PAŃSTWO A PRAWO

ISTOTA PAŃSTWA

Terytorium

- na jego terenie funkcjonuje prawo

Ludność

- osoby mogą mieć jedno obywatelstwo

- osoby prawne mogą mieć jedną siedzibę (w jednym państwie)

- (są wyjątki)

Suwerenność

- niezawisła władza

Państwo:

• służy wspólnym interesom obywateli

• reprezentuje interesy społeczeństwa jako całości na zewnątrz

• jest wyposażone w aparat władzy i administracji

• posiada monopol na stanowienie prawa i stosowanie środków przymusu

PRAWO

- zespół norm postępowania wydanych lub usankcjonowanych

przez państwo, zagwarantowanych przymusem państwowym

Pierwsze prawo:

1. Kodeks Hammurabiego

2. Prawo 12 tablic (Prawo Rzymskie)

PRAWO (ze wzgl. na jego powstanie)

zwyczajowe

- normy zwyczajowe wykształcone przez praktykę zostają usankcjonowane przez organy państwowe

- np. Wlk. Brytania - nie ma kodeksów, ani konstytucji, prawo oparte na precedensach (prawomocny wyrok jest prawem, które wykorzystuje się w następnych procesach)

stanowione

- normy pochodzą od upoważnionych organów państwowych

- np. większość krajów europejskich

RODZAJE NORM PRAWNYCH

Nakazujące

- np. uiszczenie podatku, ruch prawostronny

Zakazujące

- np. zabijania człowieka, kradzieży, fałszerstwa

Zezwalające

- np. zawarcia małżeństwa, możliwość apelacji

CHARAKTER NORMY PRAWNEJ

1. generalny (do nieokreślonej z góry liczby podmiotów)

2. powszechny (do wszystkich osób, znajdujących się w danej sytuacji)

3. abstrakcyjny (nie wskazuje imiennie konkretnej osoby)

4. szczególny (ograniczeni adresaci)

Inne reguły postępowania nie będące normami prawnymi:

• normy religijne

• normy obyczajowe

• normy moralne

• normy etyki zawodowej

BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Hipoteza - określa w sposób ogólny, abstrakcyjny sytuację, która wywołuje skutki prawne zawarte w dyspozycji

np. „kto zabija drugiego człowieka...”

Dyspozycja - wskazuje właściwą regułę postępowania w danej sytuacji

np. „....zobowiązany jest do naprawienia tej szkody”

Sankcja - określa ujemne skutki, jakie pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji
np. „...podlega karze pozbawienia wolności”

• penalizująca - utożsamiana z karą (w prawie karnym)

• egzekucji - ma na celu zapewnienie doprowadzenia do stanu poprzedniego, przy pomocy przymusu państwowego; np. ściąganie długów

• nieważności - powoduje nieważność czynności prawnej tak jakby jej nie było; np. sprzedaż nieruchomości bez poświadczenie notariusza

OBOWIĄZYWANIE NORM PRAWNYCH

Względne (dyspozytywne)

- przyznają adresatom swobodę w kształtowaniu treści stosunku prawnego - zawarte w dowolny sposób (umowa niepisana, zawarta bez rozmowy itp.)

Bezwzględne (imperatywne)

- nie zezwalają adresatom na swobodne ustalanie treści - zawarte w konkretny sposób (np. pisemne umowy u notariusza, terminy przedawnień)

Postanowienia umowne stron mają pierwszeństwo nad przepisami względnie obowiązującymi.

KOLIZJA PRZEPISÓW PRAWNYCH

- stosunek prawny uregulowany jest kilkoma przepisami, które się wzajemnie wykluczają

1. w czasie

1. zasada w RP - akt prawny wchodzi w życie 14 dni po opublikowaniu

2. uchylenie aktu normatywnego przez klauzulę derogacyjną, upływ czasu, bądź przez „desuetudo” - niestosowany akt umiera śmiercią naturalną

3. przepisy międzyczasowe: przejściowe, wprowadzające

4. zasady:

- „lex retro non agit” - prawo nie działa wstecz

- „lex posterior derogat priori” - zasada późniejsza usuwa zasadę wcześniejszą

2. w przestrzeni

1. ustawa z dn. 12.Xi.1965 r. Prawo prywatne międzynarodowe Dz. U. Nr 46, poz. 290

2. łączniki (kryteria ze względu na które stosuje się dane prawo)

• personalne: obywatelstwo, miejsce zamieszkanie, siedziba osoby prawnej

• przedmiotowe: miejsce położenia rzeczy, dokonania czynności prawnej

• subiektywne: gdy strony wybierają prawo

• obiektywne: inne łączniki

ŹRÓDŁA PRAWA

W większości krajów źródłem prawa jest prawo stanowione.

AKTY PRAWNE

- wyraz woli państwa (ogólny lub indywidualny)

Akty normatywne

• są źródłami prawa

Akty nienormatywne

• nie są źródłami prawa

• są decyzjami organu państwa w konkretnej sprawie (np. wyroki
  sądu, decyzje administracyjne)

- akt organu państwa lub innego upoważnionego
podmiotu, wydany na podstawie konstytucyjnie
lub ustawowo przyznanych uprawnień skierowany
do określonych adresatów

• w Polsce podmiotem upoważnionym do wydawania aktów prawnych jest Sejm

• cechą charakterystyczną wyższych aktów prawnych jest preambuła

ŹRÓDŁA PRAWA wg art. 87 Konstytucji RP z 1997 r.

• konstytucja (ustawa zasadnicza)

• ustawa

• ratyfikowana umowa międzynarodowa

• rozporządzenie

• akty prawa miejscowego (obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły)

Nie są źródłami prawa sensu stricte:

- uchwały

- zarządzenia

- kodeksy

ustawa regulująca bardzo

szczególnie jedną gałąź prawa

USTAWA

• akt prawny ogólny

• powszechnie obowiązujący

• uchwalany przez parlament

• inne akty prawne muszą być zgodne z ustawą

• ustawa zwykła może być uchwalona w każdej sprawie zgodnie z wolą większości
  deputowanych w parlamencie

• niektóre sprawy zastrzeżone są wyłącznie do regulacji przez ustawy (np. zmiana
  konstytucji, ustawa budżetowa, regulacja ustroju i zakres działania samorządu
  terytorialnego, określenie sytuacji prawnej obywatela, zwłaszcza w zakresie jego
  obowiązków)

• przyjęta przez Sejm ustawa i podpisana przez Prezydenta RP jest publikowana w
  Dzienniku Ustaw RP

SZCZEGÓLNE CECHY USTAWY ZASADNICZEJ

• normuje ustrój społeczny, polityczny i gospodarczy państwa, struksturę organów władzy i administracji oraz samorządu, zakres ich kompetencji oraz prawa i obowiązki obywatelskie

• akt hierarchicznie wywyższony, żaden inny akt nie może być w sprzeczności z konstytucją

• do uchwalenia zmiany konstytucji potrzeba większości ⅔ głosów.

ETAPY LEGISLACJI

1. Inicjatywa ustawodawcza

- mają ją: Prezydent, Rząd, posłowie (min. 15), Senat, obywatele (min. 100 tys.)

2. Złożenie projektu do laski marszałkowskiej

3. Czytania sejmowe (przez posła sprawozdawcę)

I CZYTANIE

• przeprowadza się je na posiedzeniu Sejmu (te ważniejsze, np. konstytucja) lub właściwej przedmiotowo komisji sejmowej

• obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, debatę w sprawie ogólnych zasad projektu oraz pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy

• kończy się: odrzuceniem projektu lub nadaniem mu właściwego biegu (skierowanie do komisji, ewentualne poprawki)

II CZYTANIE

• obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy, debatę oraz zgłaszanie poprawek, uzupełnień wniosków mniejszości

• gdy nie ma poprawek - III Czytanie

• gdy zgłoszono ponownie poprawki - projekt wraca do komisji

• projekt pilny - tylko 2 czytania

III CZYTANIE

• komisja przedstawia dodatkowe sprawozdania, poprawki i wnioski po których odbywa się głosowanie, w którym można:

1. odrzucić projekt w całości

2. głosować nad poprawkami

3. przyjąć projekt w całości i przekazać do Senatu

• Zatwierdzenie przez Senat

• Senat może

1. odrzucić ustawę

2. uchwalić poprawki

3. przyjąć bez zmian

• gdy w ciągu 30 dni nie zostanie podjęta uchwała, to przyjmuje się, że Senat nie wniósł poprawek

• gdy Senat odrzuci ustawę lub wniesie poprawki to są one przyjęte w Sejmie, jeśli nie zostaną odrzucone bezwzględną większością głosów

• Podpisanie przez Prezydenta RP

• Prezydent podpisuje ustawę (ma 21 dni)

• zarządza ogłoszenie jej w Dzienniku Ustaw

• dodatkowe kompetencje

- odmowa podpisania - VETO

- wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z konstytucją

- przekazanie do ponownego uchwalenia

6. Publikacja w Dzienniku Ustaw

• zasada w RP - akt prawny wchodzi w życie 14 dni po opublikowaniu

• ustawa może przewidzieć inny termin - „vocatio legis” (odpoczywanie ustawy)




• może być wydane tylko na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie

• przez organ państwowy upoważniony do wydawania rozporządzeń, wskazany w ustawie

• musi służyć wykonaniu ustawy

AKTY PRAWNE NIŻSZEGO RZĘDU

ZARZĄDZENIA

- mają moc obowiązującą tylko po linii administracyjnej

- nie mogą dotyczyć praw i obowiązków obywateli, nie podlegających administracyjnie
organowi państwowemu

UCHWAŁY

- podejmowane kolegialnie

1. akty normatywne, jak np. regulatory

2. decyzje indywidualne i konkretne, nie będące aktami normatywnymi (powoływanie i odwoływanie)

PUBLIKATORY (Dzienniki promulugacyjne)

• Dziennik Ustaw

- ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego itp.

