Istota MSG. Problemy międzynarodowego podziału pracy.

1. Różnice między zagranicznymi stosunkami gospodarczymi a MSG.

Rozróżnienie poniższych pojęć sprowadza się do odmienności płaszczyzny, na której realizowane są międzynarodowe operacje

1. Zagraniczne stosunki gospodarcze.

Rozpatrywane są z punktu widzenia określonego kraju lub grupy krajów. Dotyczą powiązań gospodarczych tych krajów z zagranicą (wielkość eksportu i importu i ich miejsce w produkcji i dochodzie narodowym danego kraju, rola w zaopatrzeniu rynku krajowego, bilans obrotów zagranicznych kraju z innymi krajami itd.).

Teoria zag. stos. gosp. określa metody i środki osiągania przez państwo postawionych sobie celów gosp. oraz osiągania tych celów w drodze współpracy gospodarczej z zagranicą, głównie poprzez zawieranie międzynarodowych porozumień gospodarczych, jak i przez tworzenie wspólnych, międzynarodowych instytucji i organizacji gospodarczych.

2. Międzynarodowe stosunki gospodarcze.

Rozpatrywane są z punktu widzenia świata jako całości. Dotyczą przepływu towarów i usług, technologii i pieniądza między różnymi krajami lub grupami krajów.

Powiązania, które występują pomiędzy państwami, podmiotami gospodarczymi oraz ugrupowaniami tych państw.

Powiązania międzynarodowe są zawsze dwustronne. Mogą się kształtować:

1. Gdy nie istnieją granice celne:

• Między krajami enklawy (strefa wolnocłowa, obszar celny/ obszar państw)

• Między enklawą i państwami z zewnątrz (nie będącymi jej formalnymi członkami) enklawa np. UE, NAFTA, CEFTA, WNP, EFTA.

• Między enklawami

• Między enklawą, państwami z zewnątrz bądź krajami stowarzyszonymi (kraje kandydujące chcące należeć do enklawy, ale nie spełniające jeszcze wszystkich warunków przyjęcia).

• Między stronami bez stabilnego powiązania, kraje w stanie zapalnym w stanie wojny.

1. MSG jako dziedzina naukowa.

1. Części nauki MSG:

• Teoria międzynarodowych stosunków gospodarczych - zajmuje się badaniami praw ekonomicznych rządzących procesami zachodzącymi w gospodarce światowej.

• Międzynarodowa polityka ekonomiczna - koncentruje się na ocenie metod koordynacji stosunków międzynarodowych przez grupę państw lub w skali globalnej.

1. Przyczyny kształtowania się i rozwoju MSG:

1. Istnienie niezależnych, suwerennych państw.

2. Zmierzanie do międzynarodowej integracji gospodarczej na podobieństwo homogenicznej gospodarki krajowej.

3. Nasilanie się międzynarodowej wymiany towarowej i przepływów kapitału.

4. Niestabilność gospodarki światowej.

1.2.3. Cele nauki MSG:

1. Poszerzenie horyzontów myślowych człowieka.

• Pomyślność gospodarki narodowej nie może być bez końca utrzymywana w świecie, w którym otoczenie będzie składało się z krajów słabo rozwiniętych i biednych.

• Zaakcentowanie komplementarności gospodarek narodowych.

• Podkreślenie wagi międzynarodowego transferu czynników produkcji takich jak kapitał i praca.

• Fakt samo niewystarczalności krajów.

• Wskazanie drogi do ogólnego dobrobytu poprzez wzajemne świadczenie sobie usług wymiennych na zasadach ekwiwalentności.

• Odkrywanie nowych terenów wyobraźni międzynarodowej, aby lepiej zrozumieć zachodzące procesy i działać w celu właściwego ich ukierunkowania.

• Wskazanie, że wiele problemów, które nie mogą być rozwiązane przez poszczególne kraje w ich działaniu odosobnionym, z powodzeniem można rozwiązać w kooperacji międzynarodowej.

1. Problemy MSG - kwestie tematyczne:

1. Struktura handlu międzynarodowego.

2. Korzyści wynikające z wymiany międzynarodowej.

3. Problemy protekcjonizmu gospodarczego.

4. Treść i struktura bilansu płatniczego.

5. Czynniki określające kurs walutowy.

6. Problemy koordynacji międzynarodowej polityki ekonomicznej.

7. Międzynarodowy rynek kapitałowy. -20 Wyż.

1. Koncepcje rozwoju MSG

1. Autarkia - samowystarczalność

2. Polityka międzynarodowa - podział pracy.

1. Międzynarodowy podział pracy

1. Istota i historia międzynarodowego podziału pracy

Jest zjawiskiem dokonujący się między podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą w obrębie różnych organizmów państwowych.

1. Powstał wtedy, gdy wzrost produkcji przekroczył chłonność rynku. Pojawiła się potrzeba wymiany handlowej.

2. Stworzenie możliwości przemieszczania wzrastającej ilości towarów na znaczne odległości. Niezbędna okazała się infrastruktura zapewniająca łatwość, trwałość, bezpieczeństwo międzynarodowych powiązań handlowych.

3. Gwałtowny rozwój nastąpił na przełomie XVIII i XIX w.(rewolucja przemysłowa).

4. Dwa podejścia:

• Statyczne- przyjęcie osiągniętej struktury towarowej i geograficznej za daną i niezmienną.

• Dynamiczne- zakłada się przyjęcie zmian w strukturze produkcji i handlu, uwzględnia możliwości rozwojowe gospodarki i potrzebę adaptacji jej do zmieniającego się otoczenia.

1. O międzynarodowym podziale pracy możemy, więc mówić wtedy, gdy ma on charakter strukturalny tj., gdy jest:

-- wynikiem różnic w strukturach gospodarczych

-- służy dopasowaniu tych struktur do potrzeb współpracujących krajów.

1. Czynniki kształtujące międzynarodowy podział pracy.

Czynniki wew.- różnicują predyspozycje poszczególnych krajów do określonych kierunków specjalizacji międzynarodowej.

• Warunki naturalne. (Położenie geograficzne, klimat, zasoby naturalne, itp.)

• Osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego i istniejąca struktura gospodarcza.( Nagromadzone zasoby kapitałowe, stan infrastruktury gospodarczej, poziom techniczny aparatu wytwórczego, nowoczesność rozwiązań instytucjonalno - systemowych.)

• Czynniki systemowe.- Wpływają na miejsce kraju w międzynarodowym podziale pracy przez określanie celów i kierunków jego rozwoju społ.- gosp. oraz warunków ich osiągania, np. kraje socjalistyczne.

• Zdarzenia i sytuacje nie przewidywalne. ( Wojna, zaburzenia społeczne, klęski żywiołowe.)

Czynniki zew. - Bardzo istotne dla krajów o małym lub zacofanym potencjale ekonomicznym.

1. Problemy międzynarodowego podziału pracy

Międzynarodowy podział pracy może zapewnić korzyści wszystkim uczestnikom.

1. Niejednolite wyposażenie poszczególnych krajów w zasoby bogactw naturalnych, pracy i kapitału - rozwój postępu technicznego zmienia strukturę zapotrzebowania na surowce naturalne.

2. Emigracja specjalistów do krajów cierpiących na niedobór zasobów pracy.

3. Podział krajów na kapitałochłonne i kapitałooszczędne powoduje pogłębiającą się specjalizację przemysłową pierwszej grupy i zacofanie gospodarcze drugiej.

4. Zastąpienie różnic w zasobach czynników produkcji - różnicami w wydajności pracy i kapitału.

5. Wzrost roli krajów aktywnie uczestniczących w rozwoju nauki i techniki.

6. Rozwój współpracy naukowo - technicznej w zakresie: wymiany informacji naukowo - technicznej, specjalizacji i kooperacji w badaniach, wspólnych badań naukowo-technicznych.

7. Zmiany skali międzynarodowego podziału pracy spowodowane zmiennością ustroju politycznego. Demokratyczne ustroje pretendują ku współpracy międzynarodowej z międzynarodowym podziałem pracy. Natomiast ustroje autorytarne dążą do uniezależnienia się od specjalizacji międzynarodowej.

8. Objawy nieuczciwej konkurencji.

9. Skutki wahań koniunktury. W okresach dobrej koniunktury szybko rośnie popyt - rośnie handel międzynarodowy.

• Rynek międzynarodowy i jego elementy.

1. Istota rynku międzynarodowego.

1. Rynek - definicje

Rynek może być określany jako:

1. Ogół stosunków (więzi) między podmiotami uczestniczącymi w procesach wymiany (sprzedawcy -kształtujący podaż, nabywcy - kształtujący popyt). Taki rynek nie jest statyczny.

Rynek międzynarodowy kategoria specyficzna w zależności od więzi. Tych form jest nieskończenie wiele.

Mogą też być więzi między uczestnikami życia gospodarczego.

Brak więzi - gospodarka nierynkowa, centralnie sterowana.

2. Forma komunikowania się sprzedawcy z nabywcą i zawierania transakcji kupno- sprzedaż.

Jeśli nie ma transakcji a tylko samo komunikowanie się to rynek jest niepełny.

3. Miejsce dokonywania kupna i sprzedaży.

4. Zgrupowanie sprzedawców i nabywców.

• Giełdy

• Przetargi

• Aukcje

• Wystawy ze sprzedażą.

W rynku międzynarodowym ważnym ogniwem są specyficzne zgrupowania towarów.

1. Powiązania na rynku.

Rynek tworzą stosunki między:

1. Sprzedawcami a nabywcami (stosunki wymiany)

Wymieniają między sobą:

• Pieniądz na produkt i usługę.

• Usługę na pieniądz.

• Pieniądz na pracę.

• Sprzedawcy a sprzedawcy (stosunki równoległe)

• Nabywcy a nabywcy (stosunki równoległe)

1. Rynek - podejście podmiotowe i przedmiotowe.

Podmiotowe elementy rynku to:

1. Gospodarstwa domowe (konsumenci) - najważniejszy podmiot.

2. Przedsiębiorstwa produkcyjne.

3. Przedsiębiorstwa usługowe.

4. Przedsiębiorstwa rolne.

5. Państwa (grupy państw) - w stosunkach międzynarodowych najważniejsza jest równorzędność podmiotów.

Państwo jest organizatorem życia gospodarczego i regulacji międzynarodowych.

Przedmiotowe elementy rynku to:

1. Popyt

2. Podaż

3. Ceny

• Obszary wymiany międzynarodowej.

1. Wymiana towarowa (obroty widzialne) - dobra materialne.

Zaliczamy tu: surowce, materiały, urządzenia, wyroby rolne, itp.

Ten podział służy do analizy wymiany międzynarodowej (systemy kodyfikacji).

Ta grupa dynamicznie się rozwija.

2. Wymiana usługowa (obroty niewidzialne)

Przedmiotem tych transakcji jest świadczenie na rzecz podmiotów zagranicznych usług (np. komunikacyjnych, transportowych, ubezpieczeniowych, spedycyjnych, kontroli jakości, patenty, licencje).

Obrót usługami dynamicznie się rozwija. Lepiej niż w pierwszej grupie.

Największym eksporterem licencji jest Japonia. Często sprzedaje się produkt wraz z usługą. Obrót usługami specyficznymi, tj. patentami, licencjami występuje między krajami wysoko rozwiniętymi.

3. Obroty majątkowo - kredytowe (kapitałowe)

Kupno, sprzedaż majątku za granicą, zakup majątku obcego w kraju, spółki join venture.

