń składanych danemu przedsiębiorcy przez osoby trzecie w kontaktach z tym przedsiębiorcą to mimo że prokura ma charakter łączny to może jednak jednoosobowo tę prokurę przyjąć takie oświadczenie woli. Także należy odróżnić składanie oświadczeń woli przez prokurenta ze skutkiem dla swego mocodawcy i przyjmowanie. Tam gdzie prokura łączna tam składanie przez łącznie zależnie od treści prokury, a przyjmowanie zawsze jest skuteczne także przez jednego z prokurentów. To są zasadnicze kwestie dotyczące prokury.

Przedstawicielstwa

Mamy dwa rodzaje przedstawicielstwa. Przedstawicielstwo ustawowe i pełnomocnictwo. Kryterium rozróżnienia tych dwóch rodzajów przedstawicielstwa jest to z czego wynika umocowanie przedstawiciela do działania ze skutkiem na rzecz osoby trzeciej. Tutaj sama wskazuje że skoro jest to przedstawicielstwo ustawowe to umocowanie do działania wypływa z ustawy a więc istnieje tylko wtedy jeżeli przepis ustawy tak stanowi m.in. KRiO art. 98 stanowi że rodzice są przedstawicielami ustawowymi swoich dzieci. Przypadków takich gdzie ustawa wskazuje że poszczególne osoby wymienione rodzajowo a nie z imienia czy nazwiska jest więcej m.in. w KRiO w sprawach dotyczących ustanowienia opieki, ustanowienia kurateli także i w KPC art. 143 mówi o tym że jeżeli pozwany znany z imienia i nazwiska jeśli chodzi o osobę fizyczną a nie znany z miejsca zamieszkania to na wniosek powoda sąd może ustanowić kuratora. A kurator też jest przedstawicielem ustawowym. A pozostałe przypadki to są pełnomocnictwa. Tutaj umocowanie wynika z oświadczenia woli mocodawcy. Z tym że jeżeli chodzi o pełnomocnictwo to mamy trzy rodzaje: 1) pełnomocnictwo ogólne - tu przepis wymaga dla ważności takiego pełnomocnictwa aby było udzielone w formie pisemnej pod rygorem nieważności co oznacza że jeżeli ta forma pisemna nie jest zachowana to takie pełnomocnictwo nie jest ważne, nie jest skutecznie udzielone. 2) drugi rodzaj tj. pełnomocnictwo rodzajowe czyli do poszczególnych czynności prawnych. Pełnomocnictwo szczególne do konkretnie wskazanej w pełnomocnictwie czynności prawnej upoważnia organ. Jeśli chodzi o pełnomocnictwo ogólne to ono upoważnia do dokonywania czynności z zakresu zwykłego zarządu sprawami mocodawcy. Oczywiście żadna ustawa ani KRiO choć posługuje się pojęciem takim jak zwykły zarząd jednak żadna z tych ustaw nie wyjaśnia co to znaczy zwykły zarząd. Zawsze trzeba oceniać konkretny przypadek i dojść do wniosku czy dana czynność już przekracza zwykły zarząd czy też nie przekracza. Zwykły zarząd tak ogólnie mówiąc odnosi się do czynności typowych, powtarzalnych a nie do czynności rozporządzających o większym znaczeniu. Trzeba jednak pamiętać że jeżeli czynność prawna wymaga dla swojej ważności zachowania formy notarialnej czy innej formy szczególnej to wtedy i pełnomocnictwo powinno być udzielone w tej samej formie np. art. 158 KC mówi że dla przeniesienia własności nieruchomości konieczne jest złożenie oświadczenie woli w formie notarialnej, i w związku z tym pełnomocnictwo też wymagane jest w formie notarialnej bo inaczej czynność prawna pełnomocnika nie byłaby ważna z uwagi na niezachowanie tej formy. Mówiąc o pełnomocnictwie trzeba zwrócić uwagę na art. 97 KC. W tym artykule chodzi o to że często klientów przyjmują pracownicy zatrudnieni w danym przedsiębiorstwie a przecież art. 38 KC mówi że osoby prawne składają oświadczenia woli w ten sposób że zarząd osoby prawnej składa oświadczenia woli. A przecież w życiu codziennym nie zawsze członkowie zarządu składają oświadczenie woli.