• Monitor Polski

- uchwały organów kolegialnych, zarządzenia premiera i ministrów, postanowienia o charakterze nienormatywnym

• Dziennik Urzędowy

- wydawane w poszczególnych resortach

• Dziennik Urzędowy Województwa

- uchwały Sejmików, Rad Gminy, zarządzenia wojewody

STOSOWANIE PRAWA

• posługiwanie się przez organy publiczne przepisami prawa w celu ustalenia konsekwencji prawnych zdarzeń


sądy



powszechne

komisje izby


dyscyplinarne morskie








sądy trybunał



polubowne ORGANY stanu











administracja trybunał


państwowa konstytucyjny


sądy

administracyjne

PRZESTRZEGANIE PRAWA

- postępowanie, zachowanie adresatów normy prawnej, które jest zgodne z obowiązującym systemem prawa

ETAPY STOSOWANIA PRAWA

1. ustalenie stanu faktycznego

2. kwalifikacja prawna - wyszukania normy prawnej odnoszącej się do danego stanu faktycznego

3. subsumcja - podciągnięcie udowodnionego stanu faktycznego pod określoną normę prawną

4. wnioskowanie i wydanie decyzji

WYKŁADNIA PRAWA - interpretacja prawa

Czynności zmierzające do ustalenia właściwego znaczenia normy prawnej

• ustalenie woli ustawodawcy

• dostosowanie do stosunków społeczno - gospodarczych

• uelastycznienie przepisów

• zakaz stosowania wykładni niezgodnej z literą prawa („contra legem”)

KRYTERIA PODZIAŁU WYKŁADNI

1. ze względu na podmiot {kto dokonuje wykładni}

• autentyczna - organ, który wydał (minister)

• legalna - organ, któremu zlecono (prezydent, sąd najwyższy)

• praktyczna - organ stosujący prawo (sądy powszechne, sąd najwyższy)

• doktrynalna - naukowe

2. ze względu na metodę {jaką dokonuje się wykładni}

• słowna (gramatyczna, językowa) - analiza struktur językowych

• teleologiczna (celowościowa_ - określenie celu, dla którego normy wydano

• systematyczna - określenie znaczenia normy prawnej przez jej miejsce w systemie prawa

• historyczna - analiza za pomocą materiałów historycznych (uzasadnienie)

3. ze względu na wynik

• rozszerzająca - rozumiemy normę szerzej niż to wynika z jej brzmienia

• ścieśniająca - węższe rozumienie normy

• stwierdzająca (adekwatna) - rozumiemy normę dokładnie tak samo jak wykładnię słowną

PRAWO CYWILNE

• reguluje stosunki majątkowe (a w mniejszym stopniu osobiste) między osobami fizycznymi i prawnymi

• ma charakter powszechny (dotyczy każdego, nie można go uniknąć, jak np. prawa karnego)

CECHY PRAWA CYWILNEGO

• normy mają charakter majątkowy (w niewielkim stopniu dot. sfery osobowej - wolności itd.)

• zasada równości podmiotów stosunku cywilno - prawnego

• normy mają charakter względnie obowiązujący (dyspozytywny)

• wyjątki - zasada swobody umów (można je zawierać w dowolny sposób) ale w granicach przepisów bezwzględnie obowiązujących)

PODZIAŁ PRAWA CYWILNEGO

1. Część ogólna

2. Prawo rzeczowe - reguluje własność i inne prawa związane z rzeczami

3. Prawo zobowiązań - reguluje umowy i inne zobowiązania

4. Prawo spadkowe - reguluje sprawy majątkowe na wypadek śmierci

5. 
   Prawo rodzinne i opiekuńcze - uregulowane osobnymi przepisami, nie ma go w kodeksie cywilnym

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO W POLSCE

Po zjednoczeniu ziem polskich obowiązywały 3 systemy prawne, częściowo ujednolicone po I wojnie światowej. Prawo cywilne ujednolicone zostało dopiero po II wojnie światowej - ustawa z dn. 23.IV.1964 r.

KODEKS


Księgi


Tytuły


Rozdziały


Artykuły (1087)


Paragrafy

INNE USTAWY REGULUJĄCE PRAWO CYWILNE

• Ustawa o księgach wieczystych i hipotece

• Kodeks spółek handlowych

• Ustawa o przedsiębiorstwach państwowych

• Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych

• Prawo spółdzielcze

• Ustawa przewozowa

• Ustawa o działalności ubezpieczeniowej itd.

• Prawo zwyczajowe w Polsce nie odgrywa większego znaczenia. Funkcjonuje natomiast w Polsce zwyczaj.

Zwyczaj - wykształcony przez stałą praktykę pewien sposób postępowania w pewnych środowiskach, który w tych grupach uznawany jest za obowiązujący.

KLAUZULA GENERALNA - element przepisu prawnego, który przez użycie przepisów ogólnych, niedookreślonych ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa, np.:

• Zasady współżycia społecznego

- zasady postępowania przyjęte w danym społeczeństwie odzwierciedlające zasady etycznego i uczciwego postępowania

• art.5 Kodeksu Cywilnego

„Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.”

• społeczno - gospodarcze przeznaczenie prawa

• niegodziwość

STOSUNEK CYWILNO - PRAWNY

- stosunek zachodzący między równymi prawnie stronami stosunku społecznego, regulujący kwestie majątkowe i osobiste

Elementy stosunku cywilno - prawnego:

1. podmiot

• stosunek cyw.-praw. musi mieć co najmniej 2 podmioty

• są to osoby fizyczne i prawne

• strony stosunku mogą ulegać zmianie - przejęcie długu, użyteczność, wierzytelność, zbywalność (prawa niezbywalne: pierwokup, alimenty)

• zdolność prawna - zdolność do bycia stroną stosunku cyw.-praw.

• przedmiot

• jest to określone zachowanie podmiotu zobowiązanego (np. umowa sprzedaży)

• treść (prawa i obowiązki)

• jest to obiekt, do którego to zachowanie się odnosi - rzeczy, dobra

• np. treść prawa własności - prawo do rozporządzania, korzystania z rzeczy i inni nie mogą w to ingerować

RZECZ wg kodeksu

- przedmiot materialny

- dobra samoistne

- elementy przyrody na tyle wyodrębnione, że mogą to być dobra samoistne

- nieruchomości: grunty/ budynki, części budynków, lokale (tylko, gdy przepis szczególny tak stanowi, inaczej są częścią składową gruntu, a właścicielem jest właściciel gruntu)

RZECZY




oznaczone co do tożsamości




posiadają indywidualne,

niepowtarzalne cechy

oznaczone co do gatunku




rzeczy, których zakres wskazuje

na przynależność do danego rodzaju




• część składowa rzeczy - wszystko to, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia, bez
  zmiany znaczenia (różne od przemijalnego użytku)

• przynależności - rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z rzeczy innej zgodnie z jej
  przeznaczeniem; .......... nie może być przynależnością rzecz, która nie należy do właściciela
  rzeczy głównej (np. klucz i szafa)

• pożytki

• naturalne

- płody rolne

• cywilne

- dochody, które ta rzecz przynosi na podstawie stosunku cywilno-prawnego

PRZEDSIĘBIORSTWO wg Kodeksu Cywilnego

• zespół składników materialnych i niematerialnych, zorganizowany w określony sposób, w celu prowadzenia działalności gospodarczej

• obejmuje

- nazwę przedsiębiorstwa

- własność nieruchomości, materiałów i ruchomości, urządzeń, wyrobów

- prawa, patenty, koncesje majątkowe, prawa autorskie, księgi

- wszystkie rzeczy materialne i niematerialne

PRAWO PODMIOTOWE

• przyznana i zabezpieczona przez normę prawa cywilnego możność (ale nie nakaz) postępowania w określony sposób

• jest zabezpieczone przepisami prawa

• może przekształcić się w roszczenie - oczekiwanie od osoby, aby zachowywała się w określony sposób

OSOBY FIZYCZNE

• zdolność prawna

• zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków (występowanie w charakterze strony stosunków cywilno-prawnych)

• ma ją każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci

• w szczególnych przypadkach prawa przyznawane są dzieciom nienarodzonym (np. mogą dziedziczyć, jeśli były poczęte w chwili otwarcia spadku i urodziły się żywe)

• uznanie za zmarłego

• tylko osoba, która zaginęła (nie ma pewnej informacji czy żyje)

• może dokonać tego tylko sąd

• po 10 latach od końca roku kalendarzowego, w którym mieliśmy jakąkolwiek informację, że ta osoba żyje (gdy ta osoba ma >70lat - po 5 latach)

• nie wcześniej niż po upłynięciu 23 roku życia osoby

• okoliczności szczególne (np. katastrofy) - okres może ulec zmianie

• sąd wyznacza prawdopodobną datę - osobę uznaje się za zmarłą w tym dniu

• skutki uznania za zmarłego są takie same jak w przypadku normalnej śmierci

• stwierdzenie uznania za zmarłego można uchylić tylko gdy ta osoba się odnajdzie

• miejsce zamieszkania

- może je mieć każda osoba fizyczna

- jest to miejscowość, gdzie ta osoba faktycznie przebywa z zamiarem stałego pobytu

- miejsce zamieszkania dziecka jest zawsze miejscem zamieszkania rodziców (wyjątek: ustalane
przez sąd opiekuńczy, gdy nie można ustalić m.z. rodziców)

- miejsce zamieszkania może być tylko jedno!

