1.Regionalizacja polskiej sztuki ludowej wg Olędzkiego
Podzielił on Polskę na dwa typy regionów:
-osadnictwa dawnego - wczesnośredniowieczne i dawniejsze są to tereny Małopolski, Wielkopolski, Mazowsze Południowe, Śląsk. Są to tereny dosyć gęstego osadnictwa, wiele jest ośrodków miejskich i pątniczych. Sztuka ludowa stykała się tu ze sztuką miejską, cechową oraz wpływały na nią style historyczne.
-Drugi region to osadnictwo późniejsze XVI/XVII wieczne. Są to np. Kurpie, Podhale czyli tereny puszcz lub gór - dużo trudniej dostępne. W tamtych regionach sztuka jest dużo bardziej samorodna. Tamtejsi twórcy nie stykali się raczej z twórcami miejskimi i nie ulegali wpływom zewnętrznym. Tamtejsze wytwory są uboższe np. ikonograficznie. Dobrym przykładem jest rzeźba kamienna na Łemkowszczyźnie - pierwsza rzeźba z „zewnątrz” dotarła dopiero na początku XX wieku.
(1 pkt)
2.Wycinanki
Wycinanki przeniknęły do polskiej sztuki ludowej późno, bo pod koniec XIX wieku. Zostały zaczerpnięte ze sztuki żydowskiej ponieważ Żydzi mieli zwyczaj dekorowania okien okrągłymi wycinankami na święta. Chłopi mogli to widzieć i po prostu im się spodobało<3 Wycinanki i ich wyrób zostały jednak zmodyfikowane. W tradycji żydowskiej zajmowali się tym chłopcy i wycinanki z kartki złożonej na pół, na podkładce - nożykiem. U nas wycinankarstwem zajmują się kobiety, wycinają nożyczkami owczarskimi i składają kartkę na np. 6. Na początku wycinanki były białe, kolorowy papier pojawił się później. Wycinano też z papieru firanki i wycinanymi „ramkami” przyozdabiano obrazki święte (na Kurpiach robiono to nawet przed II wojną światową, bo to biedny region i długo tam papier był łatwiej dostępny niż materiał na firanki). Wycinankami zdobiono ściany = przyklejano je bezpośrednio na ściany lub na kartonik i dopiero na ścianę. Na Kurpiach przyklejano je „szlaczkiem” na ścianie albo tam, gdzie było wolne miejsce między świętymi obrazkami.
Wycinanki stały się bardzo popularne - wyróżniano nawet różne style np. nowosądecki, ale ich zróżnicowanie wynika raczej z tego, że każda gospodyni ma swoje własne wzory i pomysły.
Wycinanki stały się bardzo charakterystyczne szczególnie dla Kurpiowszczyzny. Tam wycinanki są bardzo ażurowe, drobno wycinane, często jednobarwne, choć wykleja się też np. wielokolorowe koguty itp. Charakterystycznymi formami wycinanki kurpiowskiej są:
Gwiazda - okrągła wycinanka, która ewoluowała z żydowskich rozetek
„Leluja” - drzewko - jest to pionowe drzewko z motywem ptaka pod lub w koronie
Obecnie gospodynie wycinają też przedstawienia figuralne np. szopki na Boże Narodzenie
Łowicz:
Wycinanki łowiecki są kolorowe, najczęściej wyklejone figuralne w pasach, często opowiadające jakieś historyjki np. Wesele, tzw. kodry. W PRLu urządzano konkursy i w tych kodrach bywali np. traktorzyści i inne „ludowe” tematy
Mimo iż wycinanki zdobywały dużo popularności to nie przeniknęły do codzienności na tyle, aby każdy kto wycina przyozdobił nimi dom.
(1 pkt)
3. Ikony
Ikony rozpowszechniły się po soborze nicejskim, który uznał przedstawienie za słuszne.
Twórca ikon musiał być przygotowany artystycznie i duchowo. Wiedzę jak ma wyglądać ikona czerpano z Pisma Świętego, tekstów Ojców-Kościoła, tekstów liturgicznych i dawnych wizerunków ikon.
Ikony tworzono na ścianach lub na deskach w kolejności: kontur, kolor, złoto, podpisanie (ikona nie podpisana nie była ikoną),zabezpieczenie, poświęcenie. Nie było światłocienia, ponieważ jedyne światło to była świętość (złoto).
Ikona była emanacją świętości, więc funkcją podstawową była funkcja modlitewna, ale ikony ludowe miały też funkcję edukacyjną.
Popularnym wątkiem ikonograficznym w ikonach ludowych było bardzo „bogate” przedstawienie Sądu Ostatecznego (Apokalipsa, Chrystus z wagą, Piekło i Raj). Wieszano ją w nawie, aby przypominał wiernym co ich czeka.
Ikony ludowe były dużo uboższe od ikon tworzonych w ośrodkach miejskich, ale istniały ludowe szkoły malowania ikon.
Małe ikony domowe miały też funkcje ochronne - podobne do kapliczek domowych w katolicyzmie.
Na występowanie ikon na terenach Polski wpływ miało działanie zaborców. Ponieważ w XVI wieku po Unii Brzeskiej powstał Kościół unicki o obrzędach prawosławnych i administracji katolickiej. Nie był on dobrze widziany przez patriarchę w Moskwie, więc ziemie pod zaborem rosyjskim nawracano na prawosławie. Pod zaborem austriackim „napuszczano” na siebie katolików i unitów (dziel i rządź) i tam nastąpił powrót do prawosławnych korzeni (przywrócenie ikonostasu). Ta opozycja przeszła wkrótce na opozycję Ukraińcy/Polacy.
Regiony gdzie występuje najwięcej ikon to wschodnia i południowo-wschodnia Polska, ponieważ nadeszły one ze wschodu.
(1/2pkta)