praca magisterska socjologia 2 XMC42IVJVUCSJ4LH5U422XYPR2YW62VMFNG2IFA


UNIWERSYTET ŁÓDZKI

WYDZIAŁ EKONOMICZNO - SOCJOLOGICZNY

KIERUNEK SOCJOLOGIA

SPECJALIZACJA METODOLOGICZNO - BADAWCZA

AGATA BORYNA - MAURER

NR ALBUMU 97028/S

MEDYCYNA NIEKONWENCJONALNA JAKO DZIAŁANIE PROFESJONALNE, ANALIZA WYBRANYCH ASPEKTÓW DZIAŁAŃ TERAPEUTÓW MEDYCYNY NIEKONWENCJONALNEJ.

PRACA MAGISTERSKA NAPISANA W KATEDRZE METOD I TECHNIK BADAŃ SPOŁECZNYCH

POD KIERUNKIEM

PROF. DR HAB. BOGDANA DUDKA

ŁÓDŹ 2003

SPIS TREŚCI

Wstęp 3

Rozdział 1 Medycyna niekonwencjonalna. 5

1.1 Definicja pojęcia medycyny niekonwencjonalnej. 5

1.2 Metody leczenia stosowane w medycynie

niekonwencjonalnej. 8

1.3 Źródła niekonwencjonalnych metod leczenia. 14

1.4 Medycyna konwencjonalna kontra medycyna

niekonwencjonalna. Miejsce medycyny alternatywnej

we współczesnym społeczeństwie. 19

Rozdział 2 Zawód. 27

2.1 Definicja i aspekty zawodu. 27

2.2 Etyka zawodowa. 31

2.3 Kontrola społeczna zawodu. 44

Rozdział 3 Zakres i metoda badawcza. 47

3.1 Problematyka i cele badania. 47

3.2 Metoda badawcza i uzasadnienie jej wyboru.

Wywiad swobodny - ogólna charakterystyka. 49

3.3 Narzędzie badawcze. 54

Rozdział 4 Analiza wyników badań empirycznych. 61

Wnioski końcowe 86

Bibliografia 88

WSTĘP

Praca dotyczy szeroko rozumianego problemu medycyny niekonwencjonalnej. Miała dostarczyć informacji dotyczących zawodu terapeuty medycyny niekonwencjonalnej oraz wybranych aspektów tej działalności.

Zainteresowanie tematem medycyny niekonwencjonalnej i zawodem terapeuty medycyny niekonwencjonalnej wynika z obserwacji i styczności z powyższymi na przestrzeni ostatnich dwóch lat.

Praca jest wynikiem zainteresowania problematyką medycyny niekonwencjonalnej. Na przestrzeni ostatnich kilku lat zaobserwować można było wzrost podaży ofert handlowych i usług medycyny niekonwencjonalnej. Powstają nowe gabinety terapeutów medycyny niekonwencjonalnej, wydawnictwa np. „VILCACORA”, „RAVI” poszerzają swoją ofertę, a Targi Medycyny Niekonwencjonalnej odwiedza wielu zainteresowanych. Medycyna niekonwencjonalna mocno zakorzeniła się w świadomości społecznej. Wiele osób zawodowo świadczy usługi terapeutyczne. Jest to duża grupa pracująca na terenie całej Polski.

Jednakże, brak jest opracowań naukowych dotyczących tej grup[y społecznej. Temat profesjonalnych działań terapeutów medycyny niekonwencjonalnej nie został jeszcze rozwinięty przez świat badaczy problemów społecznych. Oferta wydawnicza porusza problem medycyny niekonwencjonalnej i metod ich działania, pomijając aspekt zawodowy terapeutów medycyny niekonwencjonalnej.

Często zdarza się, że lekarz akademicki rozkłada ręce i nie daje szans na wyleczenie chorego. Wiele osób udaje się wówczas do terapeutów medycyny niekonwencjonalnej. Rosnące zainteresowanie naturalnymi metodami leczenia wynika często z rozczarowania medycyną akademicką oraz braku indywidualnego podejścia lekarza do pacjenta. Terapeuta medycyny niekonwencjonalnej daje natomiast pacjentowi nadzieję na wyzdrowienie i przejawia zainteresowanie jego osobą. Takie podejście do chorego aktywuje siłę życia, która znajduje się w każdym człowieku. Pacjent przeżywa każdy następny dzień jako dar medycyny niekonwencjonalnej.

Wielu naukowców przestrzega jednak przed korzystaniem z usług terapeutów medycyny niekonwencjonalnej. Ostrzegają oni społeczeństwo przed zabiegami i specyfikami zalecanymi przez uzdrawiaczy. Według nich wielu „cudownych uzdrawiaczy”, to zwykli oszuści. Jednakże w Polsce nikt nie próbuje ograniczyć tego typu działalności. Nie ma też żadnego oficjalnego stanowiska wobec działalności terapeutów medycyny niekonwencjonalnej ze strony władz, a przede wszystkim ze strony Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej.

Bark opracowań socjologicznych dotyczących profesji terapeutów medycyny niekonwencjonalnej był głównym motywem do powstania pracy. Od kilku lat liczba uzdrawiaczy wzrasta, powstała nowa grupa społeczna o której niewiele wiadomo.

Dlatego też celem pracy było dostarczenie informacji na temat grupy zawodowej terapeutów medycyny niekonwencjonalnej, a w szczególności uzyskanie danych empirycznych, które pozwoliłyby stwierdzić, czy zespół czynności wykonywanych przez terapeutów jest zawodem w sensie socjologicznym.

Praca składa się z czterech rozdziałów.

Pierwszy z nich omawia problem definiowania medycyny niekonwencjonalnej. Opisuje naturalne metody leczenia i ich źródła. Przedstawia miejsce medycyny we współczesnym społeczeństwie.

Rozdział drugi poświęcony jest problemowi zawodu i wybranym jego aspektom. Opisuje problem etyki zawodowej i kontroli społecznej zawodu.

Rozdział trzeci dotyczy części empirycznej pracy. Przedstawia on problematykę i cele badania oraz narzędzie badawcze jakim są dyspozycje do wywiadu swobodnego. W rozdziale przedstawiona jest ogólna charakterystyka zastosowanej metody badawczej jaką jest wywiad swobodny wraz z uzasadnieniem jej wyboru.

Rozdział czwarty poświęcony jest analizie zebranego materiału empirycznego. Przedstawione są w nim wnioski końcowe przeprowadzonego badania.

Rozdział 1

Medycyna niekonwencjonalna.

1. 1 Definicja pojęcia medycyny niekonwencjonalnej.

Zdefiniowanie terminu „medycyna niekonwencjonalna” może dostarczyć pewnych trudności. Wszystkie definicje mają wspólny cel jakim jest wyjaśnienie powyższego terminu. Zauważyć jednakże można, że autorzy zwracają uwagę na różne aspekty charakteryzujące ten problem. Jedni wyjaśniają, iż medycyną niekonwencjonalną jest wszystko, co wykracza po za akademickie postrzeganie medycyny. Inni specjaliści w tej dziedzinie uważają, pozostawiając wątek akademicki na marginesie, że medycyna niekonwencjonalna to przede wszystkim wszelkie metody i środki leczenia mające swe korzenie w naturze. Zapoznając się z literaturą poświęconą problematyce medycyny niekonwencjonalnej napotkać można różne sposoby jej nazywania. Najczęściej stosowanymi są:

  1. medycyna naturalna - właściwa naturze, przyrodzie, zgodna z prawami natury; utworzona, powstała, odbywająca się bez udziału człowieka; niesztuczna, prawdziwa

Określenie medycyna naturalna oznacza terapie:

  1. medycyna niekonwencjonalna oznacza metody leczenia nie nauczane obecnie na oficjalnych uczelniach medycznych (lub też nauczane sporadycznie), pochodzące często z tradycji ludowych, czy też z tradycji medycznych innych kręgów kulturowych niż euroamerykański, bądź też autorstwa jednostek tworzących swoje własne szkoły i metody leczenia ( np. tradycja homeopatyczna wywodząca się od S. Hahnemanna );

 

3. medycyna alternatywna - dopuszczająca jedną z dwóch możliwości, dająca możliwość wyboru między dwiema możliwościami.

Określenie medycyna alternatywna oznacza więc metody leczenia będące inną możliwością podejścia do zdrowia człowieka niż w oficjalnej medycynie akademickiej, metody często eksponujące:

  1. holizm ( pogląd, że całości nie da się sprowadzić do sumy części) - nierozerwalną jedność całego organizmu człowieka (współpowiązanie wszystkich układów i organów między sobą, a także z psychiką i duchem) oraz jedność organizmu z otoczeniem społecznym, biologicznym, geograficznym, astronomicznym, czy też współzależność zdrowia od rzeczywistości duchowej,

  2. poszerzenie poznania z aspektu jedynie racjonalnego do poznania poprzez odczuwanie, intuicję, wgląd duchowy,

  3. stanowisko ontyczne (filozoficzne, dotyczące natury bytu), że rzeczywistość materialna funkcjonuje we współpowiązaniu z rzeczywistością duchową

  4. niejednokrotnie podkreślające zależność postaw etycznych terapeuty z jego możliwościami niesienia pomocy.

  5. metody w praktyce najczęściej nie tyle skoncentrowane na zwalczaniu objawu choroby, co pobudzaniu pracy układu odpornościowego, uaktywnianiu zdolności własnych organizmu do samoleczenia.1

W literaturze medycyna niekonwencjonalna określana jest jako naturalna lub alternatywna. Niniejsza praca zawiera powyższe terminy stosowane zamiennie na określenie danych praktyk uzdrawiających. Analogicznie zamiennie stosowane są terminy medycyna konwencjonalna, akademicka, czy oficjalna na określenie sposobu leczenia opartego na wiedzy naukowej.

Analizując napotkane w literaturze definicje , można stwierdzić, iż pojęcie medycyny niekonwencjonalnej jest najszerszym z nich. Zawiera ono w sobie zarówno znaczenie terminu medycyna naturalna, jak i medycyna alternatywna. Medycyna niekonwencjonalna swym zakresem obejmuje, to co opiera się na potencjale natury i wykorzystuje naturalne zdolności ludzkiego organizmu oraz to, co stanowi alternatywne, wobec akademickiego, metody leczenia.

Problemy napotkać można także z definiowaniem poszczególnych metod leczenia. Przykładem może być bioterapia. Według Marka Pilkiewicza, prezesa Polskiego Zrzeszenia Bioenergoterapeutów Dyplomowanych, nawet w samym środowisku zawodowym funkcjonują na ten temat różne poglądy. Terminowi temu przypisuje się całą gamę znaczeń, od leczenia przez nakładanie rąk, po szerokie, obejmujące wszelkie niekonwencjonalne oddziaływania energetyczne z duchowym włącznie.2

Medycyna niekonwencjonalna to dział obejmujący różnego rodzaju metody lecznicze. Przez jednych zwana jest ona medycyną naturalną, przez innych niekonwencjonalną. Określana jest także alternatywną , co oznacza, że istnieje możliwość wyboru metod leczenia odmiennych od tych, które oferuje medycyna konwencjonalna. Ostatnio coraz częściej medycyna niekonwencjonalna i akademicka uzupełniają się, chociaż nie brak między nimi polemik, sporów i kontrowersji. Trudno przekreślić dokonania medycyny konwencjonalnej i w żadnym wypadku zrobić tego nie można. Dzięki niej mamy dostęp do leków szybko działających i ratujących życie. Mamy szczepienia ochronne, znacznie też spadła śmiertelność. Z drugiej strony problemem jest szkodliwość leków chemicznych i powstawanie nieodwracalnych skutków ubocznych po stosowaniu niektórych z nich. Nadużywanie antybiotyków przyczyniło się do spadku odporności, pojawiły się trudne w leczeniu grzybice, rozwinęły się choroby psychosomatyczne, alergie, nałogi, nowotwory jako wynik nieprzystosowania organizmu ludzkiego do tempa zmian cywilizacyjnych i skażenia środowiska, z którymi medycyna często sobie nie radzi. To wszystko spowodowało, że po okresie bezkrytycznej wiary w lek chemiczny zaczęto zauważać jego słabe strony. Nastąpił zwrot w kierunku medycyny bliższej człowiekowi, traktującej go całościowo, a nie jako wybraną jednostkę chorobową. Coraz częściej lekarz konwencjonalny docenia i stosuje którąś z technik medycyny niekonwencjonalnej uzupełniając ją wiedzą i środkami oficjalnymi. Dzieje się tak jednak jeszcze za rzadko. Można by rzec, iż obydwie medycyny ( tradycyjna i alternatywna) pozostają względem siebie w opozycji. Jednakże o wiele bardziej potrzebna jest synteza różnych punktów widzenia do stworzenia nowego, znacznie szerszego obrazu całościowego. A wszystko po to, by bardziej zrozumieć istotę chorób, aby pomóc choremu nie narażając go na powstanie nowego schorzenia. Wówczas można będzie leczyć ciało i ducha. 3

1. 2 Metody leczenia stosowane w medycynie niekonwencjonalnej.