• zdolność do czynności prawnych

• możliwość nabywania praw i obowiązków własnym działaniem i we własnym imieniu

• gdy osoba nie może podejmować działań, robi to za nią jej przedstawiciel (np. rodzic)

1. pełna zdolność do czynności prawnych

• osoby pełnoletnie (ukończyły 18 rok życia oraz kobiety, które w wieku 16 lat zawarły związek małżeński za zgodą sądu opiekuńczego)

• może dokonywać wszelkich czynności z zakresu prawa cywilnego

• ma zdolność procesową - możliwość występowania samodzielnie przed sądem

• ograniczona zdolność do czynności prawnych

• osoby małoletnie powyżej 13 roku życia; osoby częściowo ubezwłasnowolnione; osoby, co do których toczy się proces o ubezwłasnowolnienie i której wyznaczono doradcę

• do ważności czynności prawnych wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego (może być wyrażona po czasie)

• samodzielnie decydują o zarobionych pieniądzach i rzeczach przekazanych mu przez opiekuna (np. kieszonkowe)

• gdy małoletni nie posiadają rodziców, ustanawia się nad nimi kuratora

• brak zdolności do czynności prawnych

• osoby małoletnie poniżej 13 roku życia; osoby całkowicie ubezwłasnowolnione

• czynności dokonane są nieważne

• dzieciom wyznacza się opiekuna a nie kuratora

• nie mogą samodzielnie występować przed sądem

• ubezwłasnowolnienie

1. całkowite

-  choroba psychiczna, niedowład umysłowy, inne zaburzenia natury psychicznej (alkoholizm,
narkomania itd.)

-  następuje, gdy osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem

-  może nastąpić po ukończeniu przez osobę 13 roku życia

-  skutki:

• brak zdolności do czynności prawnych

• nie może zawrzeć związku małżeńskiego

• nie przysługuje mu władza rodzicielska co do dzieci

1. częściowe

-  choroba psychiczna, niedowład umysłowy, inne zaburzenia natury psychicznej - o łagodniejszym przebiegu (potrzebują pomocy do prowadzenia spraw życiowych)

-  skutki

• ograniczona zdolność do czynności prawnych

• do zawarcia małżeństwa potrzebują zgody sądu opiekuńczego

* orzeczenia te mogą być uchylane lub zmieniane

OSOBY PRAWNE

• są to jednostki organizacyjne, które mogą występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego na podstawie szczególnych przepisów

• należą tu:

- przedsiębiorstwa państwowe,

- stowarzyszenia,

- partie polityczne,

- związki zawodowe,

- uczelnie,

- organizacje religijne,

- gminy itd.

• osoby prawne wg Kodeksu Cywilnego

- Skarb Państwa

- takie jednostki organizacyjne, którym przepisy przyznają osobowość prawną

• osoby prawne są podmiotem w prawie cywilnym, ale nie np. w karnym, czy w innych (częściowo)

• osoby prawne powstały w XIX w., w czasie rozwoju handlu

• elementy osoby prawnej:

• element ludzki - pracownicy

• element majątkowy

• element organizacyjny - struktura

• cel (dla którego powstała)

• osoba prawna może powstać na drodze:

- decyzji założycieli (umowy)

- aktu państwowego (np. uczelnie)

• każda osoba prawna:

- działa na podstawie statutu

- wpisywana jest do właściwego rejestru → wtedy nabywa osobowość prawną

- ma zdolność prawną (ale w ograniczony sposób)

- musi posiadać organy (np. rektor, zarząd, rada nadzorcza)

- może posiadać pełnomocnika - działa w jej imieniu, na jej zlecenie, ale nie jest jej organem

- ustaje w przypadku zlikwidowania, podziału, połączenia z inną

• przedsiębiorca

→ osoba fizyczna lub prawna lub inna forma organizacyjna, która prowadzi działalność gospodarczą, zawodową we własnym imieniu; w obrocie gospodarczym funkcjonuje pod firmą

• firma - jest tworem niezbywalnym (nie można jej sprzedać)

• przedstawicielstwo

- przedstawiciel wykonuje czynności w imieniu i na rachunek osoby, którą reprezentuje

• przedstawicielstwo ustawowe

• przedstawiciel ma upoważnienie do działania w ustawie (np. przedstawicielem ustawowym dziecka jest rodzic, opiekun prawny, kurator)

• jest konieczny, aby osoby pozbawione lub o ograniczonej zdolności do podejmowania czynności prawnych mogły istnieć

• pełnomocnictwo

• powstaje na skutek oświadczenia mocodawcy

• ogólne - do podejmowania wszelkich czynności

• szczególne - do dokonywania jednej czynności

• rodzajowe - do dokonywania czynności określonego rodzaju

• może być odwołane; wygasa w momencie śmierci jednej ze stron

• procesowe - upoważnienie do zastępowania osoby w postępowaniu sądowym (krewni, adwokat, radca prawny, organizacja społeczna, pracownik przedsiębiorstwa)

• prokura - pełnomocnictwo udzielone przez przedsiębiorcę, który podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorców (pełnomocnikiem jest prokurent)

-  musi być ujawniona w rejestrze

-  obejmuje umocowanie do działania przed sądem oraz do prowadzenia innych działań związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa


CZYNNOŚĆ PRAWNA

• musi to być taki przejaw woli osoby fizycznej lub prawnej, który w sposób dostateczny odzwierciedla zamiar wywołania skutku prawnego

• oświadczenie woli może mieć formę każdego zachowania, które odzwierciedla ten zamiar (nawet milczenie)

* testament - własnoręcznie napisany akt notarialny

• Elementy czynności prawnej

1. oświadczenie woli

2. przepisy regulujące stosunki cywilno-prawne

3. zasady współżycia społecznego

4. ustalone zwyczaje

• oświadczenie woli jest ważne:

• na piśmie - od momentu dostarczenia do adresata

• publicznie - z chwilą wypowiedzenia go

• oświadczenie woli może być odwołane, ale wywołuje skutek tylko wówczas, gdy odwołanie doszło do osoby wcześniej lub równo z oświadczeniem woli

• art.64

Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie.

PODZIAŁ CZYNNOŚCI PRAWNYCH







jednostronne

• do ich dokonania wystarcza oświadczenie woli jednej strony;

• np. wypowiedzenie umowy, sporządzenie testamentu, udzielenie pełnomocnictwa, wystawienie weksla

dwustronne

• konieczne jest złożenie oświadczenia woli przed wszystkie strony (nie zawsze tylko dwie)

• np. wszystkie umowy










rozporządzające

• od razu wywołują skutek w postaci przeniesienia prawa, zniesienia prawa lub obciążenia prawa majątkowego

• zmniejszenie się aktów po stronie osoby, która te czynności wykonuje

• np. darowizna rzeczy

zobowiązujące

• zobowiązują do dokonania rozporządzenia w przyszłości

• np. umowa przedsięwzięcia










odpłatne

• osoba, która dokonuje rozporządzenia swoim prawem dostaje zapłatę (ekwiwalent)

• np. umowa o dzieło

nieodpłatne

• nie następuje ekwiwalent

• np. umowa darowizny, pożyczka, przeniesienie własności, użyczenie







konsensualne

• (łac.) konsensus = zgoda, porozumienie, umowa

• samo złożenie oświadczenia woli

• reguła - jest nimi większość umów

realne

• obok oświadczenia woli wymagane jest wydanie rzeczy

• np. umowa przechowania










kauzalne

• (łac.) kauza = cel

• do dokonania czynności prawnej konieczne jest porozumienie stron co do celu gospodarczego umowy, ważności umowy

• np. sprzedaż, darowizna

abstrakcyjne

• ważne bez względu na to, jaki cel przyświeca każdej ze stron

• np. wystawienie weksla




PRZESŁANKI WAŻNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNEJ

- warunki ważności czynności prawnej, jej skuteczności

• strona czynności prawnej musi posiadać zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych (może być ograniczona czasowo)

• czynność prawna musi być zgodna z przepisami prawa (ustawą)

• zgodność z zasadami współżycia społecznego

• zachowanie określonej formy, o ile przepisy nie zakładają jej nieważności

• oświadczenie woli musi być złożone w sposób wolny od wad

WAŻNOŚĆ - wg przepisów




bezwzględna

• najostrzejsza sankcja

• czynność prawna jest nieważna

• nie wywołuje skutków prawnych

• np. czynność prawna sprzeczna z ustawą, zasadami współżycia społecznego, niezdolność osoby prawnej do czynności prawnej, nie ma formy, wady oświadczenia woli - tzw. pozorność

względna

• oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu lub groźby

• czynność prawna nie jest nieważna z mocy samego prawa, ale może zostać unieważniona w wyniku aktywnego działania strony (może się uchylić od skutków prawnych)




WADY OŚWIADCZENIA WOLI

1. brak świadomości lub swobody w powzięciu decyzji lub wyrażeniu woli

• oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne (z mocy samego prawa)

• np. osoba chora psychicznie, z niedorozwojem, pod wpływem środków odurzających, pod silną presją, pod wpływem nacisków, tortur

2. pozorność

• obie strony są zgodne co do tego, że czynność prawna nie będzie wywoływała żadnych skutków lub wywoływała inne skutki, tzw. ukryte

• czynność prawna „pozorna” jest bezwzględnie nieważna, a „ukryta” - względnie nieważna

• np. darowizna pod pozorem sprzedaży, zaniżanie wartości rzeczy sprzedawanej

• błąd co do treści czynności prawnej

• czynność prawna jest względnie nieważna - osoba może uchylić się od skutków swojego oświadczenia, pod warunkiem że:

+ błąd musiał być wywołany przez adresata oświadczenia woli

+ adresat wiedział o błędzie lub z łatwością mógł go zauważyć

+ musiał to być błąd istotny (kształtujący treść)

• np. kupno rzeczy podrobionej, pomyłka w kwocie

• podstęp - szczególny rodzaj błędu

+ czynność prawna również jest względnie nieważna

+ np. zatajenie wady produktu, cofnięcie licznika

4. groźba

• składający oświadczenie woli był pod przymusem psychicznym, groźby, która mogła być spełniona, wymuszono na nim złożenie oświadczenia woli

• czynność prawna jest względnie nieważna

• wyjątek: testament - czynność prawna bezwzględnie nieważna

Uchylenie się od oświadczenia woli:

(w wypadku błędu lub groźby)

• złożenie oświadczenia na piśmie

• maksymalnie w ciągu roku po wykryciu błędu

• maksymalnie w ciągu roku po ustaniu stanu zagrożenia groźbą

• oświadczenie woli należy tak interpretować, jak wymagają tego zasady współżycia społecznego, ustalone zwyczaje, biorąc pod uwagę okoliczności w jakich powstawało

• należy brać pod uwagę zgodność stron, cel, zamiar, stosowne brzmienie

np. forma pisemna:

- tekst

- sformułowania

- rokowania czy znajomość

ZAWARCIE UMOWY

• do zawarcia umowy może dojść na trzy sposoby - na drodze oferty, przetargu lub rokowań

OFERTA

• oświadczenie woli jednej ze stron - oferenta, które kierowane jest do adresata - oblata, zawiera ono propozycję zawarcia umowy z przedstawieniem warunków tej umowy

• np. cena na bluzce w sklepie

• zawarcie umowy - przyjęcie oferty przez oblata

• oferent jest związany swoją ofertą

• jeśli w ofercie zawarty jest termin, to po jego upłynięciu oferent nie jest już tą ofertą związany

• poprawki adresata do oferty - to już nowa oferta, w której następuje zamiana ról, oblat staje się oferentem

PRZETARG

• są dwa rodzaje przetargów:

• ustne - aukcje, licytacje

• pisemne - konkursy ofert

• organizatorem jest adresat

• do przetargu zgłaszają się oferenci, a oblat wybiera najlepszą ofertę

• przetargi mogą być

• ograniczone - specjalnie zaproszeni oferenci

• nieograniczone - oferentem może być każdy

• każdy przetarg musie być poprzedzony ogłoszeniem, zawierającym czas, miejsce, przedmiot i warunki przetargu

• przetargi na zamówienia publiczne reguluje ustawa o zamówieniach publicznych

• etapy przetargu:

• ogłoszenie organizatora

• składanie ofert

• wybór adresata lub brak wyboru

ROKOWANIA (negocjacje)

• strony negocjują warunki umowy, aż dojdą do porozumienia

FORMA CZYNNOŚĆI PRAWNEJ




zwykła

• ustna

• zawierana w sposób ....?

szczególna

• pisemna

• zawiera datę pewną (potwierdzoną urzędowo)

• sporządzona w formie aktu notarialnego

• może być zawarta drogą elektroniczną




Skutki prawne niedochowania formy:

1. ad solemnitatem

• forma pod rygorem nieważności

• nieważność czynności prawnej

• np. darowizna - musi być aktem notarialnym

pełnomocnictwo - pisemne, a nie ustne

przejęcie długu - tylko pisemne

2. ad probationem

• do celów dowodowych

• czynność prawna jest ważna, ale utrudnione jest dowodzenie przed sądem

• art.74

3. ad eventum

• forma zastrzeżona do wywołania określonych czynności rawnych

• np. umowa najmu lokalu - pisemna musi być ponad rok, ustna na czas nieokreślony


PRAWO RZECZOWE

Przedmiotem prawa rzeczowego może być rzecz istniejąca (nie przyszła ani nie przeszła) i zindywidualizowana (wyodrębnione z większej masy - np. nie 10 kg z 1 tony).

Nie są rzeczami:

- dobra niematerialne

- prawo

- energia

- części składowe rzeczy

- złoża minerałów

- masa majątkowa występująca w obrocie jako pewna całość (np. przedsiębiorstwo, gospodarstwo)

PODZIAŁ RZECZY




1. 
   nieruchomości

• gruntowe

- część pow. ziemskiej

• budynkowe

• lokalowe

- części budynków

ruchomości

• wszystkie inne

(nie ma definicji)




Różnice:

- przeniesienia własności

- zasiedzenia

- zrzeczenia się własności

• Niektóre stosunki prawne mogą dotyczyć tylko nieruchomości (np. dożywocie) lub tylko ruchomości (np. pożyczka).




2. 
   oznaczone co do tożsamości

• wykazują cechy indywidualne

(np. samochód)

oznaczone co do gatunku

• odpowiadają tylko pewnym cechom rodzajowym

(np. zboże, tekstylia)




• Rzeczy składają się z części składowych, które nie mogą być odrębnym przedmiotem prawa własności - nie mogą należeć do inne osoby niż cała rzecz → co zostało z gruntem połączone dzieli los tego gruntu. Jest to zasada bezwzględnie obowiązująca.

PRAWA RZECZOWE

• mają one charakter bezwzględnie obowiązujący

• stosunki prawno rzeczowe wywierają skutek na wszystkich uczestników tych stosunków

CECHY PRAWA RZECZOWEGO

• bezpośrednia władza uprawnionego nad rzeczą - osoba uprawniona może korzystać wprost z rzeczy sobie poddanej

• prawa rzeczowe nie polegają na obowiązku czynnych świadczeń na rzecz uprawnionego, a jedynie na obowiązku nienaruszania jego prawa

• korzystają z zasady pierwszeństwa przed prawami i roszczeniami osobistymi, natomiast w razie kolizji między prawami rzeczowymi, prawa te są realizowane wg kolejności odpowiadającej ich pierwszeństwu

• prawa rzeczowe są ściśle związane z rzeczą, tzn. mogą być realizowane bez względu na to w czyim ręku dana rzecz się znajduje

PODZIAŁ PRAW RZECZOWYCH




1. bezterminowe

(wieczyste)

- jego czas trwania nie jest z góry określony,

* np. własność nieruchomości

terminowe

- jego czas trwania jest z góry określony,

* np. użytkowanie wieczyste






2. niezwiązane

- mają byt niezależny

związane

- mogą przysługiwać podmiotowi innego prawa (głównego)

* np. służebność gruntowa - związana z prawem własności






3. samodzielne

(samoistne)

niesamodzielne

(akcesoryjne)

- nie mogą powstać ani istnieć bez innego prawa

* należą tu tylko: hipoteka, zastaw - związane z wierzytelnością






4. zbywalne

- można je przenieść na inną osobę

niezbywalne

- ich celem jest zaspokojenie potrzeb jednej osoby

* należą tu: użytkowanie, służebność osobista






5. odpłatne

- ustanawia się je za wynagrodzeniem

* tu: użytkowanie wieczyste,

spółdzielcze prawo do lokalu

nieodpłatne

- ustanawia się je bez wynagrodzenia






6. podzielne

-  może należeć do kilku osób i każdej przysługuje część ułamkowa prawa, którą może samodzielnie rozporządzać

* prawo własności, użytkowanie wieczyste, użytkowanie

niepodzielne

-  nawet jeśli należą do kilku osób to nie następuje wyodrębnienie samodzielnych uprawnień

* hipoteka, służebność




PRAWA RZECZOWE - 3 GRUPY

1. własność

2. użytkowanie wieczyste

3. ograniczone prawa rzeczowe

• lista praw rzeczowych jest zamknięta, nie można powołać nowych

WŁASNOŚĆ

1. strona pozytywna - uprawnienia, które składają się na prawo własności jako prawo podmiotowe

• kodeks wskazuje pewne uprawnienia podstawowe (art. 140 K.C.)

• 
  prawo do korzystania z rzeczy


do posiadania rzeczy


do używania rzeczy


do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy


do dyspozycji faktycznych



do przetworzenia rzeczy


do zużycia rzeczy


do zniszczenia rzeczy

• 
  prawo do rozporządzania rzeczą



do wyzbycia się własności rzeczy


przeniesienie własności na inną osobę


zrzeczenia się własności


do obciążenia rzeczy (np. ustanowienie hipoteki, zastawu)

2. strona negatywna - możność wyłączenia przez właściciela ingerencji innych osób w sferę jego
   prawa

• właściciel korzysta z rzeczy z wyłączeniem innych osób

- inne podmioty prawa mają obowiązek nie ingerowania w sferę uprawnień właściciela

(nie naruszania prawa własności)

• wyjątkowo można ingerować, np. dla ratowania życia lub zdrowia innej osoby

• Wyznaczniki granic prawa własności

• treści ustaw (całe obowiązujące ustawodawstwo)

• zasady współżycia społecznego

• społeczno-gospodarcze przeznaczenie danej własności

• przeniesienie własności - przejście własności na podstawie umowy

• konieczne jest zawarcie 2 umów:

- zobowiązującej do przeniesienia własności

- rozporządzającej - przenosi własność i rodzi skutki rzeczowe

• w Polsce obie zawarte są w pierwszej umowie (druga zawarta jest w jej wykonaniu)

• przy zawieraniu umowy pod warunkiem lub z określonym terminem potrzebne są 2 umowy - zobowiązująca z warunkiem i rozporządzająca, zawarta po spełnieniu warunku

• nie można przenieść na inną osobę więcej praw niż się samemu posiada

• Roszczenia przysługujące właścicielowi

• windykacyjne

- właściciel żąda od osoby, która włada jego rzeczą, aby była ona mu wydana

• negatoryjne

- przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i o zaniechanie naruszeń




POSIADANIE

• własność = stan prawny

posiadanie = stan faktyczny

PODZIAŁ POSIADANIA




1. samoistne

-  człowiek włada rzeczą jak właściciel

zależne

(niesamoistne)

-  człowiek włada rzeczą, ale nie jest właścicielem (dysponuje odpowiednim prawem, np. użyczenie)






2. w dobrej wierze

-  kiedy nam się wydaje, że jesteśmy posiadaczami

-  chroni posiadacza

w złej wierze

-  kiedy wiemy, że nie jesteśmy posiadaczami




• dzierżenie - chwilowe posiadanie, ale nie własność (np. przytrzymanie komuś czegoś)

Posiadanie w Polsce jest w lepszej sytuacji. Posiadacz może więcej niż właściciel.

