KLASYFIKACJA WYROBISK GÓRNICZYCH

Wyrobiskiem górniczym jest przestrzeń w nieruchomości gruntowej lub górotworze powstała w wyniku robót górniczych (atr.6. pkt. 10 ustawy z dnia 4 lutego 1994r znowelizowanej w roku 2001 prawo geologiczne i górnicze). Ta sama ustawa w art. 6. pkt. 11 określa, że robotami górniczymi jest wykonywanie, zabezpieczanie lub likwidacja wyrobisk górniczych w związku z działalnością regulowaną ustawą.

Pod pojęciem przestrzeni w nieruchomości gruntowej należy rozumieć górnicze wyrobiska w kopalniach odkrywkowych, zaś przestrzeń w górotworze stanowią wyrobiska górnicze stosowane w górnictwie podziemnym. Zdefiniowanie pojęcia wyrobisko górnicze
i roboty górnicze posiada wielorakie skutki poczynając od technicznych i technologicznych związanych z ich wykonawstwem, a na prawnych i fiskalnych kończąc. Z jednej, bowiem strony sprecyzowanie tych pojęć w sensie technicznym i technologicznym określa obowiązki wykonawcy w zakresie bezpieczeństwa realizacji tych przedsięwzięć i poprawności ich wykonania od strony technicznej. Z drugiej zaś określa zobowiązania przedsiębiorcy górniczego za ewentualne szkody górnicze, wykorzystanie środowiska i zobowiązania podatkowe
z tytułu posiadanych nieruchomości.

Klasyfikacja wyrobisk górniczych uzależniona jest od przyjętych kryteriów określających cel i przeznaczenie dokonywanego podziału. Można je podzielić z uwagi na:

- przeznaczenie,

- kształt i wymiary,

- funkcję, jaką mają do spełnienia,

- usytuowanie w stosunku do stropu i spągu pokładu w pokładzie cienkim i grubym,

- powierzchnię zajmowaną w przekroju wyrobiska przez węgiel i skałę płonną wówczas, gdy jest ono drążone w pokładzie cienkim,

- nachylenie wyrobiska.

Z uwagi na przeznaczenie wyrobisk górniczych można podzielić na:

1. Wyrobiska poszukiwawcze i badawcze - najważniejszą rolę odgrywają tutaj otwory wiertnicze, ale zalicza się do nich również szybiki poszukiwawcze, rowy poszukiwawcze, sztolnie, upadowe i inne wyrobiska, których głównym celem jest znalezienie złoża (wyrobiska poszukiwawcze) lub określenie jego parametrów (wyrobiska badawcze) takich jak: forma zalegania, miąższość złoża, wielkość i kierunek nachylenia, parametry użytkowe oraz ewentualne elementy tektoniki.

2. Wyrobiska udostępniające - służące udostępnieniu złoża. W kopalniach głębinowych są to: szyby, sztolnie, upadowe wykonane z powierzchni ziemi, a także wyrobiska podziemne prowadzone od szybu do złoża (pokładu) np.: przecznice, przekopy, przecznice polowe, przekopy kierunkowe, szybiki. W kopalniach odkrywkowych wyrobiska udostępniające służą zdejmowaniu nadkładu.

3. Wyrobiska przygotowawcze - służą w górnictwie podziemnym przygotowaniu pokładu do wybierania danym systemem. Mówimy, że są przynależne do danego systemu wybierania. Rozpoczynają się w miejscu, gdzie kończą się wyrobiska udostępniające to jest
w pokładzie. Należą do nich: chodniki podstawowe (główne), pochylnie działowe, pochylnie, dowierzchnie i upadowe międzypiętrowe i śródpiętrowe, chodniki wybierkowe, chodniki filarowe itd.

4. Wyrobiska wybierkowe (eksploatacyjne) - odbywa się w nich właściwe wybieranie złoża. Należą do nich: ściany, ubierki, zabierki, komory itp.

5. Wyrobiska specjalne - służące specjalnym celom w procesie wydobywania kopalin. Należą do nich: komory rozdzielni elektrycznych, komory pomp, komory materiałów wybuchowych, komory warsztatów i inne.

Z uwagi na kształt i wymiary wyrobiska górnicze dzielimy na

1. Wyrobiska korytarzowe - ich wymiary poprzeczne są wielokrotnie mniejsze od długości. Dzieli się je na:

- wyrobiska poziome - chodniki, przekopy i przecznice, sztolnie,

- wyrobiska pochyłe - pochylnie, upadowe,

- wyrobiska pionowe - szyby, szybiki i dukle.

2. Wyrobiska wybierkowe - których kształt i wymiary zmieniają się w zależności od fazy cyklu produkcyjnego.

3. Wyrobiska komorowe - posiadające znaczne przekroje poprzeczne przy ograniczonej długości (wyrobiska specjalne).

4. Otwory wiertnicze - posiadają kształt cylindryczny, a ich średnica jest niewspółmiernie mała w stosunku do długości.

Ze względu na pełnioną funkcję wyrobiska górnicze można także podzielić na:

- transportowe,

- wentylacyjne,

- służące do przejścia ludzi (objazdowe, obchodowe),

- podsadzkowe,

- materiałowe,

- badawcze,

- inne.

Z uwagi na usytuowanie w stosunku do złoża (pokładu) wyrobiska korytarzowe można podzielić na:

- drążone poza złożem kopaliny użytecznej - są to wyrobiska kamienne,

- drążone w złożu kopaliny użytecznej - w górnictwie węglowym są to wyrobiska węglowe,

- drążone częściowo w złożu kopaliny użytecznej, a częściowo poza nim - w górnictwie węglowym są to wyrobiska kamienno - węglowe, gdy skała płonna w przekroju poprzecznym wyrobiska zajmuje ponad 50% powierzchni tego przekroju lub węglowo - kamienne, gdy stosunek ten jest odwrotny.

Rys.2.1. Usytuowanie wyrobiska chodnikowego w pokładzie cienkim

a - z przybierką (pobierką spągu); b - z przybierką stropu; c - z przybierką stropu i spągu

W pokładach cienkich w związku z tym, w zależności od powierzchni, jaką zajmuje
w pokładzie skała płonna i węgiel wyrobiska dzielimy na:

- kamienne - ≥75% skały płonnej,

- kamienno-węglowe - 50% do 75% skały płonnej,

- węglowo-kamienne - ≥50% węgla,

- węglowe - 100% węgla.

W przypadku wyrobisk korytarzowych wykonywanych w złożu pokładowym, jakim jest złoże węgla, często zdarza się, że miąższość pokładu jest znaczna i przewyższa wysokość drążonego wyrobiska. Może być ono wówczas różnie usytuowane w stosunku do stropu
i spągu pokładu. I tak wyrobisko może być wykonane:

- po spągu pokładu, gdy w wyrobisku odsłonięty jest spąg pokładu,

- przy spągu pokładu, gdy pomiędzy spodkiem wyrobiska i spągiem pokładu pozostawiona jest warstwa węgla grubości około 1,0m,

- pośrodku pokładu, gdy wyrobisko jest usytuowane w większej odległości od spągu pokładu lecz nie bliżej niż 1,0m od jego stropu,

- przy stropie pokładu, gdy pomiędzy pułapem wyrobiska, a stropem pokładu pozostawiona jest warstwa węgla grubości około 1,0m,

- pod stropem pokładu, gdy w wyrobisku odsłonięty jest strop pokładu.

Rys. 2.2. Usytuowanie wyrobiska chodnikowego w pokładzie grubym

1-po spągu pokładu, 2-przy spągu pokładu, 3-pośrodku pokładu, 4-przy stropie pokładu, 5-pod stropem pokładu

Według nachylenia wyrobiska górnicze dzielimy w następujący sposób:

- poziome - 0^o - 4^o,

- o małym nachyleniu - 4^o - 12^o,

- o średnim nachyleniu - 12^o - 30^o,

- o dużym nachyleniu - 30^o - 45^o,

- strome - >45^o.

Przytoczone powyżej zasady klasyfikacji wyrobisk górniczych są zgodne z Polskimi Normami. W Polskich Normach zastosowano nieco szerszy zakres kryteriów podziału oraz ich szczegółowości. Generalnie przyjęto osiem kryteriów, według których dokonano klasyfikacji wyrobisk. Są to:

1. Miejsce lokalizacji wyrobiska w modelu dołu kopalni.

2. Pełniona funkcja wyrobiska.

3. Rodzaj skał (powierzchnia zajmowana w przekroju wyrobiska przez węgiel i skałę płonną).

4. Nachylenie wyrobiska.

5. Kształt przekroju poprzecznego.

6. Wyposażenie wyrobiska.

7. Rodzaj zastosowanej obudowy.

8. Sposób drążenia.

9. Technologia drążenia.

3

---