Przedawnienie roszczeń

Przedawnienie roszczeń należy kojarzyć ten termin z upływem czasu. Jakie roszczenia ulegają przedawnieniu? Roszczenie jest to jedna z postaci praw podmiotowych. Roszczenie tj. żądanie skierowane przez wierzyciela przeciwko dłużnikowi do spełnienia jakiegoś określonego świadczenia. KC stanowi w art. 117 § 1 że tylko roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu a więc roszczenia niemajątkowe nie ulegają przedawnieniu. Roszczenia majątkowe z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych a więc przepisy szczególne mogą przewidywać że niektóre roszczenia majątkowe jednak nie będą ulegały przedawnieniu. Zasadą jest że roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu ale przepisy szczególne mogą stanowić że niektóre roszczenia majątkowe nie ulegają przedawnieniu. Przedawnienie polega na tym że po upływie pewnego okresu czasu określonego w ustawie dłużnik może powiedzieć wierzycielowi że uchyla się do spełnienia świadczenia majątkowego z uwagi na to że upłyną ten okres czasu określony w ustawie. Jaki jest sens tych uregulowań? Tutaj chodzi o pełność prawną obrotu gospodarczego czy cywilno - prawnego. Jeżeli np. z tytułu czynu niedozwolonego dłużnik powinien zapłacić wierzycielowi czyli poszkodowanemu zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę i wierzyciel wie kto wyrządził mu szkodę i kiedy i mimo to nie domagał się przez trzy lata od tego dłużnika zapłaty zadośćuczynienia pieniężnego za doznane krzywdy to ustawodawca tutaj jakby powiedział w ten sposób: były trzy lata na dochodzenie roszczeń, nie skorzystałeś z tej możliwości w ciągu trzech lat to sąd przyznał dłużnikowi prawo do uchylenia się od spełnienia świadczenia. Z tym że nie wystarczy sam upływ czasu ale jeszcze jest potrzebne oświadczenie dłużnika że on korzysta z przedawnienia roszczeń. Sam upływ czasu nic nie daje, bo przecież to że czas pewien upłyną wymagany przez ustawę nie znaczy przecież że zobowiązanie wygasa, bo wygaśnięcie polegałoby na tym że zobowiązanie powstaje z pewnym momentem, trwa, wygasa. A tutaj mamy do czynienia z sytuacją że zobowiązanie pewne powstało np. tytułu czynu niedozwolonego i ono cały czas istnieje ale jednocześnie biegnie ten okres przedawnienia roszczenia, upłynął powiedzmy okres określony w art. 442 KC ale zobowiązanie dalej istnieje. Okres przedawnienia minął ale zobowiązanie dalej istnieje tylko tyle że przepis mówi „ wierzyciel może powiedzieć że uchyla się od spełnienia tego świadczenia z uwagi na to że nastąpiło przedawnienie tego roszczenia”, i to zobowiązanie dłużnika ma charakter zobowiązania niezupełnego, czyli takie które istnieje ale nie korzysta z prawnej ochrony. Np. powiedzmy że nastąpił okres przedawnienia roszczeń a mimo to wierzyciel wystąpił do sądu przeciwko dłużnikowi o zapłatę kwoty pieniężnej z tytułu tego czynu zabronionego. I jeżeli po tych trzech latach od daty wymagalności roszczenia czyli od daty gdy wierzyciel już wie kto mu tę szkodę wyrządził i na czym ta szkoda polega. Jeżeli dłużnik nic nie powie przed np. przed sądem to wtedy sąd zasądzi świadczenie. A jeżeli dłużnik powie że korzysta z zarzutu przedawnienia i domaga się oddalenia powódctwa dlatego że minął ten okres przedawnienia to wtedy sąd powódctwo oddali. Ważne jest tu oświadczenie dłużnika że korzysta on z zarzutu przedawnienia. Istota przedawnienia polega na tym że mija czas określony w ustawie a dłużnik składa zarzut przedawnienia roszczenia mówiąc inaczej poświadcza że uchyla się od spełnienia świadczenia majątkowego z uwagi na to że upłynął czas określony w ustawie. Termin przedawnienia liczy się od daty wymagalności roszczenia. W każdym przypadku trzeba ustalać indywidualnie jaka jest ta data wymagalności roszczenia. Trzymając się przykładu z czynu niedozwolonego art. 442 § 1 KC to powiemy że z czynu niedozwolonego datą wymagalności roszczenia jest dzień w którym poszkodowany wie zarówno o osobie która mu tę szkodę wyrządziła jak też o samej szkodzie. Inny przykład: jeżeli pożyczkodawca pożyczył komuś pieniądze a więc strony zawarły umowę pożyczki określoną w KC i w umowie pożyczki strony określiły że pożyczkobiorca powinien zwrócić pożyczkę do dnia 31.12. 2002r. A więc roszczenie będzie wymagalne w dniu 31.12. 2002r. Bo to jest ten dzień w którym najpóźniej dłużnik powinien spełnić swoje świadczenie czyli inaczej mówiąc powinien zwrócić pożyczkę. A od dnia 01.012003r zaczyna biec okres przedawnienia roszczenia. Art. 111 mówi że jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej to termin przedawnienia wynosi lat 10. A dla roszeń oświadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczych 3 lata. Czyli można powiedzieć tak że normalne terminy przedawnienia tj. 10 lat, ale wiele przepisów mówią o tym że termin ten może wynosić mniej. A więc tutaj mówi się że 3 lata dla roszczeń okresowych, 3 lata ze stosunków gospodarczych. Stosunki gospodarcze - chodzi tu o taki przypadek kiedy zarówno po jednej stronie jak i po drugiej stronie stosunku prawnego będą podmioty gospodarcze ale mało tego jeszcze zobowiązanie to będzie wynikało z prowadzonej przez te podmioty działalności gospodarczej. Jeżeli jest np. jakiś przedsiębiorca i z drugiej strony też jakiś przedsiębiorca i są w stosunkach gospodarczych, zawarli jakąś umowę np. dostawy, ale jeden przedsiębiorca drugiemu wybił szyby to wtedy powiemy że wprawdzie są to podmioty gospodarcze nie mniej jednak roszczenie nie ma związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Wybicie szyb nie ma związku z działalnością gospodarczą. Roszczenia okresowe - to są roszczenia o świadczenia które powinny być spełniane cyklicznie, okresowo np. żądanie zapłaty odsetek, zapłata czynszu najmu. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną tzn. że strony nie mogą się umówić że my przyjmiemy dłuższy okres przedawnienia roszczeń albo przyjmiemy dla naszego stosunku prawnego krótszy okres przedawnienia roszczeń. Gdyby takie porozumienie byłoby zawarte między stronami to ono byłoby nieważne z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa czyli art. 119 KC i w związku z tym z mocy art. 58 § 1 KC taka czynność prawna byłaby nieważna bo art. 58 mówi że czynność prawna sprzeczna z ustawą jest nieważna. Z przedawnieniem roszczeń wiążą się dwie kwestie: przerwanie biegu przedawnienia i zawieszenie biegu przedawnienia. Przerwani biegu przedawnienia polega na tym że okres biegnie, a gdy zostaje przerwany to wówczas musi zaczynać bieg od początku. Natomiast zawieszenie biegu przedawnienia polega na tym że okres przedawnienia biegnie a z uwagi na pewne zdarzenia prawne jest wyłączony pewien okres tego biegu przedawnienia i kiedy skończy się ta przeszkoda do biegu przedawnienia to wtedy znowu zaczyna biec okres przedawnienia. Jeśli chodzi o przerwanie biegu przedawnienia to art. 123 reguluje ten termin. Odnosząc się do tego art. 123 można podać przykład: dłużnik nie spełnił świadczenia pieniężnego. Wierzyciel wytoczył powódctwo przeciwko dłużnikowi i uzyskał wyrok zasądzający 50 tyś zł. Wierzyciel złożył wniosek do komornika o spełnienie tego świadczenia ( wyegzekwowanie tego świadczenia od dłużnika ). 01.02.2000r taki wniosek do komornika został złożony a więc jest to ten dzień w którym bieg przedawnienia został przerwany bo art. 123 pkt 1 mówi że czynność prawna przedsięwzięta m.in. w celu wyegzekwowania roszczenia przerywa bieg przedawnienia. Skoro został ten bieg przerwany, komornik podjął jakieś czynności a okazuje się że dłużnik nie ma żadnego majątku, no więc komornik umorzył postępowanie w dniu 30.03.2000r. skoro umorzył to od następnego dnia biegnie już okres przedawnienia. Jeżeli chodzi o roszczenia zasądzone przez sąd ( 10 lat ) i gdyby w ciągu tych 10 lat wierzyciel nie dochodził od dłużnika poprzez komornika spełnienia świadczenia to wtedy po 10 latach dłużnik mógłby powiedzieć: że nie był ścigany przez 10 lat i teraz uchyla się od spełnienia świadczenia z uwagi na przedawnienie tego roszczenia. Ale może być taka sytuacja: że dłużnik mógł nie mieć majątku w tym dniu 30.03.2000r ale za rok ten majątek już ma. A jeśli nawet nie ma to ten wierzyciel może za rok lub pięć lat a nawet na dzień przed upływem 10 lat złożyć wniosek do komornika i złożenie takiego wniosku znowu przerywa okres przedawnienia. I w ten sposób można ścigać tego dłużnika zawsze. A jeżeli dłużnik umrze jeśli chodzi o osoby fizyczne to długi podlegają dziedziczeniu. Bo dziedziczeniu podlegają prawa majątkowe ale także i zobowiązania. A więc można ścigać spadkobierców tego dłużnika.

