Obraz Petersburga
Akcja powieści Fiodora Dostojewskiego pt. Zbrodnia i kara rozgrywa się w Petersburgu, w latach sześddziesiątych XIX stulecia. Są to czasy, w których miasto przeżywa głębokie przeobrażenia, nasila się pogoń za pieniądzem, tworzą się nowe elity, a w ślad za nimi postępuje deklasacja warstw najuboższych. Potęguje to dystans pomiędzy biedotą a burżuazją.
Świat powieści Dostojewskiego zostaje jednak zawężony wyłącznie do dzielnic biedoty. Takie środowisko było dobrze znane autorowi powieści, jako że przez kilka lat sam skazany był na egzystencję w podobnych warunkach. Żyjąc w Petersburgu na granicy nędzy, najlepiej poznał problemy ludzi skazanych na obcowanie z brudem, biedą i chorobą. Właśnie tym przeżyciom samego autora zawdzięczamy realistyczne opisy miasta, które swą przytłaczającą atmosferą może wywierać zgubny wpływ na swoich mieszkańców
Ofarą Petersburga jest z całą pewnością Rodion Raskolnikow. Jednak trudne warunki życiowe doprowadzają do upadku także wielu innych bohaterów Zbrodni i kary. Na kartach powieści zapisane są liczne historie ludzi, skazanych na wegetację z dnia na dzień, ludzi zdegradowanych fizycznie i zdemoralizowanych brakiem podstawowych środków do życia.
Wszystkie działania bohaterów powieści ogniskują się wokół Placu Siennego i jego najbliższych okolic. Są to miejsca najuboższe, obftujące w zaśmiecone podwórka, zniszczone uliczki i zaułki oraz małe i duszne mieszkania, podobne do tego, w którym mieszkał Raskolnikowi
Życie w takich warunkach wywiera wydatny wpływ na kondycję psychiczną i fzyczną bohatera. Choć jest on jeszcze bardzo młodym człowiekiem, już dawno stracił motywację do działania. Od chwili gdy brak pieniędzy zmusił go do przerwania studiów, Raskolnikow nie robi nic pożytecznego. Całymi dniami przesiaduje w swej izdebce lub włóczy się po brudnych ulicach Petersburga, których odpychający wygląd drażni go i przytłacza, potęgując niechęć do świata i ludzi.
Petersburg, widziany oczyma głównego bohatera, jest miastem, które doprowadza swych mieszkańców do demoralizacji i upadku Nędza odziera z godności nawet jednostki najbardziej dumne i honorowe. Tragicznym przykładem tej prawidłowości są losy Katarzyny Marmieładow i jej pasierbicy - Soni. Obie kobiety zmuszone są podjąć trud utrzymania rodziny, gdyż pogrążony w alkoholizmie Marmieładow nie jest w stanie sprostać temu wysiłkowi. Widzimy, jak bieda stopniowo niszczy Katarzynę, która czuje się stworzona do lepszego życia. Tragiczny los spotyka też Sonię - dziewczynę skromna, pełną pokory i współczucia, która pomimo swej delikatności, chcąc wspomóc rodzinę, schodzi na hańbiącą drogę prostytucji.
Postać Marmieładowa, głowy rodziny, nie jest jednak ukazana jednoznacznie negatywnie. To człowiek obdarzony specyfczną wrażliwościa, głęboko przeżywający tragedię rodziny i w pełni świadomy własnej bezsilności. Popadł w alkoholizm, gdy wskutek przesunięć personelu został zwolniony z pracy. Swoją historię opowiada Raskolnikowowi, tłumacząc się z pokorą i wstydem z nałogu, do którego przywiodła go bieda.
Petersburg ukazany jest w powieści jako miasto, które determinuje losy bohaterów. Jest miejscem odpychającym i bezdusznym, miejscem, w którym może narodzić się idea dokonania zbrodni. Tak wykreowana wizja miasta sprawia, iż staje się ono nie tylko tłem wydarzeń, ale i ich bohaterem. Atmosfera miejsc, w których przebywają i działają wszystkie postaci Zbrodni i kary, pozwala czytelnikowi dokładniej zrozumieć motywację ich działań i zachowań.
"Zbrodnia i kara" Fiodora Dostojewskiego - pokaźna powieść, zaliczana dziś do klasyki światowej, powstała w 1865r. Jest dziełem złożonym.
Główny bohater - student Raskolnikow zamordował starą lichwiarkę i jej siostrę Lizawietę, oraz dokonał rabunku. Opis mordu przedstawia Dostojewski w sposób drastyczny: Raskolnikow uderza starą kobietę w głowę siekierą, najpierw raz, potem jeszcze raz i drugi... "Krew buchnęła jak z wywróconej szklanki". Pisarz nie omieszkał włączyć dokładnego opisu ofiary i techniki postępowania mordercy. Sytuacja jest jak w kryminale - lecz to nie jest kryminał.
Dostojewski dokładnie śledzi reakcje psychiczne Raskolnikowa w czasie owego zbrodniczego czynu: lęk, fizyczny strach, pierwsze słabe uderzenie a potem jakby "wzrost sił", podniecenie instynktem zabijania, które każe uderzać jeszcze... Wahanie, groza, beznamiętność rabunku i strach - można powiedzieć, że mamy do czynienia z anatomią zbrodni. To zresztą nie jedyne zagadnienie powieści.
Raskolnikow nie jest zwykłym mordercą - jest młodzieńcem inteligentnym, szereg przyczyn składa się na motywy jego czynu, analizuje pojęcie moralności, rozmawia teoretycznie o istocie zabijania, prowadzi obserwację kłamstwa i rozważa je jako zjawisko, dyskutuje w gronie kolegów.
Dlaczego Raskolnikow zabił lichwiarkę? Pierwsza myśl, jaka przychodzi człowiekowi do głowy, to cel rabunkowy - pragnął wydobyć z biedy siebie i swoją rodzinę (matkę i siostrę), bo żyli w upokarzającej nędzy. Lecz to nie to.
Raskolnikow czuje się jednostką wybitną, taką, której nie dotyczą marne, ziemskie kategorie dobra, zła, prawa, kary. Czuje się niejako uprawniony do mordu, w głębi swojej psychiki znajduje aprobatę zbrodni, czyni to teraz z ciekawości, czuje się niemal kimś, kto przysłużył się ludzkości. Jest więc powieść Dostojewskiego także analizą złożoności motywów zbrodni.
Kolejny etap dziejów Raskolnikowa to ciąg dalszy - życie po dokonaniu zbrodni. Ta część zajmuje większość utworu. Dostojewski obserwuje reakcje mordercy, stany niemal chorobowe, poczucie osaczenia, narastającą niepewność, swoistą interpretację wszelkich pytań, rozmów, spotkań. Wewnętrzne przemyślenia, niemożność spokoju, zmiany pojęć i uczuć - nienawiść do tych, których przedtem kochał. Ciągłe analizy doprowadzają wreszcie do poczucia wewnętrznej pustki, załamania, w końcu także do potrzeby oczyszczenia - pokory i wyrzeczeń.
Raskolnikow przyznaje się do zabójstwa. Skazany zostaje na zesłanie i katorgę na Syberii. Lecz myliłby się ten, kto uważa, że to właśnie jest kara. Stan duszy Raskolnikowa po dokonaniu morderstwa, kolejne procesy i przemiany, powolne dochodzenie do decyzji przyznania się - oto analiza kary, skrupulatna, psychologiczna, lecz bez komentarzy odautorskich.
Fiodor Dostojewski
Fiodor Michajłowicz Dostojewski (urodzony 30 października 1821 (jul.)/11 listopada 1821 (greg.) w Moskwie - zmarł 28 stycznia 1881/9 lutego 1881 w Sankt Petersburgu) pisarz rosyjski. Uważany za mistrza prozy psychologicznej i jednego z najważniejszych powieściopisarzy literatury rosyjskiej.
Jego dzieciństwo i młodość były trudne i niespokojne, ze względu na jego surowego i wymagającego ojca. Wpływ ojca zadecydował też o jego przyszłym zawodzie. Z jego powodu Dostojewski wstępuje do Wyższej Szkoły Inżynieryjnej w Petersburgu. Szkołę kończy w 1843 roku i podejmuje pracę jako urzędnik. Szybko jednak, gdyż po roku rezygnuje z niej na rzecz pisarstwa. Pierwsza jego książka Biedni ludzie (1846, co niektóre wydawnictwa podają, co prawda datę 1845, ale jest to data napisania, a nie wydania książki, Bieliński (który jako krytyk otrzymał ją przed wydaniem, czytał książkę w grudniu) opowiadająca o stosunkach dwóch biednych ludzi wzrusza samego Bielińskiego, który jest jednym z bardziej znanych krytyków i ułatwia mu start na literackiej scenie. Dostojewski wydawał kolejne książki: Sobowtóra, Białe noce, Nietoczke Niezwanową, Gracza. Uważa się, że większość książek Dostojewskiego z pierwszego okresu jego twórczości nie dorównuje jego późniejszej twórczości. Wymienione wyżej książki zapewniły mu oczywiście pewną sławę i opinię dobrego pisarza, ale nie dzięki tym książkom przeszedł do historii literatury. Do 1849 roku Fiodor Dostojewski należał do tzw. Koła Pietraszewskiego, którego poglądy określano jako zapadniczelstwo (ros. zapad - zachód). Krytykowali oni samodzierżawie carskie i zacofanie kulturalne, społeczne i ekonomiczne państwa. Reformy w Rosji, powinny przebiegać tak, aby ustrój społeczny i warunki życia zmieniały się na takie, które panują w Europie Zachodniej. Członkowie tej organizacji zostali pojmani i skazani na śmierć. 24 grudnia 1849 tuż przed wykonaniem egzekucji car zlitował się jednak nad buntownikami i zamienił ich kary na zesłanie oraz służbę wojskową.
U Dostojewskiego w tym okresie następuje znacząca przemiana, przestaje być przeciwnikiem ustroju panującego w Rosji i coraz mniej dobrego widzi w Europie Zachodniej. Po powrocie z zesłania i odbyciu służby wojskowej udaje mu się uzyskać pozwolenie na wyjazd na zachód. W następnych latach wyjeżdża wiele razy i z każdej wyprawy powraca z coraz większym przeświadczeniem o rozkładzie moralnym i religijnym Zachodu. Teraz Dostojewski uważa, że to Rosja i prawosławie są jedynym ratunkiem dla Słowian. Dostojewski uważa, że Słowianie powinni się zjednoczyć i to zjednoczenie powinno odbyć się pod przewodnictwem Rosji jako najsilniejszego państwa słowiańskiego. W tym duchu napisane są też następne książki Dostojewskiego. Rośnie także ich poziom literacki, a przede wszystkim psychologiczny. W napisanych niewiele po powrocie z Rosji Wschodniej Skrzywdzonych i poniżonych widać już zupełnie innego autora niż w jego wcześniejszych książkach.
Większy rozgłos przyniosła Dostojewskiemu powieść Zbrodnia i kara. W tym dziele opisuje skrajny indywidualizm, który prowadzi do zbrodni. Powieść charakteryzuje się nowatorstwem formalnym i konstrukcyjnym, mistrzostwem ukazania całej złożoności ludzkiej świadomości, a także głębią analizy psychologicznej.
Najważniejsze dzieła
Życiorys |
|