Obecnie na rynku usług zauważyć można różnorodność i wielość oferowanych terapii niekonwencjonalnych. Metody te odwołują się do szerszego patrzenia na świat i człowieka niż terapie medycyny konwencjonalnej. Wiele z nich czerpie z ludowych tradycji leczenia, czego przykładem może być ziołolecznictwo. Dużą popularność, ostatnimi czasy zdobyły sobie terapie medycyny chińskiej, hinduskiej, egipskiej, czy greckiej.

Dokonany tutaj przegląd obejmuje większość terapii dostępnych na polskim rynku usług medycyny niekonwencjonalnej. Powstał on na podstawie ofert gabinetów medycyny niekonwencjonalnej oraz na podstawie informacji zawartych w książce Elżbiety Cybulskiej pt. „Tajemnice niekonwencjonalnej medycyny”(Gdańsk 1993):

1.3 Źródła niekonwencjonalnych metod leczenia.

To, co obecnie zalicza się do medycyna niekonwencjonalnej towarzyszy gatunkowi ludzkiemu od najdawniejszych czasów. Wielce prawdopodobne, że pierwotny człowiek w obliczu choroby działał instynktownie, jak chore zwierzę, szukając ziół leczniczych, głodując, czy oszczędzając siły. Zainteresowanie człowieka ziołami datuje się od niepamiętnych czasów. Wszelkie rośliny, minerały, środki pochodzenia zwierzęcego stanowiły składniki pierwszych leków. Wiedza zdobyta na temat leczenia przekazywana była z pokolenia na pokolenie. W miarę rozwoju kultury i cywilizacji instynkt wielkiej Natury stopniowo zanikał. Dziś możemy go jeszcze obserwować w głębi afrykańskich lub południowoamerykańskich dżungli.4 W początkowym okresie medycyna była sąsiedzką, przyjacielską usługą, której celem było przyniesienie ulgi w cierpieniu. Jednakże już wtedy, zupełnie naturalnie, wyłonili się ze społeczeństwa znawcy, specjaliści, szamani, którzy posiedli wiedzę i postanowili walczyć z chorobą i śmiercią.

W raz z upływem lat następowały ogromne zmiany w tej dziedzinie życia. Dotyczyły one nie tylko rozwoju poszczególnych technik leczenia, wzrostu wiedzy na ich temat, ale także na temat samych chorób. Istotnym wydaje się zmiana statusu owej medycyny. Kilkaset lat temu, to, co dziś nazywamy metodami niekonwencjonalnymi miało status praktyk medycyny konwencjonalnej. Na przestrzeni lat dostrzec można przenikanie metod oficjalnych do sfery alternatywnej i odwrotnie. Przykładami na to mogą być wszelkie ludowe sposoby radzenia sobie z chorobą, jak zagniatanie ciasta chlebowego z pajęczyną opisywane przez Sienkiewicza w „Potopie” lub przykładanie pijawek, które to współcześnie klasyfikujemy do medycyny naturalnej. Przykładem wniknięcia tego, co alternatywne do sfery oficjalnej może być masaż, jakże często stosowany, przez lekarzy, przy różnego rodzaju zabiegach rehabilitacyjnych.

Medycyna, która współcześnie osiągnęła status praktyk niekonwencjonalnych ma bardzo długą historię. Wskazując na jej źródła odwołać się można m. in. do starożytnego Egiptu, czy Chin.

O medycynie starożytnego Egiptu dowiedzieć się można z licznych napisów hieroglificznych na sarkofagach, piramidach i innych pomnikach kultury, a przede wszystkim z papirusów oraz z mumii egipskich i z dzieł pisarzy greckich: Herodota i Diodora. Cała wiedza egipska zawarta była w 42 księgach, które ułożył Toot, bóg wszechwiedzy. Ostatnie 6 tomów tego zbioru traktuje o całości medycyny: pierwszy o anatomii, drugi o chorobach ogólnie, trzeci o narządach, czwarty o lekach, piąty o chorobach oczu i ostatni o chorobach kobiecych. Lekarzom nie wolno było odstępować od zasad wyłożonych w tych księgach. 5

Starożytni Egipcjanie stworzyli niezwykłe technologie i techniki lecznicze. Niektóre z nich przetrwały do dziś jako praktyki niekonwencjonalne, np. wykorzystuje się oddziaływania energii kryształów, znaków i symboli. W starożytnym Egipcie traktowano magię i religię jako współdziałające dla dobra człowieka. Lecznictwem zajmowali się kapłani. Leczyli oni nie tylko ciało chorego, ale i duszę. Było to wynikiem wiary, że wszystkie choroby są wynikiem zachwiania równowagi między energią pacjenta a siłami kosmosu. Każdy z uzdrawiaczy musiał przejść proces wtajemniczenia, przede wszystkim nauczyć się sztuki samo uzdrawiania. Działali oni na powłoki energetyczne człowieka poprzez swoją energię, aby przywrócić choremu zdrowie.

Medycyna, szczególnie ludowa, jest silnie związana z filozofią narodu, jego religią, tradycją i kulturą. Bardzo silny charakter ma ten związek w Chinach, których sposoby leczenia znane są niemal na całym świecie. Przykładem może być metoda zwana akupunkturą. Słowo akupunktura pochodzi od łacińskich słów acus - igła, punctio - ukłucie, a w języku chińskim nazwa jej brzmi czen. Pierwsze informacje o czen pojawiły się kilka wieków przed naszą erą. Oderwany od filozofii, tradycji i kultury Chin system zwany akupunkturą nie przyjmie się w innej społeczności. Metoda ta dla Europejczyka będzie dziwna, niezrozumiała i nienaukowa. Jej system filozoficzno-medyczny jest nam obcy, odległy od pojęć wytworzonych w naszej rzeczywistości. Istotną sprawą jest umiejętność wyłowienia z kultury innego narodu wartości, które są zbliżone do zawartych we własnej kulturze. Myśli, technologie oraz sposoby leczenia, które przenikają do innych społeczności wymagają adaptacji do zmienionych warunków. Pominięcie tego procesu może prowadzić do tego, iż dana wartość umrze śmiercią naturalną, tak jak to się wielokrotnie miało miejsce w przypadku akupunktury.

Duży wpływ na medycynę chińską miała „szkoła wróżbiarska” kierująca się w tłumaczeniu wszelkich zjawisk „zasadą przeciwieństw”(Yang-Yin) oraz teorią „pięciu elementów”(Wu-Sing). Dwie przeciwstawne sobie siły rządzą przyrodą: pozytywna- Yang jest symbolem tego, co mocne, męskie, jasne, twórcze, gorące, piękne oraz negatywna - Yin jest symbolem tego, co słabe, kobiece, ciemne, bierne, zimne. Równowaga tych sił wyznacza porządek na świecie, a ich zmienna dominacje nadaje dynamikę i rytm przyrodzie. Według tradycyjnej chińskiej medycyny dla utrzymania zdrowia potrzebna jest równowaga obu sił Yang i Yin.

Silniejszy Yang symbolizuje wzmożoną czynność danego narządu, natomiast, przewaga Yin powoduje niedoczynność.

Do Yang i Yin dołączono 5 praelementów, z których powstał świat i człowiek: ziemia, złoto, woda, drzewo i ogień. Są one materialnym fundamentem przyrody. Praelementy pozostają w stosunku siebie w dwojakim rodzaju zależności. Jeden element rodzi następny( z ziemi powstaje złoto, ze złota woda, z wody drzewo, z drzewa ogień, a ogień zamienia wszystko w ziemię). Jednocześnie ten sam element niszczy inny np. ogień topi złoto, woda gasi ogień. Podobnie jak w zależnościach we Wszechświecie mogą one pozostawać względem siebie w pozytywnym i uzupełniającym stosunku, jak i mogą również działać przeciw sobie i niszczyć się nawzajem. Zatem aktywność przyrody opiera się na tym wzajemnym pobudzaniu i hamowaniu pięciu praelementów. Człowiek traktowany jest jak mały wszechświat zbudowany z tych samych elementów, dlatego też dotyczą go te same zasady. Wyróżnia się 5 układów, które odpowiadają 5 praelementom: ziemi-śledziona, złotu-płuca, wodzie-nerki, drzewu-wątroba, ogniowi-serce. Nazwy nie odpowiadały ściśle narządom, lecz raczej całym układom, które Chińczycy wyobrażali sobie inaczej i nadawali im funkcje nie zawsze zgodne z rzeczywistością. Serce oznaczało układ krążenia i sferę psychiki, śledziona-układ trawienny, płuca i skóra- układ oddechowy, nerki-układ moczowy, hormonalny oraz odpowiadający za przemianę wodną ustroju, natomiast wątroba oznaczała układ nerwowy. Układy te także pozostają ze sobą w zależności, np. pobudzenie układu nerwowego(wątroba) prowadzi do pobudzenia układu krążenia(serce).6

Skutkiem, równowagi w procesach pobudzania i hamowania, jest zdrowie. Wszelkie zaburzenia tego stanu wywołują chorobę. Pomoc medyka polegała na, odpowiednio do sytuacji, rozproszeniu nadmiaru energii lub jej dodaniu. W medycynie chińskiej lekarz posługiwał się narządami zmysłu(węchem, wzrokiem), zakazane było

rozbieranie i macanie pacjenta. Dlatego też badanie polegało głównie na oglądaniu i obwąchiwaniu pacjenta. Szczególną uwagę poświęcano wyglądowi języka, jamy ustnej, oczu, uszu. W diagnostyce chorób przypisywano dużą rolę tętnu, które różne od rodzaju choroby, było podstawowym symptomem w poznawaniu zmian zachodzących wewnątrz ustroju. Uważano, iż w przyrodzie jest na wszystko lekarstwo. Lekarze chińscy stosowali i znali skuteczne działanie środków takich jak: kamfora, rabarbar, herbata, cebula, imbir, ze środków pochodzenia zwierzęcego należy wymienić klej kostny, szpik kostny, wątrobę, sproszkowane rogi jelenia, krew tygrysa. Znano również środki znieczulające, którymi były wyciągi z mandragory, z opium, z haszyszu. Środki lecznicze wytwarzano z ziół, minerałów, wydalin i wydzielin pochodzenia ludzkiego i zwierzęcego. Na przestrzeni wieków rozwijała się produkcja preparatów leczniczych, zaczęły powstawać pierwsze apteki. Według chińskich źródeł pierwsza apteka powstała 1669 roku. Prowadzona była ona przez członków tej samej rodziny przez ponad 300 lat, a jej pierwszy właściciel był wyłącznym dostawcą leków na dwór cesarski. Apteka ta funkcjonuje po dziś dzień w Pekinie i kontynuuje swą tradycyjną działalność. Obecnie produkcja i jakość leków w Chinach jest pod kontrolą Państwowej Administracji Zdrowia. Specjalne programy rządowe ochraniają geograficzne pochodzenie ziół i produkowane z nich leki. W jednostkach Państwowego Nadzoru Farmaceutycznego każda wyprodukowana seria leków, przed wprowadzeniem na rynek, jest badana pod względem zgodności receptur i czystości fizykochemicznej. Nieprzestrzeganie tych zasad jest karane więzieniem i utratą koncesji. 7

Obok diagnostyki i szerokiej oferty leków w medycynie chińskiej dużą uwagę przywiązuje się wciąż do profilaktyki. Obejmuje ona w swoim zakresie higienę osobistą, regularne odżywianie, gimnastykę, ćwiczenia oddechowe, zapobieganie chorobom zakaźnym, leki odmładzające. Ćwiczenia oddechowe i trening prawidłowego oddychania były doskonałym wzorem technik psychofizjologicznych, uczyły koncentracji, relaksu. Zawierały one element medytacji i autoanalizy. Wszystkie te czynności stawiały na wysokim poziomie chińską profilaktykę zdrowotną.