Jeżeli ktoś wnosi pozew do sądu o zasądzenie jakiegoś świadczenia od dłużnika to z momentem wniesienia pozwu ulega przerwanie biegu przedawnienia. I ten okres nie biegnie przez czas trwania procesu a zaczyna biec znowu na nowo z chwilą uprawomocnienia się wyroku zasądzającego świadczenie od dłużnika. I teraz skoro mamy już wyrok to wierzyciel ma 10 lat na to aby zwrócił się do komornika o wyegzekwowanie tego świadczenia pod przymusem. Jeżeli w ciągu 10 lat nie zwróci się do komornika to wtedy dłużnik może uchylić się od spełnienia takiego świadczenia. A gdyby po 10 latach dłużnik spełnił to świadczenie to wtedy wierzyciel nie będzie mógł domagać się zgodnie z art. 411 KC zwrotu tego świadczenia od wierzyciela. Dlatego że to zobowiązanie istnieje nadal tylko tyle że nie korzysta z prawnej ochrony. Podobnie z tymi roszczeniami które jeszcze nie przeszły tej drogi poprzez sąd i komornika. Sytuacja jest taka że minął okres przedawnienia i zobowiązanie istnieje nadal, jeżeli spełnił świadczenie dłużnik to powiemy że postąpił zgodnie ze stosunkiem zobowiązaniowym a więc zgodnie ze swoim zobowiązaniem. Bo to że minął okres przedawnienia to nie znaczy że w sposób absolutny nie musi spełnić świadczenia. To oznacza tylko tyle że jeżeli dłużnik podniesie zarzut że korzysta z okresu przedawnienia to wtedy sąd nie udzieli temu wierzycielowi prawnej ochrony a więc nie będzie mógł zasądzić tego świadczenia. W art. 123 § 1 pkt 1 są różne sytuacje, a więc: wniesienie sprawy do sądu o spełnienie świadczenia - przerywa przedawnienie. Inna sytuacja to: jeszcze nie wnosi o zasądzenie świadczenia ale może zgodnie z przepisami KPC wnieść wniosek o zabezpieczenie swojego roszczenia, i jeżeli sąd zabezpieczy to wtedy ten moment wniesienia wniosku o zabezpieczenie też przerwie. Z tym że przepisy KPC mówią że w ciągu dwóch tygodni powinien wytoczyć powódctwo o świadczenie, bo jeżeli nie wytoczy to takie zabezpieczenie upada. Tak samo i przed sądem polubownym jeżeli strony np. w umowie uczyniły zapis na sąd polubowny tzn. postanowiły że sprawy sporne ewentualnie jeżeli będą między nimi to będzie rozpatrywał konkretnie wskazany sąd polubowny. Jeżeli chodzi o przerwanie biegu przedawnienia to art. 121 mówi że bieg przedawnienia nie rozpoczyna się a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom przez czas trwania władzy rodzicielskiej, do roszczeń które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnej. Jeśli chodzi o zawieszenie biegu przedawnienia roszczenia to mogą być dwie sytuacje: długo nie może rozpocząć się bieg przedawnienia roszczenia z uwagi na to że zachodzi jeden z tych warunków określonych w art. 121 KC, albo już się rozpoczął i biegł ale jeszcze się nie zakończył bieg przedawnienia roszczenia a tu nagle powstało takie zdarzenie które wywołuje zawieszenie biegu przedawnienia. Trwa to zawieszenie i kiedy ustaną przyczyny zawieszenia to dalej bieg się toczy. Po każdym przerwaniu biegu przedawnienia biegnie ono na nowo. Jednakże w razie przerwania przedawnienia przez czynność postępowania przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo dopóki postępowanie nie zostanie zakończone. Dopóki postępowanie trwa to ten okres nie biegnie bo przerywa się z momentem złożenia pozwu do odpowiedniego organu uprawnionego do rozstrzygnięcia sporu. Postępowanie przed sądem kończy się dopiero wtedy gdy orzeczenie sądu się uprawomocni a więc gdy już nie przysługuje żaden zwyczajny środek odwoławczy od takiego orzeczenia.

Własność i inne prawa rzeczowe

Prawo rzeczowe to jest dział prawa cywilnego regulujący prawne formy korzystania z rzeczy. Z rzeczy można korzystać w różny sposób, ale chodzi o to aby korzystać zgodnie z prawem. Zasadniczy zbiór przepisów prawa z zakresu prawa rzeczowego zawarty jest w księdze II. Ale nie są to jedyne przepisy regulujące prawne formy korzystania z rzeczy, dlatego że jest jeszcze ustawa np. prawo spółdzielcze które reguluje prawne formy korzystania z rzeczy czy ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych w których się mówi że istnieje własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu. Ale i w księdze III KC też mówi się o korzystaniu z rzeczy na zasadzie stosunków obligacyjnych kiedy strony zawierają umowę najmu ( przedmiotem najmu jest rzecz określona w umowie ). Jest to więc też sposób korzystania z rzeczy tylko tyle że źródłem uprawnienia do korzystania z tych rzeczy jest umowa. Jest jeszcze ustawa z 1994r o własności lokali która mówi co to jest lokal mieszkalny czy użytkowy i reguluje kwestie korzystania z lokalu. Także ustawa o księgach wieczystych i hipotece z 1982r reguluje hipotekę a hipoteka też dotyczy rzeczy i wskazuje na ograniczenia w możliwości korzystania z rzeczy. Kiedy mówimy o korzystaniu to będziemy odnosić do takiego wzorca dotyczącego własności rzeczy. Bo własność to jest najszersze prawo rzeczowe a więc najwięcej uprawnień przysługuje względem rzeczy właścicielowi a jeśli chodzi o inne prawa rzeczowe to zawsze będą to polegały na tym że ich uprawnień do rzeczy będzie mniej. Jeśli chodzi o prawo rzeczowe to można rozpatrywać to pojęcie prawo rzeczowe z dwóch punktów widzenia. Mianowicie w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. W znaczeniu przedmiotowym to zespół przepisów prawa cywilnego normujących powstanie, treść, zmiany i ustanie prawa do własności oraz inne formy korzystania z rzeczy. Natomiast w znaczeniu podmiotowym to jest prawo o charakterze bezwzględnym które dotyczy rzeczy. Prawo podmiotowe jest to wolność postępowania w określony sposób wynikający z prawa w znaczeniu przedmiotowym.