• obowiązuje zasada domniemania - posiadanie jest samoistne i w dobrej wierze

• posiadaczowi trzeba sądownie udowodnić, że to nie jego rzecz

• nie można posiadaczowi zabrać rzeczy (nawet jeśli ją zabrał komuś); ma on wtedy prawo do
  obrony koniecznej




Obrona konieczna

• można użyć przemocy do obrony, gdy:

- zamach jest gwałtowny, bezprawny, bezpośredni,

- istnieje związek czasowy między zamachem a obroną (tylko natychmiastowy opór)

• środki obrony koniecznej

- muszą być adekwatne do rodzaju ataku

- nie można przekroczyć granic obrony koniecznej

• gdy zagarnięto rzecz posiadaną, przemocy można użyć tylko w przypadku ruchomości

(osoba, która zagarnęła może uciec; nieruchomość nie ucieknie)

• Roszczenie posesoryjne - o zwrot posiadania

• proces trwa krótko

• sąd bada tylko stan faktyczny - czy osoba posiadała rzecz i czy zabrano jej tę rzecz

• aby ustalić stan prawny (własność) trzeba wytoczyć osobny proces (oba procesy nie mogą się dziać jednocześnie)

• Jeżeli ktoś narusza nasze posiadanie (np. buduje się na naszej działce) możemy wystąpić o
  wstrzymanie działań, ale tylko na 1 miesiąc od rozpoczęcia działań. Jeśli tego nie zrobimy ten
  ktoś może nawet wystąpić o przymusowy wykup naszej działki, dowodząc, że jest mniej warta
  niż jego dom.

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

• dotyczy gruntu należącego do skarbu państwa lub gminy

• wyznaczane na min. 40 lat; z reguły dawane na 99 lat

• na 5 lat przed upłynięciem terminu użytkownik lub jego następcy mogą wystąpić o przedłużenie

• użytkowanie wieczyste można sprzedać (a właściciel nie może zaprotestować)

• użytkowanie z reguły nie zawiera warunków (w dowolnym celu) - trudno je wtedy rozwiązać

* jeśli użytkowanie zawiera warunki, można je rozwiązać, gdy użytkownik nie wywiązuje się z nich

• za użytkowanie wieczyste trzeba uiszczać roczne opłaty

* od opłat można się odwołać (zakwestionować je) do Samorządowego Kolegium Odwoław-czego (i ewentualnie dalej do Sądu);

* można też wystąpić o obniżenie opłaty do miasta

• na użytkowaniu wieczystym można założyć hipotekę (która po jego wygaśnięciu przechodzi na inne rzeczy)

• ewentualne roszczenia użytkownika wnosi się do skarbu państwa

• po opuszczeniu użytkowania wieczystego mamy prawo do ubiegania się o zwrot nakładów

• gdy skarb państwa sprzedaje swoje ziemie użytkownicy wieczyści mają pierwszeństwo (nie muszą przystępować do przetargu)

OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE

1. Hipoteka

2. Zastaw

3. Służebność

4. Użytkowanie

5. Mieszkania spółdzielcze

• Cechy:

• z reguły występuje forma aktu notarialnego

• musi być wpis do księgi wieczystej

• sprawa pierwszeństwa - prawo rzeczowe ograniczone, wpisane do księgi wieczystej jako pierwsze, ma pierwszeństwo nad późniejszymi prawami (jeśli są one przeciwstawne)

• jeżeli nie wykonuje się swojego prawa przez 10 lat, to ono wygasa

HIPOTEKA



kredyt hipoteczny


pożyczka hipoteczna

• może być ustanowiona jedynie na nieruchomości

1. umowna

• idzie za ziemią, a nie za dłużnikiem

• jeżeli sprzedaje się ziemię kilku nabywcom, hipoteka ciąży na każdym z nich (dla każdego w pełnym wymiarze), ale ten który spłaci dług może dochodzić roszczeń od pozostałych nabywców oraz tego, który dług zaciągnął → tzw. roszczenie regresowe

• ustawowa (prawna)

• musi być wpisana do ksiąg wieczystych (konstytutywny...?)

• kaucyjna

• dotyczy wierzytelności, których nie potrafimy określić - wpis do maksymalnej sumy jaką się deklaruje

• przymusowa

• gdy nie umówiono się odnośnie wierzytelności

• procedura sądowa - sąd orzeka istnienie wierzytelności, wierzyciel idzie do komornika, który ustanawia hipotekę przymusową

• zabezpieczenie majątku osoby, wobec której toczy się proces (aby pozwany nie pozbył się majątku)

• kiedy wierzyciel odmawia przyjęcia spłaty długu (lub nie można go znaleźć), można złożyć sumę
  do depozytu sądowego wraz ze zrzeczeniem się wierzytelności z tej sumy

ZASTAW

• zabezpieczenie wierzytelności rzeczy ruchomej i prawa jeszcze nie wymaganych

• wierzytelność odszkodowawcza - zmienia się, gdy zdarza się np. jakiś wypadek, który powoduje, że osoba nie może pracować (zmienia się wysokość zabezpieczenia)

• zastaw nieprawidłowy - gdy użytkuje się zastaw (np. leasing)

• można przenieść wierzytelność bez zastawu, ale nie na odwrót

• zastaw obejmuje wierzytelność główną, odsetki, odsetki za przekroczenie terminu i ewentualne koszty procesu

• istnieje zastaw na wierzytelności (prawie), np. poszkodowany może zastawić swoją wierzytelność wobec sprawcy wypadku

SŁUŻEBNOŚĆ

• gruntowa

-  dotyczy 2 nieruchomości: władającej i obciążonej

-  służebność wpisana jest do księgi nieruchomości obciążonej

-  może być ustanowiona, gdy nieruchomość ma utrudniony dostęp do drogi publicznej (wg prawa każda nieruchomość musi mieć dostęp do drogi)

• osobista

-  dotyczy relacji człowiek - nieruchomość obciążona

-  istnieje, gdy człowiek nie ma prawa do gruntu

-  jest niezbywalna

-  może po śmierci przejść na najbliższą rodzinę, która została wcześniej wprowadzona na tą nieruchomość

-  można zasiedzieć nieruchomość - gdy bez umowy, przez 10-20 lat korzysta się z cudzej nieruchomości, a właściciel nie protestuje

UŻYTKOWANIE

• nie mylić z użyczeniem (tamto jest bezpłatne)

• to korzystanie z rzeczy i z reguły możliwość pobierania z niej pożytków (nic nie oddaje się właścicielowi)

• użytkownik powinien działać zgodnie z zasadami gospodarki (np. zachować substancję rzeczy)

• jest niezbywalne

• po jego wygaśnięciu strony mogą wnosić roszczenia (tylko przez 1 rok)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA

1. DŁUG A ODPOWIEDZIALNOŚĆ




DŁUG

- wyraz powinności tj. obowiązku świadczenia dłużnika

• dług bez odpowiedzialności

-  bez uprawnienia do przymusowego ściągnięcia (zobowiązanie niezupełne)

- zobowiązania przedawnione

• odpowiedzialność za cudzy dług

(odpowiedzialność nabywcy nieruchomości za dług obciążony hipoteką)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

• kwestia pokrycia długu, związana z przymusową realizacją świadczenia

• oddaje do dyspozycji wierzyciela w celu zaspokojenia sferę dóbr dłużnika lub osoby trzeciej




RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA DŁUG




osobista

1. nieograniczona

• całym majątkiem obecnym i przyszłym

• wg wyboru wierzyciela co do przedmiotów majątkowych i przymusowej realizacji

• przy zbiegu wierzycieli - stosunkowo do wysokości wierzytelności

2. ograniczona

• do wyodrębnionej masy majątkowej (np.art.1030k.c.)