Wśród wczesnych chińskich terapii fizykalnych znaczącą rolę odgrywała akupunktura, którą wykonywali bosonodzy, wędrujący uzdrowiciele. Drugą, prostszą techniką była moxa. Polegała ona na przypiekaniu lub nagrzewaniu miejsc na ciele papierosami ziołowymi lub spalaniu tego ziela na plasterku cebuli ułożonym na chorym miejscu. Równocześnie obok tych dwóch metod rozwijał się masaż. Była to precyzyjna technika, polegająca na ucisku palcami lub pałeczkami bambusowymi miejsc bolących i odpowiednich punktów na ciele.

W Chinach znane były bańki. Wykonywano je z długich bambusowych rurek i stawiano na różnych częściach ciała nie pomijając twarzy. 8

Chiny słyną także z dużej liczby dzieł o tematyce medycznej. W pierwszym tysiącleciu n. e. pojawiły się pierwsze rękopisy, a od VIII wieku wraz z pojawieniem się techniki ksylograficznej(prostego druku) były one powielane w większej liczbie. W 1111 roku wydano dwustutomową encyklopedię medyczną. A w XIII wieku dwudziestoczterotomowy traktat o chorobach kobiecych. 9

Medycyna chińska ze względu na odległość i odrębność kulturową nie była znana w Europie. Dopiero w epoce rządów dynastii Ming (XIV-XVII w.), kiedy nastąpiła stabilizacja gospodarcza, rozbudowała się żegluga i handel, medycyna chińska zaczęła przenikać do innych krajów. W wieku XVII, po agresji Mandżurów, nastąpił kryzys gospodarczy Chin, który zapoczątkował wpływ kapitału europejskiego na ich gospodarkę. Kolejne wojny w XIX wieku osłabiły politycznie i gospodarczo ten kraj i ostatecznie „obaliły mur chiński”, który skrywał przed światem tajemnicę nowej, egzotycznej i odmiennej od europejskiej filozofii i religii, medycyny chińskiej.10

1.4 Medycyna konwencjonalna kontra medycyna niekonwencjonalna. Miejsce medycyny alternatywnej we współczesnym społeczeństwie.

Minęły złoty wiek medycyny oficjalnej, epoka wielkich odkryć i postępu w tej dziedzinie. Nadszedł czas oczekiwań, by wyniki prowadzonych badań zostały wcielone w życie. W wielu przypadkach medycyna akademicka zdaje się być bezsilna.

W wieku XX nowoczesna medycyna odeszła od tradycyjnych źródeł, a swoją uwagę skoncentrowała na pogoni za techniką. Medycyna XX wieku powoli oddala się od swych filozoficznych i humanistycznych założeń na rzecz orientacji pro technicznej. Zapomniano, że to właśnie filozofowie byli pierwszymi lekarzami jak np. Hipokrates, czy Fou Hi - twórca akupunktury.

XX wiek był epoką ogromnych osiągnięć medycyny konwencjonalnej. Dowodem na to są np. rozwój chirurgii, opanowanie chorób zakaźnych, czy wynalezienie antybiotyków. Przez długi czas realizowano cel walki o zdrowie i życie ludzkie. Sukcesy medyczne spowodowały, iż wzrastał prestiż tej nauki, personel medyczny nabrał pewności siebie i zaufania do własnych kompetencji.

Techniczne wyposażenie służby zdrowia jest coraz doskonalsze, podobnie rzecz się ma w kwestii kwalifikacji zawodowych personelu medycznego. Jednakże wśród społeczeństwa obserwuje się dość niski poziom satysfakcji z jakości i charakteru świadczonych usług medycyny oficjalnej.

Problem medycyny oficjalnej tkwi już w samym systemie kształcenia. Studentom przedstawiany jest jeden, nowoczesny model medycyny, którego wzorem jest medycyna kliniczna oparta na technochemii. Wzrost znaczenia techniki w medycynie zepchnął na dalszy plan człowieka, jego oczekiwania. Konsekwencją tego może być brak motywacji wśród lekarzy do budowania interakcji z pacjentem.

Istnieją sytuacje, kiedy medycyna konwencjonalna przegrywa w walce z chorobą. Kiedy zawiedzie technologia, kończy się kontakt z pacjentem. Współczesna medycyna zapomniała, jak wielką rolę terapeutyczną odgrywają elementy psychogenne. Badania socjologiczne informują, że placówki służby zdrowia coraz częściej postrzegane są jako „bezduszne instytucje biurokratyczne zatrudniające urzędników lekarzy”. 11

Równolegle, na całym świecie, medycyna niekonwencjonalna przeżywa odrodzenie. Dlatego ciekawym do przemyślenia wydaje się, to co napisał Julian Aleksandrowicz: „przy łóżku człowieka, wobec którego nauka i my, jej adepci, jesteśmy często bezsilni, narasta dylemat, czy hołdować zasadom Hipokratesa i poszukiwać w każdej dostępnej dziedzinie życia sposobów ulżenia cierpieniom (skoro medycyna jest bezsilna), czy podporządkować się redukcjonistycznej doktrynie i neopozytywistycznym zasadom pragmatycznej medycyny, kiedy specjalista nie widzi człowieka w środowisku, w którym zachorował, a jedynie chory narząd, którego uszkodzenie powoduje niekiedy zgon”.12

Zdrowie jest kategorią biologiczną, społeczną, obyczajową i kulturową, osadzoną w czasie i przestrzeni. Wokół niego tworzą się instytucje służby zdrowia, które narzucają swoje schematy, rządzą się swoimi prawami. Jednakże to „zinstytucjonalizowane zdrowie”, które zdominowało współczesną kulturę, nie zawsze zapewnia poczucie sprawności psychicznej w sferze intelektualnej i emocjonalnej, a także poczucie sprawności w środowisku społecznym.13 Można by było, dla usprawnienia tego systemu, odwołać się do tych metod leczenia w innych kulturach, o których skuteczności mówi sama rzeczywistość. Jeśli przekonalibyśmy się, że nie przynosi to szkody ludziom, a wręcz przeciwnie przynosi ulgę i pomaga w szeroko rozumianym cierpieniu, to dlaczego ich nie uznać i skorzystać z tej wiedzy.

Medycyna alternatywna zwraca większą uwagę, niż oficjalna, na potrzeby pacjenta o charakterze psychogennym. Wielu uzdrowicieli posiada psychoterapeutyczne umiejętności. Często ich osobowość ma charakter charyzmatyczny i to oni pełnią rolę katalizatorów emocji. Dużą uwagę przywiązują do

stanów napięć, mobilizacji psychicznej, które wynikają z wiary w stosowaną terapię i nadziei na uzdrowienie.

W. Piątkowski, odwołując się do badań socjologii medycyny nad potrzebami zdrowotnymi różnych społeczeństw, wskazuje na zasadnicze cechy związane ze sposobem postępowania w zdrowiu i chorobie. Badania wykazały, że oczekiwania, co do ekspresyjnej roli lekarza i potrzeby uwzględnienia w procesie leczenia elementów psychospołecznych wzrastają wraz z poziomem wykształcenia. Ludzie wykształceni, starzy i przewlekle chorzy wykazują większy krytycyzm wobec placówek służby zdrowia i ich personelu. Ta grupa odbiorców usług medycznych oczekuje od lekarza zdolności do poświęceń, umiejętności współżycia z ludźmi, uczciwości i uprzejmości. Według badań przeprowadzonych w krajach europejskich i USA wartości ekspresyjne są stawiane przez pacjentów na równi z umiejętnościami fachowymi lekarzy. Ponadto badania wykazują rozbieżność społecznych oczekiwań z postawami i umiejętnościami tradycyjnie kształconych lekarzy.14

Pod koniec lat 60-tych pojawiły się pierwsze oznaki zmian. Z raportów regionalnych biur Światowej Organizacji Zdrowia napływały informacje, że typ opieki medycznej, jaki był oferowany krajom Trzeciego Świata, w ich warunkach kulturowych i cywilizacyjnych, nie sprawdził się. Wprowadzenie na te rejony hierarchicznych relacji lekarz-pacjent, charakterystycznych dla Europy i Ameryki, nie powiodło się. W tamtejszych społecznościach działają, z powodzeniem, uzdrawiacze i znachorzy, którzy stosują metody medycyny ludowej i są silnie zintegrowani z daną społecznością. Okazało się, że zachodni model medycyny nie sprawdza się we wszystkich kręgach kulturowych w ten sam zadawalający sposób.

Zgodnie ze starą maksymą Hipokratesa: „medycyna to leczenie”, nie należy dążyć do sztucznych podziałów dogmatycznie fragmentarycznie dzielących naukę medycyny. Może być tylko jeden rodzaj sztuki lekarskiej-medycyna, która potrafi najpełniej przynosić ulgę cierpiącemu człowiekowi i skutecznie bronić przed zagrożeniem całe populacje. Stan konfrontacji utrzymujący się w stosunkach między medycyną naukową i naturalną jest oznaką przejściowego impasu, w jakim znalazły się nauka i sztuka lekarska”.15

Wyjściem z kryzysu jest zespolenie wysiłków, współpraca, a nie konfrontacja, konwergencja, konflikt, lecz współdziałanie w imię niepodzielnego dobra człowieka.16

Renesans medycyny niekonwencjonalnej dostrzegany jest na wielu płaszczyznach. To powierzchownie nowe, a tak naprawdę bardzo stare zjawisko cieszy się ogromną popularnością. W społeczeństwie panują zróżnicowane stanowiska wobec alternatywnych form leczenia. Można wskazać osoby, które są przychylne, wierzą i stosują niekonwencjonalne metody leczenia, osoby, które mają ambiwalentny stosunek do problemu oraz ich zdecydowanych przeciwników. Dla niektórych fenomen medycyny alternatywnej stał się treścią ich życia. Ludzie ci przejęli filozofię, sposób pracy, wypoczynku, relaksu, odżywiania, a nawet interakcji z innymi oraz stosunku do nich i do siebie samych, preferowane w modelach alternatywnych.

Czy tego chcemy, czy nie, medycyna niekonwencjonalna coraz mocniej zakorzenia się nie tylko w naszej świadomości. Zajęła ona, w ostatnim czasie, znaczącą pozycję na rynku dóbr i usług, wydawniczym, a nawet na rynku pracy.

Oferty wydawnicze są dowodem na to, jak dużym zainteresowaniem cieszy się zjawisko medycyny niekonwencjonalnej. Na rynku prasowym dostępnych jest kilka czasopism np. „Zdrowa Medycyna”, czy „Uzdrowiciel”, które traktują o powyższej tematyce. Opisują one metody leczenia, ośrodki, uzdrowicieli, preparaty i leki, stosowane urządzenia, konkretne przypadki chorób i uzdrowień. Obok tych pism, tematem medycyny alternatywnej zainteresowały się gazety codzienne, na łamach których powstały odrębne rubryki tematyczne.

Lecznictwo niekonwencjonalne odnalazło swoje miejsce także literaturze. W księgarniach można odnaleźć co najmniej kilkanaście tytułów poświęconych temu zjawisku. Najczęściej pojawiającymi się pozycjami są te, które opisują poszczególne metody leczenia np. akupunkturę, reiki, czy urynoterapię. Kupić można książki odwołujące się do filozofii, historii, tradycji medycyny niekonwencjonalnej. Popyt istnieje także na encyklopedie i różnego rodzaju poradniki np. relaksu, odżywiania.

Należy podkreślić, że rynek wydawniczy jest bardzo bogaty i wciąż wprowadzane są nowe pozycje, które cieszą się zainteresowaniem ze strony nabywców.