Już samego tytułu tego rozdziału wynika że prawa rzeczowe mogą być różne. A jedną z postaci tych praw rzeczowych jest własność. Czyli jest własność jako prawo rzeczowe i są jeszcze inne prawa rzeczowe. Własność jest zarówno kategorią prawną dlatego że istnieje prawo podmiotowe danej osoby czy danych osób do danej rzeczy, jak też jest kategorią ekonomiczną dlatego że odnosi się do rożnych form władania rzeczą i do ogółu praw majątkowych w znaczeniu mienia czyli art. 44 jest związany z pojęciem własności. Trzeba powiedzieć że ani ustawa ani nauka prawa nie sformułowały definicji własności w sensie pozytywnym która by mówiła że własność polega na tym i na tym. Mówi się raczej o tzw. negatywnej definicji prawa własności bo wynika ona z art. 140 KC. Należy konstruować tę definicję mając na uwadze zakres uprawnień właściciela do danej rzeczy która jest przedmiotem własności. Ogólnie można powiedzieć że właściciel może z rzeczą zrobić wszystko oprócz tego co wyraźnie jest zabronione przez przepisy prawa. I w tym się właśnie kryje sens negatywnej definicji prawa własności że właściciel może zrobić z rzeczą wszystko oprócz tego co jest wyraźnie przez ustawę zabronione. Dlatego że zgodnie z konstytucją istnieje wolność osobista człowieka, istnieje ochrona własności i to prawo może być ograniczone jedynie przez ustawy i tylko wtedy jeżeli istnieje jakiś ważny interes który przemawia za tym ograniczeniem. W art. 140 należy zwrócić uwagę na słowo „w szczególności”, użycie takiego zwrotu w każdym przepisie ustawy zawsze będzie oznaczać że nie chodzi o wyczerpujące wyliczenie w tym przypadku pewnych uprawnień właściciela rzeczy a tylko wyliczenie przykładowe tzn. że w tym przypadku jeszcze inne uprawnienia mogą istnieć właściciela względem rzeczy. W prawie rzymskim mówiło się że właściciel ma pięć rodzajów uprawnień względem rzeczy stanowiącej jego własność czyli: prawo posiadania, używania, do pobierania pożytku, do rozporządzania, do korzystania. Prawo własności jest najszerszym prawem rzeczowym. Dlatego że właścicielowi przysługuje najwięcej uprawnień względem rzeczy. Bo każda inna osoba wprawdzie może korzystać z rzeczy stanowiącej własność danej osoby. Ale zakres uprawnień tej osoby trzeciej zawsze będzie mniejszy od zakresu uprawnień właściciela. Wprawdzie z tej negatywnej definicji prawa własności wynika że właściciel może z rzeczą robić wszystko ale oczywiście
z zastrzeżeniem takim że jeśli ustawy nie zabraniają a więc w granicach takich które wyznaczają ustawy. Jakkolwiek jest to najszersze prawo rzeczowe to jednak nie jest to nieograniczone prawo rzeczowe. Otóż z treści art. 140 wynika że pewne ograniczenia istnieją. Bo przepis mówi „w granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego”. Te zasady nie są skatalogowane, skodyfikowane ale one istnieją i w związku z tym też mogą ograniczać prawo własności. Z rzeczy można korzystać zgodnie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tej rzeczy. Np. rolnik ma grunt rolny. Ten grunt jest zapisany w planie zagospodarowania przestrzennego jako grunt rolny. To skoro tak to trzeba powiedzieć że ten rolnik nie może dowolnie z tego gruntu korzystać. Może go wykorzystywać tylko rolniczo. Nie może otworzyć od tak np. kopalni piasku. I to jest właśnie ograniczenie i wynika ono z tych przepisów i przepisów szczególnych. Jednakże na tym gruncie można zbudować budynki gospodarcze. Ograniczenia prawa własności wynikają z: przepisów ustaw np. art. 142, 144,231, zasad współżycia społecznego art. 140, społeczno - gospodarczego przeznaczenia danej własności. Podmiotem prawa własności może być osoba fizyczna jak i osoba prawna. A przedmiotem prawa własności są rzeczy (nieruchomości, ruchomości). Są trzy rodzaje nieruchomości: gruntowe, budynkowe, lokalowe. Granice przestrzenne prawa własności odnosić się mogą tylko do nieruchomości a nie ruchomości. Jeżeli rzeczą jest nieruchomość gruntowa to jest pytanie jak głęboko można kopać na własnej ziemi?. Jak wysoko mogę budować?. Art. 143 KC mówi że w granicach określonych przez społeczno - gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią. Przepis ten nie uchybia przepisom regulującym prawa do gruntu. Jeśli chodzi o granice przestrzenne trzeba jeszcze zwrócić uwagę na takie pojęcie jak immisje. Są to oddziaływania płynące z gruntów sąsiednich na dany grunt. Te oddziaływania mogą mieć różną postać np. ktoś mieszka na działce budowlanej a na sąsiedniej działce ktoś prowadzi jakąś działalność gospodarczą strasznie uciążliwą dla tego mieszkańca ( wyziewy chemiczne, hałas), to właściciel tej działki ma roszczenie do swojego sąsiada o zaniechanie takiego szkodliwego zaniechania. Jeśli ten dobrowolnie nie zaniecha to wtedy można domagać się ochrony przez sąd. Albo np. jest problem budowania budynku. Jak daleko od granicy? Te zagadnienia reguluje prawo budowlane. Ale jest to problem immisji. Może być też problem sadzenia drzew. Np. jeśli sąsiad posadzi wysokie drzewa bezpośrednio naprzeciw okien drugiego sąsiada i zasłoni mu dochodzenie światła do mieszkania. Można domagać się wtedy wysadzenia drzew. Jeśli sąsiad się posłucha to ochrony swych praw można domagać się przed sądem.