• do wysokości ograniczonej liczbowo (np.167km)

rzeczowa

• gwarancję zaspokojenia stanowi oznaczony przedmiot majątkowy

• prawo skuteczne

„erga omnes”

• pierwszeństwo zaspokojenia

• zastaw

• hipoteka

• hipoteka morska (zastaw na statku)







TYPY ODPOWIEDZIALNOŚCI




deliktowa

(ex delicto)

art.415

kontraktowa

(ex contractu)

art.471 i następne

„gwarancyjna”

art.822 i następne




Odpowiedzialność deliktowa

= z tytułu czynów niedozwolonych

• szkoda wyrządzona niezależnie od istniejącego między osobami stosunku prawnego;

• wyrządzenie szkody rodzi stosunek zobowiązaniowy, jako stosunek samoistny;

• przedmiot świadczenia - odszkodowanie

Odpowiedzialność kontraktowa

• szkoda wyrządzona przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika;

• odszkodowanie zastępuje główne świadczenie lub je uzupełnia

Odpowiedzialność „gwarancyjna”

• w drodze umowy jedna osoba zobowiązuje się do świadczenia odszkodowawczego z tytułu szkody, którą wyrządzi kontrahentowi ona sama, osoba trzecia lub zajście jakiegoś zdarzenia

• głównym świadczeniem jest świadczenie odszkodowawcze

• np. umowy ubezpieczenia

2. NAPRAWIENIE SZKODY

SZKODA

• uszczerbek w sferze interesów

• o charakterze majątkowym i niemajątkowym (na mieniu, na osobie)

• najczęściej wbrew woli poszkodowanego

ZASADA PEŁNEGO ODSZKODOWANIA




Szkoda rzeczywista

(damnum emergens)

• strata w mieniu;

• poszkodowany staje się uboższy niż był dotychczas

Utrata korzyści

(lucrum cessans)

• utrata korzyści, jakie poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono;

• poszkodowany nie staje się bogatszy chociaż mógł liczyć na wzbogacenie




np. uszkodzenie samochodu wykorzystywanego do działalności gospodarczej - tak

uszkodzenie samochodu i w konsekwencji rezygnacja z wycieczki - nie

przedłużający się remont restauracji i utrata korzyści przez właściciela - tak

USTALENIE WYSOKOŚCI ODSZKODOWANIA

• obowiązuje zasada pełnego wyrównania szkody

• wyjątki:

-  adekwatny związek przyczynowy (za źle wykonaną naprawę samochodu odpowiada właściciel warsztatu a za szkody związane z wypadkiem sprawca/ubezpieczyciel)

-  wola stron - umowne ograniczenie wysokości odszkodowania

-  ustawa reguluje wysokość odszkodowania (np. kodeks morski)

-  miarkowanie wysokości odszkodowania ze wzgl. na stan majątkowy (art.440)

-  przyczynienie się poszkodowanego do szkody

3. CZYNY NIEDOZWOLONE - przesłanki odpowiedzialności

WARUNKI POWSTANIA OBOWIĄZKU NAPRAWIENIA SZKODY

1. Szkoda - uszczerbek w dobrach majątkowych lub niemajątkowych

2. Okoliczność wyrządzająca szkodę - działanie ludzkie lub zdarzenia, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy

3. Związek przyczynowy między szkodą i okolicznością wyrządzającą szkodę

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI DELIKTOWEJ

• zasada winy

• zasada ryzyka - odpowiedzialność za sam skutek, np. odpowiedzialność za podwładnego

• zasada słuszności - wyjątkowa sytuacja obciążenia odpowiedzialnością ze względu na zasady współżycia społecznego

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WŁASNE CZYNY

• podstawowa formuła:

„kto z winy swej wyrządzi drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia” - art.415

• odpowiedzialność za działanie i zaniechanie

• odpowiedzialność osoby fizycznej i prawnej (szkoda wyrządzona przez organ tej osoby)

BEZPRAWNOŚĆ A WINA








Bezprawność

• obiektywnie nieprawidłowe zachowanie

• sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym:

- normy prawne

- zasady współżycia społecznego

Wina

• niewłaściwość zachowania

• naganna decyzja człowieka, odnosząca się do podjętego przez niego bezprawnego czynu

• ocena poczytalności i dojrzałości psychicznej sprawcy




Stopnie winy

• wina umyślna

- sprawca ma świadomość skutku, przewiduje go i celowo do niego zmierza lub się na wystąpienie takich skutków godzi

• wina nieumyślna (niedbalstwo)

- niezachowanie należytej staranności

-  sprawca przewiduje możliwość wystąpienia szkodliwego skutku, lecz bezpodstawnie przypuszcza, że go uniknie lub nie przewiduje, chociaż powinien i może go przewidzieć

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY - teoria przyczynowości adekwatnej

• 
  przyczyny podlegają wartościowaniu

• 
  zwykłe (typowe, normalne) następstwa zdarzeń

• niezwykłe (nietypowe) następstwa zdarzeń

• np.






Palacz Płonąca zapałka Słoma Dom Wieś Dom sołtysa

(siła wiatru)

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CUDZE CZYNY

Przykład 1

Odpowiedzialność za czyny osób, którymi się posłużono - art.429

• wina w wyborze - powierzenie wykonania zobowiązania osobie nie mającej odpowiednich kwalifikacji

• przesłanki odpowiedzialności

• powierzenie wykonania czynności

• wyrządzenie szkody

• osobie trzeciej przy wykonywaniu czynności

• wyłączenie odpowiedzialności

• brak winy w wyborze lub powierzenie podmiotowi zawodowo trudniącemu się wykonywaniem takich czynności

• bez znaczenia wina sprawcy bezpośredniego (chyba, że chodzi o roszczenia regresowe)

• dotyczy osób samodzielnych względem powierzającego

• przykłady

• nie dotyczy sytuacji powierzenia przez biuro podróży dokonania niektórych usług innym osobom - odpowiedzialność kontraktowa (art.474)

• dotyczy sytuacji powierzenia odśnieżania ulicy wyspecjalizowanemu przedsiębiorstwu

Przykład 2

Odpowiedzialność za podwładnego - art.430

• zasada ryzyka - powierzenie wykonania na własny rachunek czynności podwładnemu

• nie ma zwolnienia przez wykazanie braku winy w wyborze

• przesłanki odpowiedzialności:

- powierzenie przez zwierzchnika podwładnemu (wiążące wskazówki),

- szkoda przy wykonywaniu czynności

- wina sprawcy

• przykłady

-  odpowiedzialność klubu sportowego za postępowanie trenera podczas treningu, które doprowadziło do choroby zawodnika

-  odpowiedzialność organizatora kolonii za wypadki dzieci będących pod nadzorem wyszkolonego personelu

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA RUCH PRZEDSIĘBIORSTWA

• art.435

• za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstw funkcjonujących za pomocą sił przyrody (np. kopalnie)

• odpowiedzialna jest osoba prowadząca przedsiębiorstwo na własny rachunek

• szkoda wyrządzona komukolwiek

• nie podlega wyłączeniu na podstawie umowy

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA RUCH MECHANICZNYCH ŚRODKÓW KOMUNIKACJI

• zasada ryzyka - nie określa się winy

• mechaniczne środki komunikacji - poruszane za pomocą sił przyrody (np. .samochody)

• podmiot odpowiedzialny - samoistny posiadacz pojazdu lub posiadacz zależny

• szkoda wyrządzona komukolwiek

• okoliczności wyłączające:

- brak siły wyższej - awaria pojazdu

- siła wyższa (powódź, osoba trzecia, np. służby drogowe)

• podmiot odpowiedzialny - przykłady:

• samoistny posiadacz odpowiada za działania kierowcy (art.436)

• nie odpowiada za działania złodzieja pojazdu (posiadanie samoistne)

• przekazanie pojazdu na okres dorywczy

• odpowiedzialność posiadacza nie wyłącza odpowiedzialności kierowcy (art.415)

• posiadacz pojazdu odpowiada względem kierowcy na zasadzie winy

• ruch pojazdu - orzecznictwo

• otwarcie drzwi lub klapy zatrzymującego się samochodu

• wybuch silnika zatrzymanego samochodu

• unieruchomienie pojazdu na skutek awarii

• chwilowe zatrzymanie

• brak przesłanki - przy załadowaniu lub wyładowaniu towaru do unieruchomionego pojazdu

• modyfikacja reguły podstawowej

• zderzenia pojazdów

- zderzenie gdy oba pojazdy w ruchu

- najechanie - zasada ryzyka

- w stosunku do osób trzecich - nadal zasada ryzyka

• przewóz z grzeczności

- brak obowiązku

- nieodpłatność

• powrót do zasady winy

4. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEWYKONANIE LUB NIENALEŻYTE WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

• Przesłanki odpowiedzialności

• fakt niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania

• szkoda (damnum emergens + lucrum cessans)

• związek przyczynowy między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem a szkodą (normalne następstwa)

• wina dłużnika (okoliczności, za które dłużnik odpowiada)

-  działania i zaniechania własne noszące znamiona winy

-  działania i zaniechania osób, którym wykonanie zobowiązania powierza lub z których pomocą je wykonuje

-  działania i zaniechania przedstawiciela ustawowego dłużnika (rodzic, wykonawca testamentu itd.)

-  ustalone w drodze umowy, ustawy, czynności prawnej węziej lub szerzej

• Zasady odpowiedzialności

• odpowiedzialność za niedołożenie należytej staranności

• jak za własne działanie odpowiedzialność za działania innych osób, którym powierza lub przy pomocy których wykonuje się zobowiązanie (poza wyjątkami)

• dopuszczalność umownego rozszerzenia i zawężenia odpowiedzialności (z wyjątkiem szkody umyślnej)

• zasada winy

• zasada ryzyka

ZOBOWIĄZANIA

• jest to księga 3 Kodeksu Cywilnego

• zobowiązania nie są bezwzględnie obowiązujące (erga omnes)

ZOBOWIĄZANIE

rodzaj stosunku cywilnoprawnego zachodzącego pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem, na którego treść składa się prawo podmiotowe o względnym charakterze (wierzytelność) oraz odpowiadający temu prawu obowiązek (dług)

• Wierzycielowi przysługuje prawo, które jest skuteczne wobec dłużnika.

WIERZYTELNOŚĆ

Prawo podmiotowe wierzyciela, które z chwilą skonkretyzowania osoby dłużnika jak i należnego od niego świadczenia staje się ROSZCZENIEM

• Dopiero mając roszczenie możemy się domagać zwrotu i dysponujemy środkami przymusu (np. sądowego)

DŁUG

obowiązek lub zespół obowiązków ciążących na dłużniku, których wykonanie ma na celu zaspokojenie uzasadnionego interesu wierzyciela

• istota zobowiązań - art. 353

§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

ELEMENTY STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO

1. PODMIOTY

• wierzyciel - podmiot uprawniony (może żądać)

• dłużnik - podmiot zobowiązany (musi świadczyć)

2. PRZEMIOT

• świadczenie

- zachowanie się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania, czyniące zadość godnemu ochrony interesowi wierzyciela




I Podział

• działanie

• zaniechanie

II Podział

• danie

• czynienie

• nieczynienie

• zaprzestanie

• znoszenie




• Cechy świadczenia

• przemienne (art.365 §1)

- dłużnik może wybrać rodzaj świadczenia, chyba, że jest to inaczej zastrzeżone w umowie

• jednorazowe, okresowe (np. alimenty, czynsz - co miesiąc) lub ciągłe (nie wyodrębnia się okresów świadczenia)

• musi być możliwe do spełnienia (387 §1)

• podzielne lub niepodzielne

• oznaczone co do:

- tożsamości (np. samochód)

- gatunku (np. jabłka, zboże)

* średniej jakości - w przypadku świadczenia oznaczonego co do gatunku, w przypadku nieokreślonej w umowie jakości (np. najwyższej jakości), obowiązuje świadczenie średniej jakości

• pieniężne lub niepieniężne

3. TREŚĆ

• uprawnienia - ma je wierzyciel

• obowiązki - stoją przed dłużnikiem

art. 454

§ 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.

§ 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.

art. 455

Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

KONSUMENT

art. 22¹

Za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZAŃ


















ZOBOWIĄZANIA




Czynności prawne

• wielostronne (lub dwustronne) - umowy

• jednostronne - przyrzeczenia, zapis testamentowy

Czyn niedozwolony

- omówiony przy odpowiedzialności odszkodowawczej

Akt administracyjny

• skutkach bezpośrednich

-  sam wywołuje powstanie stosunku zobowiązaniowego

np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości określająca wysokość odszkodowania

• o skutkach pośrednich

-  stanowią tylko przesłankę dokonania określonej czynności prawnej, będącej bezpośrednim źródłem zobowiązania

np. zgoda na sprzedaż nieruchomości przygranicznej cudzoziemcowi - nie stanowi jeszcze o sprzedaży

Konstytutywne orzeczenie sądu

- np. art.358¹ §3

UMOWY

• najważniejsze źródło powstania zobowiązań

• mają charakter:

• zobowiązujący

• zobowiązująco - rozporządzający:

* zobowiązanie do przeniesienia, obciążenia, ograniczenia lub zniesienia prawa podmiotowego (art.510)

• zasada swobody umów (zw. zasadą autonomii woli stron)

- art. 353¹

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

• rodzaje umów:

• umowy nazwane - uregulowane w Kodeksie Cywilnym; np. umowa sprzedaży, zamiany

• umowy nienazwane - nie uregulowane w Kodeksie Cywilnym, ale mogą być regulowane poszczególnymi przepisami; np. umowa licencyjna, hostingowa, do nie dawna także leasing

• umowy nigdzie nie regulowane - np. umowa o „know-how”

• grupy umów:

1. mające na celu przeniesienie własności lub innego prawa z jednego podmiotu na drugi (sprzedaż, dostawa, kontraktacja, darowizna, umowa o przeniesienie praw autorskich, umowa licencyjna)

2. o korzystanie z cudzych rzeczy (najem, dzierżawa, użyczenie, leasing, czarter)

3. o korzystanie z usług (umowa o dzieło, umowa zlecenie)

• wzorce umowne i regulaminy

-  art. 384, 385 i 385^1,2,3,4

-  nie są źródłami prawa

-  umowa adhezyjna - zawierana przez przystąpienie jednej strony do umowy, bez zmieniania warunków (np. kupno biletu)

-  gdy wzorce umowne są sprzeczne z przepisami prawa to przepis ma pierwszeństwo

-  duże podmioty mogą negocjować indywidualne umowy, które mają pierwszeństwo przed wzorcami umownymi

• wyzysk

- art.388

§ 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.

§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

• umowa przedwstępna

- art.389

§ 1. Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej. (…)

-  tylko jeśli jest sporządzona w formie aktu notarialnego, można sądownie domagać się wykonania umowy

• zadatek

- art.394

§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.

§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.

§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

• odstępne

-  kwota, którą dajemy w poczet umowy i która przepada, gdy rezygnujemy




BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

• gdy następuje przesunięcie z majątku jednej osoby do majątku drugiej osoby bez podstawy prawnej to pomiędzy osobą zubożoną a wzbogaconą powstaje zobowiązanie, w którym wierzycielem jest osoba zubożona, a dłużnikiem wzbogacona

- np. art.405

• Przesłanki bezpodstawnego wzbogacenia

1. wzbogacenie dłużnika polega na pozyskaniu korzyści majątkowej w dowolnej postaci - zwiększenie jego aktywów

2. zubożenie wierzyciela - zmniejszenie jego pasywów

3. związek między wzbogaceniem a zubożeniem (wzbogacenie kosztem drugiej osoby)

4. bezpodstawność wzbogacenia - brak podstawy prawnej

• surogaty - dodatkowe korzyści, które czerpie się ze wzbogacenia (np. wynajem cudzego samochodu)

• gdy dłużnik celowo uszczupla swój majątek przekazując go osobie trzeciej, aby nie móc spełnić zobowiązania, świadczenie przechodzi na tą osobę

- art.409

Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu.

• Świadczenie nienależne

• art.410-413

• ma miejsce, gdy:

1. ten kto je spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany wobec osoby, której świadczył

2. podstawa prawna świadczenia odpadła (w chwili spełnienia świadczenia obowiązywało prawnie potem zostało zniesione, a dłużnik nadal świadczył - np. rozwiązanie umowy przez sąd)

3. cel świadczenia nie został osiągnięty, a zubożony spełnił świadczenie

4. czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po wypełnieniu świadczenia

• osobie, która spełniła to świadczenie przysługuje prawo żądania zwrotu w naturze lub równowartości pieniężnej, a także prawo żądania zwrotu surogatów

• art.411

Nie można żądać zwrotu świadczenia jeżeli:

1. spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;

2. spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego;

3. świadczenie zostało spełnione w celu zadośćuczynienia przedawnionemu roszczeniu;

4. świadczenie zostało spełnione, zanim wierzytelność stała się wymagalna.

(art.413):

5. spełnione zostało świadczenie z gry lub zakładu (zobowiązanie naturalne)

SOLIDARNOŚĆ ZOBOWIĄZAN

- art.366-378

Solidarność dłużników (czynna)

• art.366

§ 1. Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych (solidarność dłużników). (…)

• roszczenie regresowe (zwrotne) - ma je w stosunku do pozostałych dłużników ten, który
  świadczenie spełnił

Solidarność wierzycieli

• art.367

§ 1. Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich (solidarność wierzycieli).

§ 2. Dłużnik może spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Jednakże w razie wytoczenia powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk.

WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

- art.450-470, 487-497

• ekwiwalentność (zasada jednoczesnego spełnienia świadczeń wzajemnych - art.487 §2)

(…) obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej strony.

• „lex specialis derogat legi generali” - przepisy szczególne mają pierwszeństwo przed ogólnymi

• zasada realnego wykonania zobowiązania - art.354

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

• należyta staranność - art.355

§ 1. Dłużnik obowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego rodzaju (należyta staranność).

§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie prowadzonej przez niego działalności gospodarczej określa się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej działalności.

• klauzule umowne - związane ze zobowiązaniami; ogólne odesłania

• zasada „pacta sunt servanda” - umów trzeba dotrzymywać

• dłużnik nie może się uchylać od obowiązku świadczenia

• ma na celu zapewnienie pewności obrotu gospodarczego i nie tylko

• są od niej odstępstwa:

„clausula rebus sic stantibus” - klauzula zmienionych warunków; art.357¹

Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

• wykonanie świadczenia w części - art.450

Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes.

• zaliczenie świadczenia na poczet określonego długu - art.451

§ 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić. Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne.

§ 2. Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu.

§ 3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych - na poczet najdawniej wymagalnego.

• spełnienie świadczenia dla osoby nieuprawnionej - art.452

Jeżeli świadczenie zostało spełnione do rąk osoby nieuprawnionej do jego przyjęcia, a przyjęcie świadczenia nie zostało potwierdzone przez wierzyciela, dłużnik jest zwolniony w takim zakresie, w jakim wierzyciel ze świadczenia skorzystał. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy świadczenie zostało spełnione do rąk wierzyciela, który był niezdolny do jego przyjęcia.

• miejsce spełnienia świadczenia - art.454

§ 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.

§ 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.

• termin spełnienia świadczenia (art.455)

• może wynikać z umowy, właściwości zobowiązania lub ustawy

• gdy mija zobowiązanie jest wymagalne

• gdy nie jest określony należy spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela

• pokwitowanie zobowiązania - występuje przy świadczeniach pieniężnych i niepieniężnych

SKUTKI NIEWYKONANIA LUB NIENALEŻYTEGO WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

1. odpowiedzialność odszkodowawcza za szkodę

2. obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie spełnienia świadczenia pieniężnego

3. możliwość odstąpienia wierzyciela od umowy

4. możliwość zakupu przez wierzyciela na koszt dłużnika takiej samej ilości rzeczy tego samego gatunku

5. możliwość wykonania zastępczego

• odnoszą się do wszystkich zobowiązań

{patrz wykład „Odpowiedzialność odszkodowawcza”}

Opóźnienie

• występuje zawsze, gdy zobowiązanie nie zostanie wykonane w terminie

• nie jest to zwłoka - węższe pojęcie; jej skutkiem jest odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika (oprócz spełnienia świadczenia); można też odstąpić od umowy - art.494

Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

• jeśli jest to świadczenie pieniężne można w przypadku opóźnienia żądać odsetek

• możliwość zawarcia w umowie kar umownych (mają podobny charakter co odszkodowanie w przypadku zwłoki)

• tzw. miarkowanie sądowe

WYGAŚNIĘCIE ZOBOWIĄZAŃ

• Zobowiązanie dłużnika wygasa wskutek spełnienia przez niego świadczenia do rąk wierzycielka w sposób określony w art.354 k.c. (zgodnie z zasadą realnego wykonania zobowiązania).

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

• Inne sposoby wygaśnięcia (umorzenia) zobowiązania:

1. zaspokojenie interesu wierzyciela (zmiana sposobu spełnienia świadczenia)

1. świadczenie w miejsce wykonania

• łac. „datio in solutum”

• art.453

• polega na tym że dłużnik zamiast świadczenia oferuje wierzycielowi inne świadczenie, a wierzyciel je przyjmuje

• np. świadczenie w naturze zamiast pieniężnego

2. odnowienie (nowacja)

• jest umową stron, w której dłużnik zobowiązuje się świadczyć co innego niż był zobowiązany lub świadczyć to samo, ale z innej podstawy prawnej (w miejsce świadczenia wstępuje nowe zobowiązanie prawne)

• np. zamiast dostarczyć 2 tony śrub zobowiązanie dostarczenia 2 ton gwoździ

• potrącenie (kompensacja)

• ma miejsce, gdy 2 osoby są jednocześnie względem siebie wierzycielami i dłużnikami, a jedna z nich zamiast spełnić swoje świadczenie, umarza je przez zaliczenie świadczenia drugiej stronie na poczet swojej należności (art.498)

• przesłanki potrącenia:

• 2 osoby muszą być względem siebie jednocześnie wierzycielem i dłużnikiem

• przedmiot potrącenia - pieniądze lub rzeczy tej samej jakości, oznaczone co do gatunku

• obie wierzytelności muszą być wymagalne

• obie wierzytelności muszą być zaskarżalne

• przedmiotem potrącenia nie mogą być: (art.505)

• wierzytelności, które nie ulegają zajęciu

• wierzytelności, które służą do dostarczania środków utrzymania (np. alimenty)

• wierzytelności, które wynikają z czynów niedozwolonych

• wierzytelności, które wynikają ze szczególnych przepisów prawa

• złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego

• zwłoka wierzyciela (art.486 §1)

• dłużnik (nie ze swojej winy) nie wie kto jest wierzycielem (art.467 pkt.1)

• wierzyciel nie ma zdolności do czynności prawnych ani reprezentanta (art.467 pkt.2)

• spór o to kto jest wierzycielem (art.467 pkt.3)

• odmowa wydania przez wierzyciela pokwitowania lub dokumentu stwierdzającego istnienie zobowiązania (art.467 pkt.4 i art.463)

• interes wierzyciela nie został zaspokojony

1. zwolnienie z długu

• art.508

Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje.

• skutek na przyszłość - „ex nunc”

• rozwiązanie umowy przez strony

• zgodne oświadczenia woli obu stron (umowa zawarta między wierzycielem a dłużnikiem)

• od zwolnienia z długu różni się skutkiem o mocy wstecznej - „ex tunc”

• strony musza sobie zwrócić wszystko, co świadczyły wcześniej

• niemożność świadczenia

• powoduje wygaśnięcie zobowiązania gdy jest niemożnością następczą (tj. dłużnik ponosi za nią odpowiedzialność)

• dłużnik ma obowiązek wynagrodzenia wierzycielowi szkody powstałej wskutek niewykonania zobowiązania

• inne sposoby wygaśnięcia

1. ziszczenie się warunku rozwiązującego, upływ terminu

2. śmierć dłużnika lub wierzyciela (tylko przy zobowiązaniach o charakterze ściśle osobistym)

3. upływ terminu zawitego, z którym ustawa wiąże wygaśnięcie wierzytelności

• Zmiana po stronie wierzyciela lub dłużnika

• w miejsce wierzyciela lub dłużnika wchodzi inna osoba, która przejmuje wszystkie prawa i obowiązki przysługujące dotychczasowej stronie zobowiązania

• Przypadki:

1. Sukcesja generalna

• następca prawny wstępuje w całokształt praw i obowiązków swojego poprzednika

• np. spadek,... (podręcznik)

• Przelew wierzytelności (cesja)

• art.509

• umowa zawarta między dotychczasowym wierzycielem (zbywcą - cedentem) a osobą trzecią (nabywcą - cesjonariuszem), na mocy której nabywca nabywa od zbywcy przysługującą mu wierzytelność


(cedent) A B (dłużnik)





(cesjonariusz) C

3. Wstąpienie w prawa zaspokojonego wierzyciela

• art.518 § 1

Osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty:

1)  jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi; (np. poręczenie)

2)  jeżeli przysługuje jej prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma pierwszeństwo zaspokojenia; (np. wierzyciel spłaca dług bankowy ciążący na dłużniku; art.1025)

3)  jeżeli działa za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa wierzyciela; zgoda dłużnika powinna być pod nieważnością wyrażona na piśmie;

4)  jeżeli to przewidują przepisy szczególne.

4. Przejęcie długu

• art.519

§ 1. Osoba trzecia może wstąpić na miejsce dłużnika, który zostaje z długu zwolniony (przejęcie długu).

§ 2. Przejęcie długu może nastąpić:

1)  przez umowę między wierzycielem a osobą trzecią za zgodą dłużnika; oświadczenie dłużnika może być złożone którejkolwiek ze stron;

2)  przez umowę między dłużnikiem a osobą trzecią za zgodą wierzyciela; oświadczenie wierzyciela może być złożone którejkolwiek ze stron; jest ono bezskuteczne, jeżeli wierzyciel nie wiedział, że osoba przejmująca dług jest niewypłacalna.

• istota polega na wstąpieniu osoby trzeciej na miejsce dłużnika i odpowiedzialność za dług

• wymaga zawsze oświadczenia obu stron (wierzyciela i dłużnika)

• Kumulatywne przystąpienie do długu

• obok dotychczasowego dłużnika pojawia się druga osoba;

• ich odpowiedzialność jest solidarna

• dotychczasowy dłużnik nie jest zwolniony ze zobowiązania

• np. art.55⁴ - nabywca przedsiębiorstwa

OCHRONA WIERZYCIELA W RAZIE NIEWYPŁACALNOŚCI DŁUŻNIKA

• dłużnik odpowiada za dług całym swoim majątkiem obecnym i przyszłym (odpowiedzialność osobista)

• Skarga pauliańska („Actio pauliana”)

• art.527-534

• istota polega na możliwości żądania przez wierzyciela uznania przez sąd bezskuteczności czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli

• czynność prawna nie jest nieważna, ale bezskuteczna wobec wierzyciela, który ją zaskarży

• powództwo do sądu

• przesłanki:

- pokrzywdzenie wierzycieli

- osoba trzecia odnosi korzyść majątkową

- dłużnik miał świadomość pokrzywdzenia wierzycieli

- osoba trzecia wiedziała lub mogła się dowiedzieć o pokrzywdzeniu

CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA ZOBOWIĄZAŃ

• przepisy przewidują konkretne rozwiązania

{patrz rodzaje umów}


Do zewnątrz

- władztwo nad ludnością na danym terytorium

Na zewnątrz

- niezależność wzgl. innych państw w stosunkach międzynarodowych

NORMA PRAWNA

- podstawowy element prawa

• reguła postępowania wynikająca z przepisów prawnych wydanych lub usankcjonowanych przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym

• wskazuje w jaki sposób dany podmiot powinien zachować się w określonej sytuacji

PRZEPIS PRAWNY

- to zawarta w akcie normatywnym wypowiedź wyodrębniona w pewną zamkniętą całość (artykuł, paragraf, ustęp, zdanie...)

- może pokrywać się z normą prawną, zawierać pewne jej człony lub kilka norm i odwrotnie

- nie obowiązują powszechnie; np.

uchwały Sejmu w sprawach personalnych,

zarządzenia w ramach ministerstw, resortów

PROCES LEGISLACYJNY

(łac. lex, legis = prawo)

- proces tworzenia przez organy państwowe i samorządowe aktów prawnych powszechnie obowiązujących na danym terenie

- w Polsce procedura legislacji jest ściśle określona przez konstytucję i regulamin Sejmu

ROZPORZĄDZENIE

• akt normatywny niższego rzędu niż ustawa, wydawany przez naczelny organ władzy wykonawczej na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie w celu jej wykonania

• w Polsce rozporządzenia wydają: Prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie

Wykład 7

RZECZY - to takie dobra, które:

• są materialnymi częściami przyrody,

• mają charakter samoistny (są na tyle wyodrębnione, że mogą być w obrocie traktowane jako dobra samoistne),

* są rzeczami pieniądze, choć ich wartość nie wynika z właściwości fizycznych, lecz z gwarancji, jakie zapewnia państwo,

* rzeczami są tylko przedmioty.

tu kończy się związek przyczynowy

inne zdarzenia

czynność

prawna

czyn

niedozwolony

akt

administracyjny

orzeczenie sądu

bezpodstawne

wzbogacenie

prowadzenie

cudzych spraw

bez zlecenia

(m.in.)

Wykład 10

CZYNNOŚĆ PRAWNA

• osoba fizyczna lub prawna zmierza do ustanowienia zmiany lub zniesienia stosunku cywilno-prawnego poprzez złożenie oświadczenia woli;

I

II

III

IV

V

---