Edward Jenner
Edward Jenner (urodzony 17 maja 1749 w Berkeley w hrabstwie Gloucestershire, zmarł tamże 26 stycznia 1823 roku), angielski lekarz, odkrywca szczepień ochronnych przeciw ospie.
Początkowo Jenner uczył się chirurgii u Daniela Ludlowa w Sodbury, a następnie w Saint George's Hospital w Londynie. W roku 1773 powrócił do Berkeley i tam rozpoczął swoje prace badawcze.
Pierwotna forma szczepień przeciw ospie prawdziwej była stosowana w Europie Zachodniej już od początków XVIII wieku. Jednak ten rodzaj szczepienia miał tą niedogodność, że zanim zachorowanie wywołane tym szczepieniem nie minęło, osoba zaszczepiona była zaraźliwa dla rodziny i otoczenia.
W tradycji ludowej istniało przekonanie, że przechorowanie ospy krowianki daje ochronę przed zachorowaniem na ospę prawdziwą. Jenner wykorzystał tą wiedzę do przeprowadzenia ekperymentu. 14 maja 1796 roku dokonał zaszczepienia materiałem zakaźnym ospy krowianki ośmioletniego chłopca Jamesa Phippsa. Chłopiec przechorował krowiankę i następnie Jenner, zaszczepił go ponownie jednak już materiałem zakaźnym ospy prawdziwej. Chłopiec nie zachorował, ponieważ uzyskał odporność. Przełomowe znaczenie odkrycia Jennera polegało na wykazaniu, że w celu uodpornienia człowieka przeciw ospie, wcale nie potrzeba zaszczepiać mu ospy prawdziwej, lecz wystarczy szczepienie ospy krowiej (krowianki - variola vaccina), która - w ordróżnieniu od ludzkiej - ma przebieg łagodny i nigdy nie kończy się śmiercią.
Opierając się na wieloletnich eksperymentach Jenner opisał swą metodę w pracy naukowej Badania nad przyczynami i skutkami ospy krowiej (Inquiry into the Cause and Effects of the Variolae Vaccinae, a Disease Known by the Name of Cow Pox) w 1798. Paradoksalnie bardzo długo trwała wojna z ospą w ojczyźnie Jennera, ponieważ - w odróżnieniu od większości krajów europejskich - szczepienie nie było tam przez długi czas obowiązkowe.
Metoda ta, w niewielkim tylko stopniu zmieniona do czasów obecnych, była najskuteczniejszym środkiem zwalczania ospy. W latach 70. XX wieku większość krajów zaprzestała szczepień, ponieważ epidemie tej choroby nie występowały. W roku 1980 WHO, Światowa Organizacja Zdrowia, oficjalnie ogłosiła eradykację ospy prawdziwej na naszej planecie.
Odkrycie Jennera, otworzyło drogę do szerokiego stosowania szczepień ochronnych w zapobieganiu wielu groźnych chorób.
szczepionka na wściekliznę
Ludwik Pasteur (1882 - 1895)
Za najważniejsze osiągnięcie uznawane są wyniki prac z zakresu bakteriologii, które uwieńczone zostały opracowaniem pierwszej szczepionki ochronnej dla ludzi (przeciw wściekliznie). Badania nad nią prowadził w latach 1881-[[1885]. Już w roku 1885 została ona z powodzeniem zastosowana u żywego człowieka.
6 czerwca 1885 - pierwsze zastosowanie szczepionki przeciw wściekliźnie. Lek został podany 9-letniemu Józefowi Meisterowi pogryzionemu przez chorego na wściekliznę psa. Szczepionka uratowała życie chłopcu.
Joseph Meister (ur. 21 lutego 1876, zm. 16 czerwca 1940) był pierwsza osobą wyleczoną z wścieklizny dzięki szczepionce opracowanej przez Ludwika Pasteura.
Jako 9-latek został pogryziony przez wściekłego psa; rodzice zwrócili się o pomoc do Ludwika Pasteura. Ulegając ich namowom, Pasteur zdecydował się zastosować szczepionkę. Uratowanie chłopca potwierdziło skuteczność szczepionki.
Joseph Meister pracował później jako dozorca w Instytucie Pasteura. W wieku 64 lat, kiedy nie zdołał powstrzymać nazistów od wtargnięcia do krypty Ludwika Pasteura, popełnił samobójstwo strzałem z rewolweru.
Szczepionka
Szczepionka - preparat pochodzenia biologicznego, zawierający żywe, o osłabionej zjadliwości (atenuowane) lub zabite drobnoustroje chorobotwórcze lub fragmenty ich struktury, czy metabolity; stosowany w celu wywołania odpowiedzi immunologicznej (odporności poszczepiennej - sztucznej czynnej).
W lecznictwie, szczepionki stosuje się w celach profilaktycznych (zapobieganie chorobom, np. odra, gruźlica) oraz leczniczych (zwalczanie chorób, np. wścieklizna, pryszczyca). Szczepionki dzielimy na szczepionki swoiste, zapobiegające konkretnym jednostkom chorobowym (bruceloza, wścieklizna, ospa) i szczepionki nieswoiste, zwiększające poziom ogólnej odporności (np. preparat Panodina lub Wetastymina).
Odporność poszczepienna jest odpornością czynną, tzn. po immunizacji antygenem w organizmie biorcy powstają przeciwciała; inaczej, niż w przypadku podania gotowych przeciwciał w postaci surowicy (odporność bierna).
Drobnoustroje używane do produkcji szczepionki pochodzą z izolowanych szczepów o ustalonych właściwościach - o zmniejszonej zjadliwości - atenuowane (np. na drodze wielokrotnych pasaży), zabite lub niechorobotwórcze dla gatunku biorcy, np. człowieka (szczepionka BCG przeciw gruźlicy, wytworzona ze szczepu prątków atakujących bydło). W celu uśmiercania zarazków wykorzystywanych w szczepionkach używa się zazwyczaj wysokiej temperatury, środków chemicznych (fenol, alkohol) lub promieniowania jonizującego. Szczepienia wykonuje jednorazowo lub z powtórzeniem w celu uzuskania większego miana przeciwciał w surowicy (tzw. booster effect - dosł. efekt wzmacniacza). Odporność poszczepienna utrzymuje się od kilku tygodni do kilku lat, w zależności od:
rodzaju szczepionki (atenuowana, żywa, zabita),
ilości przebytych szczepień (rewakcynacja),
stanu ogólnego biocy w chwili szczepienia (zarobaczenie, infekcje, kondycja), itp.
Większość szczepionek podawana jest w postaci zastrzyku, lecz są także takie, które aplikuje się doustnie (przeciw poliomyelitis). Można szczepić drogą wziewną - rozpylając szczepionkę do nosa (przeciw grypie). Przeciwko ospie prawdziwej szczepiono (do 1980 roku, aktualnie nie są prowadzone powszechne szczepienia) przy pomocy skaryfikatora, czyli przyrządu do zadraśnięcia naskórka (skaryfikacji) lub cienkiej igły, którą uciskano wielokrotnie powierzchnię skóry. Aktualnie coraz częściej stosuje się szczepionki, które uodparniają przed kilkoma chorobami - są to tzw. szczepionki skojarzeniowe (poliwalentne). Przykładem takiej szczepionki jest Di-Per-Te przeciw błonicy, tężca i krztuśca. Ponadto takie szczepionki dają wyższą odporność niż antygeny podane osobno.
W Polsce szczepień obowiązkowych dokonuje się do 18. roku życia i u osób szczególnie narażonych (studentów nauk medycznych, pracowników służby zdrowia i weterynaryjnej, przed niektórymi zabiegami medycznymi, przed wyjazdem do niektórych krajów tropikalnych, etc.). Osoba poddawana szczepieniu właściwie powinna być zdrowa.
Główny Inspektorat Sanitarny ([1]) ma obowiązek wprowadzania tzw. Programu Szczepień Ochronnych (Program_obowiązkowych_szczepień_ochronnych) na każdy rok. Lista ta zawiera spis szczepień obowiązkowych i zalecanych.
Typy szczepionek
klasyczne:
Szczepionki nowej generacji:
podjednostkowe - antygen danego patogenu na większym nośniku. Przykład: antygen Haemophilus influenzae na cząsteczce difosforybozylofosforanu (PRPP)
w roślinach zakażonych genetycznie modyfikowanymi bakteriami produkującymi antygen patogenu - brak kontroli dawki antygenu, niestabilność bakterii (możliwe mutacje).