Nabycie i utrata własności

Ogólnie można powiedzieć że są cztery sposoby nabycia i utraty własności. Sposób cywilno - prawny czyli właściwy prawu cywilnemu, jest zgodny z przepisami prawa cywilnego. Sposób właściwy dla prawa państwowego (nacjonalizacja). Sposób właściwy dla prawa administracyjnego (wywłaszczenie). Sposób karno - prawny czyli właściwy dla prawa karnego. Obecny kodeks przewiduje przepadek rzeczy np. jakiś przemytnik przewozi samochodem z zagranicy kontrabandę i został złapany to postępowanie karne będzie się toczyć i może sąd orzec przepadek nie tylko tej kontrabandy a i przepadek samochodu który ta kontrabanda była przewożona. Także są te cztery sposoby utraty własności i nabycia. Nabycie własności następuje na podstawie pewnych zdarzeń prawnych. Zdarzenia prawne mogą mieć różny charakter. Czasami śmierć człowieka jest tym zdarzeniem dlatego że z momentem śmierci majątek przechodzi z mocy ustawy na spadkobiercę. Zdarzeniem może też być zawarcie umowy czy inna czynność cywilno - prawna. Może też być wydanie decyzji o wywłaszczeniu nieruchomości czy wydanie orzeczenia sądu o przepadku tej kontrabandy. Jeśli chodzi o sposób cywilno - prawny nabycia i utraty własności to trzeba tutaj zwrócić uwagę na art. 155 i następne kodeksu a mianowicie przeniesienie własności. Art. 155 mówi że Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

§ 2. Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.

Nieruchomość zawsze będzie rzeczą oznaczoną co do tożsamości. Dlatego że nieruchomość tylko w danym miejscu może istnieć. Ale np. tona ziemniaków będzie oznaczona co do gatunku, dlatego że jest to rzecz którą można mieć tak samą, jest to można powiedzieć rzecz zamienna. Ale chodzi tu o to że przenieść własność rzeczy można przez zawarcie umowy, ale różnej umowy, to nie tylko sprzedaż bo także zamiana, darowizna, dostawa przenosi własność rzeczy.

Są trzy rodzaje nieruchomości a mianowicie: gruntowe, budynkowe i lokalowe. Z tym że zasadą jest że nieruchomością jest grunt bo wszystko co z gruntem trwale związane stanowi własność właściciela gruntu i to są części składowe. Ale przepisy szczególne mogą przewidywać że budynki bądź same lokale a nawet inne urządzenia mogą być odrębnym od gruntu przedmiotem własności ale jest to wyjątek od tej zasady. Taki wyjątek wprowadza ustawa 1994 roku o własności lokali. Z tej ustawy wynika że lokale mogą stanowić odrębny od gruntu przedmiot własności oczywiście tylko wtedy gdy spełnione są wszystkie przesłanki określone w tej ustawie. Ta ustawa wyróżnia lokale mieszkalne, lokale użytkowe oraz garaże stanowiące część budynku ale należące do poszczególnych osób a więc które mogą znajdować się w obrocie gospodarczym więc możliwość jest przenoszenia własności. Z ustawy tej wynika że wyodrębnienie własności lokalu może nastąpić w drodze umowy zawartej między np. właścicielem budynku a osobą która chce kupić lokal w tym budynku położony i przeniesienie własności lokalu na rzecz tego nabywcy. Drugi sposób to na podstawie jednostronnej czynności prawnej tzn że właściciel składa oświadczenie że wyodrębnia w swoim budynku który składa się np. z trzech lokali jakiś tam lokal jakby dla siebie. Trzeci sposób to jest orzeczenie sądowe w sprawie o zniesienie współwłasności. Z tym że jeżeli chodzi o te dwa pierwsze sposoby to oczywiście takie oświadczenie woli musi być złożone w formie aktu notarialnego dlatego że dotyczą one nieruchomości a wszystkie tego typu zmiany prawne mogą następować jedynie przy zachowaniu formy notarialnej i pod rygorem nieważności.

Ochrona własności

Czyli art. 222 do 231 KC. Ochrona własności jest to tzw ochrona perytoryjna co oznacza że ochronie podlega prawo. Może ta ochrona polegać na roszczeniu windykacyjnym ( art. 222 § 1 KC ), roszczeniu negatoryjnym ( art. 222 § 2), powudctwie o ustalenie prawa (art. 189 KPC), roszczeniach dodatkowych - uzupełniających (np. o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy - to też jest ochrona własności bo jeżeli osoba nie będąca właścicielem korzysta z rzeczy to właścicielowi przysługuje odpowiednie roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy), o odszkodowanie za uszkodzenie lub zużycie rzeczy, bądź o zwrot pożytków lub ich równowartości.

Roszczenie windykacyjne tj inaczej roszczenie nie posiadającego danej rzeczy właściciela skierowane przeciwko posiadającemu daną rzecz niewłaścicielowi o wydanie rzeczy np. ktoś ma tę rzecz i bez tytułu prawnego ją ma to ja jako właściciel kieruje roszczenie do tej osoby o wydanie rzeczy. Treść tego uprawnienia jest określona w § 1 art. 222. przykładem do tego art. Może być np. umowa najmu czy dzierżawy. Bo sensem tej umowy jest oddanie przez wynajmującego bądź dzierżawiącego rzeczy najemcy bądź dzierżawcy do korzystania a jeżeli chodzi o dzierżawcę także do pobierania pożytku. I skoro jeszcze umowa wiąże, nie nadszedł termin zwrotu tego przedmiotu najmu czy dzierżawy a mimo to właściciel domaga się wydania tej rzeczy no to najemca czy dzierżawca zawsze może powiedzieć, przeciwstawić swoje prawo temu prawu właściciela a mianowicie że nie nadszedł jeszcze czas rozwiązania umowy i że umowa jeszcze nie wygasła.

Roszczenie negatoryjne - uregulowane jest w § 2 art. 222. treść tych dwóch roszczeń nie pokrywają się, są to dwa różne roszczenia które przysługują w dwóch różnych sytuacjach faktycznych i prawnych.

Powudctwo o ustalenie prawa ono jest określone w art. 189 KPC.

