Agresje radzieckie i niemieckie 1939 - 1940
28 września podpisany został przez ZSRR i III Rzeszę układ dotyczący podziału ziem polskich. Związek Radziecki nie zamierzał jednak zakończyć wojny na zagarnięciu ziem polskich, podobnie jak i Niemcy. Oficjalna jednak nota skierowana do państw europejskich głosiła zakończenie działań i wzywała Europę do uznania zaistniałych faktów.
Związek Radziecki podjął teraz działania zmierzające do zagarnięcia republik nadbałtyckich. Już 28 września zawarty został układ sojuszniczy pomiędzy ZSRR i Estonią, 5 października z Łotwą, a 10 października z Litwą. Na mocy porozumienia z Litwą władze moskiewskie przekazały Litwie okręg wileński. Podpisane układy miały stać się punktem wyjściowym do przewrotów politycznych w tych republikach. Na razie jednak głównym punktem zainteresowania strony radzieckiej stała się kwestia skorygowania granicy z Finlandią.
Granica z Finlandią zdaniem Moskwy przebiegała bowiem zbyt blisko strategicznych punktów - chodziło tu przede wszystkim o bliskość Leningradu, który znajdował się zaledwie 23 km od granicy oraz linię kolejową z Leningradu do Murmańska i Archangielska. 5 października władze moskiewskie zaproponowały Finlandii rozmowy o wymianie terytoriów. Rząd fiński propozycję odrzucił bojąc się pogorszenia własnych pozycji strategicznych, a tym samym bezpieczeństwa państwa. Rząd w Moskwie podjął decyzję o wyegzekwowaniu siłą swoich roszczeń, mimo obowiązującego od 1932 roku paktu o nieagresji pomiędzy obu państwami. Winą za konflikt postanowiono obarczyć Finlandię. Moskwa oskarżyła władze fińskie o złamanie paktu o nieagresji i zerwanie stosunków dyplomatycznych.
30 listopada 1939 roku oddziały armii czerwonej, stacjonujące w Leningradzie naruszyły granice z Finlandią. Wraz z wybuchem wojny fińscy komuniści przebywający w ZSRR na czele z Otto Kuusinennem ogłosili powstanie nowego rządu Finlandii, a 1 grudnia nowy rząd proklamował Ludową Republikę Finlandii, ogłoszony został program nowego rządu. Otto Kuusinen zwrócił się do Rady Najwyższej ZSRR z propozycją nawiązania wzajemnych stosunków. ZSRR uznało nową republikę i nawiązało stosunki, mimo że nowe państwo nie posiadało swojego terytorium. Armia Czerwona natrafiła na zdecydowany opór wojsk fińskich na linii Mannerheima. 2 grudnia rząd fiński zwrócił się do Ligi Narodów ze skargą na ZSRR; powstała specjalna komisja fińska, ZSRR został oskarżony o dokonanie agresji i 14 grudnia wykluczony z Ligi. Stany Zjednoczone ogłosiły wobec ZSRR embargo moralne. Powołany został komitet pomocy dla Finlandii, uzyskała pożyczki na zakup broni i sprzętu wojennego. Wielka Brytania i Francja przygotowały się do wysłania korpusu ekspedycyjnego. Niemcy z jednej strony sympatyzowały z Finlandią, jednak rządowi berlińskiemu zależało na utrzymaniu dobrych stosunków z Moskwą, dlatego próbował działać na dwie strony.
W lutym 1940 roku Armia Czerwona przełamała linię Mannerheima, w marcu, po lodzie przeszła zatokę Fińską, zajęła Wyborg i skierowała się na Helsinki. W lutym 1940 roku, z powodu wyczerpania rząd fiński zgłosił gotowość do rozmów. Układ pokojowy został podpisany 12 marca 1940 roku. Na mocy tego układu granica została przesunięta na 150 km od Leningradu, ZSRR otrzymał Przesmyk Karelski z miastem Wyborg, Zatokę Wyborskąz wyspami, zachodnie i północne wybrzeże jeziora Ładoga. Finlandia została zobowiązana do demilitaryzacji w bliskości Murmańska, granica w okolicach Murmańska została przesuniętana zachód, ZSRR przejął półwysep Rybacki i Średni, ponadto wydzierżawił na 30 lat półwysep Hanko, gdzie powstanie baza marynarki wojennej. Za tę cenę Finlandia zachowała niepodległość. ZSRR poprzez konflikt stracił swoją pozycję polityczną i militarną w Europie.
Tymczasem na zachodzie trwała dziwna wojna. Niemcy względny spokój na granicy zachodniej wykorzystały na wzmocnienie swego potencjału militarnego. Wzrosła liczba żołnierzy - z 2,76 do 3,3 milionów w stosunku do roku 1939, uzupełniono braki kampanii wrześniowej. Flota niemiecka operowała na Oceanie Atlantyckim, atakując okręty brytyjskie i blokując Wyspy. Zablokowane zostało morze północne. Okręty niemieckie zatapiały brytyjskie okręty cywilne. W marcu 1940 roku zatopionych zostało 23 okręty brytyjskie,w sumie 357 okrętów, przy stratach niemieckich - 26 łodzi podwodnych, 3 pancerniki. Blokada wokół wysp brytyjskich zakończyła się jednak niepowodzeniem. Niemcy zrozumieli także, że dla prowadzenia dalszej wojny z Wielką Brytanią konieczne jest opanowanie Skandynawii, by tam stworzyć bazy wypadowe. Dania bowiem utrudniała przepływ z Bałtyku na morze Północne, a Norwegia była obszarem wyraźnie strategicznym. Zajmując Norwegię Niemcy chcieli ubiec Francję i Wielką Brytanię, by nie utracić dostaw rud żelaza ze Szwecji. Dlatego sztab niemiecki opracował plan „WeserĂĽbung”, którego założenia obejmowały zajęcieDanii i Norwegii. 9 kwietnia 1940 roku 7 dywizji niemieckich rozpoczęło akcję - Dania kapitulowała po jednym dniu walk, Norwegia broniła się do 10 czerwca. Po stronie niemieckiej stanął Vidkun Quisling ze zwolennikami nazizmu. Pomoc udzielona przez Francję, Wielką Brytanię oraz emigracyjny rząd polski okazały się nieskuteczne mimo początkowego sukcesu pod Narvikiem. Zajęcie Norwegii kosztowało Niemcy wiele strat przede wszystkim na morzu. Zginęło ponad 3600 żołnierzy niemieckich.
Wróćmy teraz do republik bałtyckich. Jesienią 1939 roku republikom bałtyckim narzucone zostały układy sojusznicze. Na podstawie tych układów armia czerwona miała prawo wkroczenia na terytorium republik. 14 czerwca 1940 roku Moskwa oskarżyła władze republik bałtyckich o łamanie układów, o uleganie wpływom imperializmu brytyjskiego i tworzą blok antyradziecki. Moskwa zażądała przeprowadzenia w republikach nowych wyborów. Wybory te odbyły się 21 lipca pod opieką armii czerwonej i pełnomocników radzieckich. Wybory odbyły się według nowej ordynacji, wzorowanej na obowiązującej w ZSRR. Zakazano działalności starych partii politycznych poza komunistyczną, powstały nowe stronnictwa. Wybrane nowe parlamenty dokonały zmian w rządach i uchwaliły deklaracje o rewolucji socjalistycznej. Litwa, Łotwa i Estonia zwróciły się z prośbą do Moskwy o włączenie do ZSRR. W 3 sierpnia 1940 roku Rada Najwyższa ZSRRpozytywnie rozpatrzyła prośby republik bałtyckich.
Ponadto rząd w Moskwie na mocy wcześniejszych postanowień o strefach wpływów postanowił zagarnąć Besarabię. 26 czerwca 1940 roku Wiaczesław Mołotow zażądał od Rumunii w formie ultimatum przekazania Besarabii i północnej Bukowiny jako historycznie rosyjskich i niesłusznie zagarniętych przez Rumunię w 1918 roku. Co do Besarabii sprawa była uzgodniona wcześniej, natomiast sprawa Bukowiny pojawiła się nagle i po pewnych oporach Rzesza wyraziła zgodę. Dzięki temu ZSRR zyskał 50,5 tys. km2. Besarabia została włączona do Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. ZSRR na drodze wojny, szantażu uzyskał 5 nowych republik - karelsko - fińską, litewską, estońską, łotewską, mołdawską.