4. Obroty osobowe - (turystyka, członkostwo w międzynarodowych organizacjach, renty zagraniczne).

5. Transfer technologii

Obroty wyrobami gotowymi o wysokim stopniu zaawansowania technicznego

Sprzedaż licencji i patentów

Udostępnianie know-how

Dokonywanie zagranicznych inwestycji bezpośrednich

Emigracja specjalistów.

• Funkcje wymiany międzynarodowej

Funkcje są omawiane przy obszarach:

• Handel

• Obrót usług

• Finanse międzynarodowe

Wymiana międzynarodowa umożliwia:

1. Wymianę czynników wytwórczych lub wytworzonych na ich podstawie dóbr, na dobra lub czynniki wytwórcze, których w ogóle nie posiadamy lub posiadamy w niedostatecznych ilościach lub sprzedaży tych, które posiadamy w nadmiarze.

Kupno - import

Sprzedaż - eksport

2. Korzystanie z korzyści skali produkcji i korzyści skali sprzedaży.

3. Wzrost produktywności w gospodarce.

Wzrost wydajności czynników wytwórczych.

Wzrost nakładów inwestycyjnych.

Wzrost efektywności wykorzystania innych czynników produkcji.

4. Wzrost produktu do podziału i korzystną zmianę jego struktury.

Gdyby nie było wymiany międzynarodowej to produkt wytworzony równałby się produktowi podzielonemu. Przy wywozie za granicę 5% towarów do podziału pozostanie 95% produktu wytworzonego

5. Minimalizację kosztów lub maksymalizację celów.

• Osiąganie takiej samej wielkości i takiej samej struktury produktu krajowego wytworzonego do podziału niższym kosztem.

lub

• Osiąganie większych korzyści, produktu do podziału wykorzystując te same czynniki produkcji.

1. Korzystanie na zasadach wzajemności z szeroko rozumianego postępu technicznego, społecznego, rozwoju nauki, postępu cywilizacyjnego w skali międzynarodowej (zakup licencji, patentów know - how).

2. Korzystanie z zagranicznych źródeł rozwoju w formie kredytu, pożyczki.

• Obszary korzyści z rozwoju międzynarodowych stosunków gospodarczych

Podstawą uzyskania korzyści z wymiany międzynarodowej jest występowanie między krajami różnic w kosztach i cenach.

Zgodnie z klasyczną teorią międzynarodowy podział pracy oparty na specjalizacji umożliwia wzrost rozmiarów produkcji dzięki lepszemu wykorzystaniu czynników produkcji.

Ponadto wymiana umożliwia:

• Możliwość ciągłego rozwoju - transfer technologii.

• Możliwość osiągania korzyści skali produkcji i zbytu.

J. St. Mill - autor słynnego prawa wzajemnego popytu po raz pierwszy zajął się podziałem korzyści z wymiany międzynarodowej.

Uważa on, że do określenia stosunku wymiennego między krajami niezbędne jest uwzględnienie:

• Względnych kosztów i cen na rynkach narodowych.

• Strony popytowej wymiany.

Innymi słowy, stosunek wymienny między dwoma krajami kształtuje się w granicach określonych przez koszty komparatywne w zależności od stosunku wzajemnego popytu.

Większe korzyści z wymiany osiąga kraj, na którego dobra popyt jest relatywnie wysoki.

1. Korzyści z importu

Import towarów zapewnia:

1. Oszczędność środków produkcji. W przypadku, gdy koszty produkcji są bezwzględnie lub relatywnie wyższe w stosunku do zagranicy -nieopłacalność produkcji z powodu:

1. Występowania różnic w wielkości popytu.

2. Występowania międzynarodowych różnic poziomu kosztów.

• Różnice spowodowane odmiennym wyposażeniem w czynniki produkcji.

• Różnice spowodowane występowaniem korzyści skali.

Różnice spowodowane odmienną jakością czynników:

• Jako skutek odmiennych warunków naturalnych.

• Jako skutek zróżnicowania intensywności działalności gospodarczej.

• Jako skutek zróżnicowania kwalifikacji pracowników.

• Dostępność produktów, których produkcja nie występuje na terenie danego kraju z powodu:

1. Trwałego braku określonych zasobów, określonych warunków klimatycznych itp.

2. Przejściowego braku związanego z:

• Opóźnieniem rozwoju gospodarczego.

• Opóźnieniem technicznym.

3. Krótkookresowym brakiem - wahania koniunktury, strajki, nieurodzaje.

1. Zaspokojenie zróżnicowanego popytu na różnorodne towary i usługi.

1. Korzyści z eksportu

Eksport towarów zapewnia:

1. Uzyskanie korzyści ze sprzedaży dysponowanego towaru.

2. Wykorzystanie różnic kosztów i cen.

3. Wykorzystanie różnic popytu na innych rynkach.

• Metody pomiaru korzyści z wymiany międzynarodowej

1. Dochód dewizowy

Dochód dewizowy {D D) opisuje wpływ przychodów z eksportu.

• Mówi ile zarabiamy na danej transakcji.

• Nie można porównywać przedsiębiorstw.

• Nie pokazuje relacji nakład/ efekt.

• Mierzy efekty(korzyści) a nie efektywność.

• Efekty mierzy we wpływach dewizowych.

• Wada - nie niesie wielu informacji.

1. Wydatki dewizowe

Wydatki dewizowe opisują koszty importu.

• Określają koszty zakupu towaru za granicą.

• Nie mówi nic o efektywności, ale o korzyściach i dochodowości.

• Nie można porównywać wydatków dewizowych z przychodami w celu mierzenia efektywności.

• Wada - nie niesie dużo informacji.

• Nie może być porównywany między przedsiębiorstwami

Obecnie przedsiębiorstwa odsprzedają dewizy bankom, te zaś udzielają gwarancji o udostępnianiu ich w razie potrzeby po określonym kursie.

Nakłady i efekty mierzy się walutą krajową przy wykorzystaniu kursu walut.

1. Dochód transakcyjny

Symbol - DT

DT = DD * KW DD - dochód dewizowy

KW - kurs walutowy

Dochód transakcyjny powinien być wyrażony w walucie krajowej.

• Metody pomiaru ekonomicznej efektywności eksportu i importu

1. Iloraz nakłady / efekty

Pierwszym miernikiem efektywności ekonomicznej eksportu i importu jest iloraz nakłady / efekty i odwrotnie.

2. Porównanie kursu walutowego oferowanego z rzeczywistym

Porównanie kursu walutowego oferowanego (Kwof) - ogłaszanego przez Bank Centralny jako bazowy z kursem walutowym rzeczywistym (WWr) - wynikający z transakcji.


KWof KWr


Np. Towar kosztuje 2 zł.

Nabywca oferuje 1$. Zysk 2,3 zł.

Kurs dolara 4,3 zł.

3. Metody wskaźnikowe

Metoda wskaźnikowa ( niemianowana) - wskazuje, przy jakiej cenie opłaca się nam sprzedawać.

Wyróżnia się tu:

1. Wskaźnik finansowy efektywności eksportu (importu) - WF.

2. Wskaźnik kalkulacyjny efektywności eksportu (importu) - WK

1. Wskaźnik finansowy efektywności eksportu ( importu)

1. Wskaźnik finansowy efektywności eksportu (importu) - WF.

Określa jak dalece efektywny jest eksport.

WF = CK / CT CK - cena krajowa

CT - cena transakcyjna

WF = CK/ CD*KW CD - cena dewizowa

KW - kurs walutowy

Jeżeli WF > 1 to, nie opłaca się transakcja.

Jeżeli WF < 1 to, opłaca się transakcja - występuje zysk.

Jeżeli WF = 1 to, cena transakcyjna = cenie krajowej.

Aby zwiększyć efektywność WF to należy:

• Obniżyć cenę krajową (racjonalizacja kosztów produkcji)

• Podwyższyć cenę transakcyjną (negocjować ceny, czekać na zmianę kursu walut, transakcje wiązane).

WF = WK/WT WK - wartość krajowa

WT - wartość transakcyjna

WK = suma CK * ilość

WT = suma CT * ilość

1. Wskaźnik kalkulacyjny efektywności eksportu (importu)

2. Wskaźnik kalkulacyjny efektywności eksportu (importu) - WK.

Pojawia się, gdy eksportujemy towar, na który wcześniej musielibyśmy ponieść wydatki dewizowe.

Element wydatku dewizowego = cena * kurs dewizowy.

W tym przypadku w liczniku i w mianowniku pojawią się dewizy. Należy, więc przekalkulować, co opłaca się kupić na rynku międzynarodowym by sprzedać na rynku krajowym.

Sprzedając książkę za 2$, trzeba wydać 1$.

WK = (1$ + wynagrodzenie + koszty) / 2$.

• Istota koniunktury międzynarodowej

1. Koniunktura - definicje

Powszechnie używane są trzy definicje koniunktury:

• Synonim określonej sytuacji gospodarczej kraju lub regionu świata i wtedy mówi się o dobrej lub złej koniunkturze gospodarczej.

• Oznacza ruch podstawowych wielkości ekonomicznych.

• Całokształt wskaźników życia gospodarczego charakteryzujących stan gospodarki kraju lub danego rynku towarowego i pozwalających na ocenę trendów rozwojowych.

• Całokształt zmian działalności kraju.

• Stan gospodarki mierzony poziomem określonych mierników.

Cykl koniunkturalny - zamknięty przedział czasowy poddawany analizie pod względem charakterystycznego zjawiska.

1. Sposoby ujęcia koniunktury

1. K - wynika ze zmian czasowych.

2. K - tendencja rozwojowa - trend.

3. K - wahania cykliczne.

4. K - podejście programowe.

5. K - projekcja w czasie (podobna do trendu), nastały dobre czasy.

1. Mierniki koniunktury

1. Produkt krajowy (dochód narodowy, produkt społeczny, produkt globalny) - relatywna interpretacja wyników.

2. Poziom zatrudnienia - mierzone wielkością bezrobocia. Uzupełniony o liczbę nowych miejsc pracy

3. Indeksy rynkowe np. zmiany cen.

4. Poziom inflacji. - Miernik najistotniejszy. (Siła nabywcza pieniądza)

Nie wolno interpretować inflacji ze wskaźnikiem wzrostu cen.

5. Określone indeksy formalne - giełdowe.

6. Poziom eksportu.

Należy badać relacje między miernikami.

1. Nauka o koniunkturze

Naukę o koniunkturze można podzielić na dwie części:

1. Analizę koniunkturalną - bada zjawiska wahań cyklicznych ex post. Bada się przyczyny i przebiegi wahań gospodarki. Powinno się otrzymać odpowiedź na pytanie, Dlaczego i jak przebiegają wahania?

2. Prognozowanie koniunktury gospodarczej - bada przyszłe zdarzenia cyklu ex ante. Polega na przewidywaniu jej przyszłego kształtowania się na określonym obszarze geograficznym. Powinno być oparte na metodach naukowych.

Wśród wahań wyróżniamy:

1. Długookresowe zmiany wielkości gospodarczych zwane trendami.

2. Wahania sezonowe powtarzające się w określonych porach roku, miesiąca.

3. Wahania przypadkowe powodowane takimi zjawiskami jak wojny, klęski żywiołowe.

4. Cykliczne wahania gospodarki powstające, co pewien czas.

W zależności od podmiotu analizującego koniunkturę przykłada się uwagę do strony produkcji lub realizacji.