Roszczenia dodatkowe, uzupełniające np. umowa najmu lokalu użytkowego była zawarta na czas określony i ten czas określony minął np. z końcem ubiegłego roku. Ale w dalszym ciągu ten były najemca bo nie można go już nazwać najemcą ponieważ najemcą jest tylko ta osoba która posiada rzecz oddaną w najem w czasie gdy jeszcze wiąże umowa najmu, a tutaj już przestała wiązać bo była zawarta na czas określony, ten czas określony już minął więc ten posiadacz to już były najemca. A przecież obowiązkiem najemcy po rozwiązaniu umowy czy wygaśnięciu w skutek upływu czasu jest oddanie rzeczy wynajmującemu. On tej rzeczy nie wydał w dalszym ciągu posiada. To skoro tak to oczywiście właścicielowi rzeczy będzie przysługiwało nie tylko roszczenie o wydanie rzeczy czyli ta skarga windykacyjna ale także roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Jeżeli ta rzecz w czasie użytkowania została uszkodzona lub została zużyta to wtedy można domagać się naprawienia szkody. Jeżeli były dzierżawca po zakończeniu umowy dzierżawy posiada w dalszym ciągu jakiś tam np. grunt rolny. Załóżmy że rolnicy między sobą zawarli umowę i rolnik A oddał rolnikowi B np. 1hektar ziemi do korzystania, umowa wygasa w skutek upływu czasu i ten rolnik korzysta w dalszym ciągu z tego hektara, zbiera plony to w takim razie właściciel tego gruntu może domagać się zwrotu pożytków albo równowartości. Pożytkami będą tu płody rolne.

Jest jeszcze problem zwrotu nakładu który związany jest z ochroną własności. Bo jeżeli jakaś osoba która nie jest właścicielem rzeczy dokonuje nakładu na tę rzecz to wtedy powstaje problem czy kiedy będzie zwracać rzecz właścicielowi to czy właściciel musi zwrócić te nakłady czy nie. Tutaj są sytuacje różnorodne. W nauce prawa wyróżnia się trzy rodzaje nakładów: nakłady konieczne, nakłady użyteczne, nakłady zbytkowe. Nakład mogą mieć różną postać np. remont budynku, wyposażenie budynku w dodatkowe elementy, zaoranie ugoru. Nakłady konieczne to są nakłady niezbędne do zachowania substancji rzeczy np. jest budynek przedmiotem najmu. Z przepisów KC wynika że obowiązkiem wynajmującego jest utrzymanie substancji tego budynku a więc chodzi o takie nakłady które dotyczą tej struktury budynku np. cieknący dach. Ale np. wynajmujący uchyla się od tego obowiązku i najemca np. za zgodą sądu sam naprawia ten cieknący dach. Później nadchodzi termin zwrotu tego budynku przez najemcę na rzecz wynajmującego i wtedy najemca może powiedzieć że budynek zwraca ale poniósł nakłady w wysokości 10 tyś i chce zwrotu tych kosztów. Te nakłady są akurat konieczne bo dotyczą zachowania substancji budynku. I wobec tego wynajmujący ma obowiązek zwrócić najemcy te nakłady. Ale powiedzmy że nakłady te były poniesione rok temu i wyniosły 10 tyś ale przez ten rok jeszcze mieszkał ten najemca. W związku z tym można powiedzieć te nakłady częściowo się zużyły bo żadna rzecz materialna nie jest trwała. I w związku z tym nakłady będą obliczane według stanu istniejącego w chwili zwrotu rzeczy ale według cen daty zwrotu rzeczy.

Nakłady użyteczne one poprawiają jakość rzeczy ale nie są konieczne do zachowania jej substancji. Np. najemca założył błazerie w mieszkaniu. Ta błazeria nie była konieczna do zachowania substancji rzeczy bo równie dobrze ten lokal mógł by istnieć bez niej. Równie dobrze można powiedzieć że są to nakłady zbytkowe. Art. 224 KC - przykład do tego art. np. ktoś posiada jakąś nieruchomość jako posiadacz samoistny i to posiadanie prowadziłoby do zasiedzenia. Ale jeszcze nie upłynął okres zasiedzenia wymagany ustawą i wtedy właściciel się zorientował że ta osoba trzecia posiada jego rzecz bez tytułu prawnego i żąda wydania tej rzeczy. A ten posiadacz tej rzeczy jeśli wykaże że jest posiadaczem samoistnym a więc że był uprawniony do władania nią tak jak właściciel to wtedy nie będzie musiał zwracać żadnego wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy ani zwracać też równowartości pożytków które zebrał albo samych pożytków jeśli jeszcze je posiada. Należy jeszcze zwrócić uwagę na art. 231 KC który może prowadzić w pewnych przypadkach do przeniesienia własności rzeczy na rzecz osoby która jest posiadaczem samoistnym a nie jest właścicielem czyli może mieć roszczenia kiedyś do właściciela bądź właściciel może mieć roszczenia do tego posiadacza o odkupienie tego prawa. Np. są dwaj sąsiedzi którzy mają nieruchomości gruntowe np. działki budowlane. Ale granice tych dwóch działek nie były oznaczone dokładnie na gruncie i w przekonaniu że jest uprawniony jeden z właścicieli działki buduje dom wchodząc na część działki sąsiedniej. Jeżeli powiemy, na podstawie konkretnych okoliczności że istniały przesłanki do przekonania osoby która weszła z budową na drugą działkę że granica przebiega w dobrym miejscu i że w związku z tym wszedł częściowo na obcy grunt to jeżeli wartość tego budynku będzie większa od tego kawałka gruntu to wtedy jeden może domagać się od drugiego przeniesienia własności tego kawałka gruntu i odwrotnie ten drugi może domagać się aby ten pierwszy odkupił od niego ten kawałek gruntu.

Użytkowanie wieczyste

Tytuł księgi drugiej KC brzmi „Własność i inne prawa rzeczowe”. Z tego wynika że postaci praw rzeczowych mamy co najmniej kilka a mianowicie: własność i inne. Do praw rzeczowych należy zaliczyć: własność, użytkowanie wieczyste, ograniczone prawa rzeczowe ( pod tym pojęciem kryją się konkretne prawa rzeczowe jak: użytkowanie, służebności, zastaw, hipoteka oraz tzw spółdzielcze ograniczone prawa rzeczowe i uregulowane w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych ). Katalog praw rzeczowych jest zamknięty tzn że istnieją tylko te prawa rzeczowe które są wyraźnie w przepisach KC i innych ustawach.

Biorąc pod uwagę zarówno systematykę KC czyli układ treści KC to można powiedzieć że użytkowanie wieczyste jest prawem pośrednim między prawem własności a ograniczonym prawem rzeczowym. Także i z innej przyczyny biorąc pod uwagę treść tego prawa możemy powiedzieć że jest to prawo pośrednie między prawem własności a ograniczonymi prawami rzeczowymi dlatego że użytkowanie wieczyste charakteryzuje się tym że niektóre uprawnienia są takie same jak uprawnienia właściciela a niektóre uprawnienia są tego typu jakie służą tym którzy mają ograniczone prawa rzeczowe. Zarówno użytkowanie wieczyste jak i ograniczone prawa rzeczowe zawsze się odnoszą do rzeczy stanowiących własność innej osoby. Bo np. mamy właściciela nieruchomości czyli ma cały pakiet uprawnień a ograniczone prawa rzeczowe mają zawsze inne osoby czyli osoby które nie są właścicielami tej rzeczy. I te ograniczone prawa rzeczowe mogą mieć różną postać. Jeśli chodzi o użytkowanie wieczyste to przyjmuje się w nauce prawa że jest to prawo pośrednie.

Użytkowanie wieczyste pojawiło się w polskim systemie prawnym od 1961 kiedy weszła w życie ustawa o gospodarce terenami w miastach i osiedlach. Ale później uregulowana została ta instytucja prawna czyli użytkowanie wieczyste także w KC w tym który dzisiaj obowiązuje czyli od 01.01.1965 roku. I od tej pory istnieje dualizm regulacji prawnej użytkowania wieczystego dlatego że część przepisów regulujących użytkowanie wieczyste zawarta jest w KC art. 232 - 243 a część przepisów o użytkowaniu wieczystym zawarta jest w innych ustawach zwłaszcza w ustawie z 1997 roku o gospodarce nieruchomościami. Przedmiotem użytkowania wieczystego jest zawsze rzecz. Ale rzeczy można podzielić na nieruchomości i ruchomości. Na to pytanie odpowiedź znajduje się w art. 232 KC. § 1. Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa położone w granicach administracyjnych miast oraz grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki, a także grunty stanowiące własność jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków mogą być oddawane w użytkowanie wieczyste osobom fizycznym i osobom prawnym.

A więc przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być tylko nieruchomości gruntowe. Nawet jeżeli na tym gruncie stoi budynek to nie jest on przedmiotem użytkowania wieczystego. Przepisy mówią jeszcze że tylko nieruchomości skarbu państwa albo jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków, tylko te osoby mogą oddać grunt w użytkowanie wieczyste.

Z przepisów zarówno KC jaki i ustawy o gospodarce nieruchomościami te dwa akty trzeba traktować łącznie wynika że użytkowanie wieczyste powstaje poprzez zawarcie umowy z jednej strony skarb państwa, bądź jednostka samorządu terytorialnego albo związek jednostek samorządu terytorialnego a z drugiej strony osoba fizyczna bądź osoba prawna. A więc właściciel nieruchomości ustanawia użytkowanie wieczyste na rzecz danej osoby fizycznej bądź prawnej i to ustanowienie odbywa się w formie umowy zawartej pod rygorem nieważności w formie notarialnej. A więc nie może to być zwykła umowa pisemna lub ustna. Czyli podstawą powstania użytkowania wieczystego jest umowa zawarta między właścicielem gruntu a przyszłym użytkownikiem wieczystym. Powstanie wieczyste nie powstaje z momentem zawarcia umowy, dlatego że przepisy ustawy o gospodarce nieruchomościami wymagają żeby umowa ta była wpisana do księgi wieczystej. Z ustawy o księgach wieczystych i hipotece z 1982 roku wynika że dla każdej nieruchomości powinna być prowadzona księga wieczysta. Księgi wieczyste prowadzone są przez sądy rejonowe. Dążeniem państwa jest aby każda nieruchomość miała założoną księgę wieczystą. A więc ważną rzeczą jest fakt iż użytkowanie wieczyste powstaje z momentem wpisu do księgi wieczystej a nie z momentem zawarcia umowy. Jest to ważna rzecz dlatego że załóżmy że umowa użytkowania wieczystego była zawarta 01.07.2002r i zawarta jest w formie notarialnej w związku z tym sam notariusz ma obowiązek przesłać odpis tej umowy do sądu rejonowego. No ale jest potrzebny czas na przesłanie, sąd zarejestrował tę umowę jako wniosek o wpis do księgi wieczystej, sąd jest zarzucony różnymi sprawami więc może minąć kilka miesięcy zanim ten wniosek będzie wpisany do księgi wieczystej. I w związku z tym może upłynąć długi czas od momentu zawarcia umowy do wpisania do księgi wieczystej. Z tym że wpis ma charakter orzeczenia sądowego. Wpis skutkuje od momentu złożenia wniosku o dokonanie tego wpisu. Treścią prawną użytkowania wieczystego jest patrząc z punktu widzenia użytkownika wieczystego jest uprawnienie do korzystania z danej rzeczy tak jak właściciel. Czyli mamy użytkownika wieczystego to jest jedna strona stosunku prawnego a z drugiej strony jest właściciel gruntu. I to jest umowa dwustronnie zobowiązująca dlatego że zarówno użytkownik wieczysty ma pewne uprawnienia jak i pewne zobowiązania względem strony drugiej. Tak samo właściciel gruntu ma pewne uprawnienia w stosunku do użytkownika wieczystego i ma pewne zobowiązania. To jest właśnie ta treść stosunku prawnego. A więc użytkownik wieczysty ma prawo posiadania rzeczy, ma prawo rozporządzania prawem użytkowania wieczystego. Oczywiście rzeczy sprzedać użytkownik wieczysty nie może bo nie jest właścicielem. Właścicielem jest skarb państwa bądź jednostka samorządu terytorialnego. Ale może sprzedać swoje prawo użytkowania wieczystego. A więc prawo użytkowania wieczystego jest prawem zbywalnym tzn że można sprzedać, darować, zamienić, wnieść jako akord do spółki, jednocześnie jest prawem dziedzicznym tzn że jeżeli osoba fizyczna która jest użytkownikiem wieczystym umrze to wówczas to prawo podlega dziedziczeniu i jego spadkobiercy stanął się użytkownikami wieczystymi. Może posiadać, rozporządzać, i może korzystać z tej rzeczy. Przy korzystaniu tu należy zwrócić uwagę na ograniczenia. Tak jak prawo własności jest ograniczone tak i prawo użytkowania wieczystego, mianowicie musi korzystać z danej rzeczy zgodnie ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tej rzeczy. Bo jeżeli np. właściciel gruntu oddaje grunt jako działkę budowlaną na cele mieszkaniowe to nie może użytkownik wieczysty korzystać w inny sposób jak tylko po to żeby pobudować budynek i korzystać z tego budynku w sposób dowolny. Tak więc widać że pewne uprawnienia użytkownika wieczystego są takie same jak uprawnienia właściciela, prawo do posiadania, do rozporządzania, ale już nie własnością albo użytkowaniem wieczystym a użytkowanie wieczyste jest prawem czy też prawo do korzystania z przedmiotów wymiennego oddanego do użytkowania wieczystego. Rozporządzanie to może mieć różne postacie nie tylko postać zbycia prawa czy to przez sprzedaż, zbycie, darowiznę lub zamianę ale także może ograniczyć to prawo poprzez ustanowienie hipoteki. Ale hipoteka będzie ustanowiona na prawie użytkowania wieczystego a nie na prawie własności dlatego że prawo własności należy do właściciela a nie do użytkownika wieczystego. Czyli mamy tutaj uprawnienia po stronie użytkownika wieczystego. Ale użytkownik wieczysty ma też pewne obowiązki. Oczywiście rozpatrujemy obowiązki względem drugiej strony stosunku prawnego a nie względem państwa. Obowiązkiem użytkownika wieczystego jest zapłacenie pierwszej opłaty za ustanowienie tego prawa, oraz opłat rocznych. Te opłaty są określone w umowie, są one uzależnione od wartości gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste. Do treści prawa też należy kwestia przez jak długi czas może użytkownik wieczysty korzystać z tego prawa. Przepisy mówią że użytkowanie wieczyste może być ustanowione na okres od 40 do 99 lat a później ten okres może być przedłużony. Także widać że są uprawnienia i obowiązki. A więc uprawnieniom użytkownika wieczystego będą odpowiadały obowiązki właściciela gruntu a więc właściciel nie może zabronić posiadania, rozporządzania, korzystania musi to wszystko znosić to są jego obowiązki. A z kolei uprawnieniem właściciela gruntu będzie żądanie zapłaty tej pierwszej wpłaty i rocznych wpłat. A więc gminy i skarb państwa mają stałe źródło dochodu budżetowego.

Kwestia dotycząca budynków bądź innych urządzeń które na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste zostały zbudowane.

Powiedzmy że jest działka gruntu która została oddana w użytkowanie wieczyste i użytkownik wieczysty postawił sobie budynek na tym gruncie. Jest więc pytanie czyją własność stanowi budynek? Nawiązać należy do zasady „ wszystko co trwale z gruntem związane stanowi własność właściciela gruntu”. Właścicielem gruntu jest skarb państwa bądź jednostka samorządu terytorialnego to wmyśl tej zasady właścicielem budynku jest skarb państwa bądź jednostka samorządu terytorialnego. Ale budynek został zbudowany przez użytkownika wieczystego. Przepisy prawne rozwiązują to zagadnienie: mówią że jeżeli użytkownik wieczysty wzniesie na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste budynek czy jakieś inne urządzenie to wtedy on będzie właścicielem tego budynku czy innego urządzenia. I wtedy powiemy że prawo do budynku lub innego urządzenia czyli prawo użytkownika wieczystego jest prawem związanym. Ono nie może istnieć samoistnie, dlatego że jest uzależnione od treści stosunku prawnego czyli od treści użytkowania wieczystego. Jest użytkowanie wieczyste to ten użytkownik wieczysty jest właścicielem budynku lub innego urządzenia, ale kiedy kończy się użytkowanie wieczyste to ten budynek przestaje być własnością użytkownika wieczystego automatycznie z mocy prawa. Kiedy zostaje rozwiązana umowa czy wygasa w skutek upływu czasu to ten budynek automatycznie staje się częścią składową nieruchomości gruntowej i stanowi własność właściciela gruntu czyli skarbu państwa bądź jednostki samorządu terytorialnego. Tyle tylko że przepisy KC i ustawy o gospodarce nieruchomościami mówią: wtedy właściciel gruntu musi zapłacić użytkownikowi wieczystemu równowartość tego budynku lub urządzeń. Oczywiście według stanu technicznego istniejącego w dniu ustania użytkowania wieczystego i według cen które akurat obowiązują. Więc jest to prawo związane, to prawo własności budynku istnieje tylko pod warunkiem że istnieje użytkowanie wieczyste. Może być jeszcze inna sytuacja np. grunt jest od razu oddawany z budynkiem. Ale w użytkowanie wieczyste oddawany jest tylko grunt. Przepisy prawne mówią że: jeżeli grunt jest zabudowany to wtedy w umowie o ustanowienie użytkowania wieczystego jednocześnie zawarta jest umowa sprzedaży tego budynku. A więc niezależnie od tego kiedy ten budynek jest zbudowany czy przed oddaniem gruntu czy po oddaniu gruntu w użytkowanie wieczyste to ten budynek zawsze będzie stanowił odrębny od gruntu przedmiot własności i będzie stanowił własność właściciela gruntu. Z tym że on nabywa tę własność albo w ten sposób że sobie zbuduje budynek albo w ten sposób że kupi budynek który stoi już w momencie gdy grunt jest oddawany w użytkowanie wieczyste. Gdyby umowa o ustanowienie użytkowania wieczystego gruntu zabudowanego nie zawierała tego elementu, tych oświadczeń woli stron w sprawie sprzedaży budynku to wtedy sama umowa użytkowania wieczystego byłaby nieważna bo nie może być takiej sytuacji żeby budynki były oddawane w użytkowanie wieczyste, ponieważ art. 232 mówi że tylko grunty mogą być przedmiotem użytkowania wieczystego a nie budynki.

Ustanie prawa użytkowania wieczystego - może nastąpić w skutek rozwiązania umowy albo na podstawie art. 240 KC czyli jest tu prawo kształtujące właściciela gruntu, bądź też w drodze zgodnych oświadczeń woli stron, bo umowa to zgodne oświadczenie woli stron. Art. 240 mówi (...). jeśli chodzi o oddawanie gruntów w użytkowanie wieczyste które są przeznaczone pod budownictwo, a nie są zabudowane w momencie oddawania w użytkowanie wieczyste to najczęściej jest tak że w umowie tej strony postanawiają: właściciel gruntu zobowiązuje użytkownika wieczystego do rozpoczęcia budowy domu na tym gruncie np. w ciągu 3 lat od daty powstania tego prawa i czasami jest nawet zobowiązanie do zakończenia tego procesu inwestycyjnego w ciągu np. 3 lat od rozpoczęcia budowy. I jeżeli użytkownik wieczysty z tego zobowiązania się nie wywiązuje to wtedy na podstawie art. 240 KC właściciel gruntu może rozwiązać tę umowę i wtedy użytkowanie wieczyste ustaje. Albo może rozwiązać z innej przyczyny. Jeżeli użytkowink

---