Pantomima, widowisko teatralne, którego treść zostaje przekazana bez użycia słów, za pomocą gestów, ruchów i gry twarzy. Często staje się widowiskiem z pogranicza baletu, zwłaszcza nowoczesnego. Źródeł tradycyjnej pantomimy należy szukać w sztuce ludowej czerpiącej tematy z codzienności.
Rozwój pantomimy w XX w. wiąże się z poszukiwaniem specyficznych środków wyrazu teatralnego. Do wybitnych twórców uprawiających ten gatunek należą m.in. aktorzy-mimowie: J.L. Barrault, M. Marceau, H. Tomaszewski, który stworzył Wrocławski Teatr Pantomimy.
Oto przykładowy scenariusz zajęć, które rnają na celu rozwinięcie postrzegania różnic i podobieństw, wyobraźni, zróżnicowania przestrzeni.
Różne i podobne
Rozgrzewka
bieg po kole,
wymachy rękami i „skrzydełkami",
obrót głową,
po kole skłon .do „kwiatka” i podskok do góry,
unoszenie kolan do góry,
chód na palcach,
chód na piętach.
Fazy rośnięcia (ekspresja ruchowa)
„niemowlaczek” -dzieci leżą na plecach, ruszają rękami i nogami,
„małe dziecko"- przewrót na brzuszek, raczkowanie,
„duże dziecko" - chodzimy, biegamy, schylamy się,
„staruszek” - zgarbiony, z laseczką, chodzi powoli, siada powoli.
Różnicowanie ciężaru (pantomima)
udajemy, że podnosimy ciężki kamień (maty i duży),
udajemy, że dmuchamy piórko,
udajemy, że balonik unosi nas do góry, siadamy na nim.
Obserwowanie l umiejscowienie przedmiotów w przestrzeni
lot ptaka,
lot motylka,
przerzut piłeczki (ja rzucam w rękach),
drzewo i jabłko,
zrywanie kwiatków,
ściana i drzwi,
pączki - drzewa,
ciało luźne — sztywne,
biegamy - stajemy.
Wesoły to czas, zabawa świetna, w której dzieci odkrywać będą niespodziewane sytuacje i siebie w nich.
Aktywność ruchowa: Mówienie gestami
Muzyku na zajęciach z trzylatkami
Możemy odtwarzać muzykę już dzieciom trzyletnim, ale nie powinna być to muzyka taneczna. Dobrą propozycją są z pewnością utwory zaproponowane na wstępie Cyklu 2. Istotne jest, aby była to muzyka poważna, czy to klasyczna, czy nowoczesna.
Przy doborze muzyki do zajęć należy pamiętać o następujących zasadach:
Utwór nie może być zbyt długi (najwyżej 2-3 minuty). Jeśli jest dłuż-
szy, to wybieramy taki jego fragment, który stanowi zamkniętą całość.
Dobrze jest, by w danym utworze lub jego fragmencie przeplatały się
różne nastroje melodyczne - wolniejsze i szybsze, bardziej nastrojowe
i skoczniejsze. Utwór taki powinien być dla małego słuchacza „chwytliwy".
Gdy w trakcie zajęć odtwarzamy muzykę po raz pierwszy, dzieci po
winny uważnie słuchać. Tańczą dopiero podczas kolejnych odtworzeń
utworu. Styl i forma tańca zależy już tylko od nich.
Muzyka na zajęciach z czterolatkami
Dzieci 4-letnie mogą tworzyć tzw, gry mimiczne przy muzyce. Na podstawie obserwacji zachowań ludzi i zwierząt w różnych sytuacjach dzieci tworzą scenki rodzajowe bez rekwizytów. Do tego typu zajęć świetnie nadają się takie utwory G. Gershwina „Amerykanin w Paryżu" czy „Błękitna rapsodia", K. Saint-Saena „Karnawał zwierząt", M. Rymskiego-Korsakowa „Obrazki z wystawy" oraz „Lot trzmiela" i wiele innych.
Pierwszą czynnością nauczyciela na tego typu zajęciach jest zachęcenie dzieci do uważnego wysłuchania utworu. Następnie dzieci pojedynczo, po dwoje lub w większych zespołach, reżyserują scenki. Musimy tylko dać im czas do namysłu i narady.
Zajęcia z pięciolatkami
Dla 5-latków możemy stworzyć warunki do zaprezentowania pantomimy.
Zajęcia należy rozpocząć od wyjaśnienia grupie, co to jest pantomima. Można także na wcześniejszych zajęciach organizować scenki pantomimiczne na podstawie utworu literackiego, wykorzystując zarówno prozę, jak i poezje.
Scenariusz zajęć:
Grupa: 5-latki
Temat: Kłopoty Burka z podwórka
Pomoce: różne rekwizyty w zależności od możliwości i pomysłowości nauczycielki - buda z kartonu, duża chustka, czapki, pluszowy piesek, uszy psa do włożenia na głowę itp.
Uwaga: Dzieci wcześniej powinny zostać zapoznane z utworem. Przebieg:
Dzieci siadają na krzesełkach. Chwilowo wszyscy są widzami.
Rozmowa z dziećmi - przypomnienie treści utworu.
3. Wybór chętnych do odtworzenia treści utworu bez użycia słów.
Zainteresowane występem dzieci wybierają rekwizyty. Dajemy im czas na naradzenie się nad podziałem ról.
Kilka grup dziecięcych przedstawia pantomimicznie „Kłopoty Burka
z podwórka".
Jeżeli jakieś dziecko ma opory przed udziałem w pantomimie, nie zmuszamy go do tego.
„Kłopoty Burka z Podwórka"
Siadł Burek pod murek i myśli;
Oto przyszła zima, a ja budki nie mam. Nic nie warta budka stara,
bo tu dziurka, a tam szpara.
Źle się będę w lutym miał
hau hau hau hau hau ...
Chyba zaraz, się odważę,
i szczeknę na gospodarza.
Łaps Burek gospodarza za nogawkę:
Gospodarzu, przyszła zima,
a wasz Burek budki nie ma.
Nic nie warta budka Burka,
bo tu szparka, a tam dziurka.
Jakże będę wam hau, hau,
w mrozy domu pilnował?
A nie róbże halasu, nie mam teraz czasu.
Oto przyszła zima,
a ja budki nie mam.
Chyba za spódnicę gospodynię chwycę.
Gospodyni, przyszła zima,
a wasz Burek budki nie ma.
Stara budka nic nie warta,
bo tu dziurka, a tam szparka.
Jakże będę wam hau, hau,
domu teraz pilnował?
A nie róbże hałasu, nie mam teraz czasu.
Chyba będę musiał szczeknąć na Jacusia.
Niech zadba o psisko, gdy już luty blisko.
Mój Jacusiu przyszła zima,
a twój Burek budki nie ma.
Gospodarze wciąż zajęci,
miejże mnie choć ty w pamięci.
Mój piesuniu, mój malutki, nie zostawię cię bez budki.
Hau, hau, hau nową budkę mam.
Treść utworu pozwala naturalnie oddziaływać na rozwój uczuć dziecka. Pantomima zaś rozwija myślenie, wyzwala emocje. Stwarzamy w ten sposób warunki do twórczego działania. Dzieci działają zespołowo.
Podobne oddziaływanie na wyzwalanie emocji dzieci ma pantomima tworzona na podstawie utworu muzycznego. Może być przeprowadzona na podstawie podobnego scenariusza; wówczas wykluczyć należy użycie przytoczonego tekstu opowiastki.
Zajęcia z sześciolatkami
Dzieci 6-letnie mogą ruchowo (a więc w formie tańca, gry mimicznej czy pantomimy) zilustrować już swój własny utwór. Skoro „komponowały" już wcześniej własną muzykę, mogą więc spróbować ponownie. W następnej kolejności nauczycielka gra każdemu z nich jego własny utwór. Dziecko słucha i przy ponownym wykonaniu reaguje ruchowo. Może przy tym wybrać jakiś instrument perkusyjny, którego użyje np. w czasie tańca.
Taka forma zajęć nie powinna być realizowana jako zajęcia z całą grupą, lecz indywidualnie lub w małych zespołach. Możemy jednak wykorzystać dzieci przygotowane przez nas wcześniej, w trybie indywidualnym, do udziału w zajęciach grupowych jako aktorów teatru pantomimy i tańca. Reszta grupy, nie wyrażająca chęci brania udziału w przedstawieniu, staje się wówczas widownią.
opracowała: Edyta Zatorska
5