Po stronie produkcji bierze się pod uwagę:

1. wielkość produkcji

2. koszty produkcji

3. wielkość zatrudnienia

4. wysokość płac

5. rozmiary inwestycji

6. stopień wykorzystania aparatu wytwórczego

Po stronie realizacji:

1. wielkość sprzedaży

2. zapasy

3. ceny

4. czas dostaw

5. analiza portfela zamówień

1. Podejścia do koniunktury

• Statyczne

• Dynamiczne - w długim okresie czasu.

• Terms of trade

1. Terms of trade - definicja

Terms of trade - (warunki wymiany) wskaźnik umożliwiający ocenę zmian korzyści, jakie poszczególne kraje odnoszą z handlu zagranicznego.

W znacznym stopniu zależy od kształtowania się cen towarów przez nie eksportowanych i importowanych.

Nie służy do oceny efektywności eksportu i importu, ale oceny, w jakich warunkach następuje wymiana.

Rozumiane jest jako relacja zmian cen dóbr eksportowanych do zmian cen dóbr importowanych przez poszczególne kraje.

Są to tzw. cenowe (nominalne) terms of trade.

Wyróżnia się wskaźniki Terms of trade:

• Realne (ilościowe)

• Cenowe

• Dochodowe

• Mieszane

1. Terms of trade - cenowe

Analiza terms of trade ma na celu określenie, jak z biegiem czasu zmienia się siła nabywcza towarów eksportowanych w stosunku do towarów importowanych przez poszczególne kraje lub grupy krajów.




Pex - przeciętne ceny w eksporcie

Pim - przeciętne ceny w imporcie

t i o - okres badany i okres wyjściowy

Cenowe terms of trade danego kraju poprawia się, jeśli ceny dóbr eksportowanych w danym okresie rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych przez ten kraj. Taki kierunek zmian oznacza zwiększoną siłę nabywczą kraju.

Na zmiany tot wpływają również zmiany kosztów będące pochodną efektywności wykorzystania czynników produkcji dóbr uczestniczących w wymianie. Miarą korzyści jest przecież różnica miedzy cena a kosztami, czyli zysk, który może być znaczny i dalej się powiększać, nawet, jeśli cena danego dobra będzie rosła w eksporcie wolniej niż cena dobra importowanego.

Z wykładu.

TOT cenowy to, współczynnik wskazujący na względne zmiany cen w eksporcie danego kraju do względnych zmian cen towarów importowanych przez ten kraj w określonym okresie czasu (najczęściej rok).




Jeżeli TOT > 100 to, warunki uległy polepszeniu.

Jeżeli TOT < 100 to, warunki uległy pogorszeniu.

2. Terms of trade - realne

Realne (ilościowe) terms of trade lepiej odzwierciedla zamiany korzyści z wymiany. Rozumie się go przez zmiany ilościowe towarów, jakie musi eksportować kraj, aby móc importować określone ilości danego zestawu towarów.




Qex - ilość towarów eksportowanych,

Qim - ilość towarów importowanych,

t i o - okres badany i okres wyjściowy.

Terms of trade do badania tendencji długookresowych wygląda tak:

Zmiana cen surowcowo- rolnych

TOT = -----------------------------------------

Zmiana cen wyrobów surowcowych

Długookresowy spadek cen surowców powoduje:

1. Spadek jednostkowego zużycia surowców i energii.

2. Wzrost znaczenia wtórnego zużycia surowców.

3. Zastępowanie surowców droższych tańszymi.

4. Wzrost podaży surowców.

5. Zmiany struktury popytu w miarę wzrostu dochodów społeczeństw.

Z wykładu:

TOT ilościowy rozpatrywany jest w dwóch okresach to i t1. przedstawiane są ilości jednostek dóbr eksportowanych i importowanych.




E - eksport

I - import

TOT ilościowy określa zmiany ilości towarów, jakie musi eksportować dany kraj, aby móc importować.

Jeśli TOT < 100 to, nastąpiło polepszenie warunków wymiany.

Jeśli TOT > 100 to, nastąpiło pogorszenie warunków wymiany.

Jeśli TOT = 100 to, nie nastąpiły żadne zmiany.

1. Terms of trade - dochodowy

Dokonuje się zmian cen w wyniku zmiany siły nabywczej pieniądza, inflacji, która ma wpływ na realne dochody.

Przyczyny korekty cen:

• Inflacja

• Zmiany siły nabywczej pieniądza

• Podniesienie cła w imporcie.

• Narzędzia regulacji w handlu zagranicznym

Handel zagraniczny jest sferą życia gospodarczego bardziej regulowaną niż działalność gospodarcza dotycząca rynku krajowego.

Dlatego narzędzia regulacji w handlu są omawiane w dwóch grupach:

1. Normy sterujące całą gospodarką

2. Środki polityki handlowej.

1. Normy sterujące wymianą międzynarodową

Dzielą się na:

1. Kurs walutowy

2. Stopę procentową

3. Ceny

4. Stawki podatkowe

5. Polityka budżetowa

1. Kurs walutowy

Jest najważniejszą formą sterującą handlem zagranicznym.

Jest to cena waluty obcej wyrażona w walucie krajowej.

Jest ceną - bilansuje popyt na waluty obce z ich podażą.

O poziomie kursu walutowego przesądzają poszczególne składniki podaży i popytu na waluty obce.

PODAŻ

POPYT

Wpływy z eksportu towarów. Wpływy z eksportu usług: Usługi transportowe. Wydatki w kraju podróżnych zagranicznych. Pozostałe (ubezpieczenia, usługi banków zagranicznych itp.). Odsetki otrzymane z zagranicy. Transfery z zagranicy: Prywatne (przekazy od emigrantów, renty i emerytury zagraniczne, inne wpływy na konta walutowe ludności). Oficjalne. Kredyty otrzymane z zagranicy. Napływ kapitału krótkoterminowego. Zagraniczne inwestycje bezpośrednie i portfelowe. Spadek rezerw oficjalnych.

Wydatki na import towarów. Wydatki na import usług Usługi transportowe. Wydatki za granicą podróżnych krajowych. Pozostałe (ubezpieczenia, usługi banków krajowych dla zagranicy itp.). Odsetki zapłacone zagranicy. Transfery za zagranicę: Prywatne (przekazy imigrantów, renty i emerytury wypłacane osobom zagranicznym, wypłaty z kont walutowych ludności). Oficjalne. Kredyty udzielone zagranicy. Odpływ kapitału krótkoterminowego. Inwestycje bezpośrednie i portfelowe za granicą. Wzrost rezerw oficjalnych.

Najważniejszymi składnikami podaży i popytu na rynku walutowym są zazwyczaj wpływy z eksportu i płatności importowe. Wyjątki: Hiszpania - usługi turystyczne, Szwajcaria, Luksemburg - usługi finansowe, Polska - odsetki i transfery.

Jest wykorzystywany do badania ekonomicznej efektywności eksportu i importu.

Kurs walutowy można podzielić na:

1. Bezpośredni - gdy siła nabywcza jednostki pieniądza jest mała

(np. 1 $ = 4,29 zł.).

2. Pośredni - gdy siła nabywcza jednostki pieniądza jest duża

(np. 1zł. = 0,566$).

Dewaluacja - jednorazowa obniżka kursu walutowego

Rewaluacja (rewaloryzacja) - podwyżka kursu walutowego.

Deprecjacja - rozłożona w czasie obniżka kursu walutowego.

Aprecjacja - zwolniona inflacja, pogarszanie salda bilansu.

W zależności od prowadzonej polityki gospodarczej rozróżnia się:

1. Stały kurs walutowy - kurs ustalony w stosunku do jakiejś wielkości bazowej, zwykle innej waluty lub koszyka walut, może się zmieniać tylko w niewielkim stopniu w górę lub w dół.

Zalety:

• Stabilizowanie warunków wymiany - sprzyja rozwojowi handlu.

Wady:

• Trudne do utrzymania - wymaga podporządkowania całej polityki makroekonomicznej kraju.

• Zbyt kosztowna. Żaden kraj nie jest w stanie sprostać finansowo obronie kursu własnej waluty.

• Jest prawie niemożliwy przez swobodny przepływ kapitał ów na rynku międzynarodowym. Przepływy te mają często charakter spekulacyjny.

Po II wojnie światowej w Polsce był stały kurs walutowy. Do 1990 roku.

• Płynny kurs walutowy - dopuszcza swobodne ustalanie poziomu kursu na rynku, w zależności od popytu na tę walutę.

Rośnie kurs - rośnie opłacalność eksportu.

Spada kurs - spada opłacalność eksportu.

Zalety:

• Cena równowagi - bilansuje popyt i podaż na walutę własnego kraju.

Wady:

• Zmienność - wprowadza do handlu element ryzyka kursowego. Niepewność warunków wymiany zmusza firmy do zawierania transakcji zabezpieczających przed ryzykiem kursowym, co podnosi koszt transakcji zwłaszcza długoterminowej.

1. Stopa procentowa

Wpływa na obroty handlu zagranicznego poprzez zmiany popytu globalnego na rynku.

Wzrost stopy procentowej powoduje:

1. Wzrost ceny kredytów i oprocentowanie wkładów bankowych.

Droższy kredyt sprawia, że część transakcji staje się nieopłacalna z powodu wyższych kosztów ich finansowania.

2. Rosną oszczędności przyciągane wyższym oprocentowaniem depozytów.

3. Maleje popyt na towary importowane.

4. Firmy krajowe, napotykając trudności w sprzedaży na rynku krajowym, zaczynają intensywnie szukać szansy na rozwój w eksporcie.

5. Wpływa na zaostrzenie konkurencji na rynku krajowym, wymuszając na podmiotach gospodarczych działania obniżające koszty, poprawiające jakość produkcji i tak zmieniające jej strukturę, aby lepiej pasowała do realiów rynkowych.

6. Eliminuje inwestycje mniej rentowne i o stosunkowo długim okresie zwrotu. Inwestowanie nie wywołuje procesów inflacyjnych, ponieważ inwestycje mają pokrycie w gromadzonych oszczędnościach.

Negatywne skutki:

7. Generowane są zbyt wielkie oszczędności w stosunku do możliwości inwestycyjnych, ograniczanych z jednej strony ceną kredytu, a z drugiej recesją na rynku.

8. W handlu występuje wtedy dodatnie saldo, ale przy stosunkowo niewielkich obrotach.

9. Utrzymuje się bezrobocie i wysoki stopień nie wykorzystania mocy produkcyjnych.

10. Dodatnie saldo handlu zagranicznego oznacza tendencję do aprecjacji waluty, co w połączeniu z wysokim oprocentowaniem wkładów może powodować napływ kapitałów spekulacyjnych liczących na szybkie zyski.

Zbyt niska stopa procentowa powoduje:

1. Zbyt małą podaż oszczędności i nadmierny popyt na kredyt.

2. Małorentowne inwestycje stają się opłacalne.

3. Jeżeli oprocentowanie kredytu jest niższe od stopy inflacji, wystarczy zwyczajnie magazynować towar finansowany kredytem, by sprzedać go po pewnym czasie z zyskiem.

4. Ujemne saldo handlu zagranicznego.

Stopa procentowa musi wiec jak inne ceny być cena równowagi. Podobnie jak kurs walutowy jest regulowana przez państwo, które może wyrażać swoje preferencje.

1. Ceny

W gospodarce rynkowej państwo nie wpływa bezpośrednio na ceny.

Ceny ustalane są przez sprzedających i kupujących.

Stabilne ceny oznaczają niską inflację

Stabilne ceny sprzyjają

1. Inwestycjom.

2. Silnej konkurencji na rynku wewnętrznym.

3. Sukcesowi eksportowemu.

Czynniki wpływające na zmiany cen:

1. Polityka podatkowa państwa. - Zróżnicowane stawki podatków pośrednich, oprócz efektów czysto fiskalnych, zmieniają strukturę popytu, a co za tym idzie - produkcji i handlu zagranicznego.

2. Wymagania techniczne, ekologiczne, sanitarne państwa w stosunku do producentów.

3. Stabilizacyjne działania państwa

1. Stawki podatkowe i polityka budżetowa

Podatki maja charakter cenotwórczy.

Podatki dzielą się na:

1. Bezpośrednie - nakładane są na dochód osób fizycznych i przedsiębiorstw

2. Pośrednie - nakładane są na towar, podnosząc jego cenę.

Należą do nich:

1. Podatek od wartości dodanej VAT

2. Podatek akcyzowy

3. Podatki importowe.

Zbyt wysokie podatki powodują:

• Szkodliwą alokację dużej części zasobów poza rynkiem, opierając się na zasadach biurokratycznych.

• Obniżoną efektywność inwestowania.

• Utratę konkurencyjności kraju.

• Tworzenie się szarej strefy.

Funkcje podatków:

1. Fiskalna - zasila budżet państwa.

2. Redystrybucyjna - kształtuje popyt i podaż inaczej niż sam rynek.

3. Stabilizacyjna - kształtuje popyt globalny.

4. Stymulacyjna - pobudza lub ogranicza pewne rodzaje działalności.
   

Wydatki państwa:

• Utrzymanie sfery budżetowej

• Konserwacje, rozbudowa infrastruktury gospodarczej.

Poprzez swoje wydatki państwo tworzy preferencje dla niektórych branż (np. przemysł zbrojeniowy).

Niekorzystny jest też rosnący deficyt budżetowy.

Polityka podatkowa jest często narzędziem bezpośredniej polityki proeksportowej:

• Ulgi dla eksportu w podatku dochodowym.

• Przyspieszone odpisy amortyzacyjne.

Płacone podatki wracają do gospodarki w postaci wydatków budżetu państwa, ponoszonych na utrzymanie sfery budżetowej.

Zbyt wysokie podatki powodują zbyt duży udział wydatków budżetowych w dochodzie narodowym. Szkodzi to gospodarce, ponieważ alokacja w dużej części dokonuje się poza rynkiem, opierając się na kryteriach biurokratycznych.

W efekcie obniża się efektywność inwestowania i kraj traci konkurencyjność.

Jeszcze gorzej jest, gdy wpływy z podatku przeznaczane są na subwencjonowanie branż stale nierentownych.

Takie warunki tworzą szarą strefę.

Dla rozwoju handlu zagranicznego można posłużyć się polityką wysokiego deficytu budżetowego.

Deficyt budżetowy stanowi pewien dodatkowy popyt na rynku, zgłaszany przez rząd.

Polityka podatkowa jest bezpośrednim narzędziem polityki proeksportowej.

• Polityka handlowa i jej środki

Polityka handlowa jest częścią państwowej polityki ekonomicznej. Jest zbiorem celów i środków służących realizacji tych celów.

Cele polityki handlowej:

1. Optymalne ukształtowanie stosunków kraju z zagranicą - główny cel.

2. Wzrost eksportu - związek między dobrobytem a eksportem jest rzeczywisty.

3. Równowaga płatnicza.

4. Poprawa struktury towarowej obrotów.

5. Wzrost danego kraju w handlu światowym.

6. Wchodzenie na nowe rynki - Wietnamczycy zupki chińskie.

7. Pełna obsługa zadłużenia zagranicznego.

8. Restrukturyzacja zobowiązań.

9. Pozyskiwanie zagranicznych inwestycji bezpośrednich.

Polityka handlowa dzieli się na dwa typy:

1. Polityka wolnego handlu - liberalna polityka handlowa. Państwo nie ingeruje w sferę stosunków gospodarczych. Założenie: wolny rynek i wolny handel automatyczne likwidują dysproporcje gospodarki. Zapewniają pełne wykorzystanie czynników wytwórczych i równowagę gospodarki.

Rola państwa:

• Kreowanie prawa

• Troska o jego przestrzeganie

• Przeciwdziałanie zakłóceniom wolnej konkurencji i wolnego handlu

• Walka o monopolizację

Handel międzynarodowy powinien być wolny od ograniczń taryfowych, parataryfowych i pozataryfowych. Nie można go ograniczać narzędziami ogólnej polityki ekonomicznej.

Singapur i Hong - Kong prowadzą liberalną politykę handlową.

2. Polityka protekcjonistyczną - państwo wpływa na współpracę z zagranicą poprzez wykorzystanie środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej.

Pozytywny protekcjonizm

• Ochrona bilansu płatniczego przed nierównowagą.

• Ochrona rynku wew. Przed konkurencją.

• Ochrona nowych gałęzi.

• Przeciwdziałanie bezrobociu.

Negatywny protekcjonizm:

• Nieefektywna struktura produkcji.

• Osłabienie zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności produkcji i postępem technicznym.

• Ograniczenie otwarcia gospodarki wobec zagranicy.

1. Środki polityki handlowej

Środki polityki handlowej dzieli się ogólnie na

1. Taryfowe

2. Nietaryfowe:

1. Parataryfowe

2. Pozataryfowe.

1. Środki taryfowe

Cło - jest opłatą nakładaną na towary przekraczające granicę celną.

Może być równe 0.

Można płacić cło nie przekraczając granicy.

Można też nie płacić cła, gdy towary przekraczają granicę.

Funkcje cła:

1. Ochronna - chroni gospodarkę narodową danego kraju.

Towary importowane obciążone cłem są droższe - mniej konkurencyjne. Cło dobrze pełni swoją funkcję, gdy po pewnym czasie w osłanianej branży poprawi się konkurencyjność - tu charakter wychowawczy. PARASOL - cło.

2. Fiskalna - dostarczanie środków budżetowi. MYTO

3. Chroni bilans płatniczy - wpływa na rozmiary importu, podnosi koszty importowanych dóbr, zmniejsza na nie popyt. Importerzy płacą wiec za towary sprowadzane według obowiązującego kursu powiększonego o stawkę celną. Cło dobrze pełni swoją funkcję, gdy jest skutecznie ściągane.

Podział ceł

1. Autonomiczne - nie uzgodnione z innym krajem

2. Umowne - uzgodnione.

Kryt. II

1. Minimalne

2. Maksymalne

Kryt. III

1. Preferencyjne

2. Dyskryminacyjne:

- retorsyjne

- wyrównawcze

- antydopingowe

Kryt. IV

1. Importowe

2. Eksportowe

3. Tranzytowe

Kryt. V

1. Ochronne

2. Fiskalne

Kryt. VI

1. Od wartości

2. Od ilości

3. Kombinowane

Enklawy - specjalne obszary, na których nie obowiązują zasady celne. Omijanie granicy, nie płacenie cła.

1. Środki nietaryfowe

1. Parataryfowe - wpływają bezpośrednio na cenę towaru, ale nie są cłami.

Należą do nich:

1. Opłaty wyrównawcze - opłaty o zmiennej wysokości, będące różnicą między minimalną ceną określoną dla rynku krajowego, a ceną towaru importowanego powiększonego o cło. Stosowane łącznie z cłem lub zamiast cła. W przypadku cła eksporter może przeciwdziałać obniżoną ceną zbytu. Przy opłacie takie postępowanie nie ma sensu, bo wywoła proporcjonalny wzrost opłaty wyrównawczej.

2. Opłaty fiskalne - na towary nie produkowane w kraju importera.

3. Opłaty specjalne - różne funkcje - administracyjne, konsularne, statystyczne.

4. Podatki importowe - dodatkowe opłaty nakładane na towary importowane po ich ocleniu. Jeśli się różnią od tych nakładanych na towary produkowane w kraju.

5. Subsydia eksportowe - państwo dopłaca do towaru, który ma za granicą niższą cenę niż w kraju.

• Bezpośrednie

• Pośrednie

• Ulgi kredytowe

• Cła antydumpingowe.

7. Depozyty importowe - wypłacenie kwoty proporcjonalnie do wartości importu na nie oprocentowany rachunek. Stosowane, gdy sprzedający nie jest w stanie dokonać wszystkich formalności.

8. Podwyższanie podstawy wymiaru cła - za podstaw bierze się cenę wewnętrzną danego towaru w kraju.

9. Kontyngenty taryfowe - likwidacja bądź obniżka stawki celnej do pewnego poziomu importu.

Dumping - działa jak subsydium. Sprzedaż za granicą poniżej ceny sprzedaży na rynku krajowym. Różnica polega na tym, że dumping stosowany jest przez przedsiębiorstwa, a subsydiowanie przez rząd. Istota dumpingu jest często traktowana jako sprzedawanie tego samego produktu po różnych cenach.

Embargo - ogólny zakaz wywozu do danego kraju określonych towarów.

2. Środki pozataryfowe -nie zdefiniowane, inne niż cła i środki parataryfowe. Nie wpływają bezpośrednio na cenę towaru, regulują wolumen i strukturę towaru.

Zalicza się tu:

1. Ograniczenia ilościowe - kontyngenty globalne i bilateralne.

2. Ograniczenia dewizowe

3. Bariery techniczne.

4. Licencje importowe - suma kontyngentów.

5. Dobrowolne ograniczenia eksportu - na żądanie importera.

6. Zakupy rządowe.

Celem środków pozataryfowych i bezpośrednich jest ograniczenie obrotów towaru za granicą, zwłaszcza wolumenu.

1. Pojęcia: klauzula narodowa i klauzula najwyższego uprzywilejowania

Klauzula narodowa - nakazuje traktowanie towaru importowanego tak samo dobrze jak krajowego.

Dotyczy przepisów podatkowych (pośrednich i bezpośrednich) a także innych przepisów i wymagań w zakresie sprzedaży, zakupu, przewozu, dystrybucji i użytkowania tych towarów na rynku wewnętrznym.

Klauzula najwyższego uprzywilejowania - polega na zobowiązaniu się kraju A traktować kraj B, przynajmniej tak dobrze, jak inne kraje dotychczas traktowane najlepiej.

W czasie realnego socjalizmu klauzulę posiadali: Polska, Jugosławia, Rumunia.

• Zwyczaje handlowe i uzanse

1. Zwyczaj handlowy

Zwyczaj handlowy - tradycyjna forma postępowania przy zawieraniu kontraktów, albo przyjęty jednolity sposób interpretacji terminologii stosowanej przede wszystkim w handlu (także w usługach), np. zwyczaje portowe, sposób postępowania przy przeładunku, przeważnie sposób interpretowania terminologii w handlu morskim.

Zwyczaj handlowy był wypracowywany przez n lat. Regulował pewne kwestie, jeśli nie naruszał prawa to jego istnienie jest oczywiste. Jest przekazywany z pokolenia na pokolenie. Służy rozwojowi modeli stosunków gospodarczych.

2. Uzanse

Uzanse - zwyczaje handlowe potwierdzone (uznane) oficjalnie przez mianodajną instytucję (np. Międzynarodowa Izba Handlowa) i ogłoszony przez nią jako obowiązujący lub zalecany.

Uzanse mają ograniczony zakres i zasięg pod względem:

1. Osobowym - tzn. funkcjonują w pewnym kręgu osób (specjalistów) przy sprzedaży danego dobra.

2. Terytorialnym - zostają zatwierdzone na danym terytorium.

3. Przedmiotowym - są ustanawiane do obrotu pewnymi określonymi towarami.

• Formuły handlowe Incoterms i inne.