Obok pism i książek pojawiła się nowa oferta rynkowa, są nią kasety magnetofonowe. Nie mają one na celu przekazywać informacji, lecz pełnią funkcję uzupełnienia procesu leczenia. Nośniki te posiadają zazwyczaj ścieżkę dźwiękową, która ma wspomagać terapię np. wychodzenia z depresji, czy zrzucania nadwagi. Zaleca się słuchania tej muzyki określoną liczbę razy na dzień i w określonych warunkach np. w pozycji leżącej, relaksując się.

W prasie ukazuje się mnóstwo ogłoszeń reklamujących seanse i terapie naturalne. Te ogłoszenia są świadectwem na to, że wśród współczesnego społeczeństwa istnieje potrzeba korzystania z niekonwencjonalnych sposobów leczenia. Wiele osób poprzez reklamę ośrodków, czy terapii decyduje się na skorzystanie z nich.

Powstawaniu nowych gabinetów towarzyszą otwarcia aptek, które oferują leki polecane przez uzdrawiaczy. Często bywa tak, że gabinet współpracuje z taką apteką i kieruje do niej swoich klientów, by nabyli środek, który wspomoże działanie zabiegów. Apteki te proponują leki i preparaty oparte na bazie składników naturalnych. Z ich oferty korzysta bardzo dużo osób, nawet tacy, którzy nie uczęszczają do uzdrawiaczy.

Uzdrawiacze mają okazję do prezentacji swoich zdolności i stosowanych metod leczniczych podczas imprez organizowanych pod hasłem „targów zdrowia”. Jest to dla nich nie tylko dobra okazja dla pozyskania nowych pacjentów, ale także dla zareklamowania swych usług. Targi są imprezą, która jest szeroko rozpropagowana zarówno w telewizji, radiu, prasie, a także za pomocą plakatów i ulotek ulicznych. Podczas imprez można wysłuchać odczytów, referatów, skorzystać z usług specjalistów, otrzymać informację dotyczącą stosowanych metod, wykorzystywanych urządzeń, stosowanych preparatów i leków. Targi odbywają się w rożnych częściach kraju, a uczestniczą w nich uzdrawiacze z całej Polski, a niekiedy nawet z zagranicy.

Medycyna niekonwencjonalna obok swych celów leczniczych, pomaganiu w cierpieniu i bólu, wspieraniu kondycji psychicznej pacjenta ma dla niektórych jeszcze jedną zaletę, stała się towarem, na który jest duży popyt. Niestety nie jest to pozytywne dla samego zjawiska, ponieważ sprzyja powstawaniu gabinetów prowadzonych jedynie dla zysku, często też przez osoby, których wiedza na ten temat jest bardzo uboga i niewystarczająca, aby świadczyć tego rodzaju usługi. Jedną z form zwalczania „piractwa” są izby, stowarzyszenia skupiające w swych szeregach osoby posiadające wymagane kwalifikacje. Dlatego też zanim trafi się do uzdrawiacz warto dowiedzieć się, kim on tak naprawdę jest.

Popularność uzdrowicieli, w ostatnim czasie, wzrosła w znaczącym stopniu. W dużej mierze przyczyniły się do tego problemy służby zdrowia, jej reforma, która nie spełniła oczekiwań pacjentów. Medycyna alternatywna przestała być zjawiskiem marginesowym. Według organizatorów krakowskiego festiwali ezoterycznych, liczba uzdrowicieli działających w Polsce wynosi około 70 tysięcy. Oferta medycyny niekonwencjonalnej gwałtownie się rozszerza. W gabinetach tych można poddać się nie tylko znanym zabiegom akupunktury, czy bioenergoterapii, ale także z egzotycznie brzmiącym metodom, jak np. reiki, świecowanie uszu, czy aurikuloterapia. Jednocześnie rośnie także liczba osób korzystających z usług uzdrawiaczy, wciąż przybywa im nowych klientów.

Z roku na rok można zaobserwować coraz to bardziej rosnącą liczbę gabinetów, które oferują całą gamę usług medycyny alternatywnej. Salony te prześcigają się różnorodnością zabiegów i rożnym poziomem kwalifikacji swoich pracowników. Powstają małe, jednoosobowe placówki, a także duże centra specjalizujące się w stosowaniu naturalnych terapii leczniczych. Znaczna część uzdrowicieli podróżuje po kraju i organizuje spotkania z chorymi. Zjawisko medycyny niekonwencjonalnej stworzyło wiele tysięcy nowych miejsc pracy. W dobie bezrobocia stało się ono pewną alternatywą, która dostarcza materialnych środków do życia. . W tej dziedzinie znalazły zajęcie osoby z rożnymi kwalifikacjami do wykonywania tego zajęcia, co może być pewnym niebezpieczeństwem dla klientów oraz dla poziomu oferowanych usług. W tym środowisku odnaleźć można osoby, do których pasuje określenie samozwańczych uzdrowicieli, ale są i tacy którzy długo studiowali filozofię medycyny naturalnej i posiedli pełną wiedzę na temat praktyk w niej stosowanych. Wielu przyszłych uzdrawiaczy decyduje się na zdobywanie doświadczenia i wiedzy na specjalnych kursach, szkoleniach, które odbywają się zarówno u samych uzdrawiaczy, jaki i w powstających studiach. Jednakże należy podkreślić, że na zajęcia te chodzą osoby z bardzo różnymi motywacjami. Niebezpieczeństwo to dostrzega środowisko medycyny akademickiej, które bardzo ostrożnie i krytycznie podchodzi do działalności uzdrawiaczy, ich metod leczenia, czy też samych wydawnictw prasowych i zamieszczanych w nich informacji. Dowodem na to mogą być działania prof. Pawła Górskiego, alergologa z Łodzi, który wypowiada się krytycznie na temat biorezonansu jako metody odczulania i leczenia chorób przewlekłych. Profesor Jassem prowadzi w Trójmieście walkę z wydawcami miesięcznika „Vilcacora” i dystrybutorami peruwiańskiego kociego pazura.17 Podobnych przykładów można by mnożyć wiele. Nie wnikając głębiej w ten spór, można by stwierdzić, że są one dowodem na to, iż obok wielu tysięcy zwolenników medycyna niekonwencjonalna ma grono przeciwników, osób które z pewnego dystansu obserwują jej działania i osiągnięcia.

Pozostaje jednak wiele pytań dotyczących tej grupy społecznej, zawodowej jaką są uzdrowiciele. Jakie kwalifikacje oni posiadają, co motywuje ich do wykonywania tego zajęcia, czy jest ono zawodem w świetle socjologii? Jakimi zasadami kierują się wobec chorego, nauk medycznych, konkurencji? Co stanowi podstawę teoretyczną do stosowanych przez nich metod leczniczych? Na wiele z tych pytań, mimo tak szerokiego rozgłosu tego zjawiska, wciąż nie znamy odpowiedzi. Często na podstawie informacji z mediów, plotek tworzymy sobie sami, niekiedy mylny, wizerunek uzdrawiaczy. Dlatego też warto przyjrzeć się bliżej temu środowisku, by poznać je z dala od stereotypów i na tej podstawie stworzyć jego obraz.


Rozdział 2

Zawód.

2. 1 Definicja i aspekty zawodu.


Pojęcie „zawód” napotkać można w literaturze naukowej, jak i w języku potocznym. Pod pojęciem zawodu rozumieć można rodzaj działalności gospodarczej, typ wykonywanej pracy, czy też kwalifikacje. Termin ten jest przedmiotem zainteresowania socjologów, psychologów, pedagogów, filozofów, prawników, ekonomistów, etyków, demografów, czy etnografów. Każda z powyższych dziedzin rozpatruje zawód w odmienny sposób. Dyscypliny te zwracają uwagę na określony aspekt zawodu. Aby właściwie posługiwać się terminem zawodu warto odwołać się do jego definicji.

Jan Szczepański określa zawód jako : „... system czynności, czy prac, który jest wewnętrznie spójny, skierowany na wytwarzanie jakiegoś przedmiotu, czy usług zaspakajających określone potrzeby. ”

Definicja ta zawiera cztery elementy:

  1. system czynności wewnętrznie spójny, oparty na określonej wiedzy i umiejętnościach, skierowany na wytworzenie pewnego przedmiotu czy usług zaspakajających potrzeby;

  2. czynności czy prace wykonywane trwale lub systematycznie. Zawód wykonuje ktoś, kto wykonuje stale czynności wyuczone i wykorzystuje wiedzę potrzebną do ich wykonywania;

  3. wykonywanie tych czynności stanowi podstawę bytu materialnego pracownika, utrzymania dla niego i jego rodziny;

  4. czynności te i związane z nimi konsekwencje społeczne są podstawą prestiżu i pozycji społecznej pracownika.

S. Kowalewska, nieco inaczej niż J. Szczepański, charakteryzuje zawód. Autorka zwraca uwagę na trzy aspekty zawodu technologiczny, ekonomiczny i społeczny:

  1. technologiczny, na który składają się specyficzne operacje manualne i umysłowe, niezbędne przy wykonywaniu danego zawodu;

  2. ekonomiczny, z którym wiąże się dochód uzyskiwany dzięki pracy;

  3. społeczny, poprzez który rozumie się miejsce, jakie jednostka zajmuje w strukturze życia społecznego z tytułu wykonywanej pracy, a głównie związany z tym prestiż.

Definicje różnią się tym, iż J. Szczepański zwraca uwagę na to, że czynności uznawane jako zawód powinny być wykonywane trwale i systematycznie. Pozostałe elementy charakterystyki są opisane w zbliżony sposób. Autorzy wskazują na pozycję i prestiż społeczny, które niosą za sobą wykonywane czynności, a także na dochód za wykonywaną pracę.

A. Sarapata proponuje rozpatrywanie zawodu w wymiarach obiektywnym i subiektywnym. Odwołuje się do analizy zawodu ze względu na miejsce jednostki w społeczeństwie.

W wymiarze obiektywnym zawód jest wyznacznikiem położenia jednostek i grup np. ich sytuacji materialnej, budżetu czasu, kontaktów społecznych, szans ruchliwości.

W wymiarze subiektywnym zawód może być rozpatrywany jako wyznacznik miejsca w hierarchiach społecznych. Mogą to być np. hierarchie korzyści materialnych, władzy, użyteczności zawodu, wykształcenia, czy prestiżu.

Obok technicznego i socjologicznego aspektu zawodu, należy zwrócić uwagę również na jego wymiar psychologiczny i pedagogiczny.

W psychologii zawód określany jest na podstawie zadań i czynności, jakie wykonuje człowiek oraz poprzez wymagania psychofizjologiczne, a także osobowościowe, którym sprostać musi pracownik. Wśród zainteresowań psychologii pracy znajduje się problem przystosowania się człowieka do zawodu oraz dostosowanie psychofizycznych i osobowościowych wymagań jednostki do zawodu. Zawód jako kategoria dydaktyczna stanowi zbiór podstawowych wiadomości, umiejętności i sprawności zawodowych oraz zachowań preferowanych w zawodzie.

Charakteryzując zawód z punktu widzenia pedagogicznego można odwołać się do trzech elementów, które wyróżnił J. Szaniawski:

  1. Egzamin. Zawód ma ten, kogo uczono, kto się uczył, kto zdawał przed fachowcem egzamin z pewnych sprawności intelektualnych i umiejętności manualnych. W innym przypadku jest się robotnikiem przyuczonym, cząstkowym, dodatkiem do maszyny.

  2. Uprawnienia do wykonywania zawodu, rozumiane jako faktyczny zasób wiedzy zdobytej w procesie systematycznego uczenia się.

  3. Kultura i powiązania kulturalne człowieka posiadającego zawód. Odnosi się to do kultury ogólnej i kultury zawodowej, czyli wykształcenia, fachowości, odpowiedzialności. Można dołączyć do tego element tradycji i symboliki zawodu, wyróżniający daną grupę zawodową od innych.

Zawód w ujęciu pedagoga sprowadza się zatem do formy kształcenia ogólnego i zawodowego. Jego podstawami są wiadomości, umiejętności, nawyki i sprawności zawodowe związane z realizacją zadań pracowniczych.

Zawód określa miejsce człowieka w społeczeństwie oraz jego sytuację życiową. Zaspakaja określone potrzeby, kształtuje osobowość, styl życia i kulturę zawodową. Wykonywany zawód stwarza określone warunki bytu i szanse awansu.

Z pojęciem zawodu wiąże się specjalność. Rozwój techniki i specjalizacji narzędzi pracy prowadzi do społecznego podziału pracy , który rodzi specjalizację ludzi pracujących w określonych dziedzinach wytwórczości. Efektem tego jest powstawanie zawodów oraz podział zawodów na specjalności zawodowe. Specjalność jest to układ rodzajów pracy wykonywanych zawodowo, ukształtowany i wyodrębniony przez podział pracy ze względu na wspólność i podobieństwo produktu, na stosowanie jednakowych i podobnych przedmiotów pracy i na jednakowy kierunek rozwojowy wymaganych kwalifikacji. Specjalność jest częścią zawodu. Istnieją specjalności, które obejmują wąski zakres czynności. Podstawą rozróżnienia zawodu od specjalności mogą być zakres wykonywanych czynności lub efekt końcowy tych czynności.

J. Kordaszewski wyróżnił ogólne przesłanki odróżniające zawód spośród innych specjalności:

  1. rozleglejszy zakres, większa rozmaitość zadań i szybsza zmienność czynności, bardziej skomplikowane metody;

  2. większa złożoność i odpowiedzialność;

  3. wieloszczeblowość linii awansowej;

  4. szersze podstawy wiedzy i umiejętności;

  5. większe przywiązanie jednostki do swego zawodu.

Lista zawodów i podziału zawodów dotychczas wykonywanych na bardziej wyspecjalizowane rozszerza się w wyniku pojawiania się nowych dziedzin wytwórczości i usług oraz przekształcania się wielu sfer działalności ludzkiej w działalność zawodową.

Każda z powyższych definicji wskazuje zespół elementów tworzących zawód. Etyka zawodowa i kontrola zawodowa, pomimo, iż nie są ujęte w definicji zawodu, są istotnymi aspektami wykonywania czynności zawodowych. Każdy zawód posiada, a przynajmniej powinien posiadać, zespół wypracowanych przez środowisko zawodowe zasad dotyczących wykonywania danej profesji. Zawody powinny być także wykonywane we właściwy sposób, a także przez osoby odpowiednio do tego wykwalifikowane. Kontrola zawodowa pozwala na sprawowanie nadzoru nad tym, kto wchodzi do danej grupy zawodowej oraz jak wywiązuje się ze swoich obowiązków.

Dlatego też warto byłoby przyjrzeć się także tym dwóm aspektom zawodu.

2. 2 Etyka zawodowa.

Etyczne problemy zawodu można rozpatrywać odwołując się do norm, obowiązków i jego moralnej strony. Etyka według „Encyklopedii Powszechnej PWN” występuje w dwojakim znaczeniu:

  1. „ogół ocen i norm moralnych przyjętych w danej zbiorowości społecznej (społeczeństwie, klasie, grupie społecznej, środowisku) w określonej epoce historycznej; synonim moralności;

  2. nauka o moralności, według tradycji filozoficznej jest dyscypliną nauki rozpatrywaną w aspekcie normatywnym (tzw. etyka normatywna lub etyka właściwa) i opisowo-wyjaśniającym (tzw. etyka opisowa lub etologia).”

Etyka w klasycznym ujęciu wyprowadzonym z filozofii Arystotelesa stanowi jeden z rodzajów wiedzy filozoficznej. Umożliwia ona formułowanie wielu pozytywnych twierdzeń i zaleceń. Ma ona na celu przysporzenie poznającemu określonych korzyści podporządkowanych osiągnięciu najwyższego w życiu ludzkim dobra, rozumianego jako cel działania. Wiedza ta przynosi wymierne korzyści jednostce i przyczynia się do udoskonalenia społeczeństwa, w którym ta jednostka żyje.

Definicja etyki według Encyklopedii Powszechnej PWN zwraca uwagę na zasady moralne przyjęte w danym czasie w społeczeństwie. Etyka rozumiana jest jako dyscyplina nauki tworząca i analizująca normy moralne. Klasyczne ujęcie etyki także sprowadza się do tworzenia norm. Ponadto zwraca uwagę, że postępowanie jednostki zgodnie z nimi prowadzi do osiągnięcia najwyższej wartości jaką jest dobro. Obie definicje wskazują na aspekt społeczny. Pierwsza odwołuje się do tego, że etyka są to normy ogólnie przyjęte w społeczeństwie, druga natomiast wskazuje, iż etyczne postępowanie udoskonala społeczeństwo.

Współczesną etykę charakteryzują cztery cechy:

  1. etyka uprawiana jest przez specjalistów, czyli etyków;

  2. następują modyfikacje w obrębie tradycyjnych funkcji etyki, polegające na sprowadzaniu ich do obserwowania i opisu zjawisk moralnych, przy minimalizowaniu lub odchodzeniu od ustalania tego, co dobre, a co złe, odchodzeniu od analizy jakie strategie stosować, aby dążyć do dobra, a unikać zła;

  3. szuka się sposobów (procedur i metod), za pomocą których byłoby możliwe uzyskanie optymalnego rozwiązania określonych problemów moralnych;

  4. podejmuje się próby ustalania i rozstrzygania kwestii normatywnych (np. przerywania ciąży, eutanazji, kłamstwa) w toku rozważań odnoszących się do konkretnych, wzorcowych sytuacji społecznych.”

Etyka jest nieodzownym elementem każdego zawodu. Ludzie, wykonujący dany zespół czynności, często wspólnie opracowują zespół norm, praw i obowiązków pełniących rolę kodeksu etycznego. Istotnym jest, aby osoby te pochodziły z danego środowiska zawodowego, ponieważ najlepiej znają one realia i problemy towarzyszące wykonywaniu zawodu. Kodeks etyki zawodowej pomaga wypracować reguły właściwego funkcjonowania człowieka w sytuacji związanej z odgrywaniem określonej roli społecznej, zawodowej

J. Szczepański określa etykę zawodową jako zespół norm i dyrektyw wynikających z „tradycji zawodu, „ducha” kultury narodowej, z podstawowych wskazań etycznych, przyjętych w społeczeństwie. Reguły etyki zawodowej dotyczą wewnętrznych kwalifikacji człowieka, określają jego postępowanie zawodowe z punktu widzenia dobra i zła moralnego, krzywdy i sprawiedliwości.”

Szczególnymi, ze względu na konieczność posiadania kodeksu etyki zawodowej, są zawody, których celem jest dobro drugiego człowieka, a w szczególności walka o zdrowie i życie ludzkie. Wszystkie działania zarówno medycyny konwencjonalnej, jak i niekonwencjonalnej powinny być wysoce etyczne. Na wszelkie wątpliwości, czy tak też się dzieje, może odpowiadać kodeks etyczny danego zawodu.

Lekarz należy do tej kategorii zawodów, których przedstawiciele dysponują powszechnie uznawanymi i cenionymi przez społeczeństwo dobrami. Zawód ten posiada swoją etykę zawodową. Składają się na nią: przysięgi lekarskie, zawierające fundamentalne normy postępowania zawodowego, wzory osobowe, postulaty dotyczące cech jakimi powinna się odznaczać osobowość wykonującego zawód, kodeksy, zbiory ogólnych i szczegółowych norm postępowania. Istotnym wydaje się fakt, iż w przypadku powyższego zawodu, kodeks etyczny opracowywany jest przez samych lekarzy. Stanowi on pewną alternatywę wobec ograniczeń wprowadzanych przez ustawodawców, którzy nie zawsze dobrze znają realia życia zawodowego tej grupy.

Obowiązki zawodowe są ściśle związane z obowiązkami moralnymi, zwłaszcza w przypadku zawodu, którego celem jest ratowanie ludzkiego zdrowia. Zdarza się jednak i tak, że obowiązki zawodowe dotyczą technicznej strony czynności zawodowych, natomiast reguły etyki zawodowej nawiązują do wewnętrznych kwalifikacji człowieka, określają jego postępowanie zawodowe z punktu widzenia dobra i zła moralnego. Reguły postępowania w medycynie są silnie związane z etyką, a próba oderwania ich od refleksji moralnej uczyniłaby medycynę nie do przyjęcia dla lekarzy, pacjentów, a także dla całego społeczeństwa.

W przypadku zawodu, którego celem jest ratowanie ludzkiego życia, trudne jest sformułowanie nakazów i zakazów etycznych. Pomocą jest wyrobienie sobie takiej orientacji w kwestiach moralnych, aby lekarze sami mogli podejmować powyższe decyzje. Celem działań kodyfikacyjnych jest kształtowanie wrażliwości na kwestie etyczne, postrzeganie moralnych aspektów własnych i zastanych sytuacji.

„Lekarz i sztuka lekarska powinni służyć człowiekowi, tak jak zdrowie człowieka powinno służyć zaspakajaniu jego potrzeb, realizacji jego interesów i zadań. Tym samym nie można dążyć do uzyskania odpowiednich efektów medycznych kosztem pacjenta, jego systemu wartości czy kosztem innych ludzi.”

Etyka konkretnego zawodu zawiera treści uniwersalne dla całego społeczeństwa, jak i charakterystyczne dla danej działalności zawodowej.

Zawód lekarza i specjalisty medycyny niekonwencjonalnej charakteryzuje podobny cel - walka o zdrowie i życie człowieka. Jednakże bez odpowiedzi zostaje na razie pytanie, czy zasady etyczne tych zawodów także są zbliżone? Wykonując dany zawód powinno się znać swoje prawa i obowiązki, czego należy oczekiwać i jak należy postępować. W 1977 roku został zatwierdzony „Zbiór zasad etyczno-deontologicznych polskiego lekarza”, który zawiera treści na temat zasad postępowania w różnych okolicznościach, wobec różnych osób i instytucji.

Zbiór Polskiego Towarzystwa Lekarskiego zawiera zasady ogólne i szczegółowe z rozróżnieniem stosunku wobec chorego, służby zdrowia, nauk medycznych, lekarzy i innych pracowników służby zdrowia.

Zasady ogólne

  1. Rozpoczynając wykonywanie swojego zawodu lekarz świadomie i dobrowolnie podejmuje obowiązek służenia chorym, dbania o zdrowie społeczeństwa oraz przestrzeganie zasad etyczno-deontologicznych.

  2. Zdrowie chorego i zdrowie społeczeństwa są dla lekarza najwyższym prawem. Obowiązkiem lekarza jest troska o powierzonych jego opiece chorych, zapobieganie chorobom i troska o podnoszenie zdrowotności społeczeństwa.

  3. Powierzone lekarzowi prawo decydowania o sprawach zdrowia ludzkiego nakłada na niego szczególne obowiązki i odpowiedzialność.

  4. W stosunku do osób powierzonych jego opiece lekarz obowiązany jest zachować takt i dyskrecję jako wyraz szacunku dla osobowości chorego.

  5. Postępowanie zawodowe oraz postawę osobistą i społeczną lekarza powinno cechować poczucie godności zawodowej i koleżeństwa zawodowego.

  6. Obowiązkiem lekarza jest stałe podnoszenie kwalifikacji zawodowych. Powinien on także rozszerzać i pogłębiać swe wiadomości z zakresu nauk przyrodniczych, humanistycznych i społecznych.

Zasady szczegółowe

Zasady postępowania lekarza wobec chorego

  1. Opierając się na osiągnięciach wiedzy medycznej i zasadach wykonywania zawodu, lekarz ma wolny wybór metod oraz środków leczenia. W wyborze powinien opierać się na swej wiedzy i sumieniu. Lekarz powinien odmówić wykonania czynności, które według jego przekonania i sumienia mogą być szkodliwe lub nieetyczne.

  2. Lekarz powinien sumiennie, starannie i z najgłębszym poczuciem odpowiedzialności wykonywać swe obowiązki w stosunku do każdego chorego, niezależnie od jego wieku poziomu umysłowego, zajmowanego stanowiska, pozycji materialnej, narodowości, przekonań politycznych, wyznania lub innych względów.

  3. Stosunek lekarza do chorego powinny cechować życzliwość, wyrozumiałość, cierpliwość. Lekarz nie powinien lekceważyć ani pomijać żadnych skarg, wypowiedzi, czy życzeń chorego.

  4. Sposób postępowania lekarza wobec chorego może wypływać tylko z chęci ulżenia mu w cierpieniu i przywrócenia zdrowia. W szczególności nie może on wynikać z chęci zysku, zaspokojenia własnych ambicji lub osiągnięcia jakichkolwiek osobistych korzyści.

  5. Wszelkie wiadomości o chorym i jego otoczeniu uzyskane w związku z wykonywaniem zawodu, objęte są tajemnicą. Zachowanie tajemnicy zawodowej obowiązuje nie tylko za życia leczonych chorych, ale także po ich śmierci.

  6. Podejmując leczenie lekarz powinien poinformować chorego lub jego opiekuna o rodzaju choroby, na którą cierpi chory, o aktualnym stanie i rokowaniu, a także o zamierzonym postępowaniu leczniczym oraz uzyskać zgodę na to postępowanie.

  7. Jeśli stan chorego nie rokuje wyleczenia lub grozi zejściem śmiertelnym, lekarz powinien poinformować o tym rodzinę chorego, chyba że chory zastrzegł sobie, aby tego nie czynić. Stan taki nie zwalnia lekarza z obowiązku dalszej opieki nad chorym, kojenia jego cierpień i udzielania mu moralnego wsparcia.

  8. Wybór metody leczenia nie może mieć na względzie tylko doraźnego efektu leczniczego, ale powinien brać pod uwagę dalsze następstwa stosowanego leczenia.

  9. Lekarz nie powinien podejmować się leczenia, w którym nie ma należytej biegłości. Wyjątek stanowią nagłe wypadki lub zachorowania zagrażające bezpośrednio życiu.

  10. Jeśli lekarz napotyka trudności rozpoznawcze lub lecznicze w zakładzie leczniczym lub w domu chorego, powinien zasięgnąć rady innego lekarza tej samej lub innej specjalności.

  11. Lekarz zaproszony na naradę powinien po zbadaniu chorego przeprowadzić poufną dyskusję z lekarzem leczącym.

  12. W przypadku niewłaściwego zachowania się chorego lub osoby mającej prawo do towarzyszenia mu lekarz powinien w odpowiedni sposób zwrócić uwagę na niewłaściwość takiego postępowania.

  13. Lekarzowi nie wolno żądać ani przyjmować od chorego żadnego wynagrodzenia poza określonymi przepisami, ani tego uzależniać swego działania od dodatkowych środków.

Zasady postępowania lekarza w służbie zdrowia

  1. Lekarz obowiązany jest wypełniać lojalnie i sumiennie obowiązki wypływające z jego roli w społecznej służbie zdrowia.

  2. Obowiązkiem lekarza jest dbać o dobre imię społecznej służby zdrowia, starać się o jej usprawnienie i podnoszenia na wyższy poziom.

  3. Lekarz nie powinien umniejszać wobec chorych wartości społecznej służby zdrowia.

  4. Lekarzowi nie wolno współdziałać z osobami wykonującymi bezprawnie zawód lekarski ani udzielać im w tym zakresie ochrony lub pomocy.

  5. Lekarz nie powinien zalecać postępowania leczniczego ani przepisywać leków bez uprzedniego zbadania chorego.

  6. Lekarzowi wykonującemu zawód w społecznej służbie zdrowia, w spółdzielni lekarskiej lub w swoim prywatnym gabinecie wolno posługiwać się wyłącznie stopniami naukowymi i tytułami, które mu przysługują.

Lekarz wobec nauk medycznych

26. Stały rozwój i postęp nauk medycznych nakłada na lekarza obowiązek ciągłego uzupełniania wiadomości i umiejęt­ności zawodowych. Aby sprostać temu zadaniu, lekarz jest moralnie zobowiązany nie tylko do pracy samokształceniowej, lecz także do udziału w pracach właściwych towarzystw oraz instytucji nauko­wych i zawodowych.

27. Lekarz jest obowiązany podawać do wiadomości świata lekarskiego wszelkie poczynione spostrzeżenia lub odkrycia, mające znaczenie dla nauk medycznych, poprzez referaty bądź publikacje w prasie fachowej. W publikacji autor nie może pominąć lekarza, który obserwował chorego, ani też osób, które wykonywały wykorzystane w publi­kacji badania.

28. Lekarz powinien odnosić się z umiarem i kryty­cyzmem do nowo wynalezionych leków i sposobów leczenia, choćby towarzyszyła im sugestywna reklama.

29. Lekarz może i powinien podejmować i wprowadzać nowe metody rozpoznawcze, lecznicze lub zapobiegawcze, opraco­wane i sprawdzone przez upoważnione do tego ośrodki naukowo--badawcze.

30. Zastosowanie nowej metody leczenia lub nowego leku, dotąd u człowieka nie wypróbowanych lub będących w okre­sie prób, może mieć dwojaki charakter:

a) jako próba zastosowania nowej metody rozpoznawczej, leczniczej lub zapobiegawczej, albo nowego leku w celu poprawie­nia zdrowia lub ratowania życia chorego,

b) jako próba zastosowania nowej metody lub nowego leku w celu zdobycia wiadomości naukowych niezbędnych do rozwoju wiedzy i praktyki medycznej. Próba ta musi być zgodna z huma­nitarnymi celami medycyny.

31. Nowe metody lecznicze może wprowadzać jedynie wysoko kwalifikowany zespół w uprawnionych do tego jednost­kach klinicznych. Wszystkie próby i nowe metody lecznicze powinny być poprzedzone doświadczeniami na zwierzętach lub innymi badaniami wykonanymi zgodnie ze współczesnym poziomem nauki.

32. Założenia nowych metod i prób leczniczych muszą przewidywać wyższość oczekiwanych korzyści nad ryzykiem dla zdrowia lub życia osób poddanych ich działaniu.

Osoba, u której przewiduje się zastosowanie nowych metod i prób leczniczych, musi być poinformowana o ich charakterze, o spodziewanych dla niej korzyściach i o możliwym ryzyku. Nie­zbędna jest dozwolona i nie wymuszona zgoda na przeprowadzenie nowych metod i prób leczniczych.

Postępowanie lekarzy przy wprowadzaniu nowych metod i prób leczniczych jest obciążone szczególną odpowiedzialnością. Powinno ono być przeprowadzane z zachowaniem wszelkich możliwych ostrożności, nie może wywoływać cierpień fizycznych ani wpływać ujemnie na psychikę chorego. Powinno ono być przerwane na życzenie chorego, a także w przypadku stwierdzenia zagrożenia zdrowia lub życia chorego.

33. W wyjątkowych przypadkach, kiedy nowa metoda lub lek może być jedynym sposobem ratowania życia chorego, a chory sam nie może wyrazić zgody, zgodę tę może wyrazić prawny opiekun chorego. W tym wypadku decyzję o zastosowaniu nowej metody leczniczej musi poprzedzić pisemne stwierdzenie jej konieczności, podpisane przez członków zespołu leczącego i kie­rownika zespołu leczniczego.

34. Stosowanie nowych metod i leków w celu zdobycia wiadomości naukowych może odbywać się tylko w zakładach do tego upoważnionych. Każdy lekarz biorący udział w stosowaniu nowych metod leczniczych i leków dla celów naukowych jest zobo­wiązany do szczególnej ostrożności. Powinien on zawsze pamiętać, iż odpowiedzialność za następstwa ich wprowadzenia spoczywa przede wszystkim na lekarzu wprowadzającym takie metody, a nie na osobie poddanej ich działaniu, mimo że osoba ta wyraziła zgodę na prowadzenie badań.

Nie wolno stosować nowych metod wyłącznie w celu zdobycia nowych wiadomości naukowych u dzieci, upośledzonych umysłowo, więźniów ani u osób będących w stanie zależności od stosującego te metody. Stosowanie nowych leków u tych osób może być do­puszczalne przy pewności o nieszkodliwości ich działania.

Nadzór nad założeniami, programem i zgodnością z zasadami etyczno-deontologicznymi stosowania nowych metod i leków w celu zdobycia wiadomości naukowych sprawują powołane do tego instytucje.

35. Pobranie narządów od osób zmarłych w celu prze­szczepienia ich chorym może być dokonane w warunkach przepi­sanych prawem. Zgon dawcy powinien być stwierdzony przez komisję złożoną z 3 lekarzy nie biorących bezpośredniego udziału w zabiegu przeszczepienia.

Pobranie narządów od osób żyjących w celu przeszczepienia ich osobom chorym wymaga pisemnej zgody dawcy w pełni uświadomionego o możliwych wczesnych i późniejszych na­stępstwach dla jego zdrowia, spowodowanych oddaniem narządu.

Dawca powinien podejmować decyzję świadomie i całkowicie swobodnie, w pełni władz fizycznych i umysłowych.

Pobranie narządu od dzieci i małoletnich, osób upośledzonych umysłowo lub nie mających pełnej swobody działania jest nie­dopuszczalne.

36. Lekarz ma prawo przeprowadzać doświadczenia na zwierzętach, jeżeli są poważnie uzasadnione naukowo. Mogą one być przeprowadzane jedynie w ośrodkach naukowo-badawczych lub pod ich nadzorem. Sposób przeprowadzania doświadczeń po­winna cechować największa dbałość o chronienie zwierząt przed cierpieniami oraz zapewnienie im opieki i odpowiednich warunków bytu.

37. Pokazy chorych w celach naukowych i dydaktycz­nych mogą odbywać się tylko za ich wiedzą, w sposób dyskretny i taktowny, bez naruszenia ich najszerzej pojętych interesów.

38. Wszelkie publikacje z dziedziny medycyny w prasie nie lekarskiej powinny mieć na celu jedynie popularyzację wiedzy medycznej i szerzenie oświaty zdrowotnej.

Publikacje te powinny być pozbawione znamion sensacji i reklamy.

Zasady postępowania lekarza wobec innych lekarzy

39. Stosunki między lekarzami powinny opierać się na wzajemnym szacunku, lojalności i koleżeństwie, wynikających ze wspólnoty celów i poszanowania trudu, wysiłków oraz odpowie­dzialności, jaką ponosi lekarz w swojej działalności zawodowej.

40. Lekarz nie powinien nigdy pochopnie oceniać dzia­łalności i umiejętności innego lekarza, a zwłaszcza opierać swych sądów na informacjach pochodzących ód chorych i osób postronnych, gdyż informacje takie bywają często wynikiem niezrozumie­nia lub ubocznych względów.

41. Jeżeli zachodzi konieczność wydania negatywnej opinii o pracy zawodowej innego lekarza, opinia taka może być wydana tylko na pisemne żądanie powołanych do tego władz, a także może być wyrażona w dyskusji naukowej lub na prośbę zainteresowanego lekarza.

Wypowiadanie takiej opinii wobec chorych, personelu pomocni­czego lub osób postronnych jest niedozwolone.

Wypowiadanie negatywnej opinii w środowisku lekarskim jest dopuszczalne jedynie w obecności osoby zainteresowanej. Ujemna opinia nie może mieć cech zniesławienia.

42. Lekarz powołany do wydania urzędowej opinii o po­stępowaniu innego lekarza powinien dokładnie zapoznać się ze wszystkimi materiałami i okolicznościami koniecznymi do wyjaśnie­nia sprawy, a swą opinię kształtować i wyrażać w sposób obiektyw­ny i ostrożny. Opinie te powinny być w miarę możności opraco­wane kolektywnie z udziałem właściwych specjalistów.

43. Zarówno w pracy zawodowej, jak i w życiu oso­bistym powinna cechować lekarza postawa godna jego roli spo­łecznej. Powinien pamiętać, że każdy jego czyn niewłaściwy, lekko­myślny lub uwłaczający godności lekarza rzuca cień nie tylko na jego osobę, ale także na innych członków zawodu lekarskiego i na całą służbę zdrowia.

44. Przestrzeganie etyki lekarskiej i dbałość o zacho­wanie godności zawodowej, obowiązujące każdego lekarza, dotyczą szczególnie osób zajmujących stanowiska kierownicze lub o szerokim zakresie oddziaływania społecznego. Postępowanie tych lekarzy powinno być wzorem i przykładem dla współpracowników, uczniów i innych pracowników służby zdrowia.

45. Na lekarzach kierujących pracą zespołu lekarskiego ciąży moralny obowiązek przekazywania współpracownikom swej wiedzy i doświadczenia oraz dbania o ich najlepsze wyszkolenie zawodowe i wysoki poziom etyczny.

46. W działalności zespołu lekarskiego prawo podejmo­wania decyzji, a także odpowiedzialność za działanie zespołu spo­czywa na osobie kierownika.

Odpowiada on także za rodzaj i zakres czynności zleconych współpracownikom, ale za wykonanie tych czynności odpowiada każdy lekarz osobiście.

Odmowa wykonania zleconych czynności może nastąpić tylko w razie oczywistej sprzeczności z nauką lub zasadami etyki le­karskiej.

W niejasnych lub spornych przypadkach kierownik zespołu powinien poddać odmienne zdanie współpracowników rzeczowej i swobodnej dyskusji.

Zasady postępowania lekarza wobec innych pracowników służby zdrowia

47. Kierownicza rola lekarza nakłada na niego obo­wiązek podnoszenia kwalifikacji zawodowych i poziomu etycznego współpracujących z nim pracowników służby zdrowia.

48. Stosunek lekarza do członków innych zawodów medycznych powinny cechować kultura, wzajemny szacunek, życzliwość i koleżeństwo, jako wyraz oceny roli tych zawodów w opiece nad chorym.

49.Stosunek lekarza do członków zawodów nie medycznych, pracujących w służbie zdrowia, powinien opierać się na szacunku i uznaniu ich odrębnych kwalifikacji.

50. Lekarz nie może wykorzystywać swego stanowiska służbowego w stosunku do osób mu podległych dla osiągnięcia korzyści osobistych.

Zasady szczegółowe rozwijają wątek zasad ogólnych. Określają one prawa i obowiązki lekarza wobec chorego. Pozwalają one na odmowę wykonania czynności przez lekarza, które mogą według jego sumienia być szkodliwe i nieetyczne. Lekarz w swoim działaniu powinien kierować się uczciwością, odpowiedzialnością i sumiennością . Wszelkie informacje o chorym i jego otoczeniu objęte są tajemnicą. Lekarz powinien informować chorego lub jego bliskich o stanie zdrowia i rokowaniach oraz o zamierzonym postępowaniu leczniczym. Podejmując się leczenia nie powinien żądać zapłaty ani żadnych dodatkowych korzyści po za określonymi przez przepisy. Lekarz nie powinien podejmować się leczenia, w którym nie ma należytej biegłości, natomiast w sytuacjach wątpliwości powinien konsultować się z innymi lekarzami.

Kodeks określa także zasady postępowania lekarza w służbie zdrowia. Zobowiązany jest do lojalnego wykonywania obowiązków wynikających z pracy w służbie zdrowia, w taki sposób, by nie umniejszały one jej wartości w oczach chorego. Nie powinien współpracować z osobami wykonującymi bezprawnie zawód lekarza. Zakazane jest zalecanie postępowania leczniczego i przepisywanie leków bez zbadania pacjenta.

Również wobec nauk medycznych lekarz ma zobowiązania. Powinien dbać o ciągłe uzupełnianie wiadomości i umiejętności zawodowych, dlatego też wskazana jest przynależność do instytucji naukowych i zawodowych. Wszelkie poczynione przez lekarza spostrzeżenia powinny być podane do wiadomości świata lekarskiego. Szczegółowo omówione są w kodeksie zasady wprowadzania i stosowania nowych metod i środków leczniczych. Lekarz powinien odnosić się do nich z ostrożnością, umiarem i krytycyzmem.

Stosunki między lekarzami powinny charakteryzować się wzajemnym szacunkiem, współpracą i lojalnością. Lekarz nie powinien pochopnie oceniać pracy i umiejętności innego lekarza, . Wydając opinię o drugim lekarzu powinien dobrze zapoznać się ze wszystkimi okolicznościami zdarzenia.

Jeśli lekarz kieruje zespołem osób powinien dbać o podnoszenie umiejętności swoich podwładnych. Lekarz jest zobowiązany do okazywania szacunku, życzliwości i koleżeństwa wobec innych pracowników służby zdrowia.

Każda z grupy zasad szczegółowych porusza problemy i okoliczności, z którymi każdy lekarz wykonując swój zawód ma styczność. Zasady dotyczą także stosunku jakim powinien charakteryzować się lekarz wobec różnych osób, instytucji, jak i samej nauki medycznej.

2.3 Kontrola społeczna zawodu.

Ewereth Hughes w pozycji „Work and man” przybliża problem licencji na wykonywanie zawodu. Jest ona rozumiana jako specjalne zezwolenie na uprawianie określonych czynności zawodowych. Współcześnie licencja na wykonywanie zawodu stała się równoznaczna z dyplomem np. wyższej uczelni, który określa wiedzę i umiejętności osoby, która go zdobyła.

Istnieją zawody, które determinują całe życie osoby, która je wykonuje np. kapłan, lekarz. Kształtują one pewnego rodzaju misję wobec społeczeństwa i wymagają licencji na ich wykonywanie. Zawody te muszą być wykonywane we właściwy im sposób, który poddany jest kontroli społecznej. Wokół nich powstaje świat społeczny charakteryzujący się określonymi nawykami, wzorami postępowania, poglądami, a nawet wytwarza się specyficzny im język. Wszystkie te elementy odgrywają ważną rolę w sprawowaniu kontroli nad wykonywaniem zawodu.

Dlatego osoba pracująca w określonym zawodzie powinna posiadać nie tylko wymagane do tego kwalifikacje i kompetencje, ale także licencję na wykonywanie tego zawodu.

Zdobycie dyplomu i licencji w określonej dziedzinie ma związek z tworzeniem się grupy zawodowej. Zorganizowana grupa zawodowa kontroluje, kto „wchodzi” do zawodu i jak go wykonuje, czuwa nad tym, by nikt nieupoważniony nie wykonywał tego zawodu. Tworzone są izby rzemieślnicze lub izby konkretnych zawodów, których celem funkcjonowania jest ustalanie i kontrola standardów, wzorów i norm obowiązujących w danym zawodzie. Grupa zawodowa może mieć wpływ na jakość i cenę oferowanych usług, dbać o przestrzeganie zasad etycznych w zawodzie. Aspekt etyczny odgrywa istotną rolę szczególnie w zawodzie lekarza, czy specjalisty medycyny niekonwencjonalnej, ponieważ działalność tą charakteryzuje interakcja z innymi ludźmi, są to usługi świadczone drugiemu człowiekowi, których podstawowym hasłem powinno być nie szkodzenie człowiekowi.

Stowarzyszenia i izby dbają o interesy grupy zawodowej na danym terenie. Mają one także przywilej reprezentowania zorganizowanej grupy zawodowej wobec społeczeństwa i państwa. Mogą one integrować zwolenników, jak i profesjonalistów danej dziedziny. Aby stać się pełnoprawnym członkiem takiej instytucji należy spełniać wymogi formalne określone przez prawo lub status izby. Stowarzyszenia poprzez swoją działalność popularyzują wiedzę na temat zawodu, którego członków zrzeszają, problemu jaki ten zawód dotyka. Izby budują i prowadzą bazy danych i udzielają informacji i porad na temat przedstawicieli danego zawodu oraz miejsc, w których świadczą swoje usługi. Ponad to, niektóre z nich oferują szeroki zakres szkoleń, nadają tytuły, wydają licencje i różnego rodzaju dokumenty związane z reprezentowaniem danego zawodu.

Stowarzyszenia pełnić mogą funkcje kontrolne np. kontrolują kto wchodzi do środowiska zawodowego, a także mogą być organem ochronnym dla swych członków np. w sytuacjach niesłusznego oskarżenia. W okolicznościach konfliktowych zwoływane są sąd np. koleżeński, które decydują o winie lub niewinności konkretnej osoby.

Zazwyczaj izby prowadzą swoją działalność w oparciu o sporządzony dokument np. status, zawierający postanowienia ogólne i szczegółowe związane z funkcjonowaniem instytucji. Mogą one dotyczyć m. in. następujących problemów:

Instytucje formalno-prawne również pełnią pewnego rodzaju kontrolę nad zawodem, jego przedstawicielami. Przepisy prawne określają prawa i obowiązki każdej osoby, która pracuje. Istnieją niektóre zawody np. lekarz, które wymagają w świetle prawa określonych kwalifikacji do ich wykonywania, np. ukończenia studiów medycznych. Każda działalność zawodowa wymaga rejestracji w określonych instytucjach państwowych oraz opłacania odpowiednich świadczeń.


Rozdział 3

Zakres i metoda badawcza

3.1 Problematyka i cele badania

Problematyką badania jest charakterystyka grupy społeczno - zawodowej osób świadczących usługi z dziedziny medycyny niekonwencjonalnej. Obiektem badań jest środowisko zawodowe terapeutów zajmujących się, szeroko rozumianymi, niekonwencjonalnymi metodami leczenia. Przedmiotem zainteresowania są osoby stosujące metody leczenia medycyny Wschodu, medycyny ludowej, bioenergoterapeuci, uzdrawiacze duchowi. Niektórzy z terapeutów specjalizują się tylko w jednej metodzie np. homeopatii, czy hydrokolonterapii. Są jednak i tacy, którzy oferują całą gamę naturalnych metod leczenia, a ponad to określają siebie jako bioenergoterapeutów i uzdrawiaczy duchowych. W badaniu nie zastosowano selekcji respondentów ze względu na metody, które oferują pacjentom.

Badanie ma dostarczyć informacji, na podstawie których będzie możliwa weryfikacja, czy zespół wykonywanych przez respondenta czynności stanowi, w świetle teorii socjologicznej, zawód. Poszukiwane informacje dotyczą tego, czy działalność terapeutów stanowi system czynności wewnętrznie spójny, oparty na określonej wiedzy, który ma na celu oferowanie usług zaspakajających określone potrzeby. Istotną sprawą było uzyskanie odpowiedzi, czy czynności stanowią podstawę prestiżu społecznego oraz, czy wyuczone czynności terapeutów są świadczone w sposób trwały lub systematyczny i czy stanowią dla badanych i ich rodzin podstawę bytu materialnego. Podstawą do uzyskania danych są pytania dotyczące biografii zawodowej oraz kwalifikacji zawodowych terapeutów.

Badanie ma dostarczyć odpowiedzi na pytania, czy istnieją instytucje, które regulują działalność prowadzoną przez terapeutów medycyny niekonwencjonalnej. Uwadze poddane zostaną organizacje formalno - prawne, kontrolujące oraz zrzeszające terapeutów. Główny problem stanowi wiedza posiadana przez respondentów na temat instytucji, które mogą kształtować ich działalność, jakie są ich funkcje, jakie prawa i obowiązki wynikają z przynależności do nich.

Badanie ma na celu określenie, jakie miejsce zajmuje w tej grupie etyka zawodowa i co jest rozumiane przez terapeutów pod tym pojęciem. Badanie ma ustalić, czy terapeuci mają swój powszechnie obowiązujący kodeks etyki zawodowej, będący odpowiednikiem kodeksu etyki lekarskiej oraz jakimi wartościami etycznymi kierują się w swojej działalności. Istotną kwestią jest ustalenie, jaka jest wiedza terapeutów na temat kodeksu etyki lekarskiej oraz motywy zapoznania się z nim lub nie.

Badanie ma pomóc odpowiedzieć na pytanie, jakie stosunki panują w środowisku terapeutów medycyny niekonwencjonalnej, jak sami terapeuci postrzegają swoją grupę zawodową. Celem jest uzyskanie informacji o skali zjawiska i o tendencji występującej w sferze usług medycyny niekonwencjonalnej.

Badanie miało ustalić jak respondenci ustosunkowują się do leczenia metodami konwencjonalnymi oraz jakie stosunki panują między terapeutami i lekarzami.

Celem jest uzyskanie obrazu grupy terapeutów medycyny niekonwencjonalnej w odniesieniu do różnych aspektów życia społecznego jakimi są praca, edukacja, kontrola, etyka, środowisko zawodowe.

Problemy badawcze

I. Kwalifikacje zawodowe terapeutów medycyny niekonwencjonalnej.

II. Biografia zawodowa terapeutów medycyny niekonwencjonalnej.

III. Instytucje regulujące formalno-prawny stosunek działalności, kontrolujące i zrzeszające terapeutów medycyny niekonwencjonalnej.

IV. Etyka zawodowa terapeuty medycyny niekonwencjonalnej

V. Skala zjawiska i ocena środowiska zawodowego przez terapeutę medycyny niekonwencjonalnej

VI. Stosunek terapeuty medycyny niekonwencjonalnej do medycyny konwencjonalnej i środowiska lekarzy akademickich

    1. Metoda badawcza i uzasadnienie jej wyboru .

Wywiad swobodny - ogólna charakterystyka.

Część empiryczna pracy zostanie zrealizowana za pomocą jakościowej metody badawczej jaką jest wywiad swobodny.

Wywiad swobodny ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji jest jednym z typów wywiadów, które można wyróżnić na podstawie kryterium standaryzacji. Uwzględniając stopień ujednolicenia czynności i środków badawczych stosowanych wobec różnych respondentów J. Lutyński wyróżnił pięć typów wywiadu:

  1. swobodny mało ukierunkowany,

  2. swobodny ukierunkowany

  3. swobodny ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji,

  4. kwestionariuszowy o mniejszym stopniu standaryzacji,

  5. kwestionariuszowy o większym stopniu standaryzacji,

Stopień standaryzacji każdego z tych typów wywiadu rozpatruje się według następujących wymiarów:

Wywiad swobodny mało ukierunkowany dotyczy zagadnień ogólnych. Ma formę pytań otwartych, które nie muszą być rozstrzygnięte w przypadku każdej jednostki. Charakteryzuje go brak listy przygotowanych pytań, ewentualnie przygotowane są wzory pytań. Respondentowi zadaje się pytania ogólne zindywidualizowane, będące bodźcem do dłuższej wypowiedzi. Sposób zapisu ma charakter rejestrujący. Zachowanie prowadzącego wywiad jest silnie zindywidualizowane ze względu respondenta.

Wywiad swobodny ukierunkowany dotyczy zagadnień szczegółowych. Ma formę pytań otwartych, które nie muszą być rozstrzygnięte w stosunku do każdego respondenta. Charakteryzuje go brak listy przygotowanych pytań, ewentualnie przygotowane są wzory pytań. Respondentowi zadaje się najczęściej zindywidualizowane pytania szczegółowe, otwarte. Sposób zapisu odpowiedzi ma charakter rejestrujący. Zachowanie prowadzącego wywiad jest silnie zindywidualizowane ze względu respondenta.

Wywiad swobodny ze standaryzowaną listą poszukiwanych informacji dotyczy zagadnień szczegółowych. Ma formę pytań zamkniętych już na etapie konceptualizacji badań. Pytania muszą być rozstrzygnięte w przypadku każdej jednostki badania. Wywiad charakteryzuje brak listy przygotowanych pytań, ewentualnie przygotowane są wzory pytań. Pytania zadawane respondentowi są zindywidualizowane szczegółowe, otwarte lub zamknięte. Sposób zapisu odpowiedzi ma charakter rejestrujący lub kategoryzujący. Zachowanie prowadzącego wywiad jest silnie zindywidualizowane ze względu respondenta.

Wywiad kwestionariuszowy o mniejszym stopniu standaryzacji dotyczy zagadnień szczegółowych. Ma formę pytań zamkniętych, przynajmniej na etapie opracowania badań. Pytania muszą być rozstrzygnięte w przypadku każdej jednostki badania. Charakteryzuje lista pytań, czyli kwestionariusz wywiadu, który posiada dużo pytań otwartych. Pytania zadawane są według listy z możliwością ich uzupełniania przez ankietera. Sposób zapisu odpowiedzi ma charakter częściowo rejestrujący, częściowo kategoryzujący. Zachowanie prowadzącego wywiad jest standaryzowane w stopniu pośrednim.

Wywiad kwestionariuszowy o większym stopniu standaryzacji dotyczy zagadnień szczegółowych. Ma formę pytań zamkniętych już na etapie konceptualizacji badań. Pytania muszą być rozstrzygnięte w przypadku każdej jednostki badania. Charakteryzuje go przygotowana lista pytań, czyli kwestionariusz wywiadu, w którym pytania są z reguły zamknięte. Zadawane są one według listy bez możliwości ich uzupełniania. Sposób zapisu odpowiedzi ma charakter kategoryzujący. Zachowanie prowadzącego wywiad jest standaryzowane w silnym stopniu.

W badaniu zastosowany zostanie wywiad swobodny ukierunkowany. Wywiad przeprowadzony będzie w oparciu o dyspozycje do wywiadu. Są one wykazem potrzeb informacyjnych badacza. Pytania odnoszą się do najczęściej do zagadnień ogólnych i mają formę pytań otwartych. Nie wymaga się rozstrzygnięcia wszystkich pytań badacza w stosunku do każdej jednostki badania. Prowadzący wywiad ma dużą swobodę w zakresie formułowania pytań. Można także przygotowywać wzory pytań o poszczególne zagadnienia, ale decyzję o ich zastosowaniu podejmuje już osoba prowadząca wywiad. Tok wywiadu, treść i język poszczególnych pytań należy dostosować do cech i możliwości respondenta. W kwestiach szczegółowych kieruje się dużą ilość pytań w formie różnego rodzaju pytań otwartych.

Zestandaryzowana lista poszukiwanych informacji pełni podstawową rolę przy instruowaniu ankieterów odnośnie zakresu i charakteru poszukiwanych przez badacza informacji. Lista powinna spełniać trzy warunki:

  1. Lista poszukiwanych informacji musi być zamknięta. Zobowiązuje to ankietera do zdobycia w przypadku każdego respondenta wszystkich tych i tylko tych informacji, które znajdują się na liście.

  2. Pojedyncza poszukiwana informacje powinna być przedstawiona w postaci rozłącznego i wyczerpującego zbioru alternatyw obejmującego wszelkie interesujące badacza wartości danej zmiennej. Uzyskanie informacji polega na zaklasyfikowaniu konkretnego przypadku do odpowiedniej kategorii. Mamy tu do czynienia z pytaniami zamkniętymi typu „czy”, „który” o jednej alternatywie.

  3. Każda alternatywa danego zbioru musi być sformułowana w sposób jednoznaczny i konkretny.

Badacz może podjąć różne decyzje w sprawie zapisu informacji uzyskanych w wywiadzie. Zapis może być rejestrujący przy wykorzystaniu magnetofonu. Konieczność naturalizacji wywiadu ogranicza możliwości dokładnego notowania odpowiedzi respondenta. Magnetofonowa rejestracja wywiadu pozwala na pełną koncentrację na rozmowie. Inną metodą rejestracji informacji jest zapis kategoryzujący wymaga on przygotowania tzw. karty zapisu , na którą przenosi się w postaci symboli literowych i cyfrowych zestandaryzowaną listę poszukiwanych informacji.

Powodzenie w realizacji wywiadów odnosi się wówczas, gdy ankieterzy są zaangażowani w badanie, zarówno od strony intelektualnej, jak i emocjonalnej. Najkorzystniej jest włączyć ich do pracy już w fazie konceptualizacji badań i przygotowywania narzędzi badawczych. Dla badań prowadzonych przy użyciu omawianej techniki istotne jest niebezpieczeństwo schematyzacji prowadzenia wywiadu. Pojawia się ono po przeprowadzeniu 10 wywiadów. Schematyzacja powoduje, że wywiady tracą zalety wywiadu swobodnego. Należy zatem zorganizować tak tryb pracy, by nie przeprowadzać więcej niż trzech wywiadów dziennie, a czas trwania wywiadu nie był dłuższy niż dwie godziny.

Ankieter w toku wywiadu musi oceniać, czy otrzymał poszukiwaną informację i jaka jest jej wartość, dlatego też istotnym elementem jest przeszkolenie ankieterów. Przygotowanie wywiadu swobodnego polega zatem na opracowaniu narzędzi służących do prowadzenia wywiadu i utrwalania jego rezultatów oraz odpowiednim przeszkoleniu ankieterów.

Technika ta pozwoli na zdobycie szczegółowych informacji będących przedmiotem badania. Dzięki wywiadowi swobodnemu można będzie poznać subiektywne opinie respondentów na temat specyfiki prowadzonej przez nich działalności. Technika ta pozwoli zebrać informacje na temat różnych aspektów pracy i życia terapeuty medycyny niekonwencjonalnej.

Bezpośredni kontakt z respondentem pozwoli na odpowiednie kierowanie rozmową i dostosowywanie jej do zdolności percepcyjno - werbalizacyjnych rozmówcy. Technika pozwoli na wyjaśnianie respondentowi wszelkich wątpliwości związanych z zadanym pytaniem, tłumaczyć jego sens, oprócz tego istnieje możliwość dopytania i sondowania.

Bezpośrednia rozmowa daje możliwość zapoznania się z językiem jakim posługują się terapeuci, zbadania czy istnieje charakterystyczny słownik zawodowy tego środowiska zawodowego.

Wywiad swobodny pozwali na płynne przechodzenie od tematu do tematu. Dzięki temu możliwe będzie uzyskanie dużej liczby informacji, których pozyskanie byłoby bardziej skomplikowane za pomocą innych technik. Sam wywiad dzięki swej strukturze nie ma sformalizowanego charakteru, bardziej przypomina swobodną rozmowę, co wzbudzi większą otwartość ze strony respondenta.

Zastosowanie w badaniu wywiadu swobodnego stworzy możliwość wprowadzenia równolegle drugiej metody jaką jest obserwacja uczestnicząca. Informacje zdobyte za pomocą wywiadu można skonfrontować z naszym doświadczeniem i wiedzą zdobytymi na skutek obserwacji.

3.3 Narzędzie badawcze.

Dyspozycje do wywiadu z terapeutą medycyny niekonwencjonalnej.

Badanie dotyczy grupy społeczno - zawodowej jaką jest środowisko terapeutów medycyny niekonwencjonalnej. Dyspozycje do wywiadu swobodnego poruszają problemy związane z kwalifikacjami, biografią zawodową, instytucjami regulującymi działalność terapeutów, etyką zawodową środowiska terapeutów, skalą zjawiska oraz stosunkami i atmosferą panującymi w między terapeutami, a także między światem medycyny niekonwencjonalnej i konwencjonalnej.

Dyspozycje mają na celu ustalenie faktów związanych m. in. z wykształceniem respondentów, ukończonymi przez nich szkołami, kursami, a także uzyskanie opinii i ocen na istotne dla badania problemy, jak np. jak ocenia kompetencje kolegów z branży.

Dyspozycje poruszają wiele aspektów życia społecznego w odniesieniu do grupy terapeutów medycyny niekonwencjonalnej oraz czynności, które wykonują.

I. Kwalifikacje zawodowe terapeutów medycyny niekonwencjonalnej.

Głównym problemem, który mają przybliżyć poniższe dyspozycje, są kwalifikacje i kompetencje zawodowe respondentów do wykonywania czynności związanych ze świadczeniem usług z zakresu medycyny niekonwencjonalnej. Poszukiwane informacje dotyczą wykształcenia respondentów, ukończonych przez nich szkół, kursów, sposobów dokształcania, źródeł wiedzy, z których korzystają by podnosić kwalifikacje. Dyspozycje mają także dostarczyć informacji, co respondenci rozumieją pod pojęciem „medycyna niekonwencjonalna”.

  1. Co R. rozumie pod pojęciem „medycyna niekonwencjonalna”?

  2. Jakie R. ma wykształcenie?

  3. Skąd R. czerpie informacje, wiedzę na temat uprawianej przez niego dyscypliny medycyny niekonwencjonalnej?

  4. Jakie R. posiada kwalifikacje do świadczenia oferowanych przez niego usług medycyny niekonwencjonalnej?