1. Formuła handlowa - pojęcie podstawowe.

Formuły handlowe - umiędzynarodowiona wykładnia uzansów handlowych dokonana przez określone instytucje np. Międzynarodową Izbę handlową. Są to typowe, najczęściej stosowane w praktyce kombinacje szczegółów zobowiązań umownych sprzedającego i kupującego w ramach umowy kupna - sprzedaży przybierające formą pewnych skróconych określeń.

Początkowa formuły miały charakter uzansów, które wykształciły się z tzw. zwyczajów handlowych.

INCOTERMS - „International Commercial Terms” - międzynarodowe reguły dotyczące interpretacji terminów handlowych. Powstały w latach 30-tych i są regularnie aktualizowane. Ostatnio aktualizowane były w 1990 roku, i te obowiązują do dziś.

Dowolna formuła wpisana do kontraktu staje się już wiążącą na mocy samego kontraktu.

INCOTERMS to 13 formuł dotyczących w szczególności Europy. Są też formuły Amerykańskie, Azjatyckie. Byłe kraje kolonialne stosują formuły Europy.

INCOTERMS są podzielone na cztery grupy E, F, C i D. Kryterium podziału stanowią zakresy ryzyka oraz obowiązków sprzedającego i kupującego. Uszeregowane są od min. do max. obowiązków sprzedającego.

Istnieje jeszcze podział na:

• Formuły loco - formuły miejsca - sprzedający zobowiązany jest postawić towar do dyspozycji kupującego w miejscu jego powstania lub w miejscu, w którym towar znajduje się w czasie podpisania kontraktu. Tu formuły z grupy E.

• Formuły franco - strony kontraktu precyzują miejsce, do którego sprzedający musi dostarczyć towar na własny koszt i ryzyko. Tu formuły z grup F, C i D.

Gestia transportowa - określa, która ze stron kontraktu i na jakim odcinku ma obowiązek zorganizowania transportu oraz poniesienia kosztów i ryzyka za przesyłkę na określonej trasie przewozu.

1. Incoterms

GRUPA „E” - sprzedający stawia towar do dyspozycji kupującego w punkcie wydania.

1. EXW - EX WORKS (z zakładu).

GRUPA „F” - sprzedający dostarcza towar przewoźnikowi określonemu przez kupującego.

2. FCA - FREE CARRIER... franco przewoźnik... określony punkt.

3. FAS - FREE ALONGSIDE SHIP...franco wzdłuż burty statku... oznaczony czas załadowania.

4. FOB - FREE ON BOARD...

GRUPA „C” - sprzedający zawiera mowę przewozu, a odpowiedzialność za transport ponosi kupujący.

5. CFR - COST AND FREIGHT...koszt i fracht... oznaczony port przeznaczenia.

6. CIF - COST, INSURANCE AND FREIGHT... koszt ubezpieczenia, fracht... oznaczony port przeznaczenia.

7. CPT - CARRIAGE PAID TO... przewoźne zapłacone do... oznaczone miejsce przeznaczenia.

8. CIP - CARRIAGE AND INSURANCE PAID TO... przewoźne i ubezpieczenie zapłacone do... oznaczone miejsce przeznaczenia.

GRUPA „D” - sprzedający ponosi koszty i ryzyko dostarczenia towaru do określonego miejsca/portu przeznaczenia.

9. DAF - DELIVERED AT FRONTIER... dostarczone granica... wymienione miejsce dostawy na granicy.

10. DES - DELIVERED EX SHIP... dostarczone statek... oznaczony port przeznaczenia.

11. DEQ - DELIVERED EX QUAY (duty paid)... dostarczone nabrzeże (cło opłacone)... oznaczony port przeznaczenia.

12. DDU - DELIVERED DUTY UNPAID...dostarczone... określone miejsce przeznaczenia cło nie opłacone.

13. DDP - DELIVERED DUTY PAID... DOSTARCZONE... określone miejsce przeznaczenia cło opłacone.

EXW - sprzedający stawia towar do dyspozycji kupującego w punkcie wydania (zakład produkcyjny, magazyn), a kupujący organizuje transport, ponosi jego koszty oraz ryzyko na całej trasie.

FCA - obowiązkiem sprzedającego jest dostarczenie towaru przewoźnikowi ustalonemu i opłaconemu przez kupującego, w oznaczonym miejscu; od tego miejsca gestie transportową ma kupujący; ryzyko utraty czy uszkodzenia towaru przechodzi ze sprzedającego na kupującego w momencie powierzenia towaru przewoźnikowi.

FAS - kupujący posiada gestię transportową od momentu złożenia towaru przez sprzedającego na nabrzeżu w porcie załadowania; do niego należy zawarcie umowy o przewóz i poinformowanie sprzedającego o nazwie statku, miejscu załadowania i terminach dostawy na statek.

FOB - obowiązkiem sprzedającego jest dostarczenie towaru na statek; umowę przewozu morzem zawiera z armatorem na swój koszt kupujący; przy tej formule - podobnie jak przy CFR i CIF - linią podziału ryzyka między kupującego i sprzedającego jest linia nadburcia statku w porcie załadunku.

CFR - sprzedający posiada gestię transportową do określonego portu przeznaczenia, obowiązany jest zawrzeć umowę o przewóz i opłacić koszty frachtu, a ryzyko ponosi tylko do linii nadburcia statku w porcie załadowania.

CIF - w porównaniu do poprzedniej formuły zakres obowiązków sprzedającego jest rozszerzony o obowiązek ubezpieczenia ładunku.

CPT - sprzedający, posiadając gestię transportową do określonego punktu ( portu przeznaczenia), jest obowiązany zawrzeć umowę o przewóz towaru i opłacić koszty frachtu, a ryzyko ponosi tylko do momentu oddania towaru w pieczę pierwszemu przewoźnikowi.

CIP - w porównaniu do poprzedniej formuły zakres obowiązków sprzedającego jest rozszerzony o obowiązek ubezpieczenia towaru.

]DAF - sprzedający organizuje transport, ponosi jego koszt i ryzyko do określonego miejsca dostawy na przejściu granicznym.

DES - sprzedający posiada gestię transportową do portu przeznaczenia; jego obowiązkiem jest nie tylko zawarcie umowy o przewóz, lecz również postawienie towary do dyspozycji kupującego na statku w porcie, co oznacza, że transport odbywa się na jego ryzyko.

DEQ - w porównaniu do poprzedniej formuły zakres obowiązków sprzedającego jest rozszerzony o wyładunek towarów ze statku na nabrzeże; występują dwie wersje tej formuły: cło importowe opłacone lub nie opłacone przez sprzedającego.

DDU - sprzedający organizuje transport, ponosi jego koszt i ryzyko do wymiennego miejsca w kraju przeznaczenia; opłaty celne importowe ponosi kupujący.

DDP - formuła ta zawiera maksimum obowiązków sprzedającego; organizuje transport, pokrywa jego koszty, ponosi ryzyko z nim związane i opłaca należności celne w kraju importera.

2. Zasady ogólne

1. Przy FOB, CFR i CIF ryzyko przechodzi ze sprzedającego na kupującego w tym samym miejscu, tzn. na linii nadburcia statku w porcie załadunku, mimo że w przypadku CFR i CIF sprzedający zawiera umowę przewozu i pokrywa koszty transportu do portu przeznaczenia.

2. Przy zastosowaniu formuł CFR, CIF, DES, DEQ sprzedający zawiera umowę przewozu i opłaca koszty frachtu do portu przeznaczenia. Jednak przy CFR i CIF jego obowiązkiem jest tylko załadowanie towaru na statek, a transport morski odbywa się na ryzyko kupującego. Przy DES i DEQ sprzedający odpowiada za dostarczenie towaru do portu przeznaczenia.

3. Wszystkie formuły grupy C to tzw. formuły dwupunktowe, gdyż podział ryzyka między strony kontraktu następuje w innym miejscu (w kraju eksportera) niż podział kosztów dostawy (w kraju importera).

4. Formuły FOB, CIF i CFR nie są zalecane przy dostawach towarów w kontenerach. Dla przewozów kontenerowych właściwe są formuły FCA, CPT i CIP, gdyż podział ryzyka następuje w momencie oddania towaru w piecze pierwszemu przewoźnikowi, a nie - jak przy formułach FOB, CIF i CFR - na linii nadburcia statku.

5. Obowiązek ubezpieczenia towaru przez sprzedającego przewidziany jest w dwóch formułach, tj. CIF i CIP. Pozostałe klauzule nie precyzują, czy i kto ma obowiązek ubezpieczenia towaru. Z reguły podejmuje się ubezpieczenia ta strona, na której ciąży ryzyko związane z transportem. Ubezpieczenie dokonane przez eksportera w ramach standardowych formuł: CIF i CIP jest możliwe tylko w zakresie ryzyka minimalnego. Gdyby strony kontraktu chciały ubezpieczyć przesyłkę wyżej, musiałyby to odrębnie uzgodnić w kontrakcie.

1. Inne

RAFTD - wykładnia formuły handlowej powstała i stosowana jest w handlu zagranicznym USA.

Czy umowę zawrzeć według Incoterms czy według RAFTD decydują strony umowy kontraktu. RAFTD jest starszy i nie nowelizowany 1941r.

COMBITERMS - 1949r. z inicjatywy Międzynarodowej Izby Handlowej w Paryżu, przy współpracy Międzynarodowego Zrzeszenia Spedytorów FIATA.

Są to specjalne terminy handlowe dostosowane do dostaw towarów w kontenerach.

RWPG - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej od 1990r. nie istnieje. Opracowała w 1958r. ogół warunków dostaw OWD.

RWPG nazwała swoje formuły tak samo jak Incoterms, ale znaczą coś innego. Nowelizowane w 1968r. i 1970r. Do dziś stosowane są w krajach WNP.

• Zapytania ofertowe i oferta - ujęcie modelowe.

Aby doszło do kontraktu między partnerami, strony muszą o sobie coś wiedzieć. Powinny być poczynione działania zwane ofertą i zapytaniem ofertowym.

1. Oferta

Oferta - wiążąca propozycja sprzedaży towaru lub świadczenia usługi z jednoczesnym precyzyjnym określeniem istotnych warunków przyszłej umowy.

Jeżeli zabraknie jakiegokolwiek elementu nie ma oferty.

Możliwe jest złożenie oferty niewiążącej, w przypadku, gdy ma charakter informacyjny tj. wtedy, gdy jest napisane np. bez obligal. Oferujemy bez zobowiązań, oferujemy do wyczerpania zapasów.

Rodzaje ofert:

1. Oferty wywołane - żądane przez konkretnego partnera handlowego, zainteresowanego nabyciem konkretnego towaru lub usługi; są one skierowane na skutek zapytania.

2. Oferty nie wywołane - przesyłane przez składającego, w celu wywołania zainteresowania towarem lub usługą, czego efektem będzie złożenie formalnego zamówienia.

1. Oferty ogólne

2. Oferty szczegółowe.

1. Oferty warunkowe

2. Oferty bezwarunkowe.

Oferta powinna zawierać:

1. Nazwę firmy, adres, nr. Identyfikacyjny (i inne dane pozwalające ją zidentyfikować),

2. Bazę dostawcy - warunki handlowe wysyłki,

3. Warunki płatności - waluta, sposób, termin.

4. Terminy dostawy- w zależności od środka transportu

• Data kalendarzowa,

• Okres np. po zbiorach,

• Indywidualny harmonogram dostaw,

• Koniec okresu - tydzień, miesiąc itp.

5. Nazwa towaru, rodzaj, jakość, gatunek tzw. kondycje- fazy.

6. Warunki dodatkowe - informacje o oznakowaniu, o pakowaniu.

7. Ilość towaru w odpowiednich jednostkach.

Kontroferta - dokument stwierdzający zgodę na zawarcie kontraktu na warunkach odmiennych niż zawarte w ofercie - tylko, jeśli zastrzeżenia dotyczą istotnych elementów oferty.

Oferta może mieć formę listu urzędowego lub faktury pro forma.

1. Zapytanie ofertowe

Zapytanie ofertowe - pewien rodzaj sondażowania rynku, jest kierowane do handlowca, do całego bloku producentów o produkcję danego dobra. Często jest dokumentem wysyłanym przez importera oferentom z prośbą o złożenie oferty.

Zapytania ofertowe najczęściej mają formę pisemną na formularzu w formie listu handlowego.

Zapytania ofertowe powinny utrzymywać formę grzecznościową zachęcającą do złożenia oferty i zawierać:

• Krótką charakterystykę firmy.

• Nazwę towaru,

• Ilość towaru.

• Podpis nadawcy zapytania ofertowego.

• Transakcje i cykl transakcji eksportowej

Transakcje - wiele powiązanych ze sobą działań, których wynikiem jest osiągnięcie zamierzonych przez strony biorące w niej udział określonych celów handlowych. Są to działania zmierzające do zawarcia kontraktu - umowy kupna - sprzedaży i jego realizacji.

Transakcje obejmują:

• Kontrakt - umowa podstawowa.

• Umowę między dostawcą a ewentualnym pośrednikiem.

• Umowę spedycji.

• Umowę transportu.

• Umowę ubezpieczeniową.

• Umowę kontroli ilościowej i jakościowej towaru.

1. Cykl transakcji eksportowej

1. Działania marketingowe, promocyjne związane z rozpoznaniem rynku - najczęściej sprowadza się do częściowego rozpoznania rynku, oszacowaniu pozycji poszczególnych dostawców towarów, poznaniem częściowych potrzeb konsumentów.

2. Ustalanie rozmiarów i struktury produkcji mogącej być przedmiotem sprzedaży - obliczanie, co i w jakich ilościach można sprzedać, w jakim okresie w wg, jakiego harmonogramu. Określa zdolność produkcyjną zakładu - ustala poziom wyjściowej oferty sprzedaży. Uwzględnianie rezerwy mocy produkcyjnych.

3. Sporządzenie tzw. kalkulacji wstępnej i ustalenie ceny ofertowej. - Zestawienie nakładów na produkcję i wyznaczenie ceny wyjściowej z uwzględnieniem krótko i długookresowych celów firmy.

4. Sporządzenie oferty eksportowej

5. Negocjowanie tzw. ostatecznych warunków.

6. Zawarcie kontraktu - zgodne wyrażenie woli, zaakceptowanie warunków umowy.

7. Realizowanie transakcji eksportowej - etapy:

- Ustalenie numeru ewidencyjnego kontraktu.

- Uzyskanie pozwolenia na wywóz towaru.

- Przesłanie dostawcy krajowemu zamówienia na towar.

- Wydanie dyspozycji spedycji.

- Ubezpieczenie towaru.

- Wezwanie importera do otwarcia akredytywy.

- Opakowanie towaru.

- Zapewnienie jakości eksportowej towaru.

- Załadowanie towaru.

- Skompletowanie dokumentów płatniczych.

8. Rozliczenie transakcji eksportowej.

9. Kontrola likwidacyjna transakcji.

• Kontrakt handlowy i jego rodzaj

Kontrakt - umowa kupna - sprzedaży zawierana z kontrahentem. W przypadku występowania kontrahenta zagranicznego mówimy o kontrakcie eksportowym (importowym).

Kontrakt jest dokumentem prawnym, dzieli się na:

1. Jednodokumentowe - umowa sporządzana najczęściej pisemnie w formie aktu prawnego, w której są zawarte wszystkie prawa i obowiązki stron tj. warunki wzajemnych świadczeń.

2. Wielodokumentowe - składa się z oferty i zamówienia, lub zamówienia i potwierdzenia przyjęcia.

Elementy kontraktu w handlu zagranicznym:

1. Przedmiot dostawy,

2. Ilość produktu - wielkość usługi

3. Cenę

4. Miejsce przekazania towaru

5. Termin dostawy

6. Sposób dostawy

7. Sposób zapłaty za towar

8. Sposób dokonania odbioru towaru

9. Dodatkowe warunki - klauzule specjalne

10. Załączniki.

Kontrakt typowy - gotowy formularz kontraktowy opracowany i publikowany przez wielkie zrzeszenie branżowe, bądź na podstawie jednolitych warunków handlu ustalonych przez te zrzeszenie. Formułuje on całokształt praw i obowiązków stron umowy kupna - sprzedaży.

Aby eksporter mógł importerowi przekazać towar w wyniku zawarcia kontraktu eksportowego muszą być zrealizowane:

• Dostarczenie towaru

• Przeniesienie praw własności

• Przeniesienie ryzyka

Negocjacji w kontrakcie nie podlegają:

• Nazwy i adresy stron kontraktu

• Numer kontraktu

• Data i miejsce zawarcia kontraktu

• Podpisy stron.

Pozostałe elementy mogą podlegać negocjacjom.

Rodzaje kontraktów:

1. Warunki skontraktowania się stron:

• Swobodne

• Zawierane w sposób zorganizowany - giełdy, aukcje, przetargi publiczne, kontrakty typowe.

2. Termin dostawy:

• Z natychmiastową dostawą

• Z późniejszym terminem dostawy

lub

• Załadowania

• Dostarczenia

• Przybycia

3. Sposób określenia przedmiotu dostawy:

• Sprzedaż wg próbki - surowce masowe, artykuły spożywcze i przemysłowe

• Sprzedaż wg opisu - drewno, skóry, kauczuk

• Sprzedaż wg typu, marki lub nazwy handlowej

• Sprzedaż wg bazy

4. Sposób przekazywania ekwiwalentu za towar:

• Gotówkowe

• Kredytowe

• Wolnodewizowe

• Clearingowe

• O specyficznej formie regulowania należności

• Kontrakty wg sposobu zapłaty

5. Forma zawarcia kontraktu:

• Pisemne

• Telegraficzne

• Ustne

Dokumenty kontraktowe:

1. Podstawowe - reprezentujące towar:

• Dokumenty przewozowe

• Dokumenty ubezpieczeniowe

• Faktura handlowa

2. Dodatkowe - towarzyszące towarowi:

• Świadectwo pochodzenia towaru

• Certyfikaty jakościowe

• Fakturę konsularną - dokument wymagany podczas odprawy celnej przy imporcie do krajów stosujących ograniczenia ilościowe

• Inne

• Procesy integracji gospodarczej i jej etapy

1. Integracja - definicje

Międzynarodowa integracja gospodarcza - to nie dodawanie gospodarek, lecz scalanie potencjałów ekonomicznych w jeden potencjał międzynarodowy o odmiennych właściwościach. Zjawisko wielopłaszczyznowe.

JAKO STAN I PROCES

Integracja - wytworzenie się na podstawie wykształconej jednolitej struktury ekonomicznej, organizmu gospodarczego obejmującego grupę krajów.

JAKO PROCES REGULOWANY PRZEZ WOLNY RYNEK

Integracja - proces likwidacji barier w obrocie międzynarodowym towarów, pracy, kapitału i usług w celu stworzenia warunków do niezakłóconego funkcjonowania mechanizmu wolnego rynku.

Integracja z punktu widzenia korzyści

Międzynarodowa integracja gospodarcza to rozwijanie takich powiązań, które wszystkim krajom należącym do ugrupowania integracyjnego przynoszą korzyści większe od możliwych do osiągnięcia w przypadku braku integracji.

CELE: Wzrost efektywności gospodarowania

Wzrost dochodu narodowego

Wzrost dobrobytu

Kooperacja

Specjalizacja

Wspólne cele gospodarcze

Postęp techniczny

Wzniesienie barier

2. Przesłanki integracji

1. Polityczne - jednolity ustrój i zbieżność celów polityki zagranicznej itp. Warunek konieczny, ale niewystarczający.

2. Społeczno - ekonomiczne:

• Pozytywny wpływ integracji na przyspieszenie tępa wzrostu dochodu narodowego. Poprawa warunków dla rozwoju handlu (wzrost skali produkcji, możliwości zbytu, specjalizacja).

• Rozwój techniki - przyśpieszenie rozwoju techniki przez podział kosztów i specjalizację w badaniach.

• Inne:

• Potrzeba wspólnego kształtowania infrastruktury, łączności.

• Wspólna ochrona środowiska naturalnego.

1. Warunki integracji

1. Komplementarność - wzajemne dopasowanie struktur gospodarczych -

2. Odpowiednia struktura logistyczna.

3. Sprzyjająca polityka ekonomiczna wyrażająca się we wzajemnym udzielaniu sobie preferencji celnych, koordynacji polityki gospodarczej.

4. Położenie geograficzne.

2. Rodzaje integracji

1. Integracja międzynarodowa - liberalna - centrala wydaje zlecenia, nie rozkazy, bez mocy wiążącej. Mogą, ale nie muszą się podporządkowywać. Są to sugestie. Nabierają mocy prawnej po zatwierdzeniu przez rządy krajów członkowskich. Państwo jest stróżem porządku. Przedsiębiorstwa w państwie podejmują decyzje. Wolny rynek, wolny handel.

2. Integracja ponadnarodowa - organy integracyjne wydają rozporządzenia i dyrektywy, którym państwa się muszą podporządkować, mają charakter obligatoryjny. Rola państw członkowskich i instytucji ponadnarodowej jest większe. Mogą pośrednio oddziaływać na przedsiębiorstwa przez subwencje, cła, ograniczenia parataryfowe, stopy procentowe itp. Mechanizm rynkowy sprężony z internacjonalizmem państwowym to jest np. w EU.

Model integracji - zespół jego głównych właściwości podział kompetencji między organy, zasady podejmowania decyzji dotyczących powiązań międzynarodowych.

Mechanizm integracji - zasady funkcjonowania rynku międzynarodowego oraz jego związku z rynkami poszczególnych państw.

1. Etapy integracji

1. Strefa wolnego handlu - likwidacja ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między określoną grupą krajów. Jednocześnie kraje mają swobodę dla krajów trzecich.

2. Unia celna - sprzyja rozwojowi handlu w strefie, a ogranicza z krajami trzecimi. Wewnątrz strefa wolnego handlu, dla krajów trzecich wspólna dla strefy zewnętrznej taryfa celna.

Efekt przesunięcia handlu- wzrost handlu wewnątrz, ograniczenie z trzecimi. Przesunięcie z trzecich do środka.

Efekt kreacji handlu - wzrost wolumenu wzajemnych obrotów wewnątrz.

3. Wspólny rynek - 1,2, oraz swoboda przepływu kapitału i siły roboczej w obrębie ugrupowania integracyjnego. Funkcjonowanie rodzaju konkurencji i rynku.

4. Unia walutowa - 1,2,3, koordynacja (lub unifikacja) polityki walutowej wewnątrz. Wspólne rezerwy, wspólne ograniczanie wahań kursów walutowych. Wspólna waluta. Bezwarunkowa pomoc kredytowa.

5. Unia ekonomiczna - 1,2,3,4, oraz koordynacja (unifikacja) poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej, tak ogólnej jak i w poszczególnych działach gospodarki.

6. Unia polityczna - 1,2,3,4,5, oraz koordynacja (unifikacja) polityki wewnętrznej jak i zagranicznej krajów z ugrupowania.

1. Korzyści integracji

1. Zwiększenie efektywności gospodarowania

2. Unowocześnienie gospodarki

3. Zmiany w produkcji - zaniechanie bądź ograniczenie działań o relatywnie niskiej efektywności

4. Dostęp do zewnętrznych zasobów produkcyjnych

5. Ograniczenie bądź eliminacja narodowych barier wzrostu gospodarczego

6. Przyspieszenie tępa wzrostu dochodu narodowego.

7. Poprawa warunków rozwoju handlu

8. Likwidacja barier taryfowych, parataryfowych, pozataryfowych

9. Pozwala na rozwój krajów małych i średnich, które bez integracji nie byłyby w stanie sprostać wymaganiom współczesnego rozwoju ekonomicznego i technicznego

10. Rozwój nauki i techniki

11. Dostęp do rynków zbytu.

1. Zagrożenia integracji

1. Wzrost konkurencji

2. Konieczność dostosowania norm i standardów przez kraje nie należące do ugrupowań zintegrowanych

3. Wzrost kosztów małych i średnich przedsiębiorstw związanych z podwyższeniem konkurencji

4. Rozdrobnienie organizacji biznesowych

SUWERENNOŚĆ

- Zwierzchnictwo terytorialne - wyłączność władzy państwa na danym terytorium.

- Zwierzchnictwo osobowe - wyłączność władzy państwa wobec jego obywateli.

- Wyłączność władzy państwa do podejmowania decyzji dotyczących spraw wewnętrznych jak i stosunków zewnętrznych.

• Internacjonalizacja gospodarki i przedsiębiorstw

Handel zagraniczny jest pierwszym w procesie internacjonalizacji przedsiębiorstwa, które podejmuje inne formy działalności zagranicznej, zwiększają stopień swego zaangażowania za granicą, aż do utworzenia produkcyjnych spółek córek.

1. Formy internacjonalizacji

1. Eksport, import - bezpośrednia wymiana między państwami.

2. Układy licencyjne

3. Franchising

4. Joint venture

5. Oddział zagraniczny

6. Zakład produkcji zagranicznej

7. Spółki córki zakładane za granicą.

8. Przedstawicielstwa

9. Filie.
   

Na wzrost internacjonalizacji procesu gospodarowania mają wpływ inwestycje bezpośrednie.

Internacjonalizację można rozpatrywać:

• Statycznie - istniejące powiązania gospodarki i przedsiębiorstwa np. przedsiębiorstwo otwiera przedstawicielstwo.

• Dynamicznie - proces rozwoju powiązań, które cechuje przechodzenie do coraz wyższych jej form.

Z obserwacji wynika, że proces ten może mieć charakter sekwencyjny (zjawiska następują jedne po drugich), jak również jego formy mogą być realizowane jednocześnie.

Należy rozróżniać internalizację: gospodarki, przedsiębiorstwa, instytucji finansowej, wszystkich uczestników rynku międzynarodowego.

Internalizacja ma związek z innymi zjawiskami, które zachodzą w gospodarce światowej. Specyficzną formą jest, globalizacja, która traktuje świat jako jeden rynek.

• Globalozacja gospodarki i metody rozwiązywania problemów globalnych

Organizacje związane z problemami globalnymi:

- Klub Rzymski 1970r. - cel - uświadomienie zagrożeń globalnych ludzkości „granice wzrostu”.

1. Przyczyny wystąpienia problemów globalnych

1. Masowe korzystanie z zasobów przyrody

2. Penetracje gospodarcze

3. Wyczerpywanie zasobów przyrody np. energii

4. Niszczenie środowiska

5. Wzrost współzależności gospodarek:

• Kryzys zadłużeniowy

• Protekcjonizm

• Rozbrojenie

• Problemy wyżywienia, ubóstwo.

1. Cechy problemów globalnych

1. Światowy charakter

2. Złożoność

3. Uzależnienie od wielu czynników

4. Wzajemne powiązanie

5. Konsekwencje nierozwiązania ich- zagrożenie życia

6. Złożoność rozwiązań

7. Rozwiązania muszą objąć cały świat

8. Wielopoziomowość

Przeszkody w rozwiązywaniu problemów globalnych:

• Mnogość podmiotów

1. Problemy globalne

1. Niebezpieczeństwo wojny nuklearnej

2. Niekontrolowany przyrost ludności

3. Wyczerpywanie się zasobów energii i surowców

4. Sytuacja krajów rozwijających się

5. Kryzys zadłużeniowy

6. Zagrożenia środowiska

• Efekt cieplarniany

• Dziura ozonowa

• Wycinanie lasów

• Erozja gleb

• Deficyt wody pitnej

• Problemy wyżywienia

• Choroby cywilizacyjne: AIDS, cukrzyca, alkoholizm, narkomania...

• Terroryzm międzynarodowy- wzrost przestępczości zorganizowanej.

Rozwiązywanie problemów w skali międzynarodowej może przebiegać poprzez uczestnictwo krajów w międzynarodowych umowach i przyjęcie wspólnych zobowiązań.

• Teorie wymiany międzynarodowej

1. Rozwój teorii wymiany międzynarodowej

1. Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów - dotyczy zachowań władców w starożytnej Grecji, Fenicji i imperium rzymskiego, którzy obawiając się braku towarów na rynku dążyli do pozyskania możliwie największej ilości dóbr drogą rabunku i podporządkowania sobie innych plemion i narodów.

2. Doktryna słusznej ceny - powstała w wyniku dezintegracji imperium rzymskiego, stopniowego rozpadu feudalizmu, powstawaniem nowych państw i wzrostu roli Kościoła rzymskokatolickiego.

Polegała na tym, że handel jest korzystny, jeżeli dokonuje się go po słusznej cenie. Początkowo tą ceną była cena pokrycia kosztów produkcji. Od XIII wieku za słuszną cenę uznawano taką cenę, która kształtuje się na rynku. Handlujący nie może ponieść straty.

3. Doktryna merkantylizmu - powstała w momencie tworzenia się w krajach zachodnioeuropejskich systemu kapitalistycznego.

Początkowo nazywana monetaryzmem lub bulionizmem.

• Źródło bogactwa każdego narodu leży w korzystnym kształtowaniu bilansu handlowego.

• Konieczność zwiększania przez każdy kraj zasobów różnego rodzaju kruszców szlachetnych i pieniędzy zagranicznych (w tym srebra i złota).

• Pieniądze winny pochodzić ze sprzedaży towarów za granicą, dlatego bardzo ważne jest dodatnie saldo bilansu handlowego.

• Nadwyżka ta sprawia, że do kraju napływa więcej złota, a więc rośnie jego bogactwo.

• Gromadzenie rezerw walutowych umacnia bezpieczeństwo ekonomiczne kraju.

• Stosowano politykę ekonomiczną poprzez:

• Ograniczanie importu za pomocą ceł lub kontyngentów ilościowych przywozu.

• Promowanie eksportu przez udzielanie subsydiów.

1. Klasyczne teorie wymiany międzynarodowej

1. Przesłanki teorii klasycznych

• Podstawą teorii jest założenie występowania różnic w kosztach wytwarzania, mierzonego nakładania pracy.

• Specjalizacja poszczególnych krajów polega na produkcji na własne potrzeby i na eksport tych towarów, które mogą być w każdym z nich wytwarzane względnie taniej niż w innych krajach.

• Specjalizacja umożliwia bardziej efektywne wykorzystanie zasobów i sił produkcyjnych każdego kraju.

• Specjalizacja powoduje obopólne korzyści krajów partnerskich.

• Na rynku jest konkurencja doskonała, tj. żaden z uczestników nie ma wpływu na cenę.

• Rynek jest przejrzysty tj. wszyscy wiedzą, jakie są ceny.

• W danym kraju występuje doskonała mobilność czynników produkcji, pomiędzy krajami czynniki są nie mobilne.

• Istnieje wolny handel tj. państwa w żaden sposób nie ograniczają wymiany.

• Nie bierze się pod uwagę kosztów transportu.

1. Teoria kosztów absolutnych Adama Smitha

Jeżeli dwa kraje podejmują wzajemny handel, to oba zdaniem Smitha osiągną korzyści.

Kraj powinien eksportować te dobra, które wytwarza mniejszym kosztem niż zagranica, a importować te, które wytwarza kosztem większym.

Miarą kosztów, a co za tym idzie wartość wymienialnych towarów jest ilość pracy potrzebna do wytworzenia jednostki towaru (nakładu pracy). Chodziło tutaj o przewagę absolutną w kosztach wytworzenia mierzoną nakładami pracy.

Wadą jest luka w przypadku krajów, które wytworzyły wszystko drożej. Smith nie podaje żadnych wskazówek.

2. Teoria kosztów komparatywnych (względnych)

Przesłanką jest specjalizacja krajów i rozwój handlu międzynarodowego.

Tu również koszty mierzone są nakładami pracy.

Jeżeli kraj A posiada absolutną przewagę w produkcji wszystkich dóbr nad krajem B to powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo (względnie) taniej. Czyli tego, przy którym jego przewaga nad krajem B jest stosunkowo największa, lub gdzie brak przewagi jest stosunkowo najmniejszy.

Pierwotnie teoria ta nie brała pod uwagę podziału korzyści wynikających z wymiany. J.S. Mill zajął się tym zagadnieniem i sformułował prawo wzajemnego popytu. Głosi ono, że dany kraj odnosi większe korzyści z wymiany, jeżeli popyt na towary kraju partnera jest słabszy niż popyt w kraju partnera na towary danego kraju.

3. Teoria obfitości zasobów- szkoła neoklasyczna.

Autorem jej jest szwedzki ekonomista B.Ohin.

• Czynnikiem determinującym kształtowanie się handlu międzynarodowego jest występowanie między krajami relatywnych różnic kosztów i cen.

• Spowodowane to jest odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji, tj. kapitał i pracę.

• Cena zależy od popytu na ten towar i od kosztów ich wytworzenia.

• Koszty są funkcją wyposażenia kraju w czynniki produkcji.

• Koszty wytworzenia są niskie, jeżeli kraj jest obfity w dane zasoby czynników.

• Obfitość zasobów wyznacza jego niską cenę.

• Każdy kraj powinien eksportować towary, produkowane przy użyciu obfitych, tanich zasobów, importować, należy dobra, do których produkcji kraj musiałby użyć rzadszych (drogich) zasobów.

• Poprzez handel odbywa się wyrównywanie ceny. Popyt zagraniczny na towary tanie (będące w obfitości) z czasem podnosi ceny również na rynku eksportera. W przypadku kraju importera dodatkowa podaż z zagranicy obniża ceny towarów konkurujących z importem. Podobnie jest nie tylko z towarami, ale i z czynnikami produkcji.

• Przy krajach jednakowo wyposażonych w czynniki i o jednakowym popycie wymiana międzynarodowa też się opłaca, bo można się specjalizować osiągając korzyści skali.

1. Paradoks Leontiefa

Zaobserwowany przez W. Leontiefa po II wojnie światowej.

Obfite w kapitał USA powinny eksportować kapitałochłonne towary, a importować pracochłonne, ponieważ praca jest tam droga. W rzeczywistości USA eksportują głównie pracochłonne towary a importują dobra kapitałochłonne. Wynika to z tego, iż co prawda jednostka pracy w USA jest najdroższa, jednak różnica w wydajności jest znacznie większa, co sprawia, że ta praca staje się względnie tania.

O wydajności w USA przesądzają inżynierzy, naukowcy i menadżerowie a nie robotnicy.

1. Współczesne teorie handlu międzynarodowego

1. Teorie neoczynnikowe

Stanowią rozszerzenie rozważań Ohlina na większą liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca.

Opierają się na zasadzie kosztów względnych.

Uwzględnienie niejednorodności czynników pracy i kapitału. Pracę dzielą na prostą i złożoną, kapitał na rzeczowy i ludzki.

Oparte na tej samej zasadzie, co teorie obfitości, o eksporcie towarów produkowanych z czynników będących w obfitości.

2. Teorie neotechnologiczne

Uwzględniają zmiany wywołane ciągłym rozwojem postępu technicznego

• Teoria luki technologicznej

Kładzie nacisk na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i tempie postępu technicznego.

Możliwość sprowadzenia z zagranicy wyrobów najbardziej nowoczesnych czy też zakupu za granicą licencji przez kraj o niższym poziomie.

O kierunkach i strukturze handlu międzynarodowego decyduje zdolność poszczególnych krajów do wytwarzania i /lub opanowywania (adaptacji) nowoczesnych technologii

Innowacyjne kraje mają lepszy dostęp do rynków i przez pewien czas monopolistyczną pozycję. To pozwala zwiększyć eksport. Z czasem pojawiają się naśladowcy, którzy mają niższe koszty, bo nie ponoszą nakładów na badania. Innowator rzuca na rynek znowu nowość lub traci konkurencyjność.

• Teoria cyklu życia produktu

Handel jest pochodną przechodzenia produktu- innowacji przez trzy fazy:

1. Fazę innowacyjną - cena wysoka, technologia ulepszana.

2. Fazę dojrzewania - obniżanie ceny, doskonalenie jakości.

3. Fazę standaryzacji - wytwarzany na podstawie zunifikowanej technologii w tych krajach i regionach gdzie koszty produkcji są najmniejsze.

• Teoria korzyści skali

Korzyści skali produkcji i zbytu występują wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji.

1. Statyczne (krótkookresowe) korzyści skali.

W skutek specjalizacji zwiększają się serie produkcyjne i serie sprzedaży, co prowadzi do obniżenia jednostkowych kosztów wytwarzania dzięki zmniejszeniu częstotliwości przestawiania aparatu produkcyjnego, wzrostowi wydajności pracy zatrudnionych, rozłożeniu kosztów stałych na większą liczbę jednostek i dzięki dokonywaniu drobnych usprawnień stosowanej techniki produkcji.

2. Dynamiczne (średnio- i długookresowe) korzyści skali.

Są wtedy, gdy występują bardziej radykalne zmiany techniki produkcji i obrotu handlowego, co powoduje m.in. poprawę technologii wytwarzania, zwiększenie zdolności produkcyjnej urządzeń wytwórczych czy wzrost ich sprawności.

1. Teorie popytowo-podażowe

Oprócz, czynników podażowych znaczenie mają też czynniki popytowe. A dokładniej kształtowanie się rozmiarów i struktury popytu.

Istotną korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów oraz inwestorów (jakościowo i ilościowo).

Istotne jest rozwijanie handlu wewnątrzgałęziowego, którego istota sprowadza się do jednoczesnego importu i eksportu wyrobów tych samych branż.

Zalety takiego podziału pracy i handlu:

1. Lepsze zaspokojenie potrzeb klientów

2. Osiąganie korzyści skali w sferze produkcji i zbytu

3. Lepsze wykorzystanie zasobów

Osłabienie trudności w realizowaniu procesów restrukturyzacyjnych.

• Międzynarodowe organizacje gospodarcze

1. Unia Europejska

Traktat ustanawiający EWG - Europejską Wspólnotę Gospodarczą został podpisany w Rzymie 25.03.1957 r.

Członkami byli: Belgia, Holandia, Luksemburg, Francja, RFN, Włoch

W 1973r. dołączyły się: Wielka Brytania, Dania, Irlandia.

W 1981r. dołączyła się: Grecja.

W 1986r. dołączyły się: Hiszpania, Portugalia.

W 1995r. dołączyły się: Austria, Finlandia, Szwecja.

Na mocy traktatu z Mastricht EWG przekształcono w UE.

Organy UE:

• Parlament Europejski

• Komisja Europejska.

Stanowią one władzę ustawodawczą i wykonawczą.

Utworzenie UE miało na celu połączenie państw członkowskich w jeden ogólnoeuropejski organizm gospodarczy połączony za pomocą jednej waluty i wspólnej polityki.

Jest to najbardziej zaawansowana instytucjonalnie forma integracji gospodarczej realizowana konsekwentnie od chwili podpisania traktatu Rzymskiego.

Ujemne skutki:

• Wzrost biurokracji,

• Afery korupcyjne.

Protoplasta UE to Europejska Wspólnota Węgla i Stali. Układ podpisano w 1951r. w Paryżu. Członkami byli: Belgia, Francja, Luksemburg, RFN i Włoch

Te same kraje należały do EUROATOMU.

Oczekiwane korzyści z członkostwa w UE:

1. Wzrost poczucia bezpieczeństwa

2. Wzmocnienie pozycji państwa na arenie międzynarodowej

3. Szybszy rozwój i modernizacja gospodarki

4. Ułatwienia handlowe

5. Dostęp do funduszy pomocniczych

6. Wysokie i zrównoważone tępo wzrostu gospodarczego

7. Optymalny poziom zatrudnienia

8. Zwiększenie zamożności społeczeństwa

9. Dostęp do rynku Europy

10. Import nowoczesnych technologii

11. Dostęp do europejskich rynków kapitałowych

12. Wzrost eksportu

13. Postęp technologiczny i poprawa efektywności

14. Zbliżenie do standardów europejskich w wielu dziedzinach.

Zagrożenia:

1. Wzrost konkurencji dla towarów krajowych

2. Zagrożenie niepodołania dostosowania do norm i standardów UE

3. Wzrost kosztów małych i średnich przedsiębiorstw związanych z podniesieniem się konkurencyjności.

1. Wspólnota Niepodległych Państw

RWPG - Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej była ugrupowaniem integrującym ZSRR i kraje podległe jego wpływom. W chwili rozpadu RWPG utworzono na mocy porozumienia z 1991r. Wspólnotę Niepodległych Państw (WPN) skupiającą dawne republiki ZSRR.

Organy WPN:

• Rada szefów państw

• Rada szefów rządów

• Rada ministra spraw zagranicznych

• Komitet koordynacyjno- konsultacyjny

• Rada ministerstw obrony i naczelnego dowództwa sił zbrojnych

• Rada dowódców wojsk ochrony pogranicza

• Trybunał gospodarczy

• Komisja praw człowieka.

Celem ekonomiczne i militarnej integracji jest organizm zbliżony kształtem do UE. Podstawową przeszkodą tej integracji są różne interesy integrujących się państw. Dominującą role odgrywa Rosja. Dysponuje strategicznymi surowcami ropy naftowej i gazu ziemnego. Wiele państw jest połączona z Rosją siecią transportową ponadto kraje byłego RWPG wzajemnie rozliczają się z zadłużenia i Rosja będzie liderem ugrupowania.

Członkowie RWPG: Czechosłowacja, Polska, Węgry, Bułgaria, Rumunia, ZSRR, Albania, Kuba, Mongolia, NRD.

Członkowie WPN: Kazachstan, Uzbekistan, Tadżykistan, Azerbejdżan, Kirgizja, Ukraina, Turkmenistan, Armenia, Gruzja - na specjalnych zasadach, Mołdawia, Białoruś, Rosja.

1. CEFTA - Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu

Porozumienie to podpisano 21.12.92r. przewiduje ono utworzenie strefy wolnego handlu wyrobami przemysłowymi i selektywną liberalizacją handlu wzajemnego artykułami rolno- spożywczymi. Celem utworzenia jest liberalizacja barier parataryfowych i pozataryfowych.

Członkowie: Polska, Węgry, Słowacja, Czechy,

Później dołączyły: Słowacja, Rumunia, Bułgaria.

Jest to dobra organizacja dla krajów aspirujących do wejścia do UE.

2. NAFTA - Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu

Powstał w 01.01.1994r.

Członkowie: USA, Kanada, Meksyk.

Cel: liberalizacja handlu wzajemnego towarami, przyspieszenie tępa rozwoju stowarzyszonych krajów.

Meksyk wyłączono ze względów politycznych.

Cel Meksyku: - rozwój ekonomiczny przez rozwój handlu z członkami

- likwidacja barier taryfowych i pozataryfowych

- napływ kapitału

- rozwój inwestycji

- walka z inflacją

- wzrost zadłużenia

- likwidacja różnic regionalnych.

Cel USA: nowe rynki zbytu, tania siła robocza.

NAFTA jest młodą organizacją, wciąż się rozwija.

3. EFTA - Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu

Powołana 20.11.1959r. w Sztokholmie.

Członkowie: Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, W. Brytania.

Była to reakcja na utworzenie EWG.

Cel: liberalizacja handlu wzajemnego wyrobami przemysłowymi, stopniowe wznoszenie ceł. W 1967r. utworzono strefę wolnego handlu.

Nie przewidywał utworzenia wyższych instytucjonalnie form integracji- wspólnej taryfy celnej, swobodnego przepływu usług, czy koordynacja polityki ekonomicznej.

Organy: Rada, komitety, grupy wyspecjalizowane.

W EFCIE pozostały: Norwegia, Szwajcaria, Islandia, Liechtenstein.

4. OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju

Konwencje podpisała 14.12.1960r.w Paryżu - zastąpiła OEEC.

Członkami i założycielami było 20 najbardziej rozwiniętych państw świata - później dołączyły się jeszcze cztery.

W 1994r. przyjęto Meksyk.

Cele:

• Osiągnięcie możliwie najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i standardu życia przy stabilizacji finansowej

• Współdziałanie na rzecz równomiernego rozwoju gospodarczego krajów członkowskich

• Promowanie rozwoju handlu światowego - niedyskryminacja

• Pomoc krajom słabo rozwiniętym.

Mechanizmem działania jest: „nacisk równym sobie” wywieranie presji rządów krajów członkowskich do realizacji założeń przez polityką wewnętrzną i realizację wewnętrznych postanowień.

W 1990r. utworzono CCET- centrum do spraw współpracy z krajami w trakcie przemian. Cel: koordynacja działań pomocniczych na rzecz krajów w okresie przejściowym

OECD nie ma uprawnień władzy obligatoryjnej i nie podejmuje decyzji o charakterze obligatoryjnym.

Priorytety:

• Doskonalenie metod badania mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej i procesów rozwoju społecznego

• Poszukiwanie skutecznych sposobów walki z bezrobociem i reformy systemu świadczeń socjalnych

• Ścisłe współdziałanie w skali globalnej w zakresie ochrony środowiska naturalnego i przeciwdziałania niekorzystnym zmianom klimatu.

• Opracowanie kodeksów i wytycznych postępowania w:

- subsydiowaniu przemysłu i rolnictwa

- koordynacji polityki podatkowej i polityki wobec inwestorów zagranicznych

- współdziałanie regionalnych ugrupowań integracyjnych.

1. LAFTA - Stowarzyszenie Wolnego Handlu Ameryki

Układ wszedł w życie w Montevideo 02.06.1961r.

Członkowie: Argentyna, Boliwia, Brazylia, Chile, Kolumbia, Ekwador, Paragwaj, Peru, Meksyk, Urugwaj, Wenezuela.

Cel: Utworzenie strefy wolnego handlu zabezpieczającej rynki zbytu dla rozwijającego się przemysłu. Stworzyć korzystne warunki dla rozwoju wielu gałęzi przemysłu